Πορτογαλία: Από την επανάσταση των γαρυφάλλων σε κυβέρνηση Αριστεράς

Επειδή έχω κουραστεί να ακούω  για όλα τα κακά και ολέθρια που συμβαίνουν στην Ελλάδα είπα να «το ρίξω λίγο έξω», δηλαδή εκτός Ελλάδας. Συγκεκριμένα θα εστιάσουμε την προσοχή  στην Πορτογαλία για 3 λόγους : α)  Τη σχετικά πρόσφατη εκλογική νίκη της Κεντροδεξιάς του Πάσος Κοέλιου (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα) και τέως πλέον πρωθυπουργού της χώρας.  : β) Για τον «έπαινο των σοφιστών» της ΕΕ που απονέμεται στην Πορτογαλία  αφού καθίσταται παράδειγμα προς μίμηση λόγω της συνεπούς προσήλωσής της στην πολιτική της λιτότητας  που τηρεί με θρησκευτική ευλάβεια  και «ανακάμπτει (τυπική εκδοχή του success story) σε πλήρη αντίθεση με την ασυνεπή,  ανεπαρκή και προβληματική Ελλάδα, το κατεξοχήν παράδειγμα προς αποφυγή και: γ) Για την ελπίδα που γίνεται πραγματικότητα: να σχηματισθεί κυβέρνηση  αμιγώς αριστερού συνασπισμού από τα τρία  κόμματα: Σοσιαλιστικό, Κομουνιστικό και το  «Αριστερό Μπλόκο» (Bloco de Esquerda)..

Ο ηγέτης των Σοσιαλιστών Aντόνιο Κόστα απέρριψε την ιδέα μιας κυβέρνησης συνασπισμού Σοσιαλιστών και (δεξιών) Σοσιαλδημοκρατών όπου την ηγεσία και την πρωθυπουργία θα αναλάμβανε πάλι ο Κοέλιου. Προέκρινε ένα συνασπισμό της Αριστεράς . Όμως ο Σοσιαλδημοκράτης  Χανίμπαλ Καβάκο Σίλβα, Πρόεδρος της Δημοκρατίας (η οποία είναι «ημιπροεδρική») αρνήθηκε με το δικαιολογητικό ότι υπήρχε μεγάλο ιδεολογικό χάσμα μεταξύ των τριών αριστερών κομμάτων που δε θα καθιστούσε έναν τέτοιο συνασπισμό βιώσιμο. Ηταν μια καθαρά αντισυνταγματική ενέργεια υπέρ του κόμματός του που την συνόδευσε μια  ύποπτη δίμηνη άργητα  μέχρι να αναγκαστεί να καλέσει τελικά τον  Κόστα να σχηματίσει κυβέρνηση, την ανάγκη φιλοτιμία ποιούμενος

Ο ιστορικός ρόλος της Πορτογαλίας

Εκτός από υποανάπτυκτη πλην αποικιοκρατική χώρα, η Πορτογαλία διακρίθηκε στο παρελθόν για την συνεχή εμπλοκή του στρατού στα πολιτικά καθώς και για την διαρκή κυβερνητική αστάθεια που έχει γίνει πλέον παράδοση. Παίρνοντας ενδεικτικά από τις αρχές του 20ό αιώνα βλέπουμε τον βραχύ βίο των πορτογαλικών κυβερνήσεων που σπάνια εξαντλούν την 4ετία:

1.20/10/1904--19/3/1906. 2.19/3/1906--19/5/1906 3.19/5/2008--26/12/1908.4.26/12/1908 -- 11/4/1909 και 5. 11/4/1909 --14/5/ 1909.

Από το 1926, οπότε καταρρέει η ασταθής, υποτονική και άτολμη πρώτη Πορτογαλική Δημοκρατία, ύστερα από στρατιωτικό φασιστικό κίνημα, μέχρι το σωτήριο έτος της«Επανάστασης των γαρυφάλλων  (25 Απριλίου, 1974) η Πορτογαλία εισέρχεται σε μια σκοτεινή περίοδο δικτατορίας που επέβαλε πρώτα ο Αντόνιο Σαλαζάρ και κατόπιν ηπιότερα ο διάδοχός του, Μαρσέλο Καετάνο και η οποία έλαβε και την επίσημη ονομασία της ως καθεστώς estado novo («νέο κράτος») . Η περίοδος αυτή συνδέεται με τις πλέον ζοφερές μνήμες υπανάπτυξης που σημαδεύουν ανεξίτηλα τη χώρα μέχρι τώρα, μία χώρα φτωχή που παρόλα αυτά ήθελε να διατηρεί τις αποικίες  Αγκόλα, Μοζαμβίκη, Γουινέα κ.ά. για λόγους αυτοκρατορικού γοήτρου και διεξήγαγε δαπανηρότατους πολέμους για να τις κρατήσει με οιοδήποτε κόστος   επί 13 έτη  αδυνατώντας όμως να τους κερδίσει.   

Ωστόσο για την απόδοση ιστορικής ακρίβειας πρέπει να λεχθεί  ότι ο Καετάνο προέβη σε κάποια μέτρα που ανακούφισαν το λαό: Σχετική ελευθερία λόγου και Τύπου, χαλάρωση της λογοκρισίας και άλλα κοινωνικά μέτρα που έφερναν την ελπίδα μιας αλλαγής. Δεν κράτησε πολύ όμως αυτό γιατί η εσωκυβερνητική αντιπολίτευση των ακροδεξιών και παντοδύναμων «σαλαζαριστών», απαίτησε την άμεση απόσυρση των εν λόγω μέτρων, η οποία έγινε με συνοπτικές διαδικασίες.

Την ίδια όμως περίοδο αναδύονται στην Γηραιά Ηπειρο, το φασιστικό κράτος της Ιταλίας (1922) υπό τον πρώην σοσιαλιστή Μπενίτο Μουσολίνι,  η ναζιστική δικτατορία τουAντολφ Χίτλερ,(1933), το φασιστικό καθεστώς του Ισπανού Φραντσίσκο Φράνκο (1939), αλλά και ενδιάμεσα «η δική μας» δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά (1936) που επαναλήφθηκε σε τρισχειρότερη μορφή ως Χούντα των συνταγματαρχών της 21^ης Απριλίου, 1967 με ευλογίες αλλά και στήριξη των ΗΠΑ .

Όμως, όπως η Πορτογαλία έδωσε το έναυσμα για την απαρχή εγκαθίδρυσης φασιστικών καθεστώτων στις δεκαετίες ΄20  και ΄30, έτσι νοηματοδότησε και τον χρόνο της πτώσης τους με συνακόλουθη εδραίωση δημοκρατιών στην ταραχώδη δεκαετία του 1970 . Με την «Επανάσταση των Γαρυφάλλων», ψυχή και  ιθύνων νους της οποίας υπήρξε ο τότε  λοχαγόςΟτέλο ντε Καρβάλιο, ήλθε η πτώση του δικτατορικού καθεστώτος στην Πορτογαλία και η παραχώρηση ανεξαρτησίας στις προβληματικές αφρικανικές αποικίες. Ακολούθησαν επίσης η πτώση της ελληνικής Χούντας (Ιούλιος,1974), όπως και η εγκαθίδρυση βασιλευομένης δημοκρατίας στην Ισπανία μετά το θάνατο του Φράνκο, με βασιλιά τον Δον Χουάν Κάρλος (1976).

    MFA:  το «Κίνημα των Ενόπλων Δυνάμεων» και τα γαρύφαλλα

Το μέγα παράδοξο στην Πορτογαλία είναι ότι οι ένοπλες  δυνάμεις στην εποχή των  γαρυφάλλων δεν ανάλαβαν να στηρίξουν κάποιο φασιστικό-στρατιωτικό κίνημα, κατά τα στρατιωτικά ειωθότα,  αλλά υπήρξαν οι απελευθερωτές του πορτογαλικού λαού από μια τυραννία διάρκειας 48 ετών, κάτι που πέτυχαν μέσα σε μια μέρα σχεδόν αναίμακτα . Οργάνωσαν για το σκοπό αυτό το “Κίνημα Ενόπλων Δυνάμεων” (MFA), μέλη του οποίου υπήρξαν κυρίως λοχαγοί (η επανάσταση αρχικά ονομάσθηκε «κίνημα των καπετάνιων) και κατώτεροι αξιωματικοί που είχαν φοιτήσει στο πανεπιστήμιο της Λισαβόνας και πολλοί από αυτούς ασπάσθηκαν το μαρξισμό. Το MFA ανάλαβε το έργο από-φασιστικοποίησης της Πορτογαλίας, και το έπραξε με απόλυτη συνέπεια, μέχρι να διαβρωθεί εκ των έσω.

Τα μέτρα που πήρε το MFA έφεραν τη σφραγίδα ενός πλήρους εκδημοκρατισμού που η Πορτογαλία ποτέ δεν είχε βιώσει. Υστερα από μία σχεδόν αναίμακτη επανάσταση (4 νεκροί), επιβλήθηκε η «Επανάσταση των Γαρυφάλλων» που πήρε το όνομά της από τα γαρύφαλλα που στόλιζε ο λαός τις κάνες των τουφεκιών των στρατιωτών ή τα αφτιά τους και με τους οποίους είχε ενωθεί ενάντια στην τυραννία και τη μισητή φασιστική μυστική αστυνομία PIDE. Οι Πορτογάλοι ελεύθεροι πλέον διαδήλωναν στους δρόμους αδελφωμένοι με τους στρατιώτες τραγουδώντας το απαγορευμένο τραγούδι «Grandola vila morena» («Γκράντολα ηλιοκαμένη πόλη») που είχε γίνει ο θούριος της επανάστασης και μεταδόθηκε στις 12 25΄ το πρωί από το εθνικό κανάλι ως σύνθημα  απαρχής της Επανάστασης..  

      Οτέλο Ντε Καρβάλιο: ο αρχιτέκτονας της ανατροπής  

Ηγέτης της επανάστασης, όπως ελέχθη, ήταν ο Οτέλο ντε Καρβάλιο, λοχαγός του στρατού. Ενας γελαστός άνδρας που θύμιζε κάπως το Νίκο  Μπελογιάννη, που κατά σύμπτωση ήταν και αυτός «ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο» πριν από 22 χρόνια.   

Υπήρξε χαρισματική εμβληματική φιγούρα μιας αριστερής εξέγερσης σε βαθμό που να προβληματίζει έντονα την προσώρας σιωπηρή συντηρητική-φασιστική ελίτ αλλά και τις Γερμανία και ΗΠΑ που έτρεμαν στην ιδέα πως η Πορτογαλία μπορούσε να γίνει μια ευρωπαϊκή Κούβα. Γιατί ο Αριστερός ντε Καρβάλιο, μετά από ένα ταξίδι  στην Κούβα,  δεν έκρυβε τον θαυμασμό του για τον Φιντέλ Κάστρο  και ήθελε να οργανώσει «Επαναστατικά Εργατικά Συμβούλια», όπως αυτά της  Κούβας.  

Πιο πολύ θορυβημένοι βέβαια ήταν οι Αμερικανοί αλλά ελάμβαναν συνεχή καθησυχαστικά μηνύματα, από τους ανώτατους Πορτογάλους αξιωματικούς που τους διαβεβαίωναν ότι δεν θα άφηναν ποτέ τον Καρβάλιο να αναλάβει πολιτική εξουσία. Κάτι που όντως έγινε αφού ο Καρβάλιο διώχτηκε και φυλακίστηκε (μάλλον άδικα)  με την κατηγορία εμπλοκής του σε τρομοκρατικές  οργανώσεις.  

Η αλήθεια είναι όμως πως σχεδίαζε την ίδρυση μιας «Εθνικής Χούντας» που μαζί με τα πολιτικά κόμματα, ή, χωρίς αυτά, αν δε δεχόντουσαν, θα έπαιρνε την εξουσία με πρώτο μέλημα την εκδίωξη των φασιστικών στοιχείων από τον κρατικό μηχανισμό,  την αποκατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την άρση της λογοκρισίας και την εγκαθίδρυση ενός κράτους δικαίου με ανακατανομή της γης , ενώ θα υπήρχε όριο κατώτερου βασικού μισθού. 40 ώρες εργασίας τη εβδομάδα και μηνιαία άδεια μετ’αποδοχών κάθε χρόνο. Επρόκειτο για ένα όραμα «Κομούνας της Λισαβόνας». Σημειώνουμε εδώ πως η λέξη «χούντα» δεν είχε ακόμα μόνο την τρέχουσα κακοσημία. Σήμαινε επίσης ομάδα (πολιτικών) που αγωνίζεται για την επίτευξη ενός στόχου χωρίς απαραίτητα τη χρήση βίσς).

Οπερ και εγένετο για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα, όπου οι αγρότες έδιωξαν τους γαιοκτήμονες και ανάλαβαν οι ίδιοι την καλλιέργεια αλλά και τη διαχείριση της γης. Οι εργάτες έγιναν οι ίδιοι αφεντικά στα εργοστάσια. Οι υπάλληλοι των Τραπεζών πήραν στα χέρια τους τη διοίκησή τους. «Οι Τράπεζες ανήκουν στο  λαό», έλεγαν τα πανό τους. Το πλέον σημαντικό: οι άστεγοι οργανώθηκαν και κατέλαβαν όλα τα ακατοίκητα κτίρια της Λισαβόνας  για να στεγασθούν

 Εξ αντικειμένου αυτό, δε θα μπορούσε να διαρκέσει πολύ. Δεν το ήθελε ούτε  ο συμμετέχων στην προσωρινή κυβέρνηση με δύο υπουργούς ο κομουνιστής ηγέτης Αλβάρο Κουνιάλ που, βλέποντας τις εργατικές κινητοποιήσεις, κατήγγειλε ότι επρόκειτο για  προβοκάτσια και καταδίκαζε κάθε είδους απεργία .   
          Σπίνολα: ο στρατηγός με το μονόκλ   

Το MFA άρχισε να διαβρώνεται εκ των έσω γιατί παρεισέφρησαν ανώτατοι αξιωματικοί δεξιοί φιλομοναρχικοί ακόμη και φασίστες που το υπονόμευαν προκαλώντας εντάσεις και συγκρούσεις. Ωστόσο, επειδή το κίνημα απαρτίζονταν κυρίως από λοχαγούς,  χρειαζόταν κάποιους ανώτατους αξιωματικούς για να του προσδώσουν κύρος. Ο πλέον κατάλληλος αλλά, όπως αποδείχθηκε και ο πλέον επικίνδυνος,  υπήρξε «ο στρατηγός με το μονόκλ» Αντόνιο Σπίνολα, ο οποίος λόγω  γοήτρου (κυβερνήτης της Γουινέας) αλλά και της δημοφιλίας του, αφού αυτοπροβλήθηκε, ως ηγετική φιγούρα της Επανάστασης των Γαρυφάλλων, χωρίς ουσιαστικά να συμμετάσχει σε αυτήν, αλλά και επειδή  ο Καετάνο δήλωνε ότι θα παρέδιδε την εξουσία μόνο σε αυτόν, θεωρήθηκε ο καταλληλότερος να διοριστεί προσωρινός Πρόεδρος της Πορτογαλικής Δημοκρατίας. Η μεγάλη του φιλοδοξία υπήρξε να εκλεγεί πρόεδρος μιας ομοσπονδίας που θα συμπεριλάμβανε τις  αποικίες όπου θα τους παρείχε «αυτοδιάθεση» κάτω από την πορτογαλική σημαία.

Οσο όμως έβλεπε το MFA να ακολουθεί μια συνεπή αριστερή  αντιιμπεριαλιστική πολιτική μέσα στο πρόγραμμα της οποίας συμπεριλαμβανόταν και η χορήγηση πλήρους ανεξαρτησίας στις αποικίες, τόσο απομακρυνόταν από αυτό. Τελικά, καθώς  ο Σπίνολα διέθετε άψογα φασιστικά διαπιστευτήρια: α) Ναζιστική μετεκπαίδευση: β) θερμή υποστήριξη του φασιστικού καθεστώτος του Φράνκο:  γ) ενεργό συμμετοχή στον ισπανικό εμφύλιο και: δ) συμμετοχή στη Μάχη του Στάλινγραντ ενάντια στα Σοβιέτ, επιλέχθηκε να ηγηθεί μιας κίνησης στρατηγών που ονομάσθηκε «Χούντα Εθνικής Σωτηρίας» και οργάνωσε δύο ακροδεξιά αποτυχημένα πραξικοπήματα για να εκδιωχθεί τελικά από την Πορτογαλία.

Αφετέρου, οι έξι προσωρινές κυβερνήσεις, προτού γίνουν  εθνικές εκλογές το 1976, προχώρησαν σε κρατικοποιήσεις και άλλα φιλολαϊκά μέτρα που προκάλεσαν οργή στον  Σπίνολα Συμπεριλάμβαναν, ως το 1975, εθνικοποιήσεις του 50% των επιχειρήσεων της χώρας. Μεταξύ  άλλων: α)  Τράπεζες και Ασφαλιστικές Εταιρείες: β) Εταιρίες Ηλεκτρισμού και Πετρελαίου : γ) Αερογραμμές και Σιδηρόδρομοι. Όλα αυτά έθιγαν καίρια τα συμφέροντα της κατά τον Σπίνολα «σιωπηράς πλειοψηφίας» που την κάλεσε σε αποτυχούσα πορεία διαμαρτυρίας. Οι TIMES θα αναγγείλουν έντρομοι με πηχυαίους τίτλους : «Ο καπιταλισμός πέθανε στην Πορτογαλία!» 

          Η στάση του λαού απέναντι στους πολιτικούς

Πώς όμως αντιδρούσε ο λαός στις συνεχείς συγκρούσεις που ξεσπούσαν μέσα στο κίνημα οδηγώντας στη διάσπασή του κατά το λεγόμενο «καυτό καλοκαίρι» του 1975; Μετά τους πανηγυρισμούς της 25^ης Απριλίου, ήθελε προπάντων να ηρεμήσει. Αποζητούσε την πολιτική ομαλότητα. Εχοντας νιώσει πικρή απογοήτευση από την «Ανοιξη της Πράγας»(1968) δεν ήθελε να καταντήσει σοβιετικός δορυφόρος. Αλλά ο Κουνιάλ με το πιο άρτια οργανωμένο κόμμα της Πορτογαλίας, το ΚΚΠ.  οραματίζονταν μια σταλινικού τύπου «δημοκρατία», ενώ ο ηγέτης της επανάστασης Οτέλο ντε Καρβάλιο είχε καταγοητευθεί από το μοντέλο Κάστρο και θα πει αργότερα: «θα μπορούσα να είχα γίνει εγώ ο Φιντέλ Κάστρο της Ευρώπης».

Οι Πορτογάλοι απεχθανόντουσαν την ιδέα μετάβασης  από τον ολοκληρωτισμό των δύο δικτατόρων τους  σε ένα εξίσου ολοκληρωτικό καθεστώς σταλινικού τύπου. Γι‘ αυτό άρχισαν να μετακινούνται πολιτικά, προς το Κέντρο, τη μετριοπαθή δεξιά και τους Σοσιαλιστές που είχαν βρει επί τέλους τον ηγέτη τους. Ο Κουνιάλ ονειρευόταν μια καλή δικτατορία του προλεταριάτου και «καθησύχαζε» την Οριάνα Φαλάτσι ότι δε θα διεξάγονταν εκλογές. Ο Οτέλο σκεπτόταν τα «συμβούλιά» του, ενώ τα κεντρώα και τα δεξιά κόμματα προσανατολίζονταν σε μία κοινοβουλευτική Δημοκρατία, κάτι που αποτελούσε και τον ευσεβή πόθο-κυρίως της αστικής τάξης .   

  Μάριο Σοάρες, ο Κερένσκι που δεν έγινε

Ο Χένρι Κίσινγκερ είχε πει στο σοσιαλιστή ηγέτη Μάριο Σοάρες: «Είσαι τίμιος αλλά αφελής. Μπορεί να γίνεις ο Κερένσκι της Πορτογαλίας». «Είναι αλήθεια»  απάντησε ο Σοάρες « λλά δεν μ’αρέσει καθόλου». Κίσινγκερ: «Ούτε του Κερένσκι του άρεσε». 

O ηγέτης  Σοάρες διατηρούσε άριστες σχέσεις με τους Ευρωπαίους και το πρώτο του μέλημα όταν ανέλαβε την εξουσία ήταν να πάρει δάνειο 750 εκατομμυρίων δολαρίων αφού πρώτα αποδέχθηκε το Πρόγραμμα Σταθερότητας του ΔΝΤ.

Η πρόβλεψη Κίσινγκερ αποδείχθηκε ολότελα λαθεμένη γιατί δεν υπήρχε κάποιος Λένιν να φέρει τα απάνω κάτω. Αλλωστε ο Σοάρες, αποδείχθηκε γρήγορα πως  ήταν πολύ αυταρχικός για να αφήσει κάποιον να του πάρει την εξουσία.  Στις πρώτες κιόλας εκλογές κέρδισε  με 37,9 %  και έγινε πρωθυπουργός. Υπήρξε ο αγαπημένος του λαού  «Dom Mario» που δεν θα ηρεμούσε ποτέ αν δεν χορηγούσε στους Πορτογάλους «Ευρωπαϊκή ταυτότητα» και κατάφερε να τους εντάξει στην ΕΕ το 1986 όταν ήταν ακόμα Κοινότητα. Ηταν ό,τι ζητούσε όλη σχεδόν η χώρα, ενώ αυτός, από μέλος του Κομουνιστικού Κόμματος Πορτογαλίας, για μια εξαετία, έγινε πολέμιός του που επαναλάμβανε ad nauseam : «Εγώ ήμουν που σας έσωσα από τον  κομουνισμό». Αναμενόμενα, με τον πραγματισμό και μια φαινομενική μετριοπάθεια  κέρδισε την εύνοια της αστικής τάξης, αλλά και όλης της  Δυτικής Ευρώπης και των ΗΠΑ.  Εκτός από πρωθυπουργός υπήρξε επί δύο θητείες (1986-1996) Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Ηταν πάντα προσεκτικός ώστε να συνεργάζεται μόνο με δεξιά κόμματα, αλλά σπάνια με αριστερά.  

Τις μέρες των γαρυφάλλων, μέρες κρασιού και λουλουδιών στην Πορτογαλία, ο Σοάρες έκρινε σκόπιμο να φορέσει το «αριστερό» καλό του κοστούμι: «Ναι στο σοσιαλισμό. Όχι στο φασισμό». Στη δεκαετία του ΄80 όμως (10/10/ 1983) όταν αποφάσισε να ζητήσει βοήθεια από το ΔΝΤ συγκυβέρνησε ασμένως με τους συντηρητικούς Σοσιαλδημοκράτες και άλλα μικρά δεξιά κόμματα.

Τώρα πλέον σεβάσμιος γέροντας 91 ετών, ίσως γιατί νιώθει τύψεις αφού πρώτος εγκαινίασε τις δοσοληψίες με το ΔΝΤ και υπήρξε ο πρώτος διδάξας την λιτότητα που επιβλήθηκε, ως ένα εκ των ων ουκ  άνευ, δεν συμμετέσχε στον επίσημο εορτασμό της 25^ης Νοέμβρη, αλλά πήρε μέρος στη διαμαρτυρική εκδήλωση των αυθεντικών εκπροσώπων της επανάστασης των γαρυφάλλων που «επιμένουν» ότι η επανάσταση προδόθηκε. Ο συμμετέχων στην εκδήλωση ταξίαρχος πια, Οτέλο ντε Καρβάλιο, πιο  συναισθηματικός από όλους, δεν άντεξε και έκλαψε .

    Η ήττα της επανάστασης   

Ιστορικά η Επανάσταση των  Γαρυφάλλων διαρκεί από την 25^η Απριλίου 1974 μέχρι την 25^ηΝοεμβρίου,1975. οπότε το MFA έχει διαιρεθεί σε φατρίες τροτσκιστών, μαοϊκών, σταλινικών, αναρχιστών ακόμα και φιλομοναρχικών κ.ά. Η Ακροαριστερά οργανώνει μια βίαιη εξέγερση, το  Κίνημα της 25^ης Νοέμβρη 1975. Αρχικά το στήριξε  ο Κουνιάλ αλλά μετά το εγκατέλειψε. Η SUV («Ενωμένοι οι Στρατιώτες θα Νικήσουν»), η υπό το ΚαρβάλιοCOPCON (Διοίκηση Ηπειρωτικών Επιχερήσεων) ως  αστυνομία της επανάστασης, καθώς και ο ραδιοτηλεοπτικός σταθμός «Αναγέννηση» έκαναν ό,τι μπορούσαν για να βοηθήσουν. Ασυντόνιστο και ανοργάνωτο το αριστερό κίνημα, ειδικότερα οι στρατευμένοι αριστεροί εργάτες, γνωρίζουν την ήττα από τις αναδιοργανωμένες δυνάμεις της Δεξιάς της οποίας τις επιχειρήσεις ανάλαβε ο εμπειροπόλεμος στρατηγός Ραμάλιο Εάνες, κατοπινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Πολλοί (Ακρο)Αριστεροί συλλαμβάνονται, άλλοι φεύγουν πανικόβλητοι και άλλοι παραδίδονται. Οι στρατιώτες της MFA είχαν  πείρα και ικανότητα βετεράνου πολεμιστή, αλλά οι εργάτες υπήρξαν ερασιτέχνες επαναστάτες χωρίς αυτοπειθαρχία, ή, συντονισμό κινήσεων, χωρίς πείρα και προπάντων χωρίς ηγεσία γιατί ο Οτέλο ντε Καρβάλιο είχε συλληφθεί. (Κάποιοι θα πουν ότι είχε ολιγωρήσει και κρύφθηκε στο σπίτι του).

Η ήττα ήταν αναπόφευκτη και το μοιραίο ρήγμα εντός του MFA δεν προοιωνίζονταν ομαλές εξελίξεις για την  επανάσταση. Οι ανώτατοι αξιωματικοί προσέβλεπαν σε μια λύση Χιλής του Πινοσέτ, ενώ αντίθετα ο Καρβάλιο κατατρύχονταν από την ιδέα «χιλιανοποίησης» της Πορτογαλίας που τη θεωρούσε ό,τι χειρότερο για τη χώρα. Διάφορα δεξιά κόμματα όπως το Λαϊκό Δημοκρατικό (μετέπειτα: Σοσιαλδημοκρατικό) καθώς και το Κεντρώο Δημοκρατικό που χρηματοδοτούνταν  από τον Φράνκο κ.ά. ανακάμπτουν. Ακολουθεί η ανάκτηση της στρατιωτικής υπεροχής από τις δεξιούς ανώτατους αξιωματικούς οπότε η επανάσταση  αποτελεί πλέον παρελθόν: οι αγρότες θα παραδώσουν τη γη που για λίγο διαχειρίστηκαν. Οι βιομήχανοι θα ξαναπάρουν πίσω τα εργοστάσιά τους από τους εργάτες και οι τραπεζικοί  ξεχνάνε ότι «οι τράπεζες ανήκουν στο λαό» και γυρίζουν στα γκισέ. Τέλος οι άστεγοι θα ξαναπάνε να κοιμηθούν στους δρόμους.

  Οι συνήθεις Κεντροδεξιές- Κεντροαριστερές εναλλαγές

Κατά κανόνα ο συνηθισμένος τύπος δημοκρατικής διακυβέρνησης εκφράζεται εναργώς με τις εναλλαγές εξουσίας: Κεντροδεξιά-παραίτηση λόγω σκανδάλων- Κεντροαριστερά-παραίτηση-λόγω σκανδάλων-ξανά Κεντροδεξιά ξανά σκάνδαλα.

Η Πορτογαλία αποκτά νέο  Σύνταγμα το 1976. Ως δύο μεγάλα κόμματα θα αναδεικνύονται σχεδόν πάντα το Κεντροαριστερό Σοσιαλιστικό Κόμμα του Σοάρες και το Κεντροδεξιό Σοσιαλδημοκρατικό του Φραντσίσκο Σα Καρνέιρο ενός ικανού πολιτικού που ήθελε να μπολιάσει το κόμμα του με τις «αιρετικές»

 θεωρίες των  Καρλ Καούτσκι και Εντουαρντ Μπερνστάιν . Ίσως η πιο ενδιαφέρουσα προσωπικότητα που είχε ποτέ η πορτογαλική Δεξιά, ένας αντικρατιστής και αντικολεκτιβιστής που υποστήριζε, ωστόσο, την ανακατανομή της γης.          

Εξαίρεση στην δικομματική εναλλαγή αποτέλεσε η «Δημοκρατική Συμμαχία», ένα εκ των ενόντων δεξιό μόρφωμα που συγκροτήθηκε για να αποκλεισθούν οι σοσιαλιστές από την κυβέρνηση και να επιτευχθούν τροπολογίες του συντάγματος με την απαιτούμενη πλειοψηφία. Οργανώθηκε από τους Σοσιαλδημοκράτες, το Δημοκρατικό και Κοινωνικό Κέντρο (CDS ) και το Λαϊκό Μοναρχικό Κόμμα, όλοι υπό την ηγεσία του Καρνέιρο που κέρδισε τις  εκλογές δύο φορές, αλλά τελικά υπήρξε θύμα υπόπτου αεροπορικού δυστυχήματος. Ο αιφνίδιος θάνατός του σηματοδότησε τη διάλυση της  Δημοκρατικής  Συμμαχίας (1983) αλλά συνεπέφερε και κενό ηγεσίας στους Σοσιαλδημοκράτες που το εκμεταλλεύτηκε ο Σοάρες.          

Στο προσκήνιο θα εμφανισθεί μετά ένας άξιος συνεχιστής της φιλοευρωπαϊκής νεοφιλελεύθερης πολιτικής του Σα Καρνέιρο, ο Ανίβαλ Καβάκο Σίλβα ο οποίος βάλθηκε να «εκσυγχρονίσει την Πορτογαλία με συνεχείς ιδιωτικοποιήσεις που πολλές επιδείνωσαν την οικονομική κατάσταση στη χώρα. Υπήρξε ο μακροβιότερος πρωθυπουργός της Πορτογαλίας αλλά και ένας από του πλέον δραστήριους που εξακολουθεί έως σήμερα να κρατά την προεδρία. 

 Η Πορτογαλία τώρα

Τα τρία αριστερά κόμματα του παρόντος που δεν ενθουσιάζουν τον Καβάκο Σίλβα πρέπει να δουν μέχρι ποιου σημείου μπορούν να συμφωνήσουν προτού αποφασίσουν να συγκυβερνήσουν. Εχουν ηθική υποχρέωση απέναντι στο λαό που τους έδειξε εμπιστοσύνη. Επί του παρόντος όλοι είναι κάθετα ενάντιοι στη λιτότητα. Αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για μία πολιτική εγκάρδιας συνεννόησης.

Το σημαντικότερο σε αυτό το συνασπισμό είναι ότι δεν υπάρχει κάτι ανάλογο της ΑΝΕΛ: απλά, ένα Κεντροαριστερό κόμμα και δύο Αριστερά. Μολονότι  η ιδεολογική συνοχή δεν είναι εγγυημένη -και αυτό περικλείει κινδύνους- και τα 3 κόμματα είναι διατεθειμένα να συνεργασθούν. Και, σαν πρώτο βήμα καλής θέλησης, κανένας δεν θέτει ζήτημα αναδιάρθρωσης του χρέους (μάθαν από παθήματα άλλων). Όμως στο ζήτημα του ΝΑΤΟ, τα δύο αριστερά είναι υπέρ της αποχώρησης, ενώ οι σοσιαλιστές κατά. Θα καταστήσει αυτό προβληματική τη σχέση τους στο εγγύς μέλλον; Ισως όχι.

Η κυβέρνηση ΣΚΠ- ΚΚΠ- Αριστερό Μπλόκο, όπου το τελευταίο αναγνωρίζει ότι εμπνέεται από το αδελφό κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ, θα αποτελέσει ένα μεγάλο πολιτικο- ιστορικό γεγονός που δεν έχει ξανασυμβεί στην ευρωπαϊκή Ιστορία. Συνιστά όμως και ένα μεγάλο ρίσκο γιατί σε περίπτωση αποτυχίας η ευρωπαϊκή Αριστερά –αμεσότερα αυτή της Ισπανίας-  δεν θα έχουν λαμπρό μέλλον σε μια εποχή ανόδου μιας άκρως επικίνδυνης Ακροδεξιάς μετά και την πρόσφατη νίκη της Μαρίν Λεπέν που συνιστά πλέον τη μεγαλύτερη απειλή κατά της  δημοκρατίας στη Ευρώπη .

Πολλοί αναρωτιούνται πώς «χάθηκε μια ευκαιρία» στην Πορτογαλία. Ποτέ δεν μπορείς να ξέρεις. Υποτεθίστω πως ο Καρβάλιο έπαιρνε την εξουσία. Ενας λαμπρός αγωνιστής, όχι όμως ένας καλός πολιτικός, θα εμπλεκόταν σε μια περιδίνηση με  ΗΠΑ αλλά και Ευρώπη όπου εξ αντικειμένου θα κατασκεύαζε μηχανισμούς άμυνας ικανούς να τον εκθέσουν διεθνώς, όπου η COPCON θα μεταλλάσσονταν σε PIDE. Βαθμιαία το καθεστώς του θα εκφυλιζόταν σε μία (στυγνή) δικτατορία με μια πανίσχυρη αστυνομία αλλά χωρίς  λαϊκή στήριξη. Νέα επανάσταση; Ανοχή του καθεστώτος του; Πώς θα αντιδρούσε ο λαός που ήθελε ομαλότητα και όχι νέους εμφύλιους, αλλά ούτε ολοκληρωτικά καθεστώτα που τα είχε πλέον χορτάσει;

Κι όμως ο λαός θυμάται και νοσταλγεί ακόμα τον Απρίλη του 1974. Σε μία ομιλία του στη Βουλή ο Πάσος Κοέλιο αναγκάστηκε να διακόψει με ένα αμήχανο χαμόγελο όταν μια ομάδα νέων ανθρώπων όρμησε στα θεωρεία  τραγουδώντας: “Grandola vila morena”. Για τους νέους το όνειρο συνεχίζεται. Είναι όμως δύσκολο-έως ακατόρθωτο-να γίνει πραγματικότητα, ειδικά τώρα, όπου στην Ευρώπη τα όνειρα προκαλούν έντονη δυσανεξία, ενώ οι ακροδεξιοί εφιάλτες προκαλούν φρίκη οδυνηροί, ιδίως για αυτούς που τους έχουν βιώσει    

      BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ                              

Anderson, James Maxwell (200O). The History of Portugal online. ( http//questia com/library/1905585-history-of- Portugal).
Birmingham, David (1993). A Concise History of Portugal. Cambridge: Cambridge University Press
Bruneau, Thomas and Alex MacLeond (1986). Politics in Contemporary Portugal. Boulder :  Lynee Riennen.
Corkill, David (1993). The Portuguese Economy in 1974 .Edinburgh:  Edinburgh University Press.
Evans  Pitchard, Ambrose (2O15, 13/11). “Defiant Portugal Shatters the eurozone political complacency”. The  Telegraph.
Ferreira, Gil, Michael  W.  Marshal (1986).  Portugal Revolution: ten years on.Cambridge: Cambridge  University Press
Figueiredo, Antonio de. Portugal: Fifty Years of Dictatorship.Harmondsworth: Penguin
Fields, Rona (1975). Revolution and Armed Forces Movement. New York : Praeger.
Gallagher, Tom (1983). Portugal: A Twentieth Century Interpretation. Manchester :Manchester University Press.
  (1986).  “Portugal’s second decade of democracy”. The world today. Vol. 42 . Number 4, pp 67-69.
Huntington, Samuel(1992). The  Third Wave. Oklahoma: Oklahoma University Press 
Κayman, Martin(1987). Revolution and Counter-Revolution in Portugal. London: Merlin Press
 Lawrences, Graham (1993). The Portuguese Military and the State. Boulder: westwiew. 
Logan, John R (1983).  Worker Mobilization and  Party Politics: Revolution Portugal in Perspective. Madison: University of Wisconsin Press.
McAdam, Doug, Sidney Tarrow and Charles Tily (2001). Dynamics of Contention. Cambridge: Cambridge University Press
Machodo, Diamantino (1991). The Structure of Portugal Society: The failure of Fascism. New  York : Praeger
Mailer, Phil. Afterword by Maurice Brinton. (2012) The Impossible Revolution.Oakland: PM Press.
Maxwell, Kenneth (1997). The Making of Portuguese Democracy. Cambridge: Cambridge University Press.
Sapelli, Giulio (2014). Europe since 1945. Tradition and Modernity in Portugal, Spain, Italy, Greece and Turkey. London:  Routlege     

ΘΑΝΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ

12-12-2015

http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=761299