Nancy Phyllis Horton, μια μεγάλη φιλέλλην

Μερικές αναχωρήσεις γίνονται με τέτοιο τρόπο που μετατρέπονται σε μηνύματα. Τη στιγμή που η Ελλάδα κατακλύζεται από πρόσφυγες, έφυγε από την ζωή ένας από τους σημαντικότερους μάρτυρες της σφαγής της Σμύρνης το 1922, η Nancy Phyllis Horton.

Γεννημένη στην Σμύρνη το 1912, ήταν η κόρη του Γενικού Προξένου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής στην Σμύρνη Τζορτζ Χόρτον και της εκ Σμύρνης Κατερίνας Σακοπούλου. Μαζί με τον πατέρα της βίωσε το δράμα Ελλήνων και Αρμενίων που προσπαθούσαν να σωθούν από την βία των στρατιωτών του Κεμάλ Ατατούρκ στην φλεγόμενη Σμύρνη. Την αιματηρή φρίκη της εξόδου των χριστιανών Ελλήνων και Αρμενίων από την Σμύρνη, κυνηγημένων από τους φανατισμένους μουσουλμάνους Τούρκους, αποτύπωσε ο Τζορτζ Χόρτον το 1926 στο βιβλίο του «Η Μάστιγα της Ασίας», μια από τις καλύτερες μαρτυρίες της καταστροφής της Σμύρνης.

Σε μια σεμνή τελετή, το Σάββατο οι δικοί της άνθρωποι αποχαιρέτησαν την Νάνσι Φίλις Χόρτον στην Αγγλικανική Εκκλησία του Αγίου Παύλου στην οδό Φιλελλήνων, στο κέντρο της Αθήνας. Την γνώριζαν μόνο οι μυημένοι στην ποίηση, την ιστορία, τα ταξίδια και την δίψα της γνώσης.

Η Μικρασιατική καταστροφή κληρονομιά της οικογένειας Χόρτον

Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι ο Τζορτζ Χόρτον ήταν παθιασμένος φιλέλληνας. Μίλαγε ελληνικά, μετέφραζε αρχαίους συγγραφείς στα αγγλικά, χρημάτισε πρώτη φορά πρόξενος των ΗΠΑ στην Αθήνα το 1893, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην διοργάνωση των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα το 1896 και έσωσε με κίνδυνο της δικής του ζωής χιλιάδες Έλληνες και Αρμένιους, κρύβοντάς τους και δίνοντάς τους ταξιδιωτικά έγγραφα για να σωθούν από τη σφαγή της Σμύρνης.

Εξίσου ελάχιστοι γνωρίζουν την κόρη του Νάνσι Φίλις Χόρτον, ποιήτρια, μεταφράστια νεοελληνικής ποίησης στα αγγλικά και πρόεδρο των Αμερικανών Ομόσπονδων Ποιητών, που πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στην Ελλάδα, με διαστήματα στην Αυστρία και στις ΗΠΑ. Τα ποιήματά της βρίσκονται σε πολλές αμερικανικές ανθολογίες και περιοδικά. Οι αναγνώσεις ποιημάτων της στις ΗΠΑ προσήλκυαν πάντα πολυπληθές κοινό, καθώς συχνά ξέφευγαν από τους στίχους των ποιημάτων για να περιγράψουν τις μαρτυρίες, δικές της και του πατέρα της, στη φλεγόμενη Σμύρνη.

Πολυπράγμων, μίλαγε εκτός από αγγλικά και ελληνικά, γαλλικά, ιταλικά και γερμανικά. Αφού τελείωσε τις πανεπιστημιακές σπουδές της στην Βιρτζίνια των ΗΠΑ επέστρεψε στην Ευρώπη. Ήταν η Αθήνα και μάλιστα η Βούλα που την κράτησε για πάντα δική της. Οι αναγνώστες της αγγλόφωνης "The Athens News" ίσως θυμούνται την υπογραφή της. Οι γείτονές της στην Βούλα σίγουρα την θυμούνται, γιατί ήταν από τους πιο δραστήριους φιλόζωους για την σωτηρία και περίθαλψη αδέσποτων ζώων, το δεύτερο μεγάλο πάθος της. Το τρίτο πάθος της ήταν τα ταξίδια, που την άγχωναν μόνο όταν έπρεπε να δείξει το διαβατήριό της. Κράταγε επτασφράγιστο μυστικό την ηλικία της. Οι νέοι δεν σέβονται τους ηλικιωμένους ειδικά όταν ταξιδεύουν ισχυριζόταν. Το τελευταίο ταξίδι της ήταν σε ηλικία άνω των ενενήντα στα Σκόπια. Ταξίδεψε από την Αθήνα μέχρις εκεί κρυφά από τους φίλους της γιατί δεν θα τής το επέτρεπαν και εκείνη ήθελε πάση θυσία να δει τι συμβαίνει στα Βαλκάνια.

Ο μοντέρνος φιλελληνισμός η κληρονομιά της Νάνσι Φίλις Χόρτον

«Υπάρχει κάτι μυστικιστικό σε αυτόν τον τόπο, μια υπερφυσική ποιότητα που σημαδεύει εκείνα τα σημεία όπου το πνεύμα είναι ζωντανό», έλεγε η ίδια για την Ελλάδα. «Ο πατέρας μου ένιωσε εδώ μια ένταση που δεν βρήκε πουθενά αλλού στον κόσμο». Αυτή η ένταση ήταν που έκανε την Νάνσι Φίλις Χόρτον μια παθιασμένη φιλέλλην.

Γιατί φιλέλλην και όχι ελληνίδα; Γιατί αν το 1997 ο πρώην υπουργός και τέως βουλευτής Στέλιος Παπαθεμελής δεν ανελάμβανε την πρωτοβουλία να δοθεί στην Νάνσι Φίλις Χόρτον τιμητικά η ελληνική υπηκοότητα, η ίδια θα παρέμενε πάντα μια αλλοδαπή στον τόπο με τον οποίο ταυτίστηκε. Ομοίως, ποτέ το ελληνικό κράτος δεν ενδιαφέρθηκε για να αποκτήσει τα σημαντικότατα για την ελληνική ιστορία αρχεία του πατέρα της, τα οποία τελικά απέκτησε το Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν της Ουάσιγκτον. Πόσω μάλλον που το Σάββατο η ελληνική πολιτεία -είτε σαν υπουργεία είτε σαν πνευματικές ενώσεις- ήταν παντελώς απούσα από την τελετή αποχαιρετισμού της Νάνσι Φίλις Χόρτον.

Αντιθέτως, σύντομα τα Αρχεία Χόρτον στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν θα δίδουν υποτροφίες για ερευνητές στο θέμα της Μικρασιατικής Καταστροφής. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα σημεία της νεοελληνικής ιστορίας, με πολλαπλές προεκτάσεις, το οποίο, εντούτοις, μέχρι σήμερα η πολυπληθής και κοστοβόρα ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα δεν το έχει μετατρέψει σε αντικείμενο διεθνούς έρευνας και μερίδα της οποίας μάλιστα πρόσφατα μπήκε στη διαδικασία αμφισβήτησης των ιστορικών δεδομένων. Αυτό που δεν έκαναν οι Έλληνες, τελικά, το κάνει πραγματικότητα μια εκ των ισχυρότερων εκπροσωπων του νεώτερου φιλελληνικού κινήματος. Αυτή είναι και η τεράστια κληρονομιά που αφήνει η Νάνσι Φίλις Χόρτον. Την νέα ώθηση που φέρνει στην ελληνική πραγματικότητα ο μοντέρνος φιλελληνισμός.

Η πλήρης ημερών αναχώρηση της Νάνσι Φίλις Χόρτον περιέχει πολλαπλά μηνύματα για την σύγχρονη Ελλάδα, τα οποία η σύγχρονη πνευματική Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να εξετάσει ενδελεχώς, αν θέλει να συνεχίσει ως αυτοτελής πολιτιστική και ιστορική οντότητα στον παγκοσμιοποιημένο, ψηφιοποιημένο και διαδικτυακό 21ο αιώνα:

• Της υπενθύμισε ότι αγκυλωμένη σε ιδεοληπτικούς εθνικισμούς και αρνούμενη την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας σε ανθρώπους που ζουν και δημιουργούν εδώ και δεν παύουν να την αγαπούν τους αποκαρδιώνει και τους υποχρεώνει να της γυρίσουν την πλάτη.

• Της επισήμανε ότι βαλτωμένη σε ομφαλοσκοπήσεις, μικρόνοιες, σπατάλες, απραγίες, αδιαφορίες και απουσίες πολιτιστικής στρατηγικής συρρικνώνει την σύγχρονη ελληνική παρουσία σε διεθνές επίπεδο με κίνδυνο αυτή να υποκατασταθεί από γειτονικές χώρες με πιο επιθετική πολιτιστική πολιτική.

• Της σηματοδότησε ότι μη διαχειριζόμενη επ' ωφελεία της την κληρονομιά της πολυποίκιλης νεώτερης ιστορίας της, με τρανταχτό παράδειγμα την απόλυτα επίκαιρη σήμερα προσφυγική ιστορία της Μικρασιατικής καταστροφής, αδυνατεί να επανακαθορίσει το στίγμα της μέσα στην ευρωπαϊκή ήπειρο, καθώς οι συσχετισμοί στην Ευρώπη αλλάζουν άρδην λόγω των πολλαπλών πιέσεων που δέχεται, όπως για παράδειγμα οι προσφυγικές ροές.

Συμπτωματικά, λίγες μέρες πριν την ήσυχη αναχώρηση της Νάνσι Φίλις Χόρτον, η διάλεξη στην Γεννάδειο βιβλιοθήκη του πρέσβη του Ηνωμένου Βασιλείου και μεγάλου φιλέλληνα Τζον Κίλμερτ έφερε στην επικαιρότητα την πολύπλευρη αξία του σύγχρονου φιλελληνικού κινήματος. Έγκειται πλέον στην σύγχρονη πνευματική Ελλάδα να το αξιοποιήσει.

Δημήτρης Μαχαιρίδης,  
αρθρογράφος σε ελληνικές και γαλλικές ιστοσελίδες/ σεναριογράφος για γαλλικές παραγωγές
7/3/2016

http://www.huffingtonpost.gr/dimitrismachairidis/nancy-phyllis-horton-_b_9398722.html?utm_hp_ref=greece