Οι σχέσεις Τουρκίας – Ισραήλ και το δυσεπίλυτο γεωπολιτικό παζλ της Μέσης Ανατολής.

Οι σχέσεις Τουρκίας – Ισραήλ από σχέσεις αγάπης στις αρχές της δεκαετίας του 2000 έχουν μετατραπεί σε σχέσεις μίσους και ολοκληρωτικής καταστροφής , ιδιαίτερα μετά το 2010 και τα τραγικά γεγονότα με τον «στολίσκο ελευθερίας» για την Γάζα  και  το πλοίο Μάβι Μαρμαρά με νεκρούς και τραυματίες. Έκτοτε και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια και παρά την έντονη επιθυμία και παρότρυνση των ΗΠΑ , οι δύο χώρες δεν κατάφεραν  να κάνουν σημαντικά βήματα προσέγγισης και να γεφυρώσουν μέρος των διαφορών των. Τελευταία ακούγαμε αρκετές φορές για προσέγγιση των δύο χωρών και επίλυση των ουσιαστικών διαφορών των, αλλά τελικά κάτι γινόταν και η προσπάθεια δεν ολοκληρωνόταν. Έτσι με αφορμή την εκ νέου προσπάθεια των δύο πλευρών για προσέγγιση, ας προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τι συμβαίνει και τι θα γίνει τελικά, σε συνδυασμό με τις γεωπολιτικές εξελίξεις στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.

Πρόσφατα δημοσιεύματα , αναφέρουν ότι ο εκπρόσωπος του Τούρκου Προέδρου Ερντογάν, Ibrahim Kalin, δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου τη Δευτέρα (11/04) ότι δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί συμφιλίωση με το Ισραήλ αν δεν αρθεί πρώτα ο αποκλεισμός της Γάζας, δήλωση που προέκυψε μετά από πληροφορίες , ότι σε δύο βδομάδες [οπότε και έχει προγραμματιστεί η επόμενη συνάντηση των αντιπροσωπειών των δύο χωρών] ενδέχεται να έχει τερματιστεί η κρίση μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας και ότι οι δύο χώρες πλησιάζουν σε συμφωνία συμφιλίωσης. Ωστόσο, όπως αναφέρεται ο Herb Keinon σε άρθρο του στην Jerusalem Post, «το Ισραήλ έχει καταστήσει σαφές ότι δεν προτίθεται να προχωρήσει σε άρση του αποκλεισμού, ο οποίος θεωρείται ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια της χώρας». Ακόμη  σε πρόσφατο άρθρο του στην ε/φ Haaretz, ο Barak Ravid ανέφερε ότι «δεν ήταν ξεκάθαρο εάν οι διαπραγματεύσεις συμφιλίωσης Τουρκίας-Ισραήλ ήταν επιτυχείς, καθώς δύο βασικά ζητήματα των συνομιλιών μεταξύ των δύο χωρών παρέμεναν άλυτα: το αίτημα των Ισραηλινών προς την τουρκική κυβέρνηση να τερματίσει τις δραστηριότητες του στρατιωτικού επιχειρησιακού επιτελείου της Χαμάς στην Κωνσταντινούπολη και το αίτημα της Τουρκίας προς το Ισραήλ για εξομάλυνση της κατάστασης στη Λωρίδα της Γάζας». Όπως αναφέρεται στο δημοσίευμα, την περασμένη εβδομάδα ο Ερντογάν, σε ομιλία του στο Brookings Institution στην Ουάσιγκτον, δήλωσε ότι επιθυμεί να «αρθεί [από το Ισραήλ] το εμπάργκο στην Γάζα και να επιτραπεί στην Τουρκία να στείλει ένα πλοίο με γεννήτρια στις ακτές της Γάζας ώστε να διευκολυνθεί η ηλεκτροδότηση της περιοχής». Ωστόσο, σύμφωνα με επισήμανση ισραηλινού αξιωματούχου, όσον αφορά τη Γάζα, δεν πρόκειται να παραχωρηθεί κάποιο ειδικό καθεστώς στην Τουρκία.

 Ένα άλλο ζήτημα που είναι ακόμη υπό συζήτηση από τις δύο πλευρές, είναι η σειρά με την οποία πρόκειται να υλοποιηθούν οι ενέργειες μετά την υπογραφή συμφωνίας. Όπως ανέφερε  ισραηλινός αξιωματούχος, το Ισραήλ προτίθεται να καταβάλει αποζημίωση ύψους 20 εκατομμυρίων δολαρίων στις οικογένειες των θυμάτων του Mavi Marmara μόνο εφόσον «κλείσουν» όλες οι υποθέσεις που βρίσκονται σε εκκρεμότητα εναντίον ισραηλινών στρατιωτών και αξιωματικών που ενεπλάκησαν στο περιστατικό  του Μάβι Μαρμαρά και έχουν καταδικαστεί από Τουρκικό δικαστήριο για την συμμετοχή των στην επιχείρηση αυτή.  Και να ήταν μόνο αυτό; Ο Σουλτάνος της Άγκυρας , ο πρόεδρος Ερντογάν βάζει και άλλη παράμετρο στο πλαίσιο  των απαιτήσεών του,   στον δύσκολο δρόμο προς τη συμφιλίωση και την ομαλοποίηση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ. Σύμφωνα με Ισραηλινά ΜΜΕ , όταν ο  Σαουδάραβας Βασιλιάς Σαλμάν, πραγματοποίησε επίσκεψη στο Κάιρο, εμπιστεύτηκε στον Αιγύπτιο πρόεδρο Ελ-Σίσι ότι ο Ερντογάν είχε καταστήσει σαφές ότι οι σχέσεις με το Ισραήλ δεν πρόκειται να αποκατασταθούν εάν ο Σίσι δεν πάψει να είναι εχθρικός απέναντί του και εάν δεν ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο συμφιλίωσης, στις και εκεί κατεστραμμένες Τουρκο-Αιγυπτιακές σχέσεις. Ο δε  Π/Θ Νετανιάχου,  δήλωσε στο Υπουργικό Συμβούλιο της Κυριακής (10/04) ότι «οι ειρηνικές σχέσεις με τηνΑίγυπτο είναι πιο ισχυρές από ποτέ, παραμένουν σταθερές απέναντι σε πολύ δύσκολες προκλήσειςγια τα δύο έθνη» και  ότι «οι δεσμοί μεταξύ της Αιγύπτου και του Ισραήλ  αποτελούν ένα σημαντικό στήριγμα για την εθνική ασφάλεια και των δύο λαών».

Όπως έχει αναγραφεί στον Ισραηλινό τύπο, ο Πρωθυπουργός Νετανιάχου αντιμετωπίζει πολλαπλά διλήμματα σε σχέση με την Τουρκία: Ενώ είναι απρόθυμος να ανταποκριθεί στο αίτημα της Άγκυρας για αναθέρμανση σχέσεων και να έρθει σε συνεννόηση με έναν ηγέτη [τον Ερντογάν], τον οποίο περιφρονούν τόσο ο Ομπάμα όσο και ο Πούτιν, η Τουρκία προσφέρεται παρόλα αυτά να γίνει ο καλύτερος πελάτης του Ισραήλ όσον αφορά το υπεράκτιο φυσικό αέριο. Επίσης, το Ισραήλ έχει περισσότερο από  φιλικές σχέσεις με τους Κούρδους εδώ και δεκαετίες και οι Κούρδοι θεωρούνται, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου της Χάιφα, ο πλησιέστερος εθνολογικά λαός με το Ισραηλινό έθνος, για αυτό και η ιδιαίτερη  σχέση και βοήθεια  (σε πολλούς τομείς, ακόμη και στον στρατιωτικό)  με τους Κούρδους του Ιράκ και της Συρίας . Η δημιουργία  ενός ανεξάρτητου ή αυτόνομου Κουρδικού κράτους στη Συρία και η ενδεχόμενη σύνδεσή του με την ημιαυτόνομη κουρδική περιοχή του Ιράκ και αργότερα πιθανώς με την ένωση, θα δημιουργούσε ένα σημαντικό νέο κράτος με πληθυσμό 40 εκατομμυρίων στην καρδιά της Μέσης Ανατολής, το οποίο θα ήταν σύμμαχος  και πολύ φιλικό με το Ισραήλ. Έτσι σαφώς  το Ισραήλ δεν επιθυμεί να καταστρέψει τις μακροχρόνια φιλικές σχέσεις του, απαρνούμενο τους Κούρδους και υποστηρίζοντας την Τουρκία. Οι αναπτυσσόμενες σχέσεις του Ισραήλ με τους Κούρδους της Συρίας έχουν ήδη δώσει μια νέα θετική ώθηση στη στρατηγική θέση του Ισραήλ στη Συρία, αναβαθμίζοντάς το έναντι του καθεστώτος Άσαντ στη Δαμασκό και των συμμάχων του, της Χεζμπολάχ και του Ιράν, που είναι ορκισμένοι εχθροί του εβραϊκού κράτους, εξ ου και η μεγάλη διαφωνία του Ισραήλ για την συμφωνία των 5+1 για το  πυρηνικό πρόγραμμα  του Ιράν και την  τελική προσέγγιση ΗΠΑ-Ιράν. Επιπλέον, όπως εκτιμάται , οι σχέσεις με τους Κούρδους εξασφαλίζουν στο Ισραήλ το πρώτο «πάτημα» , δηλαδή την εσωτερική εδραίωση του ρόλου του Ισραήλ,  στην  σημερινή και  στην μελλοντική, την   διαφορετική από ότι είναι σήμερα   Συρία.  Βέβαια και εδώ είναι το περίεργο των «συμμαχιών» και  των περίπλοκων  πολιτικών καταστάσεων της Μέσης Ανατολής,  ο Ερντογάν δεν είναι ο μόνος που εναντιώνεται στα κινήματα απόσχισης των Κούρδων και της δημιουργίας Κουρδικού κράτους στην Βόρεια Συρία, αν και ήδη αυτό έχει δημιουργηθείDe Facto στην Βόρεια Συρία, καθόσον η εξέλιξη αυτή θα αποτελούσε την απαρχή επικίνδυνων εξελίξεων και για την ίδια την Τουρκία, με τους 25 εκατομμύρια  Κούρδους εντός της Τουρκίας. Και άλλα ηγετικά  Σουνιτικά κράτη , όπως η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος είναι αντίθετα στην εξέλιξη αυτή, για διαφορετικούς όμως λόγους.  Αυτό σημαίνει ότι υποστηρίζοντας τους Κούρδους, το Ισραήλ θέτει σε κίνδυνο τις ταχέως αναπτυσσόμενες σχέσεις του με τις κυβερνήσεις αυτών των χωρών. Και καλά με την Αίγυπτο, αλλά αυτή η φιλία με την Σαουδική Αραβία, αποτέλεσμα της αμερικανικής πολιτικής στην Μέση Ανατολή, που αντιτίθενται σφόδρα Ισραήλ και Σαουδική Αραβία, είναι που έχει αφήσει άφωνους πολλούς αναλυτές.

Για να αντιληφθούμε το περίπλοκον του πολιτικού σκηνικού της απίστευτης και απρόβλεπτης Μέσης Ανατολής ας παραθέσουμε τις πολιτικές συμμαχίες και φιλίες των διαφόρων κρατών:

Η  Τουρκία έχει φιλικές σχέσεις με Σαουδική Αραβία και Κατάρ, εχθρικές με Ρωσία, Συρία, Αίγυπτο , Ισραήλ , κακές με Ιράκ και Ιράν και έχει εκνευρίσει τις ΗΠΑ.

Η Σαουδική Αραβία έχει φιλικές σχέσεις με όλα τα Σουνιτικά κράτη του κόλπου, την Τουρκία, την Αίγυπτο, την Ιορδανία, την Χαμάς (!!!)   και το Ισραήλ (το κρυμμένο μυστικό τους)  και εχθρική με Συρία, Ιράν, Ιράκ, την Χεζμπολάχ  και γενικά με ότι είναι Σιιτικό.

Το Ισραήλ έχει φιλικές ή έστω ανεκτικές  σχέσεις με Κούρδους, με Αίγυπτο, με Ιορδανία, με Σαουδική Αραβία  και εχθρικές με Τουρκία, Ιράν, Χαμάς, Χεζμπολάχ.

Το Ιράν έχει φιλικές σχέσεις με όλα τα Σιιτικά κράτη, Συρία, Ιράκ, Λίβανος, Χεζμπολάχ, Ρωσία  και εχθρικές με  Σαουδική Αραβία, Ισραήλ, Χαμάς και  κακές με Αίγυπτο, Τουρκία και κάθε τι Σουνιτικό.

Η Αίγυπτος έχει φιλικές σχέσεις με Σαουδική Αραβία, Ιορδανία, Ισραήλ, Ρωσία και εχθρικές με Τουρκία, Χαμάς.

Η Συρία και το Ιράκ απλά στην κατάσταση που βρίσκονται, διαμελισμένα από την συνεχή ανθρωποθυσία και τον πόλεμο που συνεχίζεται θεωρούν φιλικά κράτη, όσα τους βοηθούν.

 Όσον αφορά τους Κούρδους, έχουν παραδοσιακά φιλικές σχέσεις με το Ισραήλ και ότι ο τρόπος με τον οποίο μάχονται ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος στη Συρία και το Ιράκ, αποτελώντας τη μοναδική σημαντική χερσαία δύναμη, υποχρεώνει τη διεθνή κοινότητα να τους ανταμείψει και να είναι  τελικά υπέρ της ανεξαρτησίας του Κουρδιστάν.

Μετά από όλα τα παραπάνω , μπορεί κάποιος να βγάλει ασφαλή συμπεράσματα για τα στρατόπεδα και τις συμμαχίες στον απίθανο κόσμο της Μέσης Ανατολής; Δύσκολο  και σαφώς μη προβλέψιμο. Και βέβαια σε αυτό τον κυκεώνα η μόνη ορθολογιστική πολιτική και μέχρι ενός σημείου προβλέψιμη είναι του Ισραήλ. Έτσι  σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις  στο Ισραήλ  θεωρούν  ότι σήμερα προέχει η αναγκαιότητα συμφιλίωσης μεταξύ των δύο χωρών , επισημαίνοντας ότι ένα από τα κυριότερα προβλήματα του Ισραήλ,  όσον αφορά την αναγνώριση της κουρδικής αυτοδιάθεσης ήταν η εποικοδομητική συνεργασία που είχε με την Τουρκία. Το ρήγμα στις ισραηλινο-τουρκικές σχέσεις θα μπορούσε να ωθήσει το Ισραήλ να θέσει σε εφαρμογή το αξίωμα “ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου” και «ίσως αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που ο Ερντογάν, ο οποίος αντιλαμβάνεται ότι ζούμε σε έναν κόσμο που αλλάζει, θα προτιμούσε να είμαστε και πάλι φίλοι», καταλήγουν οι ισραηλινές εκτιμήσεις. Ακόμη οι προβληματισμοί σε σχέση με τους Κούρδους που αναφέραμε παραπάνω, θα αποτελέσουν έναν πολύ σημαντικό παράγοντα στην λήψη των αποφάσεων. Τι θα γίνει; Περιμένουμε περισσότερες ενδείξεις, τουλάχιστον από το Ισραήλ,   γιατί στον απίθανο κόσμο της Μέσης Ανατολής με  το απίστευτο και το απρόβλεπτο  να κυριαρχούν σε κάθε έκφανση της πολιτικής πραγματικότητας, οι εκτιμήσεις είναι δύσκολες, αντιφατικές και συχνά αποτυγχάνουν.

 Ιωάννης Αθαν. Μπαλτζώης,

 Αντγος (ε.α.), TacticalIntelligence School (USA)  και ειδικός σε θέματα Μέσης Ανατολής.

Πηγές 

Haaretz ,   The Jerusalem Post,  DEBKAfile .

http://www.hawkshellas.com/2016/04/oi-scheseis-tourkias-israil-kai-dysepilyto-geopolitiko-pazl-tis-mesis-anatolis/

14/4/2016