Το Brexit και τα λάθη της Ε.Ε.

Σχεδόν όλοι οι Ευρωπαίοι φίλοι μου είδαν πως η συμμετοχή της Βρετανίας στην Ε.Ε. δεν ήταν βιώσιμη. Πώς είναι δυνατόν, ρωτούσαν, να αρνηθεί να είναι μέρος της Ευρωζώνης και της τραπεζικής ένωσης, αλλά να είναι πλήρες μέλος της ενιαίας αγοράς χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών; Λίγοι είναι οι Βρετανοί που γνωρίζω που κατάλαβαν το ερώτημα: είπαν πως ήταν λογικό να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που προσφέρει η ενιαία αγορά σε όλα τα μέλη. Φάνηκε να μην εντυπωσιάζονται από το γεγονός ότι το Λονδίνο ενεργούσε ως το χρηματοπιστωτικό κέντρο μιας άλλης νομισματικής ζώνης.

Παρατηρώ παρόμοια κενά και στις αντιλήψεις της Ευρωζώνης. Πολλοί Βρετανοί φίλοι μου από καιρό έβλεπαν καθαρά πως η Ευρωζώνη δεν είναι βιώσιμη με βάση τις τωρινές πολιτικές και τους θεσμούς. Όμως αυτή την άποψη δεν τη συμμερίζονται πολιτικοί και οικονομολόγοι της ηπειρωτικής Ευρώπης.

Οι επικριτές από τη Βρετανία σωστά υποστηρίζουν πως η νομισματική ένωση αποτυγχάνει, λόγω της απόκλισης των οικονομικών επιδόσεων. Πλέον υπάρχουν «δικλίδες», όμως αυτές δεν θα σταματήσουν τα κράτη-μέλη από το να απομακρυνθούν περαιτέρω. Η λύση είναι, το λιγότερο, μια κεντρική αρχή που θα είναι υπεύθυνη για την τραπεζική και τα χρηματοοικονομικά, ένας μικρός προϋπολογισμός και κάποια κοινά εργαλεία χρέους. Αν η πολιτική δεν το επιτρέπει αυτό, τότε θα πρέπει να αποδεχθείτε ότι όταν κάτι δεν είναι βιώσιμο, τότε θα τελειώσει.

Το θέμα είναι η βιωσιμότητα. Αυτό είναι το κύριο μάθημα από την ψήφο υπέρ του Brexit. Η Βρετανία θα φύγει από την Ε.Ε. όχι γιατί ο πρώην πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον έκανε αυτό το λάθος τακτικής. Η συμμετοχή της Βρετανίας τελειώνει διότι δεν ήταν βιώσιμη. Η Ε.Ε. πάντα ήταν ένα εγχείρημα πολιτικής ενοποίησης. Η εκστρατεία υπέρ της παραμονής βασίστηκε στην άποψη ότι αυτό δεν ισχύει.

Για την Ε.Ε., μπορείς να ορίσεις μια βιώσιμη λύση ως το αντίθετο μιας πραγματιστικής λύσης. Οι βιώσιμες λύσεις είναι προσανατολισμένες στα έργα, ενώ οι πραγματιστικές συχνά είναι μυωπικές. Η άρνηση της Γερμανίας το 2008 να ανακεφαλαιοποιήσει το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα φάνηκε πραγματιστική εκείνη την εποχή. Η καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ παρότρυνε τους άλλους ηγέτες να λάβουν την απόφαση κάθε χώρα να διασώζει το δικό της τραπεζικό σύστημα.

Οκτώ χρόνια μετά, το ιταλικό τραπεζικό σύστημα εξακολουθεί να είναι αφερέγγυο και να περιμένει επείγουσα ανακεφαλαιοποίηση. Εξακολουθούμε να συζητάμε ποια τοξικά στοιχεία ενεργητικού μπορεί να είναι κρυμμένα στους ισολογισμούς της Deutsche Bank. Η απόφαση της κ. Μέρκελ ήταν η αρχή της κρίσης της Ευρωζώνης. Ή, πάρτε την εξίσου πραγματιστική απόφαση το 2010 να μην επιτραπεί η απομείωση του ελληνικού χρέους διότι οι γερμανικές και οι γαλλικές τράπεζες θα έπρεπε να επωμιστούν δυσάρεστες απώλειες. Τα απρόθυμα προγράμματα για την Ελλάδα οδήγησαν σε άλλες κρίσεις το 2012 και ξανά το 2015. Τα τελευταία νέα από την Ελλάδα είναι ότι η ύφεση επιταχύνεται και πάλι. Τα στοιχεία για τους PMI δείχνουν μόνο μικρή επιβράδυνση στον ρυθμό της ανάκαμψης.

Οι επιλογές της Βρετανίας για μη συμμετοχή είναι ίσως το πιο μοιραίο παράδειγμα λανθασμένου πραγματισμού. Οι επιλογές για μη συμμετοχή στο ενιαίο νόμισμα και στη ζώνη Σένγκεν ακούγονταν λογικές όταν συμφωνήθηκαν. Έδιναν τη δυνατότητα στη συντηρητική κυβέρνηση να ξεπεράσει τους εσωτερικούς διχασμούς της για μια σύντομη περίοδο. Όμως δεν διόρθωσαν το υποβόσκον πρόβλημα μιας χώρας βαθύτατα διχασμένης ως προς την εμπλοκή της στην Ευρώπη. Οι επιλογές μη συμμετοχής της Βρετανίας οδήγησαν σε μια προοδευτική αποξένωση μεταξύ της Βρετανίας και του υπόλοιπου μπλοκ.

Άρα, ποιες μη πραγματιστικές πολιτικές θα πρέπει να υιοθετήσουν οι ηγέτες της Ε.Ε; Δεν θα τις κατηγοριοποιούσα σε όρους των παλιών διλημμάτων «φεντεραλισμός ή διακυβερνησιμότητα», αλλά ως προς το τι χρειάζεται για να είναι αποτελεσματικές συγκεκριμένες περιοχές πολιτικής. Η νομισματική ένωση είναι το σημαντικότερο μέρος της Ε.Ε., ιδιαίτερα τώρα που φεύγει η Βρετανία. Η Ευρωζώνη θα χρειαστεί ένα μεγαλύτερο βαθμό πολιτικής ενοποίησης και ενοποίησης της αγοράς. Η Ευρωζώνη, και όχι η Ε.Ε., είναι η μόνη γεωγραφική μονάδα για την οποία έχει νόημα μια ενιαία αγορά, ιδιαίτερα στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες.

Η Ευρωζώνη χρειάζεται επίσης περαιτέρω ενοποίηση της αγοράς, ιδιαίτερα στην απασχόληση. Χρειάζεται ελεύθερη κίνηση ως μακροοικονομικού σταθεροποιητή -με τους ανθρώπους να μετακινούνται από χώρες με υψηλή ανεργία σε χώρες με έλλειψη εργατικού δυναμικού. Οι χώρες της Ε.Ε. και όχι της Ευρωζώνης μπορούν να ζήσουν άνετα με λιγότερη ενοποίηση.

Ως εκ τούτου, η βιώσιμη λύση περιλαμβάνει μια πιο ενοποιημένη Ευρωζώνη και μια λιγότερο ενοποιημένη Ε.Ε. Η τελευταία χρειάζεται μια τελωνειακή ένωση, μια περιορισμένη ενιαία αγορά για προϊόντα μεταποίησης και κάποιες υπηρεσίες, και άλλες κοινές πολιτικές. Θα μπορούσε να υπάρξει ευελιξία ώστε να ικανοποιηθούν οι διαφορετικές ανάγκες των χωρών. Μπορεί ακόμα να επιτραπεί στη Βρετανία να επανασυνδεθεί με την Ε.Ε. χωρίς να γίνει «βασικό» μέλος.

Δεν περιμένω να υπάρξει σοβαρή συζήτηση για οποιοδήποτε από αυτά τα θέματα πριν τις εκλογές του επόμενου χρόνου σε Γερμανία, Γαλλία και Ολλανδία. Κανένα από τα προαναφερθέντα δεν μπορεί να συμφωνηθεί εγκαίρως ώστε να σταματήσει το Brexit. Όμως η σημασία των διαπραγματεύσεων αυτών δεν μπορεί να τονιστεί αρκετά. Θα αποφασίσουν αν το Brexit θα είναι η αρχή του τέλους, ή μια νέα εποχή ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Wolfgang Munchau, 

''Financial times''

27/7/2016

http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26533&subid=2&pubid=114074935