Αγωγοί στην άμμο. Η Μέση Ανατολή μετά την συμφωνία Sykes-Picot.
Ο χάρτης της συμφωνίας Sykes-Picot, 9 Μαΐου 1916.
WIKIMEDIA COMMONS
Τα πετρελαϊκά κέρδη δεν θα πρέπει πλέον να στραγγίζονται από την Μέση Ανατολή όπως κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας ή να αφήνονται να συσσωρεύονται στα χέρια διεφθαρμένων ηγετών όπως κατά την διάρκεια της βασιλείας του Σαντάμ Χουσεΐν και δύο γενεών Άσαντ στην Συρία.
Πολλοί ιστορικοί παρεξηγούν την Sykes-Picot, την συνθήκη που τεμάχισε την Μέση Ανατολή, ως μια τυχαία πράξη αποικιακής χαρτογράφησης. Στην πραγματικότητα, η μυστική συμφωνία μεταξύ της Γαλλίας [1] και του Ηνωμένου Βασιλείου [2] στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε πάντα να κάνει με το πετρέλαιο. Η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς και η Γερμανία, η Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, γνώριζαν για τα τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου της Μέσης Ανατολής [3] και είχαν δημιουργήσει μια κοινοπραξία για να μοιραστούν το πετρέλαιο πριν από το ξέσπασμα του πολέμου. Μέσω της Sykes-Picot [4], η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο σχεδίαζαν να απορροφήσουν το γερμανικό μερίδιο και να κατασκευάσουν αγωγούς προς τα λιμάνια κατά μήκος της Μεσογείου. Ωστόσο, οι δύο χώρες δεν ήθελαν να μοιραστούν έναν αγωγό, φοβούμενες ότι συμμαχία τους θα μπορούσε κάποια μέρα να ξεφτίσει. Τα σχέδια για δύο ξεχωριστούς αγωγούς –ο γαλλικός από το Κιρκούκ, στο σύγχρονο Ιράκ, ως την Τρίπολη στον σύγχρονο Λίβανο, και ο βρετανικός από το Κιρκούκ ως την Χάιφα, στο σύγχρονο Ισραήλ- προσδιορίζουν το πώς ο Sir Mark Sykes και ο Francois Georges-Picot χώρισαν την περιοχή.
Οι ιστορικοί συνήθως παραθέτουν την δήλωση του Sykes το 1915 [5] στο βρετανικό πολεμικό συμβούλιο –«Θα ήθελα να σχεδιάσω μια γραμμή από το e στην Acre ως το τελευταίο k στο Kirkuk»- ως απόδειξη ότι τα σύνορα που χάραξε ήταν αυθαίρετα. Στην πραγματικότητα, περιέγραφε την πορεία που η βρετανική κυβέρνηση είχε στο μυαλό της για τον αγωγό της. Ο Herbert Kitchener, ο Βρετανός υφυπουργός Εξωτερικών για τον πόλεμο, διόρθωσε τον Sykes: «Νομίζω ότι αυτό που ο Sir Mark Sykes εννοεί είναι ότι η γραμμή θα αρχίσει στην θαλάσσια ακτή στην Χάιφα». Και έτσι έκανε. Μετά τον πόλεμο, η οριοθέτηση ήρθε για να καθορίσει το πετρελαιοπαραγωγό κράτος του Ιράκ, τα κράτη διαμετακόμισης του πετρελαίου Ιορδανία και Συρία, και τα κράτη πετρελαϊκού τράνζιτ Λίβανο και Παλαιστίνη.
Λίγο μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Συμμαχικές δυνάμεις άρχισαν να αναζητούν εκχωρήσεις πετρελαίου στην Μέση Ανατολή. Οι εκχωρήσεις παρείχαν τα δικαιώματα επί του πετρελαίου της περιοχής στην Iraq Petroleum Company. Παρά το όνομά της, η Iraq Petroleum Company δεν είχε τίποτα να κάνει με το Ιράκ˙ ήταν μια κοινοπραξία της Anglo–Persian Oil Company (αργότερα BP), της Calouste Gulbenkian, της Compagnie Francais de Petrols (αργότερα Total), της Near East Development Corporation που ανήκε στην Standard Oil (αργότερα ExxonMobil) και της Shell. Οι συμφωνίες διασφάλιζαν ότι οι κάτοικοι της περιοχής δεν θα μπορούσαν να έχουν οποιεσδήποτε αξιώσεις επί των πόρων πάνω από τους οποίους ζούσαν. Οι χώρες με το περισσότερο πετρέλαιο κέρδιζαν τα λιγότερα από την ανακάλυψή του.
Επιπλέον, η κατασκευή των αγωγών τροφοδότησε περιφερειακές αναταραχές. Μετά από διάφορες προσπάθειες πολλών να σαμποτάρουν τους αγωγούς, συμπεριλαμβανομένων της φυλής της Υεμένης ahl al-Jebal, των Παλαιστίνιων ανταρτών, και δεξιών σιωνιστικών παραστρατιωτικών ομάδων, αξιωματούχοι των εταιρειών πετρελαίου και Δυτικές κυβερνήσεις αύξησαν την περιφερειακή επιτήρηση, στρατιωτικοποίησαν την περιοχή, και ενθάρρυναν τις εθνοτικές και θρησκευτικές συγκρούσεις για να αντικρούσουν εθνικιστικά και κομμουνιστικά κινήματα.
Προκαταρκτικά σχέδια της Iraq Petroleum Company για διαδρομές αγωγών, τον Φεβρουάριο του 1932. COURTESY OF THE NATIONAL ARCHIVES (UK)
Η τρέχουσα αναταραχή στην Μέση Ανατολή έχει οδηγήσει πολλούς παρατηρητές να αναρωτηθούν αν η Sykes-Picot [6] έχει φτάσει επιτέλους στο τέλος της [7]. Ο Ιρλανδός δημοσιογράφος Patrick Cockburn, για παράδειγμα, προμήνυε διαβοήτως το τέλος της Συνθήκης [8] ενώ έστελνε ρεπορτάζ από το Ιράκ. Αλλά ένα καλύτερο ερώτημα είναι κατά πόσον η συμφωνία μπορεί να αλλάξει για να αποφέρει μεγαλύτερη περιφερειακή σταθερότητα και ευημερία ή όχι. Η κατάργηση των εκχωρήσεων πετρελαίου θα μπορούσε να είναι το κλειδί για αυτήν την μεταμόρφωση. Δείτε την κουρδική [9] περίπτωση. Μετά τον Δεύτερο Πόλεμο του Κόλπου, ιδιωτικές εταιρείες πετρελαιοειδών συνέρρεαν στο Ιράκ. Η εθνική εταιρεία πετρελαίου του Ιράκ διατηρούσε το δικαίωμα να αντλεί από τις υπάρχουσες πετρελαιοπηγές με εταίρους της δικής της επιλογής, αλλά τοπικοί φορείς όπως η περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν (the Kurdistan Regional Government, KRG) είχαν την δυνατότητα να εξερευνήσουν για νέα κοιτάσματα και να σφυρηλατήσουν τις δικές τους συνεργασίες -μια ευλογία για την κουρδική οικονομία.
Τα κουρδικά [9] μερίδια [επί του] πετρελαίου έκαναν όλη την διαφορά, όταν εμφανίστηκε το ISIS το 2014. Ο σε μεγάλο βαθμό αποτελεσματικός πόλεμος των Κούρδων peshmerga [10] εναντίον του ISIS οφείλεται στην επιθυμία των Κούρδων να προστατεύσουν όχι μόνο την πατρίδα τους, αλλά και τους πόρους μέσα σε αυτήν. Οι Κούρδοι έχουν μακροχρόνια επιθυμία για αυτονομία, και η δικαιοδοσία τους πάνω στο τοπικό πετρέλαιο είναι μια μορφή κυριαρχίας -επί των πόρων αντί επί του εδάφους- που αποτελεί ένα παράδειγμα μας πραγματικής μετά την Sykes-Picot Μέσης Ανατολής. Επειδή η Sykes-Picot χώρισε το έδαφος στο όνομα της εξόρυξης και μεταφοράς πετρελαίου προς την Ευρώπη, η μεταρρύθμιση της κυριότητας του πετρελαίου είναι το πρώτο βήμα στην διάλυση της κληρονομιάς της αποικιακής διοίκησης και της αυταρχικής διακυβέρνησης.
Ιδανικά, οι άνθρωποι σε όλη την Μέση Ανατολή θα πρέπει να κατέχουν μερίδιο στους τοπικούς πόρους και να έχουν λόγο στην πώλησή τους, την χρήση και την συντήρησή τους. Σε μια εποχή αυξημένης μετανάστευσης, η αρχή αυτή θα μπορούσε να βοηθήσει τους ανθρώπους να ζήσουν σε νέα μέρη, με την αίσθηση του ανήκειν και της επιστασίας. Φυσικά, οι τοπικοί αξιωματούχοι θα εξακολουθούν να πρέπει να συνεργαστούν με τις παγκόσμιες επιχειρήσεις για την διάνοιξη, την βελτίωση, και την εξαγωγή του πετρελαίου, αλλά αυτού του είδους οι συμβάσεις θα λειτουργήσουν καλύτερα όταν θα οδηγούνται από τις τοπικές ανάγκες και όχι από τα κέρδη των επιχειρήσεων. Η κουρδική περίπτωση αποδεικνύει ότι οι τοπικοί ενδιαφερόμενοι θα φτιάξουν έναν στρατό, ενώ οι εταιρείες πετρελαίου όχι.
Μια Μέση Ανατολή που ορίζεται από την τοπική κυριαρχία επί των φυσικών πόρων θα είναι πιο πλούσια και πιο ασφαλής. Όταν η ιρακινή κυβέρνηση μείωσε το μερίδιο του Κουρδιστάν επί του εθνικού προϋπολογισμού το 2014, η περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν άρχισε να πουλάει το πετρέλαιό της άμεσα στις παγκόσμιες αγορές, κατασκεύασε έναν αγωγό προς ένα τουρκικό λιμάνι [11] και πουλούσε αργό στο Ισραήλ κατά την διαδικασία. Έτσι, τα τοπικά συμφέροντα ξεπέρασαν τόσο την ιστορική τουρκο-κουρδική εχθρότητα όσο και ένα μποϊκοτάζ που είχε κρατήσει το ιρακινό πετρέλαιο μακριά από το Ισραήλ από το 1949.
Προτεινόμενη διαδρομή για τον σιδηρόδρομο Χάιφα-Βαγδάτη, Οκτώβριος 1928. COURTESY OF THE NATIONAL ARCHIVES (UK)
Αυτό δεν είναι για να πούμε ότι η κουρδική υπόθεση είναι χωρίς προβλήματα. Οι Κούρδοι είναι σε πόλεμο με το ISIS και υπό έλεγχο από το Ιράκ και την Τουρκία. Τοπικοί διαφωνούντες σαμποτάρισαν τον κουρδο-τουρκικό αγωγό πολλές φορές, και η εθνική εταιρεία North Oil Company του Ιράκ έχει την δύναμη να κλείσει την στρόφιγγα του κουρδικού αγωγού κατά βούληση. Εν τω μεταξύ, η βουτιά στις παγκόσμιες τιμές πετρελαίου έχει ωθήσει το Κουρδιστάν σε βαθύτερο χρέος. Και οι Κούρδοι σήμερα εμπλέκονται σε μια σύγκρουση με την κυβέρνηση του Ιράκ για το αν το πετρέλαιο του Κιρκούκ εμπίπτει στην κουρδική ή την ιρακινή αρμοδιότητα.
Αλλά η υπόθεση εξακολουθεί να προσφέρει ένα μοντέλο για μια μετα-Sykes-Picot Μέση Ανατολή. Όπως οι Κούρδοι θέλουν το πετρέλαιο του Κιρκούκ, έτσι η τρέχουσα διαφωνία προσφέρει την ευκαιρία να επεκταθεί η πρακτική της κυριαρχίας των πόρων σε όλους στην περιοχή, ανεξάρτητα από την εθνικότητα ή την θρησκεία. Το μεγαλύτερο μέρος των κερδών από το πετρέλαιο του Κιρκούκ θα πρέπει να στηρίζει τις ζωές όλων των κατοίκων στο βόρειο Ιράκ. Η Βαγδάτη θα πρέπει, συνεπώς, να επιτρέψει στην περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν να διεκδικήσει τις πετρελαιοπηγές του Κιρκούκ, αλλά μόνο αν η κυβέρνηση συμφωνήσει να παραχωρήσει ένα μέρος των πετρελαϊκών εσόδων της για την στήριξη των δημόσιων Υπηρεσιών στο βόρειο Ιράκ. Οι πετρελαϊκές συμβάσεις και οι προσλήψεις θα πρέπει να είναι ανοικτές σε όλους τους κατοίκους του βόρειου Ιράκ, ανεξάρτητα από την αίρεση ή την εθνικότητα, και οι συνεργασίες με ιδιωτικές εταιρείες θα πρέπει να υπόκεινται σε δημοψηφίσματα.
Τα κέρδη δεν θα πρέπει πλέον να στραγγίζονται από την Μέση Ανατολή, όπως κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας, ή να αφήνονται να συσσωρεύονται στα χέρια διεφθαρμένων ηγετών, όπως κατά την διάρκεια της βασιλείας του Σαντάμ Χουσεΐν και δύο γενεών Άσαντ στην Συρία. Η επιβίωση στην εποχή του ISIS απαιτεί πληθυσμούς ελεύθερους από τους διχασμούς της Sykes-Picot, με την βούληση και τα μέσα να προστατεύσουν τα σπίτια και τα συμφέροντά τους.
επίκουρη καθηγήτρια Εβραϊκών Σπουδών και Αγγλικών στο University of Illinois στο Σικάγο.
Στα αγγλικά
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/search?qs=france
[2] https://www.foreignaffairs.com/search?qs=united+kingdom
[3] https://www.foreignaffairs.com/search?qs=oil+AND+middle+east
[4] https://www.foreignaffairs.com/search?qs=sykes-picot
[5] http://www.newyorker.com/news/news-desk/how-the-curse-of-sykes-picot-sti...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2016-04-14/does-midd...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2014-08-26/middle-ea...
[8] http://www.lrb.co.uk/v35/n11/patrick-cockburn/is-it-the-end-of-sykes-picot
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2015-01-12/kurds-big...
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2015-04-22/counting-...
[11] http://www.reuters.com/article/us-iraq-kurdistan-oil-idUSBREA0B0AY20140112
[1] https://www.foreignaffairs.com/search?qs=france
[2] https://www.foreignaffairs.com/search?qs=united+kingdom
[3] https://www.foreignaffairs.com/search?qs=oil+AND+middle+east
[4] https://www.foreignaffairs.com/search?qs=sykes-picot
[5] http://www.newyorker.com/news/news-desk/how-the-curse-of-sykes-picot-sti...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2016-04-14/does-midd...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2014-08-26/middle-ea...
[8] http://www.lrb.co.uk/v35/n11/patrick-cockburn/is-it-the-end-of-sykes-picot
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2015-01-12/kurds-big...
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2015-04-22/counting-...
[11] http://www.reuters.com/article/us-iraq-kurdistan-oil-idUSBREA0B0AY20140112
ΠΗΓΗ
19/5/2016
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Η ιστορική συμφωνία Sykes-Picot το 1916
Η συμφωνία Sykes-Picot, της 16ης Μαΐου 1916 ανάμεσα στο Λονδίνο και το Παρίσι έθεσε τις βάσεις για την έναρξη μίας διαδικασίας που θα οδηγήσει στη χάραξη των συνόρων που ισχύουν έναν αιώνα μετά στη Μέση Ανατολή. Στο τέλος του 1915, μεσούντος του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η Γαλλία και η Βρετανία συζητούν τον καταμερισμό των αραβικών επαρχιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ταυτόχρονα, για να δημιουργήσουν ένα νέο μέτωπο και να αντιμετωπίσουν τον τζιχάντ του σουλτάνου-χαλίφη που υποστηρίζεται από τη Γερμανία, ο Βρετανός ύπατος αρμοστής στην Αίγυπτο, ο Χένρι ΜακΜαόν, διαπραγματεύεται με τον σερίφ Χουσέιν της Μέκκας, προσφέροντάς του την προοπτική της αραβικής ανεξαρτησίας. Οι δύο μεγάλες αποικιακές δυνάμεις της εποχής είναι ήδη παρούσες στην περιοχή: η Γαλλία μέσω της οικονομικής και πολιτιστικής της επιρροής στο Λεβάντε και η Μεγάλη Βρετανία στην Αίγυπτο, την οποία κατέχει από το 1882.
Ορίζουν δύο διπλωμάτες, τον Γάλλο Ζορζ Πικό (πρόγονο του πρώην προέδρου της Γαλλίας Βαλερί Ζισκάρ ντ' Εστέν) και τον Βρετανό Μαρκ Σάικς (που θα πεθάνει τρία χρόνια αργότερα στο Παρίσι από την ισπανική γρίπη), για να διαπραγματευθούν μία μυστική διευθέτηση, η οποία θα περάσει στην ιστορία με τα επώνυμά τους: «συμφωνία Sykes-Picot». Εκείνη την εποχή γίνεται λόγος για τη «συμφωνία Cambon-Grey», η οποία συνομολογήθηκε με την ανταλλαγή επιστολών στις 9, 15 και 16 Μαΐου ανάμεσα στον Γάλλο πρεσβευτή στο Λονδίνο Πολ Καμπόν και τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών Εντουαρντ Γκρέι. Αργότερα, σε αυτήν θα προσχωρήσουν η Ρωσία και η Ιταλία. Ο Σάικς έλεγε ότι ήθελε να χαράξει μία γραμμή από το «e» της Ακρας ( Acr(e) ) μέχρι το «τελευταίο k» του Κιρκούκ ( Kirkou(k) ), γράφει ο Βρετανός συγγραφέας Τζέιμς Μπαρ στο βιβλίο του «Μία Γραμμή στην Άμμο» (A line in the sand, 2011).
Η μαύρη αυτή γραμμή χωρίζει τη Μέση Ανατολή στους χάρτες της συμφωνίας, αγνοώντας τις εθνότητες ή τους θρησκευτικούς διαχωρισμούς: η «Συρία» των Γάλλων, στο βορρά, η «Αραβία» των Βρετανών, στο νότο. Το σύνολο χωρισμένο σε πέντε ζώνες. Η συμφωνία προβλέπει ότι «η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία είναι διατεθειμένες αναγνωρίσουν και να υποστηρίξουν ένα ανεξάρτητο αραβικό κράτος ή μία συνομοσπονδία αραβικών κρατών» εντός των εκατέρωθεν ζωνών επιρροής Α (εσωτερική Συρία με τη Δαμασκό και το Χαλέπι συν την περιοχή της Μοσούλης) και την Β (ανάμεσα στη γραμμή Sykes-Picot και μία γραμμή Ακαμπα-Κουβέιτ).
Συνορεύουν με τις ζώνες άμεσης επιρροής, μπλε στο βορρά για τη Γαλλία (Λίβανος και Κιλικία) και κόκκινη στο νότο για τη Μεγάλη Βρετανία (Κουβέιτ και κάτω Μεσοποταμία, με το θύλακα της Χάιφα για την εξυπηρέτηση μίας σιδηροδρομικής γραμμής που φθάνει μέχρι τη Βαγδάτη). Η φαιά ζώνη, η Παλαιστίνη, είναι διεθνοποιημένη. Η συμφωνία θα αποκαλυφθεί από την ρωσική επαναστατική κυβέρνηση στο τέλος του 1917. Θα συμβολίσει για τους Άραβες την αποικιοκρατική εξαπάτηση και θα εξοργίσει τον Λόρενς της Αραβίας, που επιφορτίσθηκε με την οργάνωση της αραβικής εξέγερσης τον Ιούνιο 1916.
Ο χωρισμός που προέβλεπε η συμφωνία θα παραμείνει σε θεωρητικό επίπεδο, μετά την κατάληψη των υπό διευθέτησιν εδαφών από τους Τούρκους. Το 1917, με τη ρωσική επανάσταση και, στη συνέχεια, με την είσοδο των Ηνωμένων Πολιτειών στον πόλεμο, οι όροι του παιγνιδιού μεταβάλλονται, επισημαίνει ο Γάλλος ιστορικός Henry Laurens, καθηγητής στο College de France.
Θέλοντας να αμφισβητήσει επί του πεδίου τη συμφωνία, το Λονδίνο μετακινεί τα πιόνια του σε ζώνες που η γαλλική στρατιωτική διοίκηση έχει παραμελήσει, κερδίζοντας την συμπάθεια των ηγετών της αραβικής εξέγερσης και στη συνέχεια του σιωνιστικού κινήματος με την υπόσχεση μίας «εβραϊκής εστίας» στην Παλαιστίνη (Διακήρυξη Βalfour, 2 Νοεμβρίου 1917). Υπό το βλέμμα του Ζορζ Πικό, που στο μεταξύ έχει γίνει Ύπατος Αρμοστής Συρίας/Παλαιστίνης, ο Βρετανός στρατηγός Εντμουντ Αλενμπι καταλαμβάνει την Ιερουσαλήμ στις 11 Δεκεμβρίου 1917. Η Δαμασκός πέφτει στις 30 Σεπτεμβρίου 1918.
Αμέσως μετά το τέλος του πολέμου, μία συνομιλία ανάμεσα στις κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας μετατρέπει στη συμφωνία Sykes-Picot, τη στιγμή που το πετρέλαιο αρχίζει να παίρνει στρατηγική σημασία. Χωρίς μάρτυρες και στα αγγλικά, η συνάντηση αυτή ανάμεσα στον Ζορζ Κλεμανσό και τον Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ είναι αποφασιστικής σημασίας για τη Μέση Ανατολή, σύμφωνα με τον Henry Laurens. Η Γαλλία εγκαταλείπει την Παλαιστίνη και την περιοχή της Μοσούλης απαιτώντας στο μερίδιό της στο πετρέλαιο.
Τον Απρίλιο του 1920, η διάσκεψη του Σαν Ρέμο επικυρώνει τα καθεστώτα εντολής ενόψει της ανεξαρτησίας, τα οποία ανατέθηκαν στη Μεγάλη Βρετανία (Παλαιστίνη, Υπεριορδανία, Ιράκ) και στη Γαλλία (Συρία, Λίβανος). Το Παρίσι θα απαρνηθεί το 1921 την Κιλικία και το 1939 το Σαντζάκ της Αλεξανδρέτας (περιοχή της Αντιόχειας). Το 1922, και μετά την καταστολή των εξεγέρσεων στην Παλαιστίνη, τη Συρία και το Ιράκ, οι δύο μεγάλες δυνάμεις θα λάβουν από την Κοινωνία των Εθνών την επικύρωση των εντολών τους, που θα αποτελέσουν τη βάση για τη γέννηση των σημερινών χωρών της περιοχής.
Η ιστορική συμφωνία Sykes-Picot το 1916
Η συμφωνία Sykes-Picot, της 16ης Μαΐου 1916 ανάμεσα στο Λονδίνο και το Παρίσι έθεσε τις βάσεις για την έναρξη μίας διαδικασίας που θα οδηγήσει στη χάραξη των συνόρων που ισχύουν έναν αιώνα μετά στη Μέση Ανατολή. Στο τέλος του 1915, μεσούντος του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η Γαλλία και η Βρετανία συζητούν τον καταμερισμό των αραβικών επαρχιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ταυτόχρονα, για να δημιουργήσουν ένα νέο μέτωπο και να αντιμετωπίσουν τον τζιχάντ του σουλτάνου-χαλίφη που υποστηρίζεται από τη Γερμανία, ο Βρετανός ύπατος αρμοστής στην Αίγυπτο, ο Χένρι ΜακΜαόν, διαπραγματεύεται με τον σερίφ Χουσέιν της Μέκκας, προσφέροντάς του την προοπτική της αραβικής ανεξαρτησίας. Οι δύο μεγάλες αποικιακές δυνάμεις της εποχής είναι ήδη παρούσες στην περιοχή: η Γαλλία μέσω της οικονομικής και πολιτιστικής της επιρροής στο Λεβάντε και η Μεγάλη Βρετανία στην Αίγυπτο, την οποία κατέχει από το 1882.
Ορίζουν δύο διπλωμάτες, τον Γάλλο Ζορζ Πικό (πρόγονο του πρώην προέδρου της Γαλλίας Βαλερί Ζισκάρ ντ' Εστέν) και τον Βρετανό Μαρκ Σάικς (που θα πεθάνει τρία χρόνια αργότερα στο Παρίσι από την ισπανική γρίπη), για να διαπραγματευθούν μία μυστική διευθέτηση, η οποία θα περάσει στην ιστορία με τα επώνυμά τους: «συμφωνία Sykes-Picot». Εκείνη την εποχή γίνεται λόγος για τη «συμφωνία Cambon-Grey», η οποία συνομολογήθηκε με την ανταλλαγή επιστολών στις 9, 15 και 16 Μαΐου ανάμεσα στον Γάλλο πρεσβευτή στο Λονδίνο Πολ Καμπόν και τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών Εντουαρντ Γκρέι. Αργότερα, σε αυτήν θα προσχωρήσουν η Ρωσία και η Ιταλία. Ο Σάικς έλεγε ότι ήθελε να χαράξει μία γραμμή από το «e» της Ακρας ( Acr(e) ) μέχρι το «τελευταίο k» του Κιρκούκ ( Kirkou(k) ), γράφει ο Βρετανός συγγραφέας Τζέιμς Μπαρ στο βιβλίο του «Μία Γραμμή στην Άμμο» (A line in the sand, 2011).
Η μαύρη αυτή γραμμή χωρίζει τη Μέση Ανατολή στους χάρτες της συμφωνίας, αγνοώντας τις εθνότητες ή τους θρησκευτικούς διαχωρισμούς: η «Συρία» των Γάλλων, στο βορρά, η «Αραβία» των Βρετανών, στο νότο. Το σύνολο χωρισμένο σε πέντε ζώνες. Η συμφωνία προβλέπει ότι «η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία είναι διατεθειμένες αναγνωρίσουν και να υποστηρίξουν ένα ανεξάρτητο αραβικό κράτος ή μία συνομοσπονδία αραβικών κρατών» εντός των εκατέρωθεν ζωνών επιρροής Α (εσωτερική Συρία με τη Δαμασκό και το Χαλέπι συν την περιοχή της Μοσούλης) και την Β (ανάμεσα στη γραμμή Sykes-Picot και μία γραμμή Ακαμπα-Κουβέιτ).
Συνορεύουν με τις ζώνες άμεσης επιρροής, μπλε στο βορρά για τη Γαλλία (Λίβανος και Κιλικία) και κόκκινη στο νότο για τη Μεγάλη Βρετανία (Κουβέιτ και κάτω Μεσοποταμία, με το θύλακα της Χάιφα για την εξυπηρέτηση μίας σιδηροδρομικής γραμμής που φθάνει μέχρι τη Βαγδάτη). Η φαιά ζώνη, η Παλαιστίνη, είναι διεθνοποιημένη. Η συμφωνία θα αποκαλυφθεί από την ρωσική επαναστατική κυβέρνηση στο τέλος του 1917. Θα συμβολίσει για τους Άραβες την αποικιοκρατική εξαπάτηση και θα εξοργίσει τον Λόρενς της Αραβίας, που επιφορτίσθηκε με την οργάνωση της αραβικής εξέγερσης τον Ιούνιο 1916.
Ο χωρισμός που προέβλεπε η συμφωνία θα παραμείνει σε θεωρητικό επίπεδο, μετά την κατάληψη των υπό διευθέτησιν εδαφών από τους Τούρκους. Το 1917, με τη ρωσική επανάσταση και, στη συνέχεια, με την είσοδο των Ηνωμένων Πολιτειών στον πόλεμο, οι όροι του παιγνιδιού μεταβάλλονται, επισημαίνει ο Γάλλος ιστορικός Henry Laurens, καθηγητής στο College de France.
Θέλοντας να αμφισβητήσει επί του πεδίου τη συμφωνία, το Λονδίνο μετακινεί τα πιόνια του σε ζώνες που η γαλλική στρατιωτική διοίκηση έχει παραμελήσει, κερδίζοντας την συμπάθεια των ηγετών της αραβικής εξέγερσης και στη συνέχεια του σιωνιστικού κινήματος με την υπόσχεση μίας «εβραϊκής εστίας» στην Παλαιστίνη (Διακήρυξη Βalfour, 2 Νοεμβρίου 1917). Υπό το βλέμμα του Ζορζ Πικό, που στο μεταξύ έχει γίνει Ύπατος Αρμοστής Συρίας/Παλαιστίνης, ο Βρετανός στρατηγός Εντμουντ Αλενμπι καταλαμβάνει την Ιερουσαλήμ στις 11 Δεκεμβρίου 1917. Η Δαμασκός πέφτει στις 30 Σεπτεμβρίου 1918.
Αμέσως μετά το τέλος του πολέμου, μία συνομιλία ανάμεσα στις κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας μετατρέπει στη συμφωνία Sykes-Picot, τη στιγμή που το πετρέλαιο αρχίζει να παίρνει στρατηγική σημασία. Χωρίς μάρτυρες και στα αγγλικά, η συνάντηση αυτή ανάμεσα στον Ζορζ Κλεμανσό και τον Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ είναι αποφασιστικής σημασίας για τη Μέση Ανατολή, σύμφωνα με τον Henry Laurens. Η Γαλλία εγκαταλείπει την Παλαιστίνη και την περιοχή της Μοσούλης απαιτώντας στο μερίδιό της στο πετρέλαιο.
Τον Απρίλιο του 1920, η διάσκεψη του Σαν Ρέμο επικυρώνει τα καθεστώτα εντολής ενόψει της ανεξαρτησίας, τα οποία ανατέθηκαν στη Μεγάλη Βρετανία (Παλαιστίνη, Υπεριορδανία, Ιράκ) και στη Γαλλία (Συρία, Λίβανος). Το Παρίσι θα απαρνηθεί το 1921 την Κιλικία και το 1939 το Σαντζάκ της Αλεξανδρέτας (περιοχή της Αντιόχειας). Το 1922, και μετά την καταστολή των εξεγέρσεων στην Παλαιστίνη, τη Συρία και το Ιράκ, οι δύο μεγάλες δυνάμεις θα λάβουν από την Κοινωνία των Εθνών την επικύρωση των εντολών τους, που θα αποτελέσουν τη βάση για τη γέννηση των σημερινών χωρών της περιοχής.
ΑΘΗΝΑΪΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26533&subid=2&pubid=114007938
17/5/2016
http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26533&subid=2&pubid=114007938
17/5/2016