Η Κεντρική Ασία και οι ρωσό-τουρκικές σχέσεις

Τα πέντε κράτη της Κεντρικής Ασίας, τέσσερα εκ των οποίων τουρκικές χώρες, έχουν προσπαθήσει να διατηρήσουν χαμηλό προφίλ στη νέα σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας και εξετάζουν τρόπους για να διατηρήσουν τους οικονομικούς δεσμούς με την Άγκυρα.

Μέχρι στιγμής, μόνο το Καζακστάν έχει αντιδράσει επισήμως στην αντί-τουρκική εκστρατεία της Ρωσίας, που προκλήθηκε από την κατάρριψη ενός ρωσικού αεροσκάφους στα σύνορα με τη Συρία, στις 24 Νοεμβρίου. Στην ετήσια ομιλία του, ο βετεράνος των μετά-σοβιετικών ηγετών, Nursultan Nazarbayev, κάλεσε την Μόσχα και την Άγκυρα να "βρούν κοινό έδαφος και να μην καταστρέψουν τις σχέσεις που έχουν χτίσει εδώ και πολλά χρόνια”.

Ο Nazaebayev ανέφερε επίσης αρκετά ξεκάθαρα ότι δεν πιστεύει πως η Ρωσία είναι υπεύθυνη για το περιστατικό του Su-24. "ΤΟ ρωσικό βομβαρδιστικό δεν επιτέθηκε στη Τουρκία. Δεν πήγαινε εναντίον της Τουρκίας, πήγαινε εναντίον των τρομοκρατών”. Αυτή η φαινομενική στήριξη προς τη Μόσχα ωστοσο, δεν έχει σταματήσει τον Nazarbayev από το να επικοινωνεί με τον Τούρκο πρόεδρο Recet Tayyip Erdogan, τον οποίο έχει πιέσει για να αναζητήσει μια συμβιβαστική λύση με το Κρεμλίνο.

Ακριβώς όπως έκανε στη διάρκεια του πολέμου με την Ουκρανία, ο Nazarbayev προσπαθεί να αποδείξει την υποταγή του στον Putin και στη Ρωσία, με το να αναλάβει τον ρόλο του ειρηνοποιού στη νέα ρωσό-τουρκική σύγκρουση. Αλλά η Μόσχα αγνόησε εκείνα τα φιλικά σημάδια τότε, και φαίνεται να κάνει το ίδιο τώρα.

Στην πραγματικότητα, η αποτυχία του Κρεμλίνου να ανταποκριθεί σε αυτή την πρωτοβουλία, προκάλεσε κύμα καυστικών σχολίων στα εθνικιστικά μμε της Ρωσίας. Οι ειδήμονες παρέθεταν μια ομιλία που έδωσε ο Nazarbayev στην Κωνσταντινούπολη πριν από λίγα χρόνια, στην οποία υποσχέθηκε πίστη στον τουρκικό κόσμο και υπενθύμισε την εποχή της ρωσικής αποικιοκρατίας επί του Καζακστάν.

Οι ιδεολογικές διαφορές μεταξύ της Μόσχας και της Αστάνα, δεν είναι πολύ κάτω από την επιφάνεια. Υπήρξε οργή στην ελίτ του Καζακστάν πέρυσι, όταν ο Putin μίλησε για την επέκταση της έννοιας μιας διασυνοριακής ρωσόφωνης κοινότητας, γνωστής ως "ο ρωσικός κόσμος” (Russki mir) που επικλήθηκε στην Ουκρανία για να συμπεριλάβει το Καζακστάν. Η στήριξη του Nazarbayev για το project της Ευρασιατικής Ένωσης του Putin, φαίνεται, ότι δεν σημαίνει πως θέλει να εγκαταλείψει τον τουρκικό κόσμο ή να δει την χώρα του να διαλύεται στον ρωσικό κόσμο.

Τα κράτη της Κεντρικής Ασίας έχουν συνηθίσει να έχουν καλές σχέσεις με τη Μόσχα αλλά και την Άγκυρα. Αλλά η αντί-τουρκική εκστρατεία που ξεκίνησε από το Κρεμλίνο είναι τόσο συντεταγμένη, που θα μπορούσε κάλλιστα να εξελιχθεί σε μια εκστρατεία κατά του τουρκικού κόσμου και να αποξενώσει ακόμη και τους πιο πιστούς συμμάχους της Κεντρικής Ασίας.

Η κυβέρνηση της Κιργιζίας και ο πρόεδρος της χώρας, Almazbek Atambayev, είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Για χρόνια, ο Atambayev ποτέ δεν έχασε ευκαιρία να δηλώσει την πίστη του στο Κρελίνο ή στον ίδιο τον Putin προσωπικά. Ήταν ο μόνος εταίρος του Putin στην CIS για την στήριξη της ρωσικής στρατιωτικής επιχείρησης στη Συρία. Αλλά η κυβέρνησή του επέλεξε να παραμείνει σιωπηλή μετά από την κατάρριψη του ρωσικού Su-24.

Αυτή είναι μια κατανοητή θέση. Δεν είναι μυστικό ότι όλα τα επιχειρηματικά συμφέροντα του Atambayev βρίσκονται στην Τουρκία και ότι συχνά περνάει εκεί τις διακοπές του. Έχοντας να αντιμετωπίσει μια λεπτή επιλογή μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας, επιλέγει να μην κάνει τίποτα.

Το Ουζμπεκιστάν συμπεριφέρεται με παρόμοιο τρόπο, αλλά για κάπως διαφορετικούς λόγους. Στις αρχές του 1990, η Τουρκία προσπάθησε να αντικαταστήσει την Ρωσία ως τον "μεγαλύτερο αδερφό” για το Ουζμπεκιστάν, την πιο πολυπληθή χώρα της Κεντρικής Ασίας. Ο πρόεδρος του Ουζμπεκιστάν, Islam Karimov, εξέφρασε την ικανοποίησή του για την ιδέα αρχικά, αλλά σε μεταγενέστερο στάδιο μείωσε τις επαφές με την Άγκυρα όταν η Τουρκία ξεκίνησε δυναμικά την προώθηση των παν-τουρκικών ιδεών στην κοινότητα των Ουζμπέκων. Ο Karimov επίσης μίσησε το γεγονός ότι η Τουρκία παρείχε άσυλο σε αρκετούς πολιτικούς του αντιπάλους, όπως τον Muhammad Salih.

Σε αυτό το πλαίσιο, η συζήτηση μεταξύ του Vladimir Putin και του Τουρκμένου προέδρου, Gurbanguly Berdymukhamedov στο φόρουμ των χωρών εξαγωγής αερίου, ήταν χαρακτηριστική.

Ο Berdymukhamedov εξέφρασε ανησυχίες για την απόφαση της Ρωσίας να εκτοξεύσει πυραύλους εναντίον της Συρίας από την Κασπία Θάλασσα. Ο Putin απάντησε ότι "η Ρωσία φέρει το μεγαλύτερο βάρος της καταπολέμησης της τρομοκρατίας” και ότι μετά από την κατάρριψη του ρωσικού επιβατικού αεροσκάφους στο Σινά, "θα το κάνουμε αυτό όσο το θεωρούμε αναγκαίο για να τιμωρήσουμε τους υπεύθυνους”.

Η ανταλλαγή αυτής της συνομιλίας ήταν μια χαρακτηριστική απεικόνιση των ορίων της εταιρικής σχέσης μεταξύ της Ρωσίας και των χωρών της Κεντρικής Ασίας.

Το Τουρκμενιστάν δεν αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα. Παραμένει επίσης επιδεικτικά σιωπηλό και προσπαθεί να αποστασιοποιηθεί από την ρωσό-τουρκική σύγκρουση. Και αυτό παρά το γεγονός ότι υπάρχουν προβλήματα στις σχέσεις Τουρκίας-Τουρκμενιστάν. Τα σχολεία που διευθύνονται από την Τουρκία έχουν γίνει φυτώριο παν-τουρκισμού, ακόμη και ριζοσπαστικού ισλαμισμού στο Τουρκμενιστάν, και η κυβέρνηση στο Ασγκαμπάτ είναι επικριτική για τις τουρκικές εταιρείες που εγκαθιστούν το μεγαλύτερο μέρος των υποδομών για τους Ασιατικούς Αγώνες του 2017, οι οποίοι θα διεξαχθούν στο Τουρκμενιστάν.

Όλες οι χώρες της Κεντρικής Ασίας έχουν επίσης ένα άλλο πραγματικό μήλο της έριδος με τον Τούρκο πρόεδρο. Η Τουρκία φέρεται να χρησιμεύει ως χώρα διέλευσης για τους εθελοντές τζιχαντιστές της Κεντρικής Ασίας που ταξιδεύουν στη Συρία για να πολεμήσουν το λεγόμενο Ισλαμικό Κράτος.

Η μάχη μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας αρχίζει να πλήττει την οικονομική συνεργασία εντός της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης, εξαλείφοντας όλα τα πλεονεκτήματα που οδήγησαν στη δημιουργία αυτού του οργανισμού από την αρχή.

Η Ρωσία σταμάτησε 150 φορτηγά με τουρκικά προϊόντα στο δρόμο προς το Καζακστάν στα σύνορα Γεωργίας-Ρωσίας, αμέσως μόλις ανακοινώθηκαν οι κυρώσεις. Η Μόσχα έκανε το ίδιο πράγμα πέρυσι, όταν επέβαλε εμπάργκο εναντίον σειράς προϊόντων από την ΕΕ. Καθώς η Ρωσία περικυκλώνεται με εχθρικούς γείτονες στο νότο και στη δύση, οι χώρες της Κεντρικής Ασίας πρακτικά δεν έχουν πιθανότητα να αποφύγουν την οικονομική πτώση.

Ως αποτέλεσμα όλων αυτών, η Κεντρική Ασία επιδιώκει τρόπους να μειώσει την εξάρτησή της από τη Ρωσία. Στις 28 Νοεμβρίου, μια συμφωνία υπεγράφη στην Κωνσταντινούπολη η οποία αποτελεί το πρώτο βήμα προς αυτόν τον στόχο. Η Τουρκία και η Κίνα, μαζί με το Καζακστάν, το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία, συμφώνησε να δημιουργήσουν μια κοινοπραξία για να οργανώσουν την μεταφορά αγαθών από την Κίνα στην Ευρώπη, παρακάμπτοντας τη Ρωσία.

του Arkady Dubnov

16-12-2015

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://carnegie.ru/commentary/2015/12/16/caught-in-middle-central-asia-and-russia-turkey-crisis/in5z