Περί ραδιοτηλεοπτικών μέσων μαζικής ενημέρωσης

Είναι σαφές ότι στη χώρα μας, μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, από το 1974 μέχρι σήμερα, η ενημέρωση του λαού τόσο από τα δημόσια, όσο και κυρίως από τα ιδιωτικά ραδιοτηλεοπτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης κάθε άλλο παρά αντικειμενική είναι.

Τα δημόσια ΡΜΜΕ χρησιμοποιούνται από τις εκάστοτε κυβερνήσεις ως μέσα προβολής του έργου τους και όχι αντικειμενικής ενημέρωσης του λαού. Τα ιδιωτικά, που λειτουργούν παράνομα, εξυπηρετούν τους σκοπούς και τα συμφέροντα των ιδιοκτητών τους, οι οποίοι ήταν διαπλεκόμενοι με τους κυβερνώντες των δύο κομμάτων πρώην εξουσίας.

Αυτή, ακριβώς, η διαπλοκή είναι η αιτία για την οποία η αξιωματική αντιπολίτευση έχει μπλοκάρει τη λειτουργία του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης προκειμένου να εφαρμοστεί ο νόμος για τα ΡΜΜΕ που ψηφίστηκε πριν από λίγους μήνες από τη Βουλή. Στον ίδιο λόγο οφείλεται και η έντονη αντίδραση των ιδιοκτητών των μέσων αυτών στον νόμο που έχει ψηφιστεί.

Το αν και κατά πόσον θα εφαρμοστεί ο νόμος αυτός, αν κριθεί συνταγματικός τόσο ο ίδιος όσο και ο τρόπος εφαρμογής του και αν και κατά πόσον με την εφαρμογή αυτή θα υπάρξει επιτέλους στη χώρα μας μια όσο το δυνατόν πιο αντικειμενική ενημέρωση του λαού από τα δημόσια και ιδιωτικά ΡΜΜΕ, είναι ερωτήματα στα οποία κανείς δεν μπορεί σήμερα να δώσει απάντηση.

Ενημέρωση σε μια δημοκρατική χώρα σημαίνει πρώτα απ' όλα παρουσίαση των γεγονότων από όλες τις πλευρές με όσο γίνεται πιο ακριβή και αντικειμενικό τρόπο, ώστε ο λαός να μπορεί να κρίνει και να αποφασίζει με βάση την πραγματικότητα. Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός γεγονότων που δεν είναι δυνατόν να παρουσιαστούν, εξαιτίας του ότι δεν υπάρχει ο απαιτούμενος χρόνος στα Ραδιοτηλεοπτικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΡΜΜΕ).

Η επιλογή, κατά συνέπεια, των γεγονότων που παρουσιάζονται στην κοινή γνώμη αποτελεί το κλειδί που ανοίγει (ή κλείνει) την πόρτα για μια αντικειμενική ενημέρωση του λαού από τα μέσα αυτά.

Μετά την επιλογή ακολουθεί ο έλεγχος της ακρίβειας των πληροφοριών για τα γεγονότα αυτά. Στον τομέα αυτόν μεγάλο ρόλο παίζουν οι πηγές των πληροφοριών. Οταν ένα γεγονός προέρχεται από πηγές του δημόσιου τομέα και η κυβέρνηση δίνει ακριβείς πληροφορίες, δεν υπάρχει ανάγκη ελέγχου.

Οταν, όμως, οι πηγές δεν είναι ο δημόσιος τομέας ή όταν ο δημόσιος τομέας δεν ελέγχεται πλήρως από την κυβέρνηση, τα πράγματα δυσκολεύουν. Η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο δύσκολη όταν η κυβέρνηση αποκρύπτει γεγονότα ή δεν δίνει ακριβείς ή πλήρεις πληροφορίες γι’ αυτά. Στις περιπτώσεις αυτές είναι αναγκαίος ο διπλός, τριπλός ή και πολλαπλός έλεγχος πριν μεταδοθεί μια πληροφορία.

Οταν έχει γίνει η επιλογή και διαπιστωθεί η ακρίβεια της πληροφορίας, θα χρειαστεί (εξαιτίας του περιορισμένου χρόνου) να γίνει μια, επίσης ακριβής, περίληψή της. Και στη φάση αυτή χρειάζεται και πολλή προσοχή και έλεγχος (τουλάχιστον διπλός). Τέλος, έρχεται η σειρά προτεραιότητας που θα πάρει η είδηση χρονικά (σε ποιο ή ποια δελτία ειδήσεων, σε ποια σειρά στο κάθε δελτίο και πόσες φορές θα επαναληφθεί).

Στη χώρα μας, μετά τις σημαντικές μεταβολές που έγιναν σε ό,τι αφορά τη γλώσσα από το 1976 και μετά, είναι αναγκαίο μαζί με τα παραπάνω στοιχεία να προσεχτεί και η γλώσσα στην οποία δίνονται οι πληροφορίες για τα γεγονότα. Αδόκιμες (στον λαό) λέξεις και εκφράσεις, ιδιωματισμοί και τεχνικοί όροι που τους καταλαβαίνουν πολύ λίγοι όταν χρησιμοποιούνται εκεί που δεν είναι αναγκαίο (ή, όταν είναι ανάγκη να χρησιμοποιηθούν, δεν ερμηνεύονται) μπορεί να ισοδυναμούν με κακή ενημέρωση. Φυσικά η γλώσσα είναι κάτι ζωντανό που εξελίσσεται και η ενημέρωση του λαού πρέπει να συγχρονίζεται με τις εξελίξεις αυτές.

Μετά την παρουσίαση των γεγονότων έρχεται η κριτική και ο σχολιασμός τους. Και γι’ αυτό, όπως και για τα ίδια τα γεγονότα, ισχύουν πολλά από όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω.

Ομως το βάρος που έχει ένα γεγονός και, προπάντων, η ερμηνεία που δίνεται σ’ αυτό και τα σχόλια που διατυπώνονται για τα αίτια που το προκάλεσαν ή για τις επιπτώσεις του εξαρτώνται στις περισσότερες (για να μην πούμε σε όλες) τις περιπτώσεις από την πολιτική τοποθέτηση του σχολιαστή.

Φυσικά η πολιτική τοποθέτηση παίζει πολύ σημαντικό ρόλο και στην επιλογή και παρουσίαση των γεγονότων. Η επιλογή των θεμάτων στα οποία θα γίνουν σχόλια και η επιλογή των σχολιαστών παίζουν, κατά συνέπεια, εξίσου σημαντικό ρόλο με την επιλογή και παρουσίαση των γεγονότων.

Δεν υπάρχει χώρα στον κόσμο όπου τα ζητήματα που αναφέρθηκαν πιο πάνω να έχουν λυθεί κατά τρόπο που να εξασφαλίζει την απόλυτα αντικειμενική ενημέρωση του λαού, κι αυτό γιατί εκείνοι που κυβερνούν μια χώρα και εκείνοι που έχουν την εξουσία (όταν οι τελευταίοι δεν συμπίπτουν με τους κυβερνώντες) –είτε γιατί το πιστεύουν, είτε γιατί μιμούνται τους προκατόχους, είτε γιατί πέφτουν πολύ συχνά στον πειρασμό– επιβάλλουν κάποιους (χαλαρούς, ασφυκτικούς ή στραγγαλιστικούς) ελέγχους στον τρόπο με τον οποίο γίνεται (ή δεν γίνεται) η ενημέρωση.

Οι έλεγχοι αυτοί διαφέρουν από χώρα σε χώρα, ανάλογα με το καθεστώς που επικρατεί ή γίνεται προσπάθεια να επικρατήσει. Για την άσκησή τους χρησιμοποιούνται διοικητικά, οικονομικά, νομοθετικά ή, ακόμα, και αστυνομικά και δικαστικά μέσα.

Με κριτήριο τα όσα προαναφέρθηκαν είναι σαφές ότι στη χώρα μας, μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, από το 1974 μέχρι σήμερα, η ενημέρωση του λαού τόσο από τα δημόσια, όσο και κυρίως από τα ιδιωτικά ραδιοτηλεοπτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης κάθε άλλο παρά αντικειμενική είναι.

Τα δημόσια ΡΜΜΕ χρησιμοποιούνται από τις εκάστοτε κυβερνήσεις ως μέσα προβολής του έργου τους και όχι αντικειμενικής ενημέρωσης του λαού. Τα ιδιωτικά, που λειτουργούν παράνομα, εξυπηρετούν τους σκοπούς και τα συμφέροντα των ιδιοκτητών τους, οι οποίοι ήταν διαπλεκόμενοι με τους κυβερνώντες των δύο κομμάτων πρώην εξουσίας.

Αυτή, ακριβώς, η διαπλοκή είναι η αιτία για την οποία η αξιωματική αντιπολίτευση έχει μπλοκάρει τη λειτουργία του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης προκειμένου να εφαρμοστεί ο νόμος για τα ΡΜΜΕ που ψηφίστηκε πριν από λίγους μήνες από τη Βουλή. Στον ίδιο λόγο οφείλεται και η έντονη αντίδραση των ιδιοκτητών των μέσων αυτών στον νόμο που έχει ψηφιστεί.

Το αν και κατά πόσον θα εφαρμοστεί ο νόμος αυτός, αν κριθεί συνταγματικός τόσο ο ίδιος όσο και ο τρόπος εφαρμογής του και αν και κατά πόσον με την εφαρμογή αυτή θα υπάρξει επιτέλους στη χώρα μας μια όσο το δυνατόν πιο αντικειμενική ενημέρωση του λαού από τα δημόσια και ιδιωτικά ΡΜΜΕ, είναι ερωτήματα στα οποία κανείς δεν μπορεί σήμερα να δώσει απάντηση.

 2.03.2016 

Μανόλης Γ. Δρεττάκης*

* Πρώην αντιπρόεδρος της Βουλής, υπουργός και καθηγητής της ΑΣΟΕΕ

http://www.efsyn.gr/arthro/peri-radiotileoptikon-meson-mazikis-enimerosis