Ναγκόρνο Καραμπάχ: «Πόλεμος δι΄ αντιπροσώπων» Ρωσίας-Τουρκίας;




Η περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ έχει καταστεί ένα από τα πλέον επικίνδυνα σημεία ανάφλεξης, που θα μπορούσε να οδηγήσει όχι μόνο σε ένα νέο πόλεμο μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας αλλά και στην εμπλοκή μεγαλυτέρων δυνάμεων, όπως η Ρωσία και η Τουρκία. Η περιοχή αυτή εμφανίζει ιδιαίτερη σπουδαιότητα βάσει γεωπολιτικής ανάλυσης καθώς:
(α) Βρίσκεται στο Νότιο Καύκασο, την πύλη της Ρωσίας προς την Μέση Ανατολή και συνορεύει με το Ιράν.

(β) Η περιοχή του Αζερμπαϊτζάν, κυρίως στην Κασπία Θάλασσα είναι ιδιαίτερα πλούσια σε ενεργειακούς πόρους, τόσο σε πετρέλαιο όσο και σε φυσικό αέριο. Πολλοί αγωγοί (Μπακού - Τιφλίδα - Τσεϊχάν, Μπακού - Νοβοροσίσκ, Μπακού- Βατούμ) περνούν πλησίον του Ναγκόρνο Καραμπάχ, ενώ ακριβώς λόγω των προβλημάτων με την Αρμενία, αυτοί παρακάμπτουν την συγκεκριμένη χώρα με αποτέλεσμα να κινούνται περιμετρικά αυτής μέσω Γεωργίας. Αξιοσημείωτο είναι βέβαια το γεγονός ότι υφίσταται ένας αγωγός φυσικού αερίου, παρακλάδι του Μπακού - Τιφλίδα - Τσεϊχάν, ο οποίος διέρχεται μέσα από τα ορεινά εδάφη του Nαγκόρνο Καραμπάχ.

Η εφαρμοσθείσα μέχρι στιγμής εκεχειρία παραμένει ιδιαίτερα εύθραυστη, με δεδομένο ότι απαιτήθηκε οι δύο πλευρές να συμφωνήσουν σε ολική κατάπαυση του πυρός την Πέμπτη 08 Απριλίου, ώστε να περισυλλέξουν τα θύματα από το πεδίο της μάχης. Είναι εμφανές ότι απαιτείται η συνδρομή διεθνών μεσολαβητών για επίτευξη και παγιοποίηση της εκεχειρίας και ίσως για οριστική επίλυση του ζητήματος. Σε περίπτωση που οι εμπλεκόμενοι στην περιοχή, τόσο οι άμεσα (Αρμενία - Αζερμπαϊτζάν), όσο και οι έμμεσα (Ρωσία-Τουρκία πρωτευόντως), δεν επιθυμούν κάτι τέτοιο, όπως άφησε να εννοηθεί τόσο η Ρωσική όσο και η Αρμενική πλευρά, τότε το μέλλον της περιοχής παραμένει ασταθές και έρχεται να προστεθεί ως άλλη μια πηγή αποσταθεροποίησης στις ήδη υπάρχουσες, αυτή τη φορά στην περιοχή του Καυκάσου, περιοχή άμεσου ενδιαφέροντος πρωτίστως για την Ρωσία.

Η αρχική εκτίμηση, σε ό,τι αφορά το περιστατικό, αυτό καθ΄αυτό, με δεδομένο ότι η Αζέρικη πλευρά κατάφερε άμεσα να κατακτήσει αδιευκρίνιστου εύρους εδάφη του Ναγκόρνο Καραμπάχ υποδηλώνει ότι η όλη επιχείρηση, αν όχι προσχεδιασμένη, ήταν πολύ καλά προετοιμασμένη και πιθανώς να προκλήθηκε με υπαιτιότητα των Αζέρων. Περαιτέρω κατηγοριοποίηση περί της σπουδαιότητας της σύγκρουσης και των ιδιατέρων χαρακτηριστικών που εκτιμάται ότι αυτή έχει ως ακολούθως:

(1) Περιοχή στρατηγικής σημασίας
Εκτιμάται ότι η περιοχή θα συνεχίσει να κατέχει ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία τόσο λόγω της ενεργειακής της αξίας, όσο και λόγω της γεωγραφικής της θέσης, ανεξαρτήτως των εξελίξεων στη συγκεκριμένη σύγκρουση. Παρόλα αυτά, κοινό συμφέρον, κυρίως της πλειοψηφίας των έμμεσα εμπλεκομένων είναι ο άμεσος τερματισμός των συγκρούσεων ώστε να μην οδηγηθεί η περιοχή σε αποσταθεροποίηση, με δεδομένη την ήδη έκρυθμη κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή (Ουκρανία, Συρία).

(2) Η σύγκρουση ως «πόλεμος δι΄ αντιπροσώπων» (proxy war)
Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «proxy war», πόλεμος μέσω αντιπροσώπων για την κόντρα Ρωσίας - Τουρκίας, υποκινούμενος κυρίως από την δεύτερη; Ή είναι προσπάθεια από μεριάς Αζερμπαϊτζάν να τραβήξει την προσοχή καθώς η πτώση των τιμών του πετρελαίου έχει προκαλέσει πολλά προβλήματα στην οικονομία του κράτους;

Η πρώτη άποψη, η οποία εκτιμάται ως η επικρατέστερη, προκύπτει και από την εκτίμηση διαφόρων αναλυτών και πολιτικών, ότι η ενέργεια του Αζερμπαϊτζάν ήταν υποκινούμενη από την Τουρκία. Έτσι, μεταξύ άλλων, ο εκπρόσωπος της αυτοδιοικούμενης δημοκρατίας του Ναγκόρνο Καραμπάχ, Νταβίντ Κ. Μπαμπάγια, κατηγόρησε ευθέως την Τουρκία ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο στην έναρξη της διαμάχης. Επιπρόσθετα, ο Ρώσος ειδικός αναλυτής Αζντάρ Κουρτόφ, του Ρώσικου Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών πιστεύει ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα η Τουρκία να διαδραμάτισε ρόλο στην υποκίνηση της έντασης.
Για τις πρόσφατες αναταραχές ιδιαίτερο ενδιαφέρον επέδειξαν άλλοι δύο βασικοί δρώντες στην περιοχή, το Ιράν και το Ισραήλ. Το Ιράν, αν και διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με το Αζερμπαϊτζάν, λόγω θρησκείας (Σιίτες) αλλά και ύπαρξης αξιοσημείωτου αριθμού Αζέρικης καταγωγής κατοίκων στο έδαφος του, προσπαθεί να τηρήσει μια μετριοπαθή στάση. Ο Υπουργός εξωτερικών του Ιράν Μοχαμάντ Τζαβάντ Ζαρίφ, αποτύπωσε την ετοιμότητα της Τεχεράνης να βοηθήσει στην ειρηνική επίλυση των διαφορών μεταξύ των αντιμαχομένων πλευρών, μετά από τριμερή συνάντηση την Τρίτη στη Ραμσάρ του Ιράν με τους ομόλογους του της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν. Αντίστοιχα το Ισραήλ, κατέχει σημαντικό μερίδιο των εξοπλιστικών προγραμμάτων του Αζερμπαϊτζάν, κάτι το οποίο αποδεικνύεται από την επιβεβαίωση ότι λεωφορείο μεταφοράς Αρμένιων στρατιωτών προσεβλήθη την Κυριακή από drone-βόμβα ισραηλινής κατασκευής. Επιπλέον, έχοντας αναπτύξει έντονες διπλωματικές σχέσεις με την Αζέρικη κυβέρνηση, με δεδομένο ότι το Αζερμπαϊτζάν συνορεύει και παρέχει εύκολη πρόσβαση σε Ισραηλινούς σε ένα από τους βασικούς αντιπάλους του Ισραήλ, το Ιράν, η Ισραηλινή κυβέρνηση τάσσεται, έστω και σιωπηρά υπέρ αυτού. 

Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι σίγουρα οι αντιμαχόμενες πλευρές έχουν διαμορφώσει, ιστορικές αλλά και οπορτουνιστικές, συμμαχίες. Αζερμπαϊτζάν -Τουρκία - Ιράν - Ισραήλ από τη μία, Αρμενία-Ρωσία από την άλλη.

(3) Ανάδειξη Ρωσίας ως εγγυήτρια διπλωματική δύναμη
Οι εξελίξεις στο διπλωματικό κομμάτι αναδεικνύουν την ηγετική στάση της Ρωσίας στην περιοχή του Νότιου Καυκάσου, η οποία έχει επισκιάσει τις ΗΠΑ, παρά τα εκτεταμένα ενδιαφέροντα της τελευταίας στην περιοχή. Παρά τους ισχυρούς δεσμούς της χώρας με την Αρμενία, λόγω του θρησκευτικού στοιχείου, αλλά και της ύπαρξης στρατιωτικής βάσης στη χώρα, το Κρεμλίνο τηρεί ίσες αποστάσεις μεταξύ των δύο εμπλεκομένων, επιχειρώντας να αναδειχθεί σε εγγυήτρια διπλωματική δύναμη, προβάλλοντας ότι μπορεί να επιβάλλει την ειρήνη και με έτερα μη στρατιωτικά μέσα, με χρήση δηλαδή «ήπιας ισχύος».
(4) Στάση Τουρκίας: Κρίνοντας εξ ιδίων τα αλλότρια;

Η στάση της Τουρκίας τη δεδομένη στιγμή, πέραν της προσπάθειας υποστήριξης του διαχρονικού συμμάχου, Αζερμπαϊτζάν, με τους δύο ηγέτες να έχουν συναντηθεί δύο φορές τις τελευταίες δέκα ημέρες, μάλιστα με την τελευταία να πραγματοποιείται μόλις μία ημέρα πριν την έναρξη των εχθροπραξιών, θα μπορούσε να συσχετισθεί με μια αντίστοιχη κατάσταση στα Νοτιοανατολικά της σύνορα, στην περιοχή του Κουρδιστάν. Έτσι, όπως και στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, έτσι και στο Κουρδιστάν, οι περιοχές είναι έδαφος μιας χώρας και οι κάτοικοι της επιθυμούν απόσχιση και ενσωμάτωση με ένα άλλο (υπό σύσταση στην περίπτωση του Κουρδιστάν). Υπό αυτό το πρίσμα, δεν προξενεί εντύπωση η δήλωση του Ερντογάν, που αποτυπώθηκε παραπάνω περί επιστροφής της περιοχής στον αρχικό ιδιοκτήτη της. Θα μπορούσε δηλαδή, αυτή η στάση της Τουρκίας να αποτελέσει δεδικασμένο και τρανό παράδειγμα των πάγιων θέσεων της Τουρκικής κυβερνήσεως προς το υπόλοιπο κόσμο για πιθανές μελλοντικές εξελίξεις στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Τουρκίας - Ιράκ - Συρίας.

Τέλος, η εκτίμηση διαφόρων αναλυτών, ότι η συγκεκριμένη σύγκρουση συμφέρει ιδιαίτερα τις ΗΠΑ, καθώς θα οδηγήσει σε ένα πόλεμο τριβής μεταξύ Ρωσίας-Τουρκίας εκτιμάται ως μη ρεαλιστική, με δεδομένο ότι κάτι τέτοιο επιχειρείται από ισχυρούς δρώντες εναντίον έτερων ισάξιων δρώντων. Η Τουρκία, αν και επιχείρησε να αναδειχθεί σε τοπικό ηγεμόνα, κάτι το οποίο εκ των πραγμάτων δεν καταφέρνει, σίγουρα δεν θεωρείται από τις ΗΠΑ ως τόσο ισχυρός δρών ώστε να παρακινηθεί από αυτή προσπάθεια εμπλοκής της σε περιφερειακή σύγκρουση φθοράς.

Πολυχρόνης Καπαλίδης, 
εξωτερικός συνεργάτης του Dartmouth Centre for Seapower and Strategy του Plymouth University
http://www.huffingtonpost.gr/polychronis-kapalidis/-_5473_b_9888560.html?utm_hp_ref=greece
13/5/2016