Ελεγεία για τη Γενοκτονία των Αρμενίων
Tον Απρίλιο του 1996 η Βουλή των Ελλήνων αναγνώρισε τη βαρβαρότητα της Γενοκτονίας των Αρμενίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Σύσσωμη η Βουλή καταδίκασε την προσπάθεια εξόντωσης ενός περήφανου και δυνατού λαού, που επιβίωσε και κατόρθωσε τελικά να αποκτήσει την δική του πολιτεία.
Η φιλία μεταξύ του ελληνικού και του αρμενικού λαού είναι παλιά. Μας συνδέουν κοινές εμπειρίες, κοινές αξίες, κοινοί αγώνες, κοινά πάθη.
Οι τύχες των αρχαίων λαών μας είναι απόλυτα συνδεδεμένες στις χαρές και τις λύπες. Η Αρμενική Κοινότητα της Ελλάδας αντιπροσωπεύει με τον καλύτερο τρόπο αυτή τη συγγένεια των δυο λαών και των δύο παραδόσεων.
Η επέτειος Μνήμης της Γενοκτονίας των Αρμενίων μάς θυμίζει πού οδηγούν οι πολεμικές αναμετρήσεις, η φυλετική και θρησκευτική μισαλλοδοξία.
Μας θυμίζει τι δεν πρέπει να ξανασυμβεί και τι δεν πρέπει να ξεχνάμε. Πρώτα δεν πρέπει να ξεχνάμε το ίδιο το γεγονός, αυτό που δικαίως θεωρείται γενοκτονία από όλους τους σημαντικούς ιστορικούς.
Τη Μεγάλη Καταστροφή όπως την λένε οι Αρμένιοι.
Ξεκίνησε με τη σύλληψη και εκτέλεση Αρμένιων διανοούμενων στις 24 Απριλίου 1915 και συνεχίστηκε με διωγμούς, μαζικές εκτελέσεις, επιτάξεις περιουσιών και τη μαρτυρική πορεία των Αρμενίων στη συριακή έρημο. Στη Συρία που υποδέχτηκε τους κατατρεγμένους τότε και σήμερα μας στέλνει τους δικούς της.
Τα νούμερα είναι σοκαριστικά. Σύμφωνα με το Κέντρο Ερευνας για το Ολοκαύτωμα και τις Γενοκτονίες του Πανεπιστημίου της Μινεσότα, 2.133.190 Αρμένιοι ζούσαν στην Τουρκία το 1914 και απέμειναν μόνο 387.800 το 1922.
Στη γενοκτονία δεν εξολοθρεύεται μόνο ένας λαός, αλλά ολόκληρη η ανθρωπότητα.
Το κακούργημα είναι οικουμενικό, τα θύματα Αρμένιοι, αλλά και κάθε άλλο έθνος.
Γι’ αυτό λέει η Χάνα Αρεντ για το Ολοκαύτωμα ότι το δίκαιο, οι νόμοι και τα δικαστήρια δεν μπορούν να δικάσουν τέτοιους εγκληματίες με την κανονική τους λειτουργία. Το κακούργημα ξεπερνάει κάθε έννοια νόμου και παρανομίας.
Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο που δεν πρέπει να ξεχνάμε. Τη στάση ή μάλλον την απουσία της διεθνούς κοινότητας.
Ολοι γνώριζαν τι γινόταν και τι επρόκειτο να συμβεί. Μόνο στη διάρκεια του 1915, οι «Τάιμς της Νέας Υόρκης» δημοσίευσαν 145 άρθρα για το θέμα, κάνοντας εκκλήσεις στην Τουρκία να σταματήσει τις σφαγές και χαρακτηρίζoντας τα εγκλήματα κατά των Αρμενίων «συστηματικά» και «οργανωμένα από την κυβέρνηση».
Οπως έγραψε ο Χένρι Μοργκεντάου, πρέσβης των ΗΠΑ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία εκείνη την εποχή: «Οταν οι τουρκικές αρχές έδωσαν αυτές τις εντολές απλώς εξέδιδαν τη θανατική καταδίκη ενός ολόκληρου έθνους. Το καταλάβαιναν αυτό πολύ καλά και στις συζητήσεις μαζί μου δεν έκαναν την παραμικρή προσπάθεια να το κρύψουν».
Ο Μοργκεντάου παραιτήθηκε γι’ αυτόν τον λόγο.
Αναρωτιέμαι αν ήταν η ενοχή και το αίσθημα της αδικίας που έκανε τους Γερμανούς δικαστές να αθωώσουν το 1921 τον Σολομόν Τεχλιριάν, τον άνθρωπο που στο πλαίσιο της «Επιχείρηση Νέμεσις» σκότωσε στο Βερολίνο τον Μεγάλο Βεζίρη Ταλάτ Πασά, ιθύνοντα νου της γενοκτονίας.
Επειτα από χιλιετίες σκέψης και γραφών από τους πιο λαμπρούς φιλόσοφους και θεολόγους, δεν ξέρουμε ακόμη τι είναι δικαιοσύνη.
Αλλά από μικρά παιδιά καταλαβαίνουμε ότι κάτι είναι άδικο και μας καλεί να αντισταθούμε, να το σταματήσουμε.
Σήμερα είναι η Συρία που μας στέλνει τα παιδιά της. Στο πρόσωπο κάθε Σύρου άμαχου που σκοτώνεται πεθαίνει όλη η ανθρωπότητα.
Να πώς ο Αρμένιος ποιητής Παυλάγκ Χατσατουριάν αποχαιρετούσε το Χαλέπι, πόλη ασύλου για τους συμπατριώτες του, το οποίο σήμερα καταστρέφεται και μας στέλνει τα παιδιά του.
Είναι υποχρέωσή μας να τους δώσουμε ψωμί και άσυλο:
Είσαι πόλη αραβική
Τιμημένη μου γενέτειρα
Δεύτερη πατρίδα μου
Με τον συριακό λαό σου
Προστάτευσες τους Αρμένιους, μας έδωσες ψωμί και καταφύγιο
Ζήσαμε πάντα μαζί, σαν αδέλφια Αρμένιοι και Αραβες
Δουλέψαμε πάντα μαζί, στη Συρία χωρίς μεγαλοστομίες
Η μέρα του χωρισμού μας πλησιάζει,
Ω πηγή φωτός των παιδικών μου χρόνων,
θα σε θυμόμαστε πάντα
Πηγή ελπίδας των παιδικών μου χρόνων
Σε αποχωρίζομαι με αγάπη, Χαλέπι της καρδιάς μου.
Μνήμη και λήθη
Η μνήμη των κακών αλλά και η λήθη αποτελούν θεμέλιους λίθους της σκέψης της ελληνικής και αρμενικής παράδοσης.
Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι όταν ο Ποσειδώνας έχασε τον αγώνα με την Αθηνά για το ποιος θα γίνει προστάτης της Αθήνας, δεν θέλησε να τιμωρήσει την πόλη.
Οι ευγνώμονες Αθηναίοι διέγραψαν από το ημερολόγιο τη μέρα της μονομαχίας, τη Δευτέρα του μήνα Βοηδρομιώνα, γιατί ήταν μέρα κακών αναμνήσεων για τον θεό.
Από την πρώτη του μήνα το ημερολόγιο πήγαινε στην τρίτη. Ετσι καταργούσε τη μέρα για να μην επαναληφθεί το κακό, αλλά ταυτόχρονα την κρατούσε για πάντα στη μνήμη.
Η αποφράς ημέρα, απαγορευμένη και ακατονόμαση, ήταν μέρα πένθους, αλλά ταυτόχρονα η μέρα που επαναθεμελίωνε την πόλη, δηλαδή την πολιτική έπειτα από κάθε μεγάλη καταστροφή.
Το 403 π.Χ. οι Αθηναίοι δημοκράτες ανέτρεψαν τους Τριάκοντα Τυράννους.
Ο Κλεόκριτος, ηγέτης των Δημοκρατών, ζήτησε να εκτελεστούν οι τύραννοι και οι μπράβοι τους, αλλά να δοθεί αμνηστία στους υπόλοιπους ολιγαρχικούς για τα βάσανα που είχαν επιβάλει στην πόλη.
Οι Αθηναίοι πήραν τον όρκο «μη μνησικακεῖν». Να θυμόμαστε τα βάσανα που πάθαμε, αλλά να μη χρησιμοποιούμε τη μνήμη τους για να κάνουμε κακό.
Αυτή η μονομερής ενέργεια ξαναθεμελίωσε την ειρήνη στην πόλη.
Ελληνες και Αρμένιοι ξέρουμε από καταστροφές, προσφυγιά, ξέρουμε τι σημαίνει να ζητάμε αλλά και να δίνουμε άσυλο.
Σήμερα δίνουμε πάλι αγώνα στην περιοχή μας, που μαστίζεται από πολέμους, θάνατο, καταστροφή.
Υποδεχόμαστε τους πρόσφυγες που φεύγουν από τις πατρίδες τους, όπως κάναμε κι εμείς, Ελληνες και Αρμένιοι, για να βρουν άσυλο και καταφύγιο.
Ο Αρμένιος ποιητής Κιθ Γκαρεμπιάν ανακαλύπτει τη μνήμη των κακών και τη λυτρωτική κρησάρα λήθης στα τείχη και τα ερείπια του Ντιγιαρμπακίρ:
Παλιά τείχη, πέτρες ηφαιστείου
Περίγραμα ευτυχίας
Λείψανα και μικρές ζωές
Κλεισμένα στη σιωπή.
Πέτρα με μαύρη πέτρα, ζήσανε σ’ αυτόν τον τόπο
Που τους περιέκλεισε. Παλιά τείχη γεμάτα
Με φίδια, σκορπιούς και ελεγείες
Για ιστούς αράχνης
Πάντα δύσκολο
Να μην έχεις ένα ασφαλές μέρος
Να αισθάνεσαι αποκομμένος
Γιατί το καμπαναριό σου
Είναι ψηλότερο από τον μιναρέ
Ξένος λαός αυτοί οι πρόγονοι
Για κάποιον που δεν είναι από δω
Αλλά έχουν κάτι να μας πουν
Ακόμη κι όταν οι ιστορίες τους είναι δυσνόητες
Γιατί δεν μπορούν να ονοματίσουν τα πάντα
Που καταστράφηκαν από τη φυλή τους
Πέτρες σμιλεμένες με διάτρητα όνειρα
Σε κοινή θέα
Πέτρα, μέταλλο και πνεύμα
Κλειδωμένα στις σπείρες
Μικραίνουν μαζί
Από την εδώ πλευρά της σιωπής
Δεν υπάρχουν χαμόγελα.
Εντούτοις πρέπει να ονειρευόμαστε στα χαλάσματα του πεσμένου καμπαναριού με το οκτάπλευρο ρολόι και την καμπάνα από την Κωνσταντινούπολη.
Να ονειρευτούμε ποιήματα σ’ αυτά τα τείχη όπου κάποιος θλιμμένος μιλούσε κάποτε με άλλον.
Με τραγούδια να ξεχειλίζουν από τις ψυχές μας τραγουδώντας στο φεγγάρι μετά το μακρύ ηλιοβασίλεμα (μεταφράσεις Κ.Δ.).
Ας θυμηθούμε λοιπόν το Χαλέπι της καρδιάς μας και το Ντιγιαρμπακίρ των ονείρων μας, για να τιμήσουμε τη μνήμη αυτών που χάθηκαν στη Μεγάλη Καταστροφή.
Και για να φτιάξουμε το μέλλον βουτηγμένοι στη λίμνη της μνήμης, αλλά χωρίς μνησικακία.
■ Η 24η Απριλίου είναι η Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Το άρθρο αποτελεί διασκευή της ομιλίας του Κώστα Δουζίνα, εκπροσώπου της Βουλής στην εκδήλωση της Αρμενικής Κοινότητας της Ελλάδας στις 17 Απριλίου.
βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και καθηγητής Πολιτικής και Νομικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
https://www.efsyn.gr/arthro/elegeia-gia-ti-genoktonia-ton-armenion
9/5/2016
