Οι ατίθασες, οι υποταγμένες
Ηταν πολύ προσεκτική στις κουβέντες της η νεαρή Τουρκάλα σκηνοθέτις Ντενίζ Γκαμζέ Εργκιουβέν, όταν μίλησε, σε άπταιστα γαλλικά, στην τελετή απονομής των κινηματογραφικών βραβείων LUX , πριν από λίγες μέρες, στην αίθουσα του Ευρωκοινοβουλίου στο Στρασβούργο. Παρά το γεγονός ότι ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Μάρτιν Σουλτς, αναφερόμενος στην ταινία της «Mustang» («Ατίθασες»), συνόψισε το περιεχόμενό της στη θέση της γυναίκας στη σημερινή κοινωνία, «στο χρυσό κλουβί μέσα στο οποίο ζουν οι πέντε έφηβες κοπέλες» στην Τουρκία, η Εργκιουβέν, παραλαμβάνοντας το βραβείο LUX, προτίμησε τη διπλωματική οδό. Είπε: «Γυρίζοντας το “Mustang”, μια συμπαραγωγή ανάμεσα στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Τουρκία, κάναμε πράξη αυτή την κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα. Ζω ανάμεσα στη Γαλλία και την Τουρκία και μοιράζομαι τα ιδανικά και των δύο χωρών».
Αλλά και στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε, δεν ξεσπάθωσε για τα δικαιώματα των γυναικών στην Τουρκία. Προτίμησε τις πιο γενικές έννοιες της ταυτότητας, της ελευθερίας, της ποικιλίας που υπάρχει και πρέπει να υποστηριχθεί από την Ευρώπη. Βλέποντας κανείς τις «Ατίθασες» θα περίμενε ένα φεμινιστικό μανιφέστο από τη δημιουργό. Πέντε έφηβες αδελφές σε χωριό της Τουρκίας, φυλακίζονται σπίτι τους επειδή επιστρέφοντας μια μέρα από το σχολείο, σταματούν για να παίξουν στη θάλασσα με τους συμμαθητές τους. Η συμπεριφορά τους κρίνεται ανάρμοστη και σκανδαλώδης. Η καθεμιά αντιδρά με τον δικό της τρόπο στα όρια που επιβάλλονται. Οι τρεις υποχρεώνονται από τη γιαγιά τους (οι γονείς δεν ζουν) να παντρευτούν. Μόνο η μία, η μεγαλύτερη, είναι «τυχερή» γιατί αρνείται το προξενιό και επιβάλλει το αγόρι με το οποίο είναι ερωτευμένη. Ο γάμος μπορεί να φαντάζει και ως απελευθέρωση. Η πιο μικρή, η Λαλέ, είναι ασυμβίβαστη και απείθαρχη. Επαναστατεί, δίνοντας τη διέξοδο στο οικογενειακό δράμα, το οποίο οδηγείται κάποια στιγμή στην τραγωδία. Με κάθε τρόπο η Εργκιουβέν αποτυπώνει την ασφυξία, τον παραλογισμό, τη σπατάλη των γυναικείων ζωών, την τιμωρητική διάσταση ενός πατριαρχικού μοντέλου που αναπαράγει φτώχεια και δυστυχία. Η ρεαλιστική, δυναμική και ευαίσθητη γραφή της Εργκιουβέν δεν χαρίζεται στην τουρκική κοινωνία αλλά και δεν δραματοποιεί. Ζυγιάζει με το βλέμμα της την κατάσταση, αποφεύγει τις εύκολες καταγγελίες. Εξάλλου, μία από τις ηρωίδες της επιλέγει (αν αυτό είναι το ρήμα) τον γάμο.
Αλλά και στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε, δεν ξεσπάθωσε για τα δικαιώματα των γυναικών στην Τουρκία. Προτίμησε τις πιο γενικές έννοιες της ταυτότητας, της ελευθερίας, της ποικιλίας που υπάρχει και πρέπει να υποστηριχθεί από την Ευρώπη. Βλέποντας κανείς τις «Ατίθασες» θα περίμενε ένα φεμινιστικό μανιφέστο από τη δημιουργό. Πέντε έφηβες αδελφές σε χωριό της Τουρκίας, φυλακίζονται σπίτι τους επειδή επιστρέφοντας μια μέρα από το σχολείο, σταματούν για να παίξουν στη θάλασσα με τους συμμαθητές τους. Η συμπεριφορά τους κρίνεται ανάρμοστη και σκανδαλώδης. Η καθεμιά αντιδρά με τον δικό της τρόπο στα όρια που επιβάλλονται. Οι τρεις υποχρεώνονται από τη γιαγιά τους (οι γονείς δεν ζουν) να παντρευτούν. Μόνο η μία, η μεγαλύτερη, είναι «τυχερή» γιατί αρνείται το προξενιό και επιβάλλει το αγόρι με το οποίο είναι ερωτευμένη. Ο γάμος μπορεί να φαντάζει και ως απελευθέρωση. Η πιο μικρή, η Λαλέ, είναι ασυμβίβαστη και απείθαρχη. Επαναστατεί, δίνοντας τη διέξοδο στο οικογενειακό δράμα, το οποίο οδηγείται κάποια στιγμή στην τραγωδία. Με κάθε τρόπο η Εργκιουβέν αποτυπώνει την ασφυξία, τον παραλογισμό, τη σπατάλη των γυναικείων ζωών, την τιμωρητική διάσταση ενός πατριαρχικού μοντέλου που αναπαράγει φτώχεια και δυστυχία. Η ρεαλιστική, δυναμική και ευαίσθητη γραφή της Εργκιουβέν δεν χαρίζεται στην τουρκική κοινωνία αλλά και δεν δραματοποιεί. Ζυγιάζει με το βλέμμα της την κατάσταση, αποφεύγει τις εύκολες καταγγελίες. Εξάλλου, μία από τις ηρωίδες της επιλέγει (αν αυτό είναι το ρήμα) τον γάμο.
Πριν από λίγους μήνες δημοσιεύτηκαν τα στοιχεία της έρευνας μιας διεθνούς φιλανθρωπικής οργάνωσης: σε 26 χώρες του κόσμου τα κορίτσια είναι πιθανότερο να έχουν παντρευτεί πριν συμπληρώσουν τα 18 τους χρόνια. Ανεβαίνουν τα σκαλιά της εκκλησίας αντί να προχωρούν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Καθημερινά, περίπου 39.000 ανήλικα κορίτσια αναγκάζονται να παντρευτούν, σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Και δεν κατοικούν μόνο στο Τσαντ, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, στο Νότιο Σουδάν και στη Σομαλία. «Στους συριακούς καταυλισμούς οι γάμοι ανηλίκων έχουν αυξηθεί πάρα πολύ. Υπάρχουν στατιστικές που αποδεικνύουν ότι τα τελευταία χρόνια τριπλασιάστηκαν», επισημαίνει η Κρίστα Στόλε, επικεφαλής του γερμανικού παραρτήματος της οργάνωσης «Terre des Femmes», για την προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών. «Παντρεύονται σε ηλικία 14, 15, 16 ετών, διότι οι γονείς τους φοβούνται για την τιμή τους, διότι εν μέρει πουλιούνται, παίρνουν προίκα και πιστεύουν ότι σε άλλες οικογένειες θα περνάνε καλύτερα».
Η Κρίστα Στόλε διηγείται την ιστορία μιας 16χρονης Τουρκάλας, την οποία οι γονείς της σχεδίαζαν να παντρέψουν. Την ημέρα του γάμου το έσκασε και ζήτησε βοήθεια από την οργάνωση. Σήμερα είναι 21 ετών και εργάζεται. Παραμένει άγνωστο το πού ζει, έχει αλλάξει το όνομά της.
Θα μπορούσε να τη λένε Λαλέ, να είναι η μικρότερη από πέντε αδελφές. Η μόνη, πραγματικά, «ατίθαση».
ΜΑΡΙΑ ΚΑΤΣΟΥΝΑΚΗ
13-12-2015
http://www.kathimerini.gr/841643/opinion/epikairothta/politikh/oi-ati8ases-oi-ypotagmenes