Το μέλλον είναι η... "πετρελαϊκή προσφυγιά"

Αν η προσφυγική κρίση που προκλήθηκε κυρίως λόγω της γεωπολιτικής αναταραχής στη Μέση Ανατολή φαντάζει στους Ευρωπαίους ήδη απειλητική, είναι γιατί δεν υποψιαστεί ποια μπορεί να είναι η συνέχεια: η "πετρελαϊκή προσφυγιά” λόγω της κατάρρευσης των τιμών του μαύρου χρυσού.

Άλλωστε, την τελευταία φορά που το πετρέλαιο υποτιμήθηκε σε τέτοιο βαθμό, άλλαξε κατά κυριολεξία η μορφή του κόσμου. Όπως υπενθυμίζει ο πρώην εκπρόσωπος τύπου του γ.γ. του ΟΗΕ, Michael Mayer σε άρθρο του στο Project Syndicate, η πτώση της τιμής από τα 45 δολάρια ανά βαρέλι το 1980 στα 9 δολάρια το 1988 είναι ο κυριότερος λόγος αποδυνάμωσης και εντέλει πτώσης της Σοβιετικής Ένωσης, που εξαρτώνταν βαρέως από τις πετρελαϊκές εξαγωγές.

Πληθυσμιακοί γίγαντες σε αποσταθεροποίηση

Σήμερα, η κατάρρευση των εσόδων του ενεργειακού κλάδου θα μπορούσε να έχει απολύτως αποσταθεροποιητικές επιπτώσεις στην υποσαχάρια Αφρική – και δη σε πληθυσμιακούς γίγαντες, όπως η Νιγηρία, όπου η ανεργία εκτοξεύεται, οι επενδυτές αποσύρονται και οι φιλοδοξίες του προέδρου Μπουχάρι για καταπολέμηση της διαφθοράς και επέκταση των κοινωνικών υπηρεσιών κινδυνεύουν να ματαιωθούν. Στην Αγκόλα, δεύτερο μεγαλύτερο πετρελαιοπαραγωγό της Αφρικής, η κατασκευαστική δραστηριότητα παραπαίει, οι κοινωνικές δαπάνες περικόπτονται και οι εποχές που στην πρωτεύουσα Λουάντα συνέρρεαν στελέχη από το εξωτερικό (μετατρέποντάς την στην ακριβότερη πόλη του πλανήτη) μοιάζουν παρελθόν. Το μείγμα είναι εκρηκτικό για μία χώρα, που κυβερνάται από τον ίδιο πρόεδρο μετά το 1979 και ο πληθυσμός αισθάνεται ότι η παλαιότερη πετρελαϊκή ευμάρεια ωφέλησε μόνο μια ελίτ.

Ανεκπλήρωτες προσδοκίες

Αντίστοιχα, οι προσδοκίες της Κένυας και της Ουγκάντας να μετατραπούν σε εξαγωγείς πετρελαίου ακυρώνονται, καθώς οι χαμηλές τιμές ματαιώνουν τις εργασίες εξόρυξης , αφήνοντας ωστόσο τις δύο χώρες φορτωμένες με τα δάνεια (σε δολάρια, άρα διαρκώς ακριβότερα) που φορτώθηκαν εν αναμονή ένταξης στον παγκόσμιο ενεργειακό χάρτη. Η λαϊκή οργή είναι διάχυτη, χωρίς καν να έχει φανεί πλήρως το κόστος της εξυπηρέτησης του χρέους, εις βάρος της κοινωνικής πολιτικής.

Αλλά και η Αίγυπτος των 80 εκατομμυρίων (κυρίως νέων στην ηλικία) κατοίκων, που μετά το πραξικόπημα του στρατάρχη Σίσι καταφέρνει και διατρέφει τον πληθυσμό της μόνο χάρη στην στήριξη της Σαουδικής Αραβίας, θα πρέπει μάλλον να ξεχάσει τα όνειρα εκμετάλλευσης των προσφάτως ανακαλυφθέντων κοιτασμάτων φυσικού αερίου της Μεσογείου.

Αλλαγή σχέσεων Βορρά-Νότου

Η γεωπολιτική πρόκληση που συνιστά η πτώση της τιμής του πετρελαίου είναι όμως κατά πολύ ευρύτερη, καθώς θέτει επί τάπητος το σύνολο των σχέσεων του Βορρά με τον Νότο του πλανήτη.

Μέχρι πρότινος, η παγκόσμια ενεργειακή αγορά είχε μία και μοναδική φορά, με το πετρέλαιο να ρέει από τις αναπτυσσόμενες χώρες-παραγωγούς στις ανεπτυγμένες χώρες-καταναλωτές. Όμως η ανάπτυξη του αμερικανικού κλάδου των σχιστολιθικών υδρογοναθράκων άλλαξε το τοπίο – και πολύ περισσότερο, η ανάδειξη των ίδιων των χωρών του Νότου σε καθοριστικούς καταναλωτές. 

Σύμφωνα με την Διεθνή Υπηρεσία Ενέργειας (ΙΕΑ), το τέταρτο τρίμηνο του 2015 αποτέλεσε ορόσημο, καθώς η ζήτηση από μέρους των αναπτυσσόμενων και αναδυόμενων χωρών αντιπροσώπευε λίγο περισσότερο από το 50% της παγκόσμιας κατανάλωσης των 95 εκατ. βαρελιών ημερησίως.

Όμως, η μείωση των εσόδων από το πετρέλαιο συνεπάγεται και δημοσιονομικές δυσκολίες που μεταφράζονται σε υφεσιακά μέτρα. Αντίθετα από ό,τι συνήθως συμβαίνει στον Βορρά, όπου το φθηνό πετρέλαιο ενθαρρύνει την κατανάλωση (αγορά αυτοκινήτων, ταξίδια κτλ.), οι αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες, που έχουν ακόμη ως κορμό τους την εξαγωγή εμπορευμάτων, βρίσκονται παγιδευμένες. Εξού και ο μέσος ρυθμός αύξησης της παγκόσμιας πετρελαϊκής ζήτησης αναμένεται να περιορισθεί φέτος στα 1,2 εκατ. βαρέλια ημερησίως (1,2%) κατά την ΙΕΑ ή και στα 800.000 βαρέλια (0,8%), κατά την Simmons & Co. Ήδη το τελευταίο τρίμηνο του 2015 η διεθνής ζήτηση αυξήθηκε κατά μόλις 800.000 σε ετήσια βάση, με μείωση κατά 64% σε σχέση με το αμέσως προηγούμενο τρίμηνο – και οι λόγοι δεν περιορίζονται στον ασυνήθιστα ζεστό χειμώνα στον Βορρά, αλλά αφορούν και τις μακρο-οικονομικές συνθήκες σε χώρες όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Βραζιλία.

Καθοδικό σπιράλ

Αλλά στο σημείο αυτό, είναι που η κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου διαπλέκεται επικίνδυνα με την διεθνή χρηματοπιστωτική αστάθεια, καθώς όπως προειδοποίησε σε ομιλία του στο Λονδίνο ο γενικός διευθυντής της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (BIS) Jaime Caruana, η μεγάλη μόχλευση των πετρελαϊκών εταιρειών τις ωθεί σε ακόμη μεγαλύτερες εξαγωγές για την εξασφάλιση ρευστότητας δημιουργώντας καθοδικό σπιράλ.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στις ΗΠΑ η πτώση των τραπεζικών μετοχών σε μεγάλο βαθμό τροφοδοτείται και από τα ερωτήματα των επενδυτών σχετικά με τον βαθμό έκθεσης των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων στο (επισφαλέστατο πλέον) χρέος των δοκιμαζόμενων εταιρειών του κλάδου σχιστολιθικών υδρογονανθράκων.

Ακόμη μεγαλύτερες δυσκολίες είναι όμως αυτές που αντιμετωπίζουν κρατικές επιχειρήσεις όπως η ρωσική Rosneft, η βραζιλιάνικη Petrobras και η κινεζική CNOOC. Σύμφωνα με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, οι κρατικές εταιρείες πετρελαίου μεγέθυναν το χρέος τους κατά 13% ετησίως στη Ρωσία, 25% στη Βραζιλία και 31% στην Κίνα μεταξύ 2006-2014, με αποτέλεσμα ο κλάδος να έχει τριπλασιάσει σε σχεδόν μία δεκαετία την επιβάρυνσή του, στα 3 τρισ. δολάρια συνολικά. Το μέσο επίπεδο ιδιωτικού χρέους στις ίδιες χώρες εκτοξεύθηκε από το 75% στο 125% του ΑΕΠ από το 2009, γεγονός που μετά το κλείσιμο της στρόφιγγας της ρευστότητας από τη Fed οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο απομόχλευσης και νομισματικών υποτιμήσεων.

Η ΙΕΑ προειδοποιεί

Σε αυτό το τοπίο, η ΙΕΑ προειδοποιεί με την τελευταία έκθεσή της ότι η αποσύνδεση προσφοράς και ζήτησης στον ενεργειακό τομέα είναι χειρότερη από ό,τι είχε προβλεφθεί, καθώς οι επιθετικές κινήσεις των χωρών-παραγωγών εντός και εκτός ΟΠΕΚ, που επιβάλλει η παραπάνω εικόνα, για την υπεράσπιση του μεριδίου αγοράς παρεμποδίζει την ανάκαμψη των τιμών. Πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι εκτυλίσσεται ένας αγώνας δρόμου ανάμεσα στη μείωση της προσφοράς και τη μείωση της ζήτησης – όμως η αλληλοτροφοδοσία της κρίσης στον ενεργειακό και τον χρηματοπιστωτικό κλάδο έχει αποτελέσματα πολλαπλασιαστικά και αποσταθεροποιητικά για όλο το διεθνές σύστημα.

Του Κώστα Ράπτη

 13-Φεβ-2016 

http://www.capital.gr/agores/3103699/to-mellon-einai-i-petrelaiki-prosfugia