Η δυναμική επάνοδος του Ιράν - κέρδη και συνέπειες

  «O τομέας του πετρελαίου θα είναι ο πρώτος που θα "δοκιμασθεί". Xώρες με πετρελαϊκή παραγωγή, όπως η Σαουδική Αραβία, με LNG, όπως το Κατάρ, αλλά και χώρες-παραγωγοί φυσικού αερίου στην περιοχή της Κασπίας, όπως και οι χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, που ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη των δικών τους κοιτασμάτων, θα νοιώσουν πολύ κοντά τους την "ανάσα" του Ιράν», υποστηρίζειο κ. Αυλωνίτης.

Συνέντευξη στην Αθηνά Καλαϊτζόγλου

Με «νωπή», ακόμη, την άρση των διεθνών κυρώσεων κατά του Ιράν, είναι εύλογο ότι η σκιαγράφηση των επιπτώσεων που αναμένονται από τη δυναμική, όπως φαίνεται, επανάκαμψη της χώρας αυτής στις διεθνείς αγορές και το παγκόσμιο πολιτικό σκηνικό υπόκειται στη διατύπωση εκτιμήσεων, οι οποίες αναγκαστικά θα υποστούν τον κάματο του χρόνου, για την επιβεβαίωση τους.

Με αυτό το σκεπτικό, συζητάμε με τον Γεράσιμο Αυλωνίτη, καθηγητή στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Πειραιώς, σχετικά με τη Στρατηγική, το Δίκαιο και την Οικονομία της Ενέργειας και γνώστη της ενεργειακής αγοράς, με θητεία σε κορυφαίους θεσμούς, κάνοντας μια πρώτη «χαρτογράφηση» των συνεπειών που αναμένονται στον τομέα της ενέργειας, αλλά και σε επίπεδο γεωπολιτικό, καθώς και για τα οφέλη που προσδοκά να αποκομίσει η χώρα μας.

Ξεκινώντας από τα τελευταία, ο κ. Αυλωνίτης εκτιμά ότι ο αγωγός EastMed, για τον οποίο ενδιαφέρεται η Ελλάδα, σε συνεργασία με την Κύπρο, πιθανόν να αντιμετωπίσει ανταγωνισμό από το ιρανικό φυσικό αέριο, ο TAP μεσο-μακροπρόθεσμα έχει τα φόντα να αναβαθμισθεί, ως ένας από τους «ιμάντας» μεταφοράς του φυσικού αερίου από το Ιράν, εφόσον αυτό επιδιωχθεί να διοχετευθεί και στις αγορές της Ευρώπης, ελληνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην ανάπτυξη ενεργειακών υποδομών μπορούν να βρουν νέο πεδίο δραστηριοποίησης στη χώρα αυτή, ενώ η επιδίωξη της χώρας να αναπτύξει δικά της κοιτάσματα υδρογονανθράκων χρειάζεται να περιφρουρηθεί, στη λογική της υιοθέτησης ενός σταθερού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, ώστε να διασφαλιστεί το μερίδιο της στην προσέλκυση ξένων επενδυτών.

Από κει και πέρα, είναι σαφές ότι ο τομέας του πετρελαίου θα είναι ο πρώτος που θα «δοκιμασθεί», καθώς μεγάλες ποσότητες θα διοχετευθούν στη διεθνή αγορά, με το Ιράν να ενδιαφέρεται άμεσα για έσοδα πάση θυσία, ενώ σε γεωπολιτικό επίπεδο τα πράγματα είναι ακόμη πιο αξιοσημείωτα, καθώς χώρες με πετρελαϊκή παραγωγή, όπως η Σαουδική Αραβία, με LNG, όπως το Κατάρ, αλλά και χώρες-παραγωγοί φυσικού αερίου στην περιοχή της Κασπίας, όπως και οι χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, που ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη των δικών τους κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, θα νοιώσουν πολύ κοντά τους την «ανάσα» του Ιράν. Πώς θα μεταφραστούν όλα αυτά σε εξελίξεις και επιπτώσεις, θα φανεί στο επόμενο διάστημα.

Με δεδομένο ότι το Ιράν αποτελεί μια σημαντική δεξαμενή πετρελαίου, αλλά και φυσικού αερίου, ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στον τομέα της ενέργειας από την άρση των κυρώσεων;

Μιλώντας για μια χώρα που κατατάσσεται τέταρτη σε αποθέματα πετρελαίου και δεύτερη σε αποθέματα αερίου σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν μπορούμε να μη συζητούμε για επιπτώσεις! Ωστόσο, σε μία πολύ ρευστή κατάσταση στον ενεργειακό, αλλά και γεωπολιτικό τομέα, φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο να εκτιμήσει κανείς από σήμερα με ικανοποιητική βεβαιότητα και στο σύνολό τους τις επιπτώσεις αυτές.

Οι άμεσες πιθανές επιπτώσεις εκτιμούμε ότι αφορούν στον τομέα του πετρελαίου. Σήμερα, το Ιράν διαθέτει σημαντικές ποσότητες αργού πετρελαίου που έχουν ήδη αντληθεί και αποθηκευτεί και μπορούν να διοχετευθούν σύντομα στις αγορές. Πέραν τούτου, η πετρελαϊκή βιομηχανία της χώρας, αποτελώντας τη βασική πηγή κρατικών εσόδων και συναλλάγματος στο παρελθόν, είναι σε καλύτερη κατάσταση από αυτή του φυσικού αερίου, που αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις. Φαίνεται, λοιπόν, πιθανό το Ιράν να είναι σε θέση και με τις υφιστάμενες υποδομές να αναπτύξει σχετικά γρήγορα ένα σεβαστό και διατηρήσιμο επίπεδο προσφοράς πετρελαίου ώστε να παίξει σημαίνοντα ρόλο στη διεθνή αγορά.

Εκ πρώτης όψεως λοιπόν, μεγάλες ποσότητες πετρελαίου θεωρητικά «μπαίνουν» ξανά στην παγκόσμια αγορά, από μία χωρά που διψά για συνάλλαγμα, αλλά το ερώτημα είναι σε ποια αγορά: Μια αγορά πλημμυρισμένη από πετρέλαιο, εν μέσω ενός πολέμου τιμών, που πρόσφατα δέχθηκε και ένα νέο παίκτη, τις ΗΠΑ, με την πρόσφατη απόφαση άρσης της επί 40 έτη απαγόρευσης εξαγωγών αργού πετρελαίου.

Εκτιμώ, ωστόσο, ότι παρά την κακή συγκυρία, το Ιράν θα επιδιώξει μια δυναμική είσοδο στην αγορά, καθώς η ανάγκη για άμεση εισροή εσόδων και δη συναλλάγματος μάλλον βαραίνει περισσότερο από μία στρατηγική μεγιστοποίησης κερδών σε μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα.

Αναφορικά με τον τομέα του φυσικού αερίου, λόγω των δυσχερειών που προαναφέραμε, εκτιμούμε ότι δεν θα έχουμε άμεσες επιπτώσεις από την άρση των κυρώσεων στο Ιράν.

Βέβαια, ανεξάρτητα από τις αγορές ενεργειακών προϊόντων, με την άρση των κυρώσεων σίγουρα αναδεικνύονται ευκαιρίες για δραστηριοποίηση στο Ιράν επιχειρήσεων του ενεργειακού/κατασκευαστικού τομέα, δεδομένης της ανάγκης εκσυγχρονισμού και αναβάθμισης των ενεργειακών υποδομών της χώρας.

Γιατί δεν αναμένονται άμεσα επιπτώσεις στην αγορά αερίου;

Όπως αναφέραμε, το Ιράν διαθέτει τεράστια αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου. Ωστόσο, η μετατροπή των αποθεμάτων στο υπέδαφος σε εμπορεύσιμο αέριο απαιτεί δαπανηρές και τεχνολογικά σύνθετες υποδομές, τις οποίες το Ιράν δεν διαθέτει αυτήν τη στιγμή. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πρώτος σταθμός υγροποίησης αερίου (LNG) παραμένει ημιτελής, ενώ το δίκτυο αγωγών δεν μπορεί να καλύψει τη μέγιστη ζήτηση σε ορισμένες περιοχές της χώρας, με αποτέλεσμα για ορισμένες περιόδους το Ιράν να εισάγει/ανταλλάσσει αέριο με γειτονικά κράτη.

Ταυτόχρονα, η υφιστάμενη παραγωγή αερίου φαίνεται να καλύπτει οριακά την εγχώρια ζήτηση. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η χρήση αερίου σε οικιακές/βιομηχανικές εφαρμογές είναι πάρα πολύ διαδεδομένη στο Ιράν, ενώ ένα σημαντικό τμήμα του παραγόμενου σήμερα αερίου χρησιμοποιείται για την αύξηση της παραγωγικότητας των γεωτρήσεων πετρελαίου. Πρακτικά, οι διαθέσιμες σήμερα ποσότητες αερίου προς εξαγωγή είναι πολύ περιορισμένες.

Η ανάπτυξη μιας επιθετικής εξαγωγικής πολιτικής θα απαιτήσει χρόνο, χρήμα και τεχνολογία. Εφόσον δημιουργηθεί ένα σταθερό και ευνοϊκό επιχειρηματικό περιβάλλον, ώστε να προσελκύσει επενδύσεις από το εξωτερικό, αυτό μπορεί να επιτευχθεί μεσοπρόθεσμα. Στη συνέχεια, το Ιράν θα πρέπει να επιλέξει τους τρόπους δραστηριοποίησης στην παγκόσμια αγορά, και εδώ θα υπάρξουν διλήμματα: Κυρίως μέσω LNG, αλλά με σκληρό ανταγωνισμό ιδίως μετά την είσοδο και των ΗΠΑ στο παιχνίδι ή κυρίως μέσω αγωγών; Επίσης, σε ποιες αγορές; Ευρώπη, η ζήτηση για αέριο της οποίας είναι αρκετά αβέβαιη στο μέλλον, ή Ασία;

Με αυτά τα δεδομένα που περιγράφετε, ποια θα είναι η τύχη του EastMed, για τον οποίο ενδιαφέρεται και η χώρα μας;

Ο προτεινόμενος αγωγός EastMed αποτελεί μία ενδιαφέρουσα και σημαντική για την Ελλάδα εναλλακτική λύση για τη διοχέτευση αερίου από τον λεγόμενο «Κόμβο της Ανατολικής Μεσογείου» στις αγορές της Ευρώπης. Οπωσδήποτε, όμως, η «δεξαμενή αερίου» της Ανατολικής Μεσογείου είναι ευθέως ανταγωνιστική της «δεξαμενής» του Ιράν που προαναφέρατε, εφόσον, βεβαίως, το Ιράν καταφέρει σε εύλογο χρόνο να μετασχηματίσει τα αποθέματα στο υπέδαφος σε εμπορεύσιμο αέριο και εφόσον το αέριο αυτό δεν διοχετευθεί ανατολικά του Ιράν, αλλά προς την Ευρώπη. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των διαφορετικών πηγών αερίου για τις αγορές της Ευρώπης, ιδίως, σε ένα περιβάλλον μεγάλης αβεβαιότητας ως προς την εξέλιξη της ζήτησης αερίου στην Ε.Ε. θα καθοριστεί σε μεγάλο βαθμό από το κόστος παραγωγής και μεταφοράς σε σύγκριση με τις τιμές στην αυξανόμενα ανταγωνιστική παγκόσμια αγορά αερίου. Ένας άλλος όμως παράγοντας, εκτός των τιμών, με μεγάλη σημασία για την προώθηση συγκεκριμένων έργων είναι η ασφάλεια των οδών μεταφοράς του αερίου προς την Ε.Ε.

Βλέπετε αλλαγές σε γεωπολιτικό επίπεδο και ειδικά στη Μέση Ανατολή; Ποιες χώρες, ενδεχομένως, να αντιμετωπίσουν δυσκολίες από τη νέα κατάσταση που διαμορφώνεται;

Οπωσδήποτε η πρόσβαση της χώρας σε συνάλλαγμα και σε αγορές (ενεργειακές και μη) και το γενικότερο κλίμα εμπιστοσύνης από τη διεθνή κοινότητα που εδραιώνει η πρόσφατη συμφωνία θα ενισχύσουν τη γεωπολιτική της θέση. Βέβαια, αυτό, προϋποθέτει την καλή εφαρμογή της πολύπλοκης συμφωνίας που οδήγησε στην άρση των κυρώσεων και τη δημιουργία κατάλληλου επιχειρηματικού κλίματος στο εσωτερικό της χώρας, που θα μπορούσε να ελκύσει επενδύσεις, ιδίως στον ενεργειακό τομέα, και να την καταστήσει ισότιμο μέλος της ενεργειακής κοινότητας.

Σε επίπεδο ανταγωνιστών, μιλάω κατ’ αρχήν για το πετρέλαιο, δυσκολίες οπωσδήποτε θα αντιμετωπίσουν όλες οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες του Κόλπου, μεγαλύτερες, ίσως, η Σαουδική Αραβία, λόγω και της ιδιάζουσας σχέσης των δύο χωρών. Εφόσον αναπτυχθεί και ο τομέας Φυσικού Αερίου, οπωσδήποτε θα επηρεαστεί και ο βασικός εξαγωγέας στην περιοχή του Κόλπου που είναι το Κατάρ (ιδίως εάν το Ιράν επιλέξει LNG για εξαγωγές), αλλά και χώρες - παραγωγοί αερίου στην περιοχή της Κασπίας. Τέλος, η είσοδος και εδραίωση του Ιράν ως χώρας - εξαγωγέας αερίου θα επηρεάσει και τους σχεδιασμούς χωρών της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου για την ανάπτυξη και προώθηση στην αγορά των δικών τους κοιτασμάτων αερίου, που σήμερα βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης.

Ελλάδα και Ιράν είχαν παραδοσιακά καλές διπλωματικές σχέσεις. Τώρα φαίνεται να ανοίγει μια νέα σελίδα στη συνεργασία των δύο χωρών. Τι μπορεί να προσδοκούμε εμείς από τη συνεργασία αυτή ιδιαίτερα στον ενεργειακό τομέα;

Για μία χώρα - εισαγωγέα ενεργειακών προϊόντων, όπως η δική μας, η καλή σχέση με τους παραγωγούς έχει πάντα ιδιαίτερη σημασία για τους οικονομικούς όρους, αλλά και για την ασφάλεια εφοδιασμού στα προϊόντα αυτά. Επίσης, καθαρά, με όρους αγοράς, η είσοδος νέων προμηθευτών αυξάνει τις επιλογές και το επίπεδο ανταγωνισμού και συνεπώς είναι καλοδεχούμενη από κάθε αγοραστή.

Στο θέμα των πετρελαίων, ήδη, βλέπουμε τη συνέχιση μίας συνεργασίας που κρατά από παλιά και φαίνεται να συνεχίζεται με καλούς όρους.

Στο θέμα του φυσικού αερίου, όπως αναφέραμε παραπάνω, η κατάσταση είναι πολύ πιο σύνθετη και θα πρέπει μάλλον να παρακολουθούμε τις εξελίξεις σε σχέση με τις κινήσεις του Ιράν, χωρίς, κατά τη γνώμη μου, να διαφαίνεται απτό πεδίο συνεργασίας στο άμεσο μέλλον.

Γενικότερα, εκτιμώ ότι η ανάγκη εκσυγχρονισμού του ενεργειακού τομέα του Ιράν μπορεί να αποτελεί ευκαιρία για τη διεκδίκηση έργων και από ελληνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην κατασκευή/ανάπτυξη ενεργειακών υποδομών. Δεδομένου ότι ο διεθνής ανταγωνισμός στον τομέα αυτό φαίνεται ήδη να είναι έντονος, οι καλές διπλωματικές σχέσεις μπορεί να παίξουν σημαντικό θετικό ρόλο για την απόκτηση τμήματος αυτής της «πίτας».

Η χώρα μας έχει σε εξέλιξη σημαντικά project στον τομέα της ενέργειας. Ο αγωγός TAP είναι ένα από αυτά. Βλέπετε να ενισχύεται η σημασία του, για τη μεταφορά ιρανικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη;

Η πρώτη φάση ανάπτυξης του αγωγού TAP βασίστηκε σε υπογεγραμμένα συμβόλαια προμήθειας και μεταφοράς αερίου από μία συγκεκριμένη πηγή, το κοίτασμα Shah Deniz II στο αζέρικο τμήμα της Κασπίας, που μπορεί να θεωρηθεί ανταγωνιστική του ιρανικού αερίου. Συνεπώς, ακόμα και αν υποθέσουμε διαθεσιμότητα ιρανικού αερίου προς εξαγωγή κατά το χρόνο έναρξης λειτουργίας της πρώτης φάση ανάπτυξης του TAP, δεν φαίνεται πιθανή η χρήση του TAP για τη μεταφορά του αερίου αυτού, αφενός για λόγους δυναμικότητας, αφετέρου για λόγους ανταγωνισμού.

Ωστόσο, η υποδομή που υποστηρίζει τον TAP, ο αγωγός TANAP, έχει σχεδιαστεί με δυνατότητα σημαντικής αναβάθμισης της χωρητικότητάς του, ώστε να μπορεί να μεταφέρει πολύ μεγαλύτερες ποσότητες από αυτές που μπορεί να μεταφέρει ο TAP ακόμα και στην πλήρη ανάπτυξή του. Αναλόγως των συνθηκών ζήτησης αερίου από την Ευρώπη, της διαθεσιμότητας αποθεμάτων αερίου και του ανταγωνισμού μεταξύ των παραγωγών χωρών της Κασπίας, είναι δυνατόν και ο αγωγός TAP να παίξει ρόλο στη διαμετακόμιση ιρανικού αερίου, αλλά μεσο-μακροπρόθεσμα.

Βεβαίως, ένα σημαντικό θέμα που προαναφέραμε είναι η επιλογή που ενδεχομένως θα κάνει το Ιράν ως προς την εξαγωγή αερίου μέσω LNG ή αγωγών και στην τελευταία περίπτωση, αν αυτό θα κατευθυνθεί προς την Ευρώπη ή προς ανατολάς.

Είναι σαφές ότι το Ιράν θα προσελκύσει διεθνές επενδυτικό ενδιαφέρον για αξιοποίηση σημαντικών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων που διαθέτει. Σε αυτό το νέο σκηνικό που διαμορφώνεται, υπάρχει ενδεχόμενο να μην καρποφορήσει η αντίστοιχη προσπάθεια της χώρας, που βρίσκεται, έτσι κι αλλιώς, σε εμβρυακό στάδιο ακόμη, σε συνδυασμό και με τις τιμές του πετρελαίου;

Δεν μπορεί να αποτιμηθεί τόσο απλά: Η προσθήκη νέων ποσοτήτων πετρελαίου/αερίου στην αγορά, ενδεχομένως χαμηλότερου κόστους παραγωγής, και η επίπτωση που αυτό μπορεί να έχει στις τιμές, δεν είναι σίγουρα ένας θετικός παράγοντας για την ανάπτυξη νέων πηγών. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέπεται και η σημασία που έχει η ανάπτυξη εγχώριων ενεργειακών πηγών για λόγους γεωπολιτικούς και ασφάλειας εφοδιασμού. Εξάλλου, αυτό αποτελεί δεδηλωμένη επιδίωξη της Ενεργειακής Ένωσης. Μην ξεχνάμε την αστάθεια στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και το γεγονός ότι τα αποθέματα του Ιράν βρέθηκαν εκτός αγοράς για λόγους πολιτικούς και όχι για λόγους τεχνικούς ή εμπορικούς. Εκτιμώ, λοιπόν, ότι η συστηματική προσπάθεια να διαπιστώσουμε την ύπαρξη, το ύψος των αποθεμάτων και το κόστος παραγωγής εγχώριων υδρογονανθράκων δεν πρέπει να χαλαρώσει. Αυτό που θεωρώ ότι μπορούμε και θα πρέπει να αντιπαρατάξουμε για την προσέλκυση επιχειρήσεων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην περιοχή μας, έναντι άλλων περιοχών, είναι ένα σταθερό και αμοιβαία επωφελές επιχειρηματικό περιβάλλον, ένα θέμα που σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις προβληματίζει στην περίπτωση π.χ. του Ιράν.

* Ο κ. Γεράσιμος Αυλωνίτης είναι επισκέπτης καθηγητής στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Ενέργεια: Στρατηγική, Δίκαιο και Οικονομία, του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Είναι Χημικός Μηχανικός, με MSc στη Μηχανική Πετρελαίου και δεκαπενταετή εργασιακή πείρα στους τομείς φυσικού αερίου και πετρελαίου. Οι απόψεις που εκφράζει στη συνέντευξη είναι αυστηρά προσωπικές.

1/2/2016

http://www.liberal.gr/arthro/31071/apopsi/sunenteuxi/gerasimos-aulonitis-i-dunamiki-epanodos-tou-iran---kerdi-kai-sunepeies.html