Kρίση του φιλελευθερισμού: Μία αυταρχική πρόταση

Έως τώρα πιστευόταν ότι η φιλελεύθερη κοινωνία είναι ο νικητής της ιστορίας. Αλλά γιατί; Η άνοδος των δεξιών πολιτικών αποδεικνύει ότι θα μπορούσε κάλλιστα να εξαφανιστεί και πάλι.

Δύο- τρεις εκλογές ακόμα και το τέλος της Δύσης θα βρίσκεται στα πρόθυρα, έγραψε πρότινος η Aμερικανίδα ιστορικός Αν Άπλμπομ. Αν Ο Ντόναλντ Τραμπ εκλεγεί Πρόεδρος των ΗΠΑ, θα απομονώσει την Αμερική. Και αν η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν καταφέρει να αποτρέψει την άνοδο των δεξιών, θα διαλυθεί το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Και τι θα είναι μετά η Δύση; Τι θα μείνει από την καρδιά της πεφωτισμένης φιλελεύθερης κοινωνίας; Οι φόβοι της Αν Άπλμπομ ακούγονται σαν συναγερμός, αλλά η παρολίγον επιτυχία του δεξιού υποψήφιου Πρόεδρου, Νόρμπερτ Χόφερ στην Αυστρία τους επιβεβαιώνει.

Αυτές τις μέρες, οι «Τάιμς της Νέας Υόρκης» αναρωτιόταν αν βρίσκεται επί θύραις η τυραννία με τον Ντόναλντ Τραμπ, και ο αρθρογράφος Άντριου Σάλιβαν υπενθύμισε με ένα πολυσυζητημένο άρθρο του στο «New York Magazine» την προειδοποίηση του Πλάτωνα, σύμφωνα με την οποία η δημοκρατία καταλύεται από την ίδια της την ελευθερία και εκλέγει τους νεκροθάφτες της. Τι σημαίνει εν ολίγοις η άνοδος δεξιών πολιτικών; Αρχίζει, ένα τέταρτο του αιώνα μετά την πτώση του κομμουνισμού, η διαδικασία διάλυσης του δυτικού κοινωνικού μοντέλου; Αρχίζει η παρακμή του φιλελευθερισμού, του φαινομενικά αήττητου συγκερασμού δημοκρατίας και καπιταλισμού;

Πολιτικοί και παρατηρητές της εποχής μας μένουν εμβρόντητοι μπροστά στην άνοδο των δεξιών, αν και η άνοδός τους έχει προβλεφθεί εδώ και καιρό. Ο κοινωνιολόγος Ραλφ Ντάρεντορφ προφήτευε, ήδη στη δεκαετία του '90, ότι η παγκοσμιοποίηση μάλλον θα «προαγάγει αυταρχικές, παρά δημοκρατικές αντιλήψεις» και θα «δημιουργήσει προβλήματα τα οποία θα είναι δύσκολο να διορθωθούν με τις συνήθεις δημοκρατικές μεθόδους». Στην πραγματικότητα, οι νέοι αυταρχικοί δεν είναι εξωγήινοι, προέρχονται από το κέντρο της κοινωνίας. Αυτό το οποίο τους συνδέει είναι η πεποίθηση ότι οι φιλελεύθερες μέθοδοι έχουν φάει τα ψωμιά τους. Γι' αυτό κάνουν μία πρόταση την οποία πολλοί δεν μπορούν να απορρίψουν.

Παράδειγμα, ο Ντόναλντ Τραμπ. Λέγεται πως οφείλει την επιτυχία του στον πατριωτισμό του, ότι ξαναδίνει στους πολίτες «ένα κομμάτι από την ταυτότητά τους». Αυτό δεν είναι ούτε εντελώς λανθασμένο ούτε εντελώς ορθό. Πολύ σημαντικότερο είναι, όμως, ότι παίρνει το μέρος της εργατικής τάξης και συγκεντρώνει τις χαμένες ψυχές της Αμερικής. Ο πολυεκατομμυριούχος επιδιώκει να κερδίσει εκείνους οι οποίοι χάνουν τον ύπνο τους σκεπτόμενοι το μέλλον και φυσικά τους πολίτες οι οποίοι θεωρούν πως η κυβέρνηση είναι πολύ φιλελεύθερη και η σύγχρονη κοινωνία ιδιαίτερα περίπλοκη...

Ο Τράμπ ξαναφέρνει το παρελθόν, κολακεύει όλους εκείνους οι οποίοι ονειρεύονται τη χρυσή εποχή της Αμερικής, όταν ο κόσμος ήταν σταθερός και δεν χρειαζόταν περισσότερες δουλειές για να να επιβιώσει. Ως Πρόεδρος (λέει ότι) θα τηλεφωνήσει στον διευθυντή της Ford και θα τον απειλήσει ότι θα φορολογήσει κάθε αυτοκίνητο που παράγεται στο Μεξικό: «Και ξέρετε κάτι; Θα ερχόταν έρποντας 24 ώρες αργότερα και θα μου μου έλεγε ότι θα θα ξαναφέρει το εργοστάσιο στο Ντιτρόιτ. Τόσο απλό είναι». Η Χίλαρι Κλίντον - έτσι την κατηγορούν από τα δεξιά μέχρι τα αριστερά - είναι η εκπρόσωπος των εκλεκτών και φτασμένων. Πολιτεύεται για τους κερδισμένους της παγκοσμιοποίησης, για ανθρώπους που οδηγούν BMW και βρίσκουν υπέροχη την τζαζ. Ο Τραμπ, τουναντίον, επιζητά την εύνοια εκείνων οι οποίοι περιφρονούν τον κοσμοπολιτισμό, διότι τον συνδέουν αυτομάτως με τη μετεγκατάσταση εταιρειών, τις φτηνές εισαγωγές, την ανεργία... Ο Ντόναλντ Τραμπ λέει αυτό που όλοι σκέπτονται: «Θεέ μου, μας καταλαβαίνει»...

Και οι υποσχέσεις του Τραμπ (ποιες είναι); Η υπόσχεσή του είναι να λύσει τον γόρδιο δεσμό του πολυσύνθετου παρόντος, ώστε ο κόσμος να καταστεί τόσο σαφής όπως στον ψυχρό πόλεμο. Η χώρα πρέπει να αποκτήσει ξανά την παλιά της δύναμη, και γι' αυτό τον αηδιάζει κάθε τι που έχει σχέση με τον «αδύναμο» δημοκρατικό φιλελευθερισμό. Εφευρίσκει αδιάκοπα αποδιοπομπαίους τράγους (μουσουλμάνους, Μεξικανούς), αλλά και το κατεστημένο της Ουάσινγκτον είναι για τον Τραμπ ένας αποδιοπομπαίος τράγος διότι ευθύνεται για την παρακμή της Αμερικής.

Η Νέα Δεξιά στην Ευρώπη δεν έχει ακόμα κανέναν Τραμπ στις γραμμές της, αλλά συμμερίζεται την ακατέργαστη μορφή αστισμού, το μίσος για κάθε τι περίπλοκο και δύσκολο, για κάθε τι που δεν λύνεται άμεσα, με μια γροθιά στο τραπέζι...

Και όπως ο Τράμπ, η διεθνής των εθνικιστών αυτοσκηνοθετείται ως ο συνήγορος των αδύναμων. Ψαρεύει λοιπόν, όσους αναπολούν την παλιά ασφάλεια της ομοσπονδιακής Γερμανίας ή όσους έχουν το αίσθημα ότι ξεθεώνονται, την ώρα που ο πλούτος των πλουσίων αυξάνεται χωρίς κόπο σε ηλιόλουστους φορολογικούς παραδείσους. «Θα εκπλαγείτε με το πόσα είναι δυνατά» υποσχόταν ο Νόρμπερτ Χόφερ στους ψηφοφόρους του. Δεν πρόκειται απλώς για δεξιό φολκόρ, πρόκειται για προπαγάνδα ενός κοινωνικού μοντέλου, το οποίο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ριζοσπαστική εναλλακτική της φιλελεύθερης ισότητας... Πάνω από 40% των Γάλλων εργατών έδωσαν την ψήφο τους στο Εθνικό Μέτωπο, και στην Αυστρία επίσης η εργατιά αποτελεί, εν τω μεταξύ, τον πυρήνα των πελατών του Αυστριακού Κόμματος Ελευθερίας (FPΟ)...

Πουθενά δεν είναι γραμμένο ότι μία φιλελεύθερη οικονομία συμβαδίζει με ένα φιλελεύθερο πολιτικό σύστημα. Κάλλιστα θα μπορούσε το δυτικό μοντέλο, ο ιστορικός συγκερασμός φιλελεύθερης δημοκρατίας και τιθασευμένου καπιταλισμού, να διαλυθεί και πάλι αφού δεν υπάρχει καμία μεταφυσική εγγύηση για τη διατήρησή του. Η ιστορική τραγωδία θα συνίσταται στο ότι τις φιλελεύθερες κοινωνίες θα τις καταπιεί εκείνη ακριβώς η παγκοσμιοποίηση την οποία άφησαν οι ίδιες ελεύθερη και για της οποίας τη ρύθμιση δεν έδειξαν κανένα ενδιαφέρον. Τη θέση του παλιού φιλελευθερισμού θα έπαιρνε (σε αυτήν την περίπτωση) ένα νεοφεουδαρχικό κράτος (επιβολής) μέτρων, ένα είδος μεταφιλελεύθερης δημοκρατίας, η οποία αντιγράφει μόνο την κυριαρχία του παλιού κράτους- έθνους, στο οποίο ελεύθερη θα είναι μόνο η αγορά.

Με μία πρώτη ματιά, αυτές οι νεοφεουδαρχικές «δημοκρατίες» είναι κατά παράδοξο τρόπο αντιφατικές. Θέλουν να καταπολεμήσουν την κοινωνική ανισότητα με το να τις τσιμεντάρουν ιδεολογικά, επικρίνουν τον καπιταλισμό και τον θερμαίνουν περαιτέρω με την απορρύθμιση. Υμνούν τη λαϊκή κοινότητα και δείχνουν συμπάθεια για τον κοινωνικό δαρβινισμό. Το κόμμα «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD) ήθελε, μάλιστα, αρχικά, να καταργήσει ξανά τον βασικό μισθό και ορισμένοι δεξιοί διανοητές θα αφαιρούσαν ευχαρίστως το δικαίωμα της ψήφου από τους «αντιπαραγωγικούς» άνεργους. Και ο Ντόναλντ Τραμπ είναι, ήδη, ως πρόσωπο, μία παράδοξη σύνθεση. Διαμαρτύρεται ότι το «σύστημα είναι διεφθαρμένο», ότι έπρεπε να δώσει λεφτά σε πολιτικούς για να εξασφαλίσει τα επιχειρηματικά του συμφέροντα, αλλά τουλάχιστον είναι ειλικρινής με το να παραδέχεται την ανειλικρίνεια του. Τέτοιες αντιφάσεις δεν είναι αβλεψία, είναι υπολογισμός.

Ο Μπερλουσκόνι, ο οποίος όπως και ο Τραμπ αναδείχθηκε ως αουτσάιντερ της τάξης του («Θυσιάζομαι για το καλό όλων»), επικαλείται τον Έρασμο και τον έπαινο στην απερισκεψία. Στην απερισκεψία βλέπει το αντίθετο της ψυχρής λογικής του κοινού πολιτικού, μία πηγή ζωντάνιας και δημιουργικότητας. «Ο ανανεωτής είναι τόσο περισσότερο αυθεντικότερος, όσο πιο πολύ η έμπνευσή του πηγάζει από τα βάθη του παραλόγου».

Αυτός ο παραλογισμός θα ήταν ο ιδεώδης βιότοπος για τη μεταφιλελεύθερη δημοκρατία: Κανείς δεν γνωρίζει ποιο μέτρο σχεδιάζει ως το επόμενο η κυβέρνηση, ο αρχηγός ενεργεί αναλόγως των καταστάσεων και απρόβλεπτα, διότι σημαντικό για αυτόν είναι το ότι θα ληφθεί απόφαση και όχι το τι θα αποφασιστεί. Και την ορμητική του αύρα δεν την κερδίζει από την τήρηση, αλλά από την παραβίαση των κανόνων. Προϋπόθεση για μια τέτοιου νέου είδους άσκηση εξουσίας θα ήταν εντούτοις η συνολική πολιτιστική οπισθοδρόμηση, ακριβέστερα ένας αυτοεκχυδαϊσμός της αστικής τάξης, ο οποίος είναι ήδη ορατός στην περίπτωση του Ντόναλντ Τραμπ («Αγαπώ τους αμόρφωτους»).

(Πηγή: Die Zeit)

 Τόμας Ασχόιερ,

δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Die Zeit»

1/6/2018

http://www.amna.gr/featured/115793/Krisi-tou-fileleutherismou:-Mia-autarchiki-protasi