Η Γερμανία και η Αρμενική Γενοκτονία

             

Την ώρα που η ευρωτουρκική συμφωνία της 18ης Μαρτίου για το προσφυγικό δείχνει να βρίσκεται στον αέρα, ύστερα από την άρνηση του Tayyip Erdoğan να συναινέσει στην αλλαγή του αντιτρομοκρατικού νόμου της χώρας του (όσο και αν κάτι τέτοιο αποτελεί προαπαιτούμενο της κατάργησης της βίζας για τους Τούρκους πολίτες), νέα εστία έντασης στις σχέσεις Γερμανίας και Τουρκίας προέκυψε από την προγραμματισμένη για τις 2 Ιουνίου ψηφοφορία της Bundestag, με αντικείμενο την αναγνώριση της Σφαγής των Αρμενίων ως γενοκτονίας.

Πέντε χρόνια μετά από ανάλογη απόφαση της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης, που είχε οδηγήσει σε διπλωματική κρίση και στην ανάκληση του Τούρκου πρεσβευτή στο Παρίσι, η νέα αυτή πρωτοβουλία των Γερμανών κοινοβουλευτικών υπήρξε αποτέλεσμα συμφωνίας ανάμεσα στα κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού (της κεντροδεξιάς CDU/CSU και των Σοσιαλδημοκρατών) με το αντιπολιτευόμενο κόμμα των Πρασίνων. Από τη μεριά του, το επίσης αντιπολιτευόμενο κόμμα της Αριστεράς (Die Linke) αποδέχεται την αναγνώριση της αρμενικής γενοκτονίας - με την διαφορά ότι κρίνει αναγκαία και την ανάδειξη της συνενοχής της Γερμανίας, συμμάχου της Οθωμανικής Τουρκίας στο πλαίσιο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

Μέχρι τώρα, η γερμανική πολιτική ηγεσία απέφευγε τον επίμαχο όρο "γενοκτονία”, για τη μαζική και οργανωμένη εξόντωση 1,5 εκατομμυρίων χριστιανών Αρμενίων από τις οθωμανικές αρχές το 1915 - αν και τα τελευταία χρόνια υπήρξε μια κάποια μεταστροφή, με αποκορύφωμα τις απερίφραστες δηλώσεις του Γερμανού Προέδρου Joachim Gauck πέρσι, κατά τις τελετές μνήμης για τα εκατοντάχρονα της Σφαγής.

Άλλωστε, η Αρμενική Γενοκτονία έχει αναγνωρισθεί από έναν διόλου αμελητέο αριθμό κρατών, από διεθνείς οργανισμούς, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης, αλλά και προσωπικότητες, όπως Πάπας Φραγκίσκος που έκανε λόγο, έστω και σε ανεπίσημο πλαίσιο, για "την πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα”.

Από την άλλη, κυβερνήσεις όπως των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου ή του Ισραήλ έχουν αποφύγει να πάρουν θέση, παρότι το μεγαλύτερο μέρος της ιστορικής κοινότητας αναγνωρίζει ότι η σφαγή των Αρμενίων εμπίπτει πλήρως στα κριτήρια με τα οποία το διεθνές δίκαιο περιέγραψε και όρισε (σε κατοπινό χρόνο) το έγκλημα της γενοκτονίας.

Στην ίδια την Τουρκία το θέμα παραμένει ταμπού. Η επίσημη θέση όλων των κατά καιρούς κυβερνήσεων είναι ότι δεν υπήρξε οργανωμένο σχέδιο των οθωμανικών αρχών για τη συστηματική εξόντωση των Αρμενίων, ότι τα μέτρα κατά του αρμενικού στοιχείου οφείλονταν στη σύμπραξή του με τους Ρώσους εισβολείς και ότι, σε κάθε περίπτωση, το ζήτημα πρέπει να αφεθεί στην απερίσπαστη κρίση των ιστορικών.

Δεν θα πρέπει να λησμονείται, όμως, ότι η λογική της (σχετικής και αναπόφευκτα βίαιης) εθνικής ομογενοποίησης, υπήρξε σημείο αναφοράς των Νεότουρκων και κατόπιν του Κεμαλισμού, σε αντιδιαστολή προς τον πολυεθνικό χαρακτήρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ σε νεώτερους χρόνους, οι επιθέσεις του Αρμενικού Μυστικού Στρατού για την Απελευθέρωση της Αρμενίας (ASALA) εναντίον τουρκικών στόχων διαιώνισαν τη φόρτιση που διακρίνει το ζήτημα.

Αποτέλεσμα είναι ακόμη και σήμερα να αποτελούν τα γεγονότα του 1915 ένα είδος "απαγορευμένης μνήμης” στην Τουρκία, ακόμη και για την εναπομείνασα σήμερα αρμενο-τουρκική μειονότητα. Το 2007 η δολοφονία, με την εμπλοκή του "βαθέος κράτους”, του αρμενικής καταγωγής και τουρκικής υπηκοότητας δημοσιογράφου Hrant Dink, εκδότη της δίγλωσσης εφημερίδας Agos, λίγο μετά την εκκίνησή δικαστικής δίωξης εναντίον του για "προσβολή του τουρκισμού”, έδειξε με τραγικό τρόπο τα όρια των προσπάθειών του για τουρκο-αρμενική συμφιλίωση στη βάση της αναγνώρισης, και όχι της απώθησης, των ιστορικών δεδομένων. Η κηδεία του, στην οποία παρέστησαν χιλιάδες πολίτες, υπήρξε στην πραγματικότητα μία διαδήλωση υπέρ του αυθεντικού εκδημοκρατισμού της γείτονος, που φάνταζε ακόμη τότε εφικτός, ενώ την ίδια ώρα αστυνομικοί φωτογραφίζονταν χαμογελαστοί με το νεαρό εθνικιστή που συνελήφθη και καταδικάστηκε για τη δολοφονία.

Πιθανή απόφαση της γερμανικής ομοσπονδιακής Κάτω Βουλής να αναγνωρίσει την Γενοκτονία των Αρμενίων είναι σαφές ότι θα κάνει ακόμη πιο περίπλοκη την κατάσταση για την καγκελάριο Angela Merkel. Άλλωστε, μέχρι τώρα τα κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού είχαν καθυστερήσει τη σχετική κοινοβουλευτική διαδικασία, παρά την πίεση των Πρασίνων, καθώς πέραν της προσπάθειας να μη διαταραχθούν οι σχέσεις με τον Tayyip Erdoğan υπάρχει ανησυχία και για τον πιθανό αντίκτυπο στα περίπου 3,5 εκατομμύρια Γερμανών πολιτών τουρκικής καταγωγής.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Frank-Walter Steinmeier, μιλώντας την περασμένη εβδομάδα στην εφημερίδα Tagesspiel, όχι μόνο εξέφρασε την ευχή του να μην επηρεάσει τις γερμανοτουρκικές σχέσεις η απόφαση της Bundestag, αλλά και τόνισε ότι οι "εξωτερικές παρεμβάσεις” ενδέχεται να διακυβεύσουν την διαδικασία ομαλοποίησης των σχέσεων ανάμεσα στην Τουρκία και την Δημοκρατία της Αρμενίας. Η αποστασιοποίησή του από τον τόνο των περισσότερο ένθερμων οπαδών του ψηφίσματος, υπήρξε εμφανής.

Ήδη η τουρκική πλευρά έχει διαμηνύσει ότι είναι έτοιμη να προχωρήσει στην ανάκληση από το Βερολίνο του Τούρκου πρεσβευτή Hüseyin Avni Karslıoğlu , ο οποίος δηλώνει ότι "δεν είναι δουλειά των εθνικών κοινοβουλίων να κρίνουν την Ιστορία”. Ωστόσο, το γεγονός ότι το ψήφισμα έχει πλέον εγγραφεί στην ημερήσια διάταξη με ρητή αναφορά στη "γενοκτονία των Αρμενίων και άλλων χριστιανικών μειονοτήτων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία” υποδηλώνει ότι οι γερμανικές πολιτικές δυνάμεις έχουν ξεπεράσει τις προηγούμενες επιφυλάξεις τους.

Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις λίγες εβδομάδες νωρίτερα η Angela Merkel ήταν διατεθειμένη επιτρέψει, εισπράττοντας για αυτό βαρύ πολιτικό κόστος, την άσκηση ποινικής διερεύνησης εναντίον του δημοφιλούς Γερμανού κωμικού Jan Böhmermann για προσβολή του Erdoğan. Προφανώς, μια ευρύτερη μεταστροφή της γερμανικής και ευρωπαϊκής στάσης έναντι της Τουρκίας, έχει στο μεσοδιάστημα συντελεστεί.

Αναμφίβολα, ο κυρίαρχος στο εσωτερικό πολιτικό παιχνίδι Tayyip Erdoğan δεν είναι διατεθειμένος να κάνει σοβαρές υποχωρήσεις σε κρίσιμα θέματα, όπως ο αντιτρομοκρατικός νόμος, και ήδη ανεβάζει τον τόνο της αντιπαράθεσης, απευθύνοντας στην Ευρώπη ρητορικά ερωτήματα του τύπου: "Από πότε ελέγχετε την Τουρκία; Ποιος σας έδωσε τέτοια εντολή;”.

Παράλληλα κατηγορεί τους "28” ότι προσπαθούν να "διαιρέσουν την Τουρκία”, ανακαλώντας έτσι τους κοινούς τόπους της τουρκικής εθνικής ιδεολογίας, που ακόμη και στην κεμαλιστική της εκδοχή διακρίνεται από βαθιά καχυποψία έναντι της Δύσης, λόγω του λεγόμενου "συνδρόμου των Σεβρών” (από το όνομα της διεθνούς συνθήκης με την οποία διαμελίσθηκε η Οθωμανική Αυτοκρατορία).

Άλλωστε, ο Τούρκος πρόεδρος γνωρίζει ότι ο αντίκτυπος από την μη κατάργηση της βίζας θα είναι μικρός σε μια χώρα όπου μόνο το 10% του πληθυσμού διαθέτει διαβατήριο, ενώ αντίθετα η "επίδειξη αποφασιστικότητας” έναντι των Ευρωπαίων αποτελεί ασφαλή συνταγή εξασφάλισης (εγχώριου) πολιτικού κέρδους.

Στην Ευρώπη, πάλι, ολοένα και λιγότεροι ηγέτες προτάσσουν την προτεραιότητα της εφαρμογής της ευρωτουρκικής συμφωνίας, ιδίως αν αυτή εμφανίζεται ως "υποχωρητικότητα έναντι ενός αυταρχικού καθεστώτος” - εικόνα που ενισχύθηκε μετά την πρόσφατη αποπομπή του πρωθυπουργού Davutoğlu, κατεξοχήν συνομιλητή της ευρωπαϊκής πλευράς.

Δεν είναι τυχαίο ότι στο πλαίσιο της συνολικότερης αλλαγής κλίματος βλέπουμε χειρονομίες, όπως του διακεκριμένου Ολλανδού ιστορικού Erik-Jan Zurcher, ειδικού στη σύγχρονη Τουρκία, ο οποίος επέστρεψε το βραβείο που είχε λάβει από το τουρκικό κράτος, διαμαρτυρόμενος για την αυταρχική διακυβέρνηση Erdoğan και καλώντας τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να πουν "Φτάνει πια”.

Οι εξελίξεις δείχνουν να δικαιώνουν όσους στάθηκαν εξαρχής επιφυλακτικοί προς την ευρωτουρκική συμφωνία, όπως λ.χ. ο Marc Pierini, πρώην πρέσβης της Ε.Ε. στην Τουρκία, ο οποίος σε άρθρο του τον Απρίλιο προειδοποιούσε ότι οι εκπρόσωποι της ευρωπαϊκής πλευράς έχουν εμπλακεί σε μια "διπλωματία του παζαριού”, αδυνατώντας να κατανοήσουν τις εμφανείς δυναμικές της τουρκικής εσωτερικής πολιτικής ζωής.

Μένει να φανεί ποιον αντίκτυπο θα έχει η όλη εξέλιξη στον πυρήνα της συμφωνίας, η οποία, σημειωτέον αποτελεί πολιτική δήλωση και όχι δεσμευτικό κείμενο διεθνούς δικαίου. Η συνέχεια ενδεχομένως να γραφτεί στις ακτές των ελληνικών νησιών, με μια νέα αύξηση των προσφυγικών εισροών.

KΩΣΤΑΣ ΡΑΠΤΗΣ

21/5/2016
http://www.capital.gr/diethni/3127456/i-germania-kai-i-armeniki-genoktonia

German President Gauck labels Ottoman massacre of Armenians 'genocide'

German President Joachim Gauck has described the 1915 slaughter of Armenians by Ottoman Turks as "genocide." The comments, which are likely to infuriate Ankara, come as Berlin prepares to reclassify the killings

German President Joachim Gauck made his speech at a nondenominational religious service at Berlin Cathedral on Thursday, the eve of the 100th anniversary of the bloodshed that is estimated to have led to the deaths of as many as 1.5 million Armenians.

In the highly anticipated speech, Gauck spoke of a "genocidal dynamic to which the Armenian people fell victim," and of "systematic acts of murder."

The president went on to use the word "genocide" directly in a passage referring to the possiblecomplicity of Germany, a World War One ally of the Ottoman Empire, in the events a century ago. German troops were alleged to have been involved in planning and even implementing deportations.

"In this case, we Germans collectively still have to come to terms with the past, namely when it comes to shared responsibility and perhaps even complicity in the genocide of the Armenians."

Turkey has fiercely lobbied to stop countries recognizing the 1915 massacres as genocide. It recalled its ambassador to the Vatican earlier this month after Pope Francis used the term. On Thursday, itrecalled its ambassador in Vienna over a condemnation of the killings as genocide by Austrian lawmakers.

Indirect wording in declaration

In referring directly to genocide, Gauck went further than a German coalition statement that is set to be put before lawmakers for approval on Friday. That statement uses a more indirect formulation, denoting the Armenian deaths as: "exemplary of the mass-extermination, ethnic cleansing, deportations and, yes, the genocides during the 20th century."

German government officials said there had been an exchange of views between the president's office and the government.

Armenians have said their ancestors were killed in a concerted campaign of genocide that was ordered by the Ottoman leadership that ruled Turkey at the time, in an effort to drive the ethnic group of eastern Turkey. The issue still divides the Turkish and Armenian governments.

Turkey claims the 1.5 million figure is inflated and that those who died were killed as a result of war and unrest rather than a policy of genocide. It has also contended that hundreds of thousands were killed on both sides.

Genocide was defined by the UN in 1948 as "acts committed with intent to destroy, in whole or part, a national, ethnical, racial or religious group."

More than 20 countries - France and Russia among them - have so far recognized the Armenian killings as genocide.

rc/sms (AFP, AP, dpa, Reuters)

http://www.dw.com/en/german-president-gauck-labels-ottoman-massacre-of-armenians-genocide/a-18404147

23/4/2016