Η βιωσιμότητα των προνομίων

Μια ακτινογραφία του Ασφαλιστικού για το ποιοι είναι οι προνομιούχοι συνταξιούχοι με φόντο τις αλλαγές που προβλέπει το 3ο Μνημόνιο και την προσφυγή της ΑΔΕΔΥ στο ΣτΕ. Το παράδοξο των πρόωρων συντάξεων, τα ευγενή ταμεία και οι δημόσιοι υπάλληλοι του Δημοσίου ως θύματα της… επιτυχίας τους

Η ΑΔΕΔΥ προσέφυγε στο  ΣτΕ (28/12/2015 εδώ) ζητώντας να κηρυχθούν παράνομες και αντισυνταγματικές οι αυξήσεις των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης. Πράγματι, οι δημόσιοι υπάλληλοι πλήττονται περισσότερο από τις αλλαγές στα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης που προβλέπει το 3ο Μνημόνιο. Πλήττονται περισσότερο διότι ανήκουν στην ομάδα που μέχρι τώρα, ακόμα και την περίοδο των μνημονίων, απολάμβανε τα περισσότερα προνόμια.

Αναμφισβήτητα είναι κοινωνικά άδικη η εξίσωση των συντάξεων και η ισοπέδωση των συνταξιούχων. Ομως κοινωνικά άδικη είναι και η διατήρηση κεκτημένων προνομίων,  που ακύρωναν και ακυρώνουν – σήμερα ακόμη περισσότερο – κάθε έννοια κοινωνικής και διαγενεακής δικαιοσύνης. Τα προνόμια βέβαια δεν κρίνονται με βάση τα απόλυτα μεγέθη των συντάξεων αλλά σε σχέση με κανόνες που διέπουν τους ασφαλισμένους στα άλλα Ταμεία. Εν προκειμένω, η ΑΔΕΔΥ με την προσφυγή της προσπαθεί να διαφυλάξει προνόμια ακόμη και έναντι των νεότερων ασφαλισμένων στο ίδιο ταμείο: οι σημερινοί 40άρηδες ασφαλισμένοι στο Δημόσιο θα αποχωρούν στα 67 με χαμηλότερη σύνταξη, ενώ οι σημερινοί 50ντάρηδες διεκδικούν το δικαίωμα να συνεχίσουν να αποχωρούν στα 55 με πλήρη σύνταξη!

Είναι όμως πραγματικά προνομιούχοι συνταξιούχοι οι δημόσιοι υπάλληλοι; Η μελέτη του ΚΕΠΕ  (εδώ σελ.33)  και ο πίνακας 1.5 δείχνουν ξεκάθαρα πως οι δημόσιοι υπάλλοι συνταξιοδοτούνται σε μικρότερη ηλικία από κάθε άλλον ασφαλισμένο. Ετσι ήταν προ κρίσης, έτσι παρέμεινε και επί κρίσης. Το 2013 οι δημόσιοι υπάλληλοι που συνταξιοδοτήθηκαν είχαν μέση ηλικία τα 56,6 έτη, ενώ οι αντίστοιχη ηλικία ήταν  στο ΙΚΑ τα 58,4, στον ΟΓΑ τα 65 και στον ΟΑΕΕ τα 61,5 έτη. Πολλοί αποδίδουν τη χαμηλή ηλικία συνταξιοδότησης στο ειδικό καθεστώς των ένστολων. Ωστόσο, όπως φαίνεται στον πίνακα, η ίδια προνομιακή μεταχείριση παρατηρείται και στην επιμέρους κατηγορία  των γυναικών.

Ο μνημονιακός νόμος Λοβέρδου – Κουτρουμάνη (3863/2010) αυστηροποιούσε τους όρους πρόωρης συνταξιοδότησης για τους μελλοντικούς συνταξιούχους. Όμως, με «μεταβατικές» ευεργετικές διατάξεις επέτρεπε σε μεγάλο πλήθος δημοσίων υπαλλήλων να αποχωρήσουν πρόωρα με πολύ ευνοϊκούς όρους. Αυτές τις εξαιρέσεις, αυτά τα προνόμια διεκδικεί σήμερα η ΑΔΕΔΥ με προσφυγές.

Το πόσο ευνοϊκές υπήρξαν οι διατάξεις του Ν. 3863/2010 αποδεικνύεται από τις ροές των νέων συνταξιούχων (βλ. Πίνακα Ι). Οι νέες συντάξεις που απονεμήθηκαν σε δημόσιους υπαλλήλους την τετραετία 2010-2013 αυξήθηκαν κατά 72% σε σύγκριση με την αμέσως προηγούμενη τετραετία- πολύ περισσότερο απ’ όσο σε οποιοδήποτε άλλο ταμείο.

Τα στοιχεία του Πίνακα Ι  έχουν παραχθεί από επεξεργασία του Πίνακα 1.4 της μελέτης του ΚΕΠΕ, τον οποίο παραθέτω στο τέλος για ευκολία1.

Αντιστοίχως, τα στοιχεία από το σύστημα Ηλιος του ΗΔΙΚΑ δείχνουν πως στο 12μηνο Ιούλιος/14 – Ιούνιος/15 οι νέες κύριες συντάξεις γήρατος του Δημοσίου αντιστοιχούν στο 27% του συνόλου των νέων συντάξεων γήρατος, ποσοστό διπλάσιο του ποσοστού των ασφαλισμένων του δημοσίου στο σύνολο των ασφαλισμένων. Με αναγωγή, δηλαδή, στο πλήθος των ασφαλισμένων εκάστου Ταμείου, το δημόσιο παράγει συνταξιούχους με ρυθμό διπλάσιο από τα άλλα Ταμεία. Κατά τεκμήριο, λοιπόν, ο νόμος Λοβέρδου -Κουτρουμάνη διευκόλυνε και ενθάρρυνε αποτελεσματικά τις αθρόες συνταξιοδοτήσεις δημοσίων υπαλλήλων: όχι μόνον έδωσε στους δημόσιους υπάλληλους τη δυνατότητα σχετικά πρόωρης αποχώρησης αλλά τους πρόσφερε και το προνόμιο η πρόωρη συνταξιοδότηση να έχει μικρό ή και καθόλου κόστος. Συνταξιοδοτούνται, δηλαδή, σε νεότερη ηλικία, λαμβάνοντας πλήρη ή σχεδόν πλήρη σύνταξη.

Κι ενώ το προνομιακό καθεστώς των δημοσίων υπαλλήλων είναι ορατό, τα ανάλογα προνόμια άλλων ευγενών ταμείων καθίστανται αόρατα στη μεγάλη μάζα των συνταξιούχων του ΙΚΑ. Γιατί η συνολική εικόνα του ΙΚΑ είναι παραπλανητική. Το ΙΚΑ είναι συμφυρμός δύο διαφορετικών κόσμων, των απλών θνητών και των συνταξιούχων των ευγενών ταμείων (ΔΕΗ, ΟΤΕ, Τραπεζοϋπάλληλοι κ.α). Το σύστημα Ηλιος του ΗΔΙΚΑ δεν δημοσιεύει αναλυτικά στοιχεία ανά επιμέρους υποταμείο του ΙΚΑ, όμως μια αξιόπιστη και ενδεικτική εικόνα των δύο κόσμων μάς παρέχει το Στατιστικό Δελτίο του ΙΚΑ (εδώ σελ.36,37 & 46,47) του 2008, χρονιά κατά την οποία πολλά «ευγενή» Ταμεία εντάχθηκαν στο ΙΚΑ. Εκείνη τη χρονιά το ΙΚΑ εξέδωσε ξεχωριστά στοιχεία για τους παλαιούς ασφαλισμένους του και για τα νεοενταχθέντα Ταμεία. Επιλεγμένα στοιχεία του Δελτίου  παρουσιάζονται στους Πίνακες ΙΙ & ΙΙΙ:

Οπως φαίνεται στον πίνακα ΙΙ, το 2008 μια ευάριθμη ομάδα συνταξιούχων ευγενών ταμείων2 (το 84% εξ αυτών  συνταξιούχοι ΟΤΕ, ΔΕΗ, Εθνικής & Αγροτικής) ελάμβανε πολύ υψηλότερες συντάξεις. (Τα στοιχεία αφορούν μόνο κύριες συντάξεις- με τις επικουρικές, η ψαλίδα στις συντάξιμες αποδοχές θα ήταν ακόμα μεγαλύτερη.) Επιπροσθέτως, η μέση ηλικία της ομάδας των συνταξιούχων των ευγενών ταμείων του ΙΚΑ είναι κατά 5,6 έτη χαμηλότερη από την ομάδα των υπόλοιπων συνταξιούχων του ΙΚΑ, ποσότητα που αντιστοιχεί σε περίπου 9 έτη διαφοράς στη  μέση ηλικία συνταξιοδότησης. Αυτό σημαίνει ότι οι συνταξιούχοι στα ευγενή Ταμεία του ΙΚΑ αποχωρούσαν κατά μέσο όρο 9 χρόνια νωρίτερα από τους άλλους ασφαλισμένους στο ΙΚΑ.

Oπως φαίνεται στον πίνακα ΙΙΙ, το 2008 το 55% των συνταξιούχων των ευγενών ταμείων είχε ηλικία ≤ 65 έτη, ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από την ομάδα των υπόλοιπων συνταξιούχων του ΙΚΑ. Επίσης, από επεξεργασία του πίνακα στη σελίδα 47 του Δελτίου, ως μέση ηλικία συνταξιοδότησης στα ευγενή Ταμεία του ΙΚΑ  προκύπτουν τα 54 έτη3.

Για τα φαινόμενα αυτά, δύο είναι οι εύλογες εξηγήσεις: α) Είχαμε ένα δίκαιο ασφαλιστικό σύστημα, οπότε όσοι εργάστηκαν σκληρά και αποδοτικά στη χώρα μας ήταν οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι υπάλληλοι των ΔΕΚΟ και των τραπεζών και οι δημοσιογράφοι, β) Είχαμε ένα στρεβλό και άδικο ασφαλιστικό σύστημα, που ευνοούσε επιμέρους ομάδες (ΔΥ, ΔΕΚΟ, τραπεζικούς, δημοσιογράφους και λοιπά ευγενή Ταμεία) οι οποίες, με τη βοήθεια του πολιτικού συστήματος εξασφάλισαν υψηλότερες συντάξεις (υψηλότερα ποσοστά αναπλήρωσης), χαμηλότερες  ηλικίες συνταξιοδότησης, πλήρη ή σχεδόν πλήρη σύνταξη σε ηλικίες 50-60 ετών. Για να προλάβω κάποιες εύλογες ενστάσεις, σημειώνω πως ένας συνταξιούχος στον οποίο βάσει εισφορών αναλογούσε σύνταξη 2500 ευρώ στα 65 αλλά βγήκε στη σύνταξη χαριστικά (με ευνοϊκές διατάξεις) στα 55, επιβάρυνε το σύστημα με 2.500€ μηνιαία επί 10 χρόνια (55-65) ή συνολικά 300.000€. Αντιστοίχως, ο ανασφάλιστος συνταξιούχος του ΟΓΑ επιβάρυνε το σύστημα με μόλις 64.800€, δηλαδή με 360€ μηνιαία επί 15 χρόνια (65-80).

Η ανάγνωση των ποσοτικών στοιχείων των πινάκων ΙΙ & ΙΙΙ,  δηλαδή της πραγματικότητας το 2008, ίσως σήμερα φαίνεται άσχετη και ξεπερασμένη. Αποτελεί ωστόσο χρήσιμη πολιτική υπενθύμιση: το αίτημα για ίση μεταχείριση των ασφαλισμένων διαφορετικών ταμείων και γενεών, το αίτημα για κοινωνική ισότητα (όχι ισοπέδωση), η ενοποίηση των κανόνων και των ταμείων, ο εξορθολογισμός και η μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού, όλα τα παραπάνω συνιστούν πρόοδο και όχι επιστροφή στο μεσαίωνα. Ενώ, αντίθετα, η οριζόντια μείωση των υφιστάμενων συντάξεων είναι δημοσιονομική απόδειξη της αποτυχίας της ελληνικής οικονομίας να δημιουργήσει πλούτο για τους πολίτες της, αλλά και ακόμη μια φορά απόδειξη της αδυναμίας του πολιτικού συστήματος να επεξεργαστεί δίκαιες λύσεις.

Η αναδρομή είναι χρήσιμη και για έναν επιπλέον λόγο: αναδεικνύει το παράλογο της στάσης των αριστερών πολιτικών και ακαδημαϊκών-ειδικών που λυσσαλέα υπερασπίστηκαν, όλα τα χρόνια της κρίσης, την ακινησία στο Ασφαλιστικό και αντιστάθηκαν σε κάθε προσπάθεια εξορθολογισμού, υπερασπιζόμενοι έτσι έμμεσα όλα τα προνόμια, δίκαια και άδικα, των «ευγενών» συνταξιούχων.

Η ανάλυση των στοιχείων βοηθά, επίσης, να κατανοήσουμε το «παράδοξο των πρόωρων συντάξεων» – το επισήμανα σε παλαιότερο άρθρο μου εδώ: οι συνταξιούχοι γήρατος κάτω των 65 απολαμβάνουν μέσες συντάξεις σημαντικά υψηλότερες από την ηλικιακή ομάδα άνω των 65 όπως αποτυπώνεται στον πίνακα IV  (αφορά τις συντάξεις γήρατος όλων των ταμείων).

Το «παράδοξο» είναι απόλυτα εξηγήσιμο. Η ηλικιακή ομάδα συνταξιούχων γήρατος κάτω των 65 απαρτίζεται, κατά το μεγαλύτερο βαθμό, από συνταξιούχους του Δημοσίου και λοιπών ευγενών ταμείων, οι οποίοι όχι μόνον έχουν τις υψηλότερες συντάξεις αλλά λαμβάνουν και κατά τεκμήριο πλήρη σύνταξη. Αντιθέτως, στην ηλικιακή ομάδα 66-80 ετών, συμμετέχουν με μεγαλύτερα ποσοστά οι συνταξιούχοι του ΟΓΑ, του ΟΑΕΕ, και οι μη προνομιούχοι συνταξιούχοι του ΙΚΑ που συνταξιοδοτούνται σε μεγαλύτερη ηλικία, λαμβάνουν χαμηλότερες συντάξεις και κατεβάζουν τον μέσο όρο των συντάξεων αυτής της ηλικιακής ομάδας. Στην ηλικιακή ομάδα άνω των 80 η μέση σύνταξη μειώνεται ακόμα περισσότερο, γιατί εκεί θα συναντήσουμε ανθρώπους που μπήκαν στην αγορά εργασίας πριν από 50-55 χρόνια, στην Ελλάδα του ’60, όταν δεν είχε γιγαντωθεί ακόμα ο δημόσιος τομέας και οι ΔΕΚΟ. Ετσι, σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα οι συντάξεις των ευγενών ταμείων έχουν μικρότερη συμμετοχή, οι αγρότες και οι πληβείοι του ΙΚΑ και του ΟΑΕΕ μεγαλύτερη, και γι’ αυτό η μέση σύνταξη είναι ακόμα μικρότερη.

Μελετώντας τις ροές των συνταξιούχων ανά ταμείο διαπιστώνουμε και έναν επιπλέον, πολύ απλό λόγο για το ασφαλιστικό αδιέξοδο. Οταν ο αριθμός των δικαιούχων είναι μικρός, είναι εύκολο να συντηρείς ένα πολύ γενναιόδωρο σύστημα παροχών. Αυτό συνέβη με τα ευγενή ταμεία, διαμορφώθηκε ένα σύστημα παροχών εξαιρετικά γενναιόδωρο. Μετά την δεκαετία του ‘90 όμως, το πλήθος των δικαιούχων των ευγενών ταμείων άρχισε να αυξάνεται ασύμμετρα. Και τα τελευταία χρόνια, ενώ το πλήθος χαμηλοσυνταξιούχων του ΟΓΑ μειώνεται, αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς το πλήθος των δικαιούχων στα ευγενή ταμεία. (Από το 2005 έως το 2014 μόνο οι συνταξιούχοι του δημοσίου αυξήθηκαν κατά 100.000 ή 28% εδώ).

Παλαιότερα λοιπόν ήταν εύκολη η παραχώρηση προνομίων σε ολιγάριθμες ομάδες. Τώρα όμως, όχι μόνο πλήθυναν οι προνομιούχοι αλλά μειώθηκε και η δυνατότητα της οικονομίας να παραχωρεί προνόμια. Τα προνόμια, με άλλα λόγια, για να είναι βιώσιμα χρειάζεται να διαμορφώνονται υπέρ ολίγων και εις βάρος των πολλών, όχι το αντίθετο. Πρέπει να το καταλάβουν οι φίλοι μας στην ΑΔΕΔΥ, πως εκτός από την κρίση έπεσαν θύματα και της επιτυχίας τους, του υπερπληθυσμού τους. Κανένα Συμβούλιο Επικρατείας και κανένα Μισθοδικείο δεν θα μπορέσει να τους ικανοποιήσει επαναφέροντας τα χαμένα προνόμια. Είμαστε όλοι επιβάτες στο ίδιο πλοίο, προκοπή και καλύτερες συντάξεις θα δούμε μόνο αν βελτιωθούν τα μεγέθη της οικονομίας.

Σημειώσεις

1Τα απόλυτα νούμερα του πίνακα Ι πρέπει να διαβαστούν προσεκτικά. Δεν αφορούν τον αριθμό νέων συνταξιούχων, αλλά τον αριθμό νέων συντάξεων (συνταξιούχος που λαμβάνει κύρια και επικουρική σύνταξη καταχωρείται δύο φορές). Αυτό όμως δεν αναιρεί το γεγονός πως το δημόσιο παρήγαγε 72% περισσότερους συνταξιούχους την 4ετία της κρίσης σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη τετραετία!

2Τα ταμεία «ενταχθέντων στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ» στα οποία αναφέρεται ο πίνακας ΙΙ είναι: ΤΑΠ-ΟΤΕ, ΤΑΠ-ΔΕΗ, ΤΣΠ-ΕΤΕ, ΤΣΕΑΠΓΣΟ, ΤΣΠ-ΑΤΕ, ΤΣΠ-ΤΕ, ΤΑΠΙΛΤ, ΤΑΠΑΕ-ΕΘΝΙΚΗ, ΤΣΠ-ΗΣΑΠ, ΤΑΠ-ΕΤΒΑ. (Αναλυτικά στοιχεία για τα ταμεία θα βρείτε στη σελ. 38 του στατιστικού δελτίου του ΙΚΑ)

3Πρόκειται για κατ’ εκτίμηση και όχι ακριβή υπολογισμό.

Γιώργος Στρατόπουλος

13 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2016 

http://www.protagon.gr/scripta/editorial/viwsimotita-twn-pronomiwn-44341023544