Ισχυρές γυναίκες του Βυζαντίου.


Γιά την Δύση ο μεσαίωνας ξεκινά το 476 μΧ με την εκθρόνιση του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Ρωμύλου Αυγουστήλου από τον Γερμανό στρατηγό magister militum Οδόακρο. Το μεγαλύτερο μέρος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους κατέρρευσε όμως αρκετά χρόνια πριν, στα Γερμανικά φύλα. Το ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος, ή Βυζάντιο, δεν γνωρίζει μεσαίωνα. Το Βυζάντιον που εξελληνίσθηκε σε μεγάλο βαθμό με εξαίρεση περιόδους εμφυλίων συρράξεων και ταπεινωτικών ηττών από βαρβάρους αλλά και Δυτικούς, γνωρίζει χρόνια δόξας και μεγάλων ιστορικών μορφών. Πριν εξετάσουμε την ζωή κάποιον ισχυρών γυναικών του Βυζαντίου θα αναφερθούμε στο πώς ζούσαν οι γυναίκες των αντιπάλων του Βυζαντίου. 

 Οι άνδρες των Σλαβικών βασιλείων των Χρωβάτων (Κροατών), Σέρβλων (Σέρβων),  Σλαβο-Βουλγάρων και των Ρως (Ρώσων) έβαζαν τις γεροδεμένες γυναίκες να κάνουν σκληρές χειρωνακτικές δουλειές. Δηλαδή εκεί που το αλέτρι το τραβούσαν κανονικά τα βόδια, οι άνδρες έβαζαν τις γυναίκες να το τραβούν, με σχεδόν υπεράνθρωπη δύναμη. Σε πολλές επιδρομές κατά του Βυζαντίου οι Σλάβες πολεμούσαν μαζί με τους άνδρες. Το έτος 626 μΧ γυναίκες Σλάβες επιτέθηκαν μαζί με τους άνδρες τους σε μονόξυλα κατά της Κωνσταντινούπολης και σφάχτηκαν από τον στρατηγό του Ηράκλειου, Βώνο.  Όπως και οι άνδρες τους, ζούσαν σε φτώχια και σε αμάθεια. Κάποια επιρροή είχαν οι μάγισσες πρωτόγονων θεοτήτων. Στα βάρβαρα και παγανιστικά φύλα σαν τους Σλάβους, Άντες, Τουρκικά φύλα σαν τους Χαζάρους, Πατζινάκες, Κουμάνους κτλ και απομεινάρια Σκύθων οι γυναίκες ζούσαν σαν τους απλούς άνδρες, αλλά ποτέ δεν είχαν εξουσία. Τέλος, στο μεσαιωνικό Ισλάμ οι γυναίκες περίπου είχαν τα ίδια δικαιώματα που έχουν τώρα οι γυναίκες σε αυστηρά μουσουλμανικά καθεστώτα όπως το Ιράν, το Σουδάν και σε ένα βαθμό την Σαουδική Αραβία. Οι Άραβες, Βέρβεροι και Πέρσες είχαν τις γυναίκες σαν όντα ηδονής και αναπαραγωγής, χωρίς δικαιώματα. Στα δυτικά Γερμανόφωνα κράτη οι συνθήκες για τις γυνάικες ήταν φυσικά καλύτερες. 

Στο Βυζάντιο στις μεγαλουπόλεις οι γυναίκες ζούσαν περίπου όπως και στην παλιά Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Οι εξέχουσες γυναίκες έπαιρναν τον τίτλο της Ζωστής Πατρικίας, τον αντίστοιχο δηλαδή του Πατρίκιου. Οι αριστοκράτισσες του Βυζαντίου ζούσαν στην χλιδή και η μεσαία ταξη ζούσε σε σαφώς καλύτερες συνθήκες από τους Δυτικούς.          

 Θεοδώρα, 500–548 μΧ, ήταν η γνωστή Κύπρια πρώην εταίρα σύζυγος του πανίσχυρου  Αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Κατά την βασιλεία του Ιουστινιανού το μεγαλύτερο μέρος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ανακτήθηκε. Οι Βυζαντινοί νίκησαν τους Πέρσες, Οστρογότθους, Φράγκους, Βάνδαλους, Γέπιδες κτλ. Η Ιταλία, Νότια Ισπανία, Βόρεια Αφρική και Ιλλυρία ελευθερώθηκαν. Η Θεοδώρα το 532 μΧ κατά την στάση του Νίκα, όταν ο λαός ξεσηκώθηκε κατά του συζύγου της, τον έπεισε να να μην εγκαταλείψει την εξουσία και να πολεμήσει. Ο Ιουστινιανός με την βοήθεια των στρατηγών Βελισάριου και του Γερμανού Μούνδου κατέπνιξε την εξέγερση στο αίμα. Η Θεοδώρα με την βοήθεια της Αντωνίας συζύγου του κόμη Βελισάριου (484–565μΧ) ξεσκέπασαν την συνωμοσία του Ιωάννη του Καππαδόκη, κατά του Ιουστινιανού. 

Η Αντωνία η οποία συνόδευε τον σύζυγο της στις εκστρατίες σκότωσε πολλούς Γερμανούς με τον καταπέλτη της, στις δύο πολιορκίες της Ρώμης !!! Η Αντωνία έκανε παράνομη σχέση με τον Φώτιο. Όταν ο Βελισσάριος αποπειράθηκε να δικάσει την σύζυγο του για μοιχεία την προστάτευσε η Θεοδώρα. Ο δεύτερος πιο ισχυρός στρατηγός του Ιουστινιανού, ο Αρμενικής καταγωγής Ναρσής όφειλε την θέση του στην Θεοδώρα. Η Θεοδώρα στήριζε και σοφούς σαν τον Ασσύριο Ιάκωβο Βαραδαίο και τον Πάπα της Ρώμης Βιγίλιο. Όταν ο Βελισάριος κατηγορήθηκε για εσχάτη προδοσία την γλίτωσε λόγω της προστασίας της Θεοδώρας και της Αντωνίας. Ένα φανταστικό Μωσαϊκό απεικονίζει την Θεοδώρα και την ακολουθία της στην βασιλική του Άγιου Βιτάλιου, της Ραβέννας. Η Θεοδώρα πέθανε από καρκίνο, σε ηλικία σαράντα οκτώ ετών. Ο Ιουστινιανός που την αγαπούσε τόσο δεν ξαναπαντρεύτηκε. Ο Βελισάριος πέθανε ξεχασμένος και αδικημένος στην αγγαλιά της αγαπημένης του Αντωνίας.    

 Ο Αυτοκράτορας Ηράκλειος, παρά τις επιθυμίες του Πατριάρχη Σέργιου και της αριστοκρατίας, παντρεύεται το 613 μΧ την ανιψιά του Μαρτίνα. Ο Ηράκλειος ελευθέρωσε την αυτοκρατορία από τον τύραννο Φωκά, διέλυσε την Περσική Αυτοκρατορία και νίκησε τους Αβαρο-Σλάβους συμμάχους τους. Λίγα χρόνια πριν τον θάνατο του Ηράκλειου ένα μεγάλο μέρος της αυτοκρατορίας χάθηκε στους Άραβες. Το έτος 641μΧ ο Ηράκλειος πέθανε από ασθένεια. H Μαρτίνα πίεσε τον γηραιό Ηράκλειο να ανακηρύξει τον γιό της Ηρακλέωνα ισότιμο συν-αυτοκράτορα με τον πρωτότοκο και παραγιό της Κωνσταντίνο ΙΙΙ, με την ίδια ως επίτροπο. Ο λαός και η σύγκλητος ήταν εχθρικοί μαζί της, καθώς έκανε τον παράνομο γάμο και ήθελε να ελέγξει την αυτοκρατορία. Η Μαρτίνα διάβασε την διαθήκη στον ιππόδρομο και ο λαός την εξύβρισε και φώναζε πως ήθελε μόνο τα δύο παιδιά του Ηράκλειου. Τρείς μήνες αργότερα πέθανε από ασθένεια ο Κωνσταντίνος. Ο όχλος ψευδο-κατηγόρησε την Μαρτίνα και τον Ηρακλέωνα για φόνο, τους ακρωτηρίασαν, τους εξόρισαν και ανακήρυξαν τον γιο του Κωνσταντίνου ΙΙΙ, τον Κώνστανς ΙΙ, αυτοκράτορα. Έτσι άδοξα πέθανε μία ισχυρή γυναίκα του μεσαίωνα. 

 Η Ειρήνη η Αθηναία (752–803 μΧ) παντρεύτηκε τον Λέοντα τον τέταρτο. Στο Βυζάντιο είχαν επί χρόνια επικρατήσει οι εικονοκλάστες. Η Ειρήνη αποφάσισε να ανατρέψει την κατάσταση, έπεισε τον άνδρα της Λέωντα να επαναφέρει τις εικόνες. Όταν πέθανε ο άνδρας της ο Λέων, η Ειρήνη έγινε επίτροπος του γιού της, του οικονοκλάστη Κωνσταντίνου του έκτου, από το το 780 εως το 790 μΧ, έως ότου την εξεδίωξε ο γιός της και οι στρατηγοί του. Το 792–797 μΧ η Ειρήνη ξανα-έγινε επίτροπος του γιού της. Αργότερα ο γιός της αποπειράθηκε να ξανα-επαναστατήσει, με τους Αρμένιους. Ο Κωνσταντίνος νικήθηκε, τυφλώθηκε με διαταγές της μητέρας του και πέθανε λίγο αργότερα. Η Ειρήνη βασίλευσε καθαρά σαν βασίλισσα, για πέντε χρόνια. Ο στρατηγός της Ειρήνης, ο Σταυράκιος, νίκησε τους Σλάβους στην Ελλάδα. Η Ειρήνη νίκησε πολλές επαναστάσεις στην Μικρά Ασία και επέβαλε την λατρεία των εικόνων. Η Ειρήνη πολλές φορές υπέγραφε ως βασιλιάς και όχι ως βασίλισσα !!! Το 800 μΧ ο Γερμανός αυτοκράτωρ Καρλομάγνος (Charlemagne) ανακηρύχθηκε Αυτοκράτωρ της δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τον Πάπα Λέοντα ΙΙΙ. Η Ειρήνη δέχτηκε προτάσεις να παντρευτεί τον Καρλομάγνο. Οι Γερμανοί όμως σοκαρίστηκαν με την ιδέα ότι θα τους κυβερνά μία αυταρχική γυναίκα Ρωμαία. Οι Βυζαντινοί σε μεγάλο βαθμό μισούσαν την δικτατορία της Ειρήνης και την ιδέα να τους κυβερνά ένας ημι-αμόρφωτος στρατηγός αυτοκράτορας (παρότι είχε ίδρυσει πανεπιστήμια και λαμπρούς ναούς.) 

 Ο δε Πάπας Λέοντας ο ΙΙΙ αρνήθηκε να δεχτεί την Ειρήνη ως Αυτοκράτειρα των Ρωμαίων, διότι ήταν γυναίκα. Η Ειρήνη εξορίστηκε, το 802 μΧ από τους πατρικίους και πέθανε το επόμενο έτος και την διαδέχτηκε ο συγκλητικός Νικηφόρος στον θρόνο. Η Ειρήνη ήταν αδίστακτη, που μέχρι και τον γιό της σκότωσε, για την πίστη στις εικόνες και την λατρεία για εξουσία. Αν ενωνόντουσαν οι δύο αυτοκρατορίες η ροή της ιστορίας θα ήταν πολύ διαφορετική. Ακόμη μία ισχυρή γυναίκα απομακρύνθηκε.  

 Κασσιανή (805 ή 810-εως 865 μΧ), την Κασσιανή την απέρριψε ως σύζυγο ο τελευταίος εικονοκλάστης αυτοκράτορας Θεόφιλος. Ο Θεόφιλος μάλιστα την μαστίγωσε, διότι ήταν υπέρ της λατρείας των εικόνων. Η Κασσιανή αργότερα το 843 μΧ, ίδρυσε μονή στην Κωνσταντινούπολη. Η Κασσιανή συνέθεσε είκοσι εννέα Χριστιανικούς ύμνους, καθώς και αρκετά ποιητικά έργα. Την Κασσιανη θαύμαζε ο Βυζαντινός φιλόσοφος Θεόδωρος Στουδίτης.  

 Η Ζώη Καρβουνόπσινα συγγενής με τον μέγα ιστορικό Θεοφάνη τον ομολογητή, παντρεύτηκε τον αυτοκράτορα Λέοντα τον Σοφό. Η Ζώη έγινε επίτροπος του γιού τους του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου από το 906 έως το 912 μΧ. Ο διάδοχος και αδελφός του Λέωντα του Σοφού ο Αλέξανδρος ΙΙΙ που ανέλαβε εξουσία το 912 μΧ εξεδίωξε την Ζώη. Με τον θάνατο του Αλέξανδρου III ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αλλά ο πατριάρχης Κωνσταντινοπούλεος Νικόλαος Μυστικός αναγκάσε την Ζώη να κλειστεί σε μοναστήρι. Το 914 μΧ η Ζώη επανήλθε στην εξουσία ως επίτροπος. Η Ζώη νίκησε τους Άραβες στην Αρμενία. Το 917 μΧ ηττήθηκε ο στρατηγός της Ζώης ο Λέων Φωκάς, απο τους Βούλγαρους. Ο Αρμένιος στρατηγός Ρωμανός Λεκαπηνός, το 919 μΧ έκανε πραξικόπημα ανάγκασε τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο να παντρευτή την κόρη του και ξανα ανάγκασε την Ζώη να κλειστεί σε μοναστήρη. Έτσι άδοξα ακόμη μία ισχυρή γυναίκα έχασε την εξουσία της. Η Ζώη μόλις ένα χρόνο μετά, το 920 μΧ πέθανε, από ασθένεια. Ο γηραιός ναύαρχος Ρωμανός Λεκαπηνός, επέβαλε για πολλα χρόνια την θέλησή του, στο νεαρό Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο, ως το 944 μΧ.  

 Η Θεοφανώ ήταν σύζυγος του άξιου αυτοκράτορα του Ρωμανού ΙΙ, γιού του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου. Ο Ρωμανός ΙΙ πέθανε το 963 μΧ σε νεαρή ηληκία και άφησε διαδόχους τους ανήλικους Βασίλειο Βουλγαροκτόνο και Κωνσταντίνο VIII. Μέσω της Θεοφανούς, ο στρατιωτικός Νικηφόρος Φωκάς πήρε με το ζόρι την εξουσία. Ο Νικηφόρος Φωκάς νίκησε τους Άραβες, στην Κύπρο, Κρήτη, Κιλικία και στο Λεβάντ. Ο ανεψιός του τελευταίου, ο Ιωάννης Τζιμισκής σύναψε παράνομη σχέση με την Θεοφανώ. Το 969 μΧ ο Νικηφόρος Φωκάς όταν έμαθε για την παράνομη σχέση, εξόρισε τον ανεψιό του Ιωάννη Τζιμισκή και του αφαίρεσε τα αξιώματα. Η Θεοφανώ έπεισε τον Νικηφόρο Φωκά να του ξαναδώσει τα αξιώματα και να τον αφήσει να επιστρέψει από την εξορία. Ο αχάριστος Ιωάννης Τσιμισκής τότε δολοφόνησε τον θείο του Νικηφόρο Φωκά . Ο Ιωάννης Τσιμισκής μέσω της Θεοφανώς βασίλευσε. Ο Ιωάννης Τσιμισκής νίκησε τους Άραβες στο Λεβάντ και τους Ρώς, στην Βουλγαρία. Το 976 μΧ, ο Ιωάννης Τσιμισκής με την σειρά του δηλητηριάστηκε από συνωμότες. Τότε ανέλαβε την εξουσία ο πανίσχυρος γιός της Θεοφανούς, ο Βασίλειος Βουλγαροκτόνος και ως μαριονέτα ο μικρότερος αδελφός του ο Κωνσταντίνος !!! Η Θεοφανώ παραμερίστηκε και ο Βασίλιος Βουλγαροκτόνος πήρε την απόλητη εξουσία. Ο Βασίλειος Βουλγαροκτόνος υπόταξε τους Βουλγάρους, υπό τον περιβόητο Σαμούλ. Ο Βασίλειος Βουλγαροκτόνος επίσης υπόταξε τους Άραβες, Σκύθες και τους Ίβηρες. Υπό τους τρεις αυτούς στρατιωτικούς αυτοκράτορες η αυτοκρατορία, ξανα- έφθασε στο απόγειο της !!! 

 Μία γυναίκα πήρε τον τίτλο της Πατρικίας, ήταν η Μιροσλάβα η κόρη του Τσάρου Σαμουήλ της Βουλγαρίας. Ο Σαμουήλ ήταν ο άνθρωπος ο οποίος είχε πολλες νίκες κατά του Βυζαντίου, καθώς οι τελευταίοι πολεμούσαν σε πολλά μέτωπα. Η κόρη του Τσάρου Μιροσλάβα ερωτεύτηκε τον αιχμάλωτο Αρμενικής καταγωγής Βυζαντινό στρατηγό Αστοτ Ταρονίτη. Η Μιροσλάβα απείλησε πως θα αυτοκτονήσει, αν δεν παντρευτεί τον Αστότ. Ο Σαμουήλ δέχτηκε και διόρισε τον Αστότ διοικητή στο κατεχόμενο από Βουλγάρους Δυρράχιο. Το 996 μΧ, όταν ο Βυζαντινός στρατός του Βασίλειου Βουλγαροκτόνου ελευθέρωσε την πόλη, η Μιροσλάβα πήρε τον τίτλο της Πατρικίας. Το 1014 μΧ, ο Βασίλιος Βουλγαροκτόνος νίκησε τους Βούλγαρους στο Κλείδιον και ο Σαμουήλ πέθανε, από καρδιακή προσβολή. 

 Ο Κωνσταντίνος VIII, ο ανίκανος αδελφός του Βασίλειου Βουλγαροκτόνου, άφησε διαδόχους της τρείς κόρες του, την Θεοδώρα, τη Ζωή και την Ευδοκία. Η Ευδοκία αποσύρθηκε σε μοναστήρι. Ο Κωνσταντίνος πάντρεψε την ακόλαστη πενηντάρα Ζωή με  τον άξιο Ρωμανό ΙΙΙ Αργυρόπουλο. Ο Κωνσταντίνος χώρισε τον Ρωμανό Αργυρό απο την νόμιμη γυναίκα του και την ανάγκασε να την κλείσει σε μοναστήρι !! Με τον θάνατο του Κωνσταντίνου το 1028 μΧ η Ζὠη και ο Ρωμανός Αργυρός έγειναν αυτοκράτορες. Η Ζώη έκανε ταυτόχρονα παράνομη σχέση με τον Μιχαήλ τον Παφλαγόνα. Το 1034 μΧ όταν ο Ρωμανός ανέκρινε τον Μιχαήλ σχετικά με την παράνομη σχέση, λίγο αργότερα βρέθηκε δολοφονημένος, στα λουτρά. Η Ζώη ανέβασε τον Μιχαήλ τον τέταρτο Παφλαγόνα στον θρόνο. Ο Μιχαήλ ο τέταρτος Παφλαγόνας πέθανε από τρέλα και ασθένειες, το 1041 μΧ. Η Ζώη παντρευτηκε και ανέβασε στον θρόνο τον Μιχαήλ  πέμπτο Καλαφάτη. Ττο 1042 μΧ ο Μηχαήλ Καλαφάτης μαζί με τον Κωνσταντίνο τον Νοβελίσημο, φυλάκισαν την Ζώη και την Θεοδώρα, σε ένα νησάκι. Ο λαός και οι οπλισμένες γυναίκες μαζί ξεσηκώθηκαν και νίκησαν τους φρουρούς, των πραξικοπηματιών. Ο Μιχαήλ ο πέμπτος Καλαφάτης, μαζί με τον Κωνσταντίνο τον Νοβελίσημο κατέφηγαν στο ιερό. Παρα-αυτά ο λαός τους τράβηξε από το ιερό και τους τύφλωσε. Οι πραξικοπηματίες πέθαναν απο τα τραύματά τους, λίγο αργότερα. Ο λαός ένιωθε μεγάλο σέβας για τις τρείς τόσο διαφορετικές αδελφές, ανεψιές του μέγα στρατηγού αυτοκράτορα Βασίλειου Βουλγαροκτόνου!!! Η Θεοδώρα τότε πήρε τα πράγματα στα χέρια της, και μαζί με την αδελφή της Ζώη βασίλευσαν για τρείς μήνες. Η Ζώη τότε ανέβασε στον θρόνο τον στρατιωτικό αυτοκράτορα, τον άξιο Κωνσταντίνο τον Μονομάχο. Η Ζώη πέθανε από ασθένεια, το 1050 μΧ. Μετά τον φυσικό θάνατο του Κωνσταντίνου Μονομάχου το 1055 μΧ  η Θεοδώρα βασίλευσε για ένα έτος, το 1055-1056 μΧ. Με τον φυσικό θάνατο της Θεοδώρας έρχεται το τέλος της ένδοξης Μακεδονικής δυναστείας. Ο Μιχαήλ ο έκτος ο στρατιωτικός που διαδέχτηκε την Θεοδώρα στον θρόνο, ήταν και αυτός της επιλογής της.          

 Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα (1021–1096 μΧ,) σύζυγος των Αυτοκρατόρων Κωνσταντίνου Δούκα και αργότερα του μοιραίου Ρωμανού Διογένη. Ο Ρωμανός Διογένης, μετά την ήττα του στην μάχη του Μανζικέρτ το 1071 μΧ απο τους Σελτζούκους Τούρκους, δολοφονήθηκε, από τα παιδιά του Κωνσταντίνου Δούκα. Η Ευδοκία ήταν πολύ μορφωμένη γυναίκα, έγραψε την ‘Ιωνία’, μία ανθολογία με μίγμα ιστορικών και μυθολογικών στοιχείων, παρόμοια με τις ‘Μεταμορφώσεις’ του Ρωμαίου Οβίδιου. Ο ιστορικός και φιλόσοφος Νικηφόρος Γρηγοράς περιέγραψε την Ευδοκία ως μία δεύτερη Υπατία !!!

 Η Ειρήνη Δούκαινα (1066–1138 μΧ,) σύζυγος του πανίσχυρου Αλέξιου Κομνηνού και μητέρα της διανοούμενης Άννας Κομνηνής, μελετούσε αγιογραφικά κείμενα και έκανε δωρεές σε μοναχούς και σε ζητιάνους. Η Ειρήνη Δούκαινα συνόδευε τον άνδρα της σε αρκετές από της νικηφόρες εκστρατείες του και τον ενθάρρυνε και τον θεράπευε. Ο Αλέξιος Κομνηνός ανέστησε την Αυτοκρατορία μετά την ταπεινωτική ήττα των Βυζαντινών στην μάχη του Μανζικέρτ. Ο Αλέξιος Κομνηνός νίκησε τους Σελτζούκους Τούρκους, Κουμάνους, Νορμανδούς υπο τον αδίστακτο Βουημούνδο (Bohemund). Κατά την πρώτη Σταυροφορία ο Αλέξιος Κομνηνός ανάγκασε τους ηγεμώνες της δύσης να του δηλώσουν υποταγή και όρκους πίστης !!!   

 Η Άννα Κομνηνή (1083–1153 μΧ,) κόρη του ισχυρού αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού, ήταν πολύ μορφωμένη γυναίκα. Έγραψε μία πλούσια βιογραφία του πατέρα της, την ‘Αλεξιάδα’ και θεωρείται ισάξια του Θουκυδίδη, του Πολύβιου και του Ξενοφώντα !!! Η Άννα Κομνηνή ήταν ξακουστή επίσης για την σεμνότητά της. 

 Η Θεοδώρα Πετραλίφαινα (1225–1270 μΧ,) ήταν σύζυγος του αυτοκράτορα Μιχαήλ Κομνηνού Δούκα, Δέσποτα της Ηπείρου. Ο Μιχαήλ Δούκας που είχε παράνομη σχέση με εταίρες, αργότερα χώρισε και εξόρισε την Θεωδόρα. Η Θεωδόρα για πέντε χρόνια γύριζε άστεγη χωρίς να παραπονεθεί, μέχρι που την ξαναπήρε πίσω ο Μιχαήλ Δούκας. Η γυναίκα αυτή, ενώ θα μπορούσε να κάνει πραξικόπημα, ή να καταφύγει στα αντίπαλα Βυζαντινά βασίλεια, επέμεινε τα μαρτύρια και ξαναπήγε πίσω σε αυτόν που την πλήγωσε. Η Θεοδώρα Πετραλίφαινα για την καλοσύνη της αγιοποιήθηκε !!! 

 Τέλος, θα ήθελα να αναφερθούμε στην Μουσταπίδενα, τη γυναίκα αυτή που έκτισε και έδωσε το όνομά της σε μία σχεδόν άγνωστη Βυζαντινή εκκλησία που βρίσκεται ερειπωμένη κοντά στα ΚΤΕΛ του Κηφισού !!!

(Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του Γιώργου Κόρδη)

William Goulielmos,
 ιστορικός, συγγραφέας 

  15/4/2016