(1)Σκέψεις πάνω στο άρθρο του Ναυάρχου J.Stavridis για την Τουρκία,(2) Τουρκία, ο Μεγάλος Ασθενής του ΝΑΤΟ.
Στις 18 Ιουλίου, το ''Foreign Policy'' δημοσίευσε κείμενο του εν αποστρατεία αμερικανού Ναυάρχου James Stavridis, πρώην διοικητού των συμμαχικών δυνάμεων Ευρώπης (SACEUR) και πρύτανη σήμερα του διεθνούς φήμης σχολής του διεθνούς δικαίου και διπλωματίας Fletcher στο πανεπιστήμιο Tufts. Οι ικανότητες του Ναυάρχου είναι γνωστές όχι μόνο στα επιχειρησιακά θέματα αλλά και στο τομέα των διεθνών σχέσεων και στην υλοποίηση της αμυντικής διπλωματίας. Ο τίτλος του πρόσφατου άρθρου του Ναυάρχου είναι: “Turkey and NATO: What comes next is messy”. Γραμμένο μόνο δύο ημέρες μετά την εκδήλωση και καταστολή της απόπειρας πραξικοπήματος στην Τουρκία εκφράζει με τον πλέον εμφατικό τρόπο τις αμερικανικές (και νατοϊκές) ανησυχίες για τις επιπτώσεις των δραματικών εξελίξεων.
Ως πρώην διοικητής του SHAPE εστιάζει τις ανησυχίες του στη μείωση της ικανότητας των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων να συνεισφέρουν στα πολλαπλά καθήκοντα και αποστολές της Συμμαχίας. Επίσης επισημαίνει το κίνδυνο της μείωσης της μαχητικής ισχύος του τουρκικού στρατεύματος ως αποτέλεσμα της εσωστρέφειας, των διώξεων και της γενικότερης αναταραχής. Η πρώτιστη όμως ανησυχία του Ναυάρχου (και της αμερικανικής κυβερνήσεως) είναι η τύχη της στρατηγικής σημασίας αεροπορικής βάσης του Incirlik στη νοτιανατολική Τουρκία. Πολλά δημοσιεύματα στο ξένο τύπο αναφέρονται σε έναν ύποπτο ανταγωνισμό για τον έλεγχο της βάσεως τις κρίσιμες ώρες του πραξικοπήματος αλλά και σε μια ύποπτη και εκβιαστική εν συνεχεία συμπεριφορά της Άγκυρας προς τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Λίαν πιθανή, καίτοι επισήμως δεν επιβεβαιώνεται, είναι και η ύπαρξη αμερικανικών τακτικών πυρηνικών όπλων στη βάση, γεγονός που αυξάνει ακόμη περισσότερο τη σημασία της.
Ορθά και ρεαλιστικά ο James Stavridis προτείνει τέσσερα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει η αμερικανική εξωτερική πολιτική σε συνδυασμό με την αμυντική διπλωματία. Ο αντικειμενικός στόχος αυτών των κινήσεων (που δεν αναφέρεται) είναι η διατήρηση επαφών σε κάθε επίπεδο με τους Τούρκους αξιωματούχος ώστε να αποφευχθεί η υιοθέτηση μιας ακραίας αυτόνομης τουρκικής πολιτικής μη συμβατής με τα αμερικανικά συμφέροντα. Η προτεινόμενη «συνταγή» είμαι γνωστή και προβλέπει την παροχή υποστήριξης σε πληθώρα θεμάτων προς την Άγκυρα με συνεχείς νουθεσίες για αυτοσυγκράτηση και μετριοπάθεια αλλά και στενή παρακολούθηση. Προβλέπει ακόμη και αυξανόμενη ανταλλαγή πληροφοριών με τις τουρκικές αρχές για την αντιμετώπιση των κουρδικών ακραίων τρομοκρατικών οργανώσεων. Παράλληλα όμως επισημαίνει και την αξιέπαινο συνεισφορά των κουρδικών οργανώσεων για την αντιμετώπιση του ISIS. Δύσκολα οι δύο τελευταίες προσεγγίσεις θα μπορέσουν να ευοδωθούν και στο μέλλον, αργά ή γρήγορα, οι ΗΠΑ θα αναγκαστούν να επιλέξουν προς ποια πλευρά θα ρίξουν το βάρος τους. Συγχρόνως ο Ναύαρχος εκτιμά αναγκαία και την εμπλοκή του ΝΑΤΟ μέσω της ενίσχυσης της Διοίκησης Χερσαίων Συμμαχικών Δυνάμεων που εδρεύει στη Σμύρνη.
Εξυπακούεται ότι ο James Stavridis συγχαίρει την τουρκική κυβέρνηση για την αντιμετώπιση της απόπειρας πραξικοπήματος και συνιστά προσοχή, μετριοπάθεια και αυτοσυγκράτηση στις ενέργειες που έπονται. Τονίζει τη στρατηγική θέση της χώρας, το ρόλο της στο ΝΑΤΟ, τη σημασία της για την αντιμετώπιση της ισλαμιστικής τρομοκρατίας και την εξεύρεση λύσεως στο πρόβλημα της Συρίας αλλά και την προσφορά της στη σταθερότητα της Ανατολικής Μεσογείου. Προχωράει ακόμη περισσότερο καθιστάμενος υπέρμαχος της τουρκικής συμμετοχής στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε μια εμφανή προσπάθεια να διατηρήσει την Άγκυρα σταθερά προσανατολισμένη στη Δύση υπό το φόβο μιας πιθανής απομόνωσης της λόγω των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Παρά τις όποιες αρχικές αντιδράσεις το κείμενο αυτό δημιουργεί στον Έλληνα ή Ευρωπαίο αναγνώστη με μια δεύτερη ανάγνωση διαφαίνεται η αγωνία του Ναυάρχου για τη μελλοντική πορεία της Άγκυρας. Είναι αδιανόητο ο έμπειρος αξιωματούχος να μην αντιλαμβάνεται τη σταδιακή αυτονόμηση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και την προσπάθεια της να καταστεί μια περιφερειακή ηγετική δύναμη στην περιοχή επικεφαλής μάλιστα του σουνιτικού χώρου. Πιθανόν μάλιστα να εκτιμά ότι η επιλογή αυτή της Άγκυρας αποτελεί ένα δρόμο χωρίς επιστροφή για γεωπολιτικούς, δημογραφικούς και ιστορικούς λόγους. Ορθά όμως ως πρύτανης φημισμένης σχολής διεθνών σχέσεων προκρίνει και συμβουλεύει (δημοσίως) την κυβέρνηση της χώρας του για ένταση των επαφών και μιας «επιθετικής» διπλωματίας κατανόησης και συμπαράστασης(«καρώτο»). Ελπίζω όμως ότι με την προηγούμενη ιδιότητα του να διατυπώνει (στο παρασκήνιο) και τρόπους αντιμετώπισης («μαστίγιο») της ενδεχομένης και αναπόφευκτης, κατά τη γνώμη μου, εκδήλωσης των τουρκικών ηγεμονικών φιλοδοξιών.
Κύριε Ναύαρχε, καλή επιτυχία στα καθήκοντα σας από ένα πρώην υφιστάμενο σας στο SHAPE και συνεργάτη σας στο NAMFI.
Το κείμενο του James Stavridis:
http://foreignpolicy.com/2016/07/18/turkey-and-nato-what-comes-next-is-messy-coup-erdogan-incirlik-air-base-nuclear-weapons/
http://foreignpolicy.com/2016/07/18/turkey-and-nato-what-comes-next-is-messy-coup-erdogan-incirlik-air-base-nuclear-weapons/
Ιπποκράτης Δασκαλάκης,
Υποστράτηγος (εα).
- Πτυχιούχος τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου
- Μεταπτυχιακό στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
- Διευθυντής Μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ)
- Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ)
- Διαλέκτης και συνεργάτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ)
25/7/2016
http://www.liberal.gr/arthro/67151/apopsi/arthra/skepseis-pano-sto-arthro-tou-nauarchou-James-Stavridis-gia-tin-tourkia.html
Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν μιλάει στο συγκεντρωμένο πλήθος αμέσως μετά την προσευχή της περασμένης Παρασκευής στην Αγκυρα. Ωρες πριν, είχε κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης για τους επόμενους τρεις μήνες, ενώ συνέχιζε τις εκκαθαρίσεις σε όλη την κλίμακα του κρατικού μηχανισμού.
Τουρκία, ο Μεγάλος Ασθενής του ΝΑΤΟ
Στις πρώτες δηλώσεις του από το αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης τα ξημερώματα της 16ης Ιουλίου, ο Ταγίπ Ερντογάν χαρακτήρισε την απόπειρα πραξικοπήματος «ουρανόπεμπτο δώρο», που προσέφερε την ευκαιρία για ριζική εκκαθάριση του στρατεύματος από τον «ιό» του Φετουλάχ Γκιουλέν. Η αξιοποίηση αυτής της ευκαιρίας υπήρξε ανελέητη. O Τούρκος πρόεδρος εξαπέλυσε σαρωτικό κύμα εκκαθαρίσεων όχι μόνο στο στρατό, αλλά σε όλη την κλίμακα του κρατικού μηχανισμού, συλλαμβάνοντας ή θέτοντας σε διαθεσιμότητα δεκάδες χιλιάδες δικαστές, αστυνομικούς και εκπαιδευτικούς, βάσει καταλόγων προγραφών, που προφανώς προϋπήρχαν του στρατιωτικού κινήματος.
Η κήρυξη της χώρας σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης έδωσε τη δυνατότητα στον Τούρκο πρόεδρο και τον πρωθυπουργό Μπιναλί Γιλντιρίμ να κυβερνούν με διατάγματα και να παρακάμπτουν τις συνήθεις εγγυήσεις του κράτους δικαίου. Βεβαίως, δύσκολα μπορεί να επικρίνει κανείς την κυβέρνηση μιας χώρας που μόλις βγήκε από ένα αιματηρό στρατιωτικό κίνημα, με περισσότερους από 300 νεκρούς, για την κήρυξη κατάστασης εκτάκτου ανάγκης επί τρεις μήνες. Η Γαλλία έπραξε το ίδιο τον Νοέμβριο του 2015 έπειτα από μια τρομοκρατική επίθεση και θα βρίσκεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης μέχρι τον Ιανουάριο του 2017.
Ωστόσο, η πλούσια προϊστορία αυταρχικών μέτρων του Ερντογάν δικαιολογεί τη μέγιστη καχυποψία.
Ο στόχος
Προσπαθώντας να καθησυχάσει την κοινή γνώμη, ο Τούρκος πρόεδρος διαβεβαίωσε ότι οι δημοκρατικές ελευθερίες δεν θα τεθούν υπό αμφισβήτηση και ότι μοναδικός στόχος του είναι το «παράλληλο κράτος». Για την εμπλοκή του δικτύου Γκιουλέν στο πραξικόπημα δεν αμφιβάλλουν ούτε οι επικριτές του Ερντογάν. Αντιπολιτευόμενα έντυπα, όπως η Hurriyet, κατονόμασαν ως μέλη του δικτύου Γκιουλέν στρατιωτικούς που έπαιξαν ρόλο-κλειδί στο αποτυχημένο κίνημα. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται ο ταξίαρχος Ντισλί και ο αντισυνταγματάρχης Τουρκάν, που συνέλαβαν τον αρχηγό του γενικού επιτελείου, στρατηγό Ακάρ, ο ταξίαρχος Αϊντογκτντού, που κατέβασε τα τεθωρακισμένα στη γέφυρα του Βοσπόρου και οι φρουροί των αρχηγών Αεροπορίας, Ναυτικού και Στρατοχωροφυλακής, οι οποίοι συνέλαβαν τους αξιωματικούς που υποτίθεται ότι φρουρούσαν. Ολα δείχνουν ότι το πραξικόπημα υπήρξε προϊόν συνέργειας του δικτύου Γκιουλέν, υπολειμμάτων του κεμαλικού «βαθέος κράτους» και τυχοδιωκτών αξιωματικών.
Αξιοσημείωτη εξέλιξη αποτελεί η αμέριστη υποστήριξη του εθνικιστικού κόμματος ΜΗΡ (Γκρίζοι Λύκοι) στον Ερντογάν. Ο ηγέτης του ΜΗΡ, Ντεβλέτ Μπαχτσελί, υποστήριξε την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και την πρόταση για επαναφορά της θανατικής ποινής. Η πιθανότητα ανάδυσης μιας συντηρητικής-εθνικιστικής συμμαχίας του κυβερνώντος ΑΚΡ με το ΜΗΡ (συμμαχίας που θα μπορούσε να στηρίξει το σχέδιο Ερντογάν για ισχυρό προεδρικό πολίτευμα) φαίνεται ισχυρή και καθόλου καθησυχαστική για τους γείτονες της Τουρκίας.
Οι κεμαλιστές
Σε λεπτή θέση βρίσκεται το κεμαλικό CHP. Παρότι καταδίκασε από την πρώτη στιγμή το πραξικόπημα, είναι υποχρεωμένο, λόγω των παραδοσιακών σχέσεών του με τη στρατοκρατία, να δίνει εξετάσεις νομιμοφροσύνης. Πάντως, το CHP έχει αναγγείλει διαδήλωση στην πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης για απόψε, με βασικό σύνθημα την υποστήριξη της δημοκρατίας και υπόρρητο μήνυμα ότι δεν δίνει λευκή επιταγή.
Σε κάθε περίπτωση, οι μεγάλες πληγές που άνοιξε το αποτυχημένο πραξικόπημα δεν θα κλείσουν εύκολα. Πρώτη φορά στην ιστορία του νεώτερου τουρκικού κράτους, ο στρατός άνοιξε πυρ εναντίον άοπλων Τούρκων πολιτών στα δύο μεγαλύτερα αστικά κέντρα (προφανώς, οι Κούρδοι δεν περιλαμβάνονται σε αυτόν τον απολογισμό). Επιπλέον, πρώτη φορά στρατός άνοιξε πυρ εναντίον στρατού, ελικόπτερο των στασιαστών κατερρίφθη από F-16 των νομιμοφρόνων, ενώ το κοινοβούλιο, τα αρχηγεία της Κρατικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΜΙΤ) και της Αστυνομίας, όπως και το προεδρικό μέγαρο, βομβαρδίστηκαν.
Με το ένα τρίτο των στρατηγών, πτεράρχων και ναυάρχων του στη φυλακή, ο τουρκικός στρατός έχει κλονιστεί βαθύτατα. Τεράστια ερωτήματα εγείρει η επιβεβαιωμένη, πλέον, αποκάλυψη ότι η ΜΙΤ έμαθε για κινήσεις πραξικοπήματος στις 3 μ.μ. της Παρασκευής, ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ ειδοποιήθηκε στις 4 μ.μ., αλλά ο Ερντογάν το έμαθε μόλις στις 8 μ.μ., από τον... γαμπρό του, υπουργό Ενέργειας. Ολα αυτά δίνουν την εικόνα μιας Τουρκίας στο όριο του «αποτυχημένου κράτους», μια χώρα που κινδυνεύει να επιστρέψει στον ρόλο του Μεγάλου Ασθενούς της Ευρώπης.
Οι κραδασμοί
Στο μεταξύ, το αποτυχημένο πραξικόπημα προκαλεί έντονους κραδασμούς στις σχέσεις Αγκυρας - Ουάσιγκτον. Σε συνέντευξή του στο Al Jazeera, τη νύχτα της Τετάρτης, ο Ερντογάν άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο ανάμειξης «ξένων χωρών» στο στρατιωτικό κίνημα, χωρίς να τις κατονομάσει. Νωρίτερα, ο υπουργός Εργασίας Σουλεϊμάν Σοϊλού είχε «δείξει» τις ΗΠΑ, επικαλούμενος το γεγονός ότι φιλοξενούν από το 1999 στην Πενσιλβάνια τον Φετουλάχ Γκιουλέν. Πέραν από το τουρκικό αίτημα για έκδοση του Γκιουλέν, αγκάθι στις σχέσεις μεταξύ των δύο συμμάχων αποτελεί το γεγονός ότι η αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ, που χρησιμοποιείται από το ΝΑΤΟ στις επιθέσεις εναντίον του Ισλαμικού Κράτους, έπαιξε σημαντικό ρόλο στο πραξικόπημα, ενώ μετά την αποτυχία του, ο διοικητής της, πτέραρχος Μπεκίρ Ερκάν Βαν, ζήτησε (αλλά δεν έλαβε) άσυλο στις ΗΠΑ.
Δυσφορία στην Αγκυρα προκάλεσε και το γεγονός ότι η Ουάσιγκτον άργησε να πάρει ξεκάθαρη θέση υπέρ της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης (ο πρόεδρος Ομπάμα έκανε σχετική δήλωση γύρω στις 2 π.μ. του Σαββάτου, τέσσερις ώρες μετά την ανοιχτή εκδήλωση του πραξικοπήματος), δημιουργώντας την εντύπωση ότι περίμενε να δει πού θα γείρει η πλάστιγγα. Πάντως ουδείς ανώτερος Τούρκος αξιωματούχος έχει διατυπώσει ευθέως υπόνοιες για αμερικανικό δάκτυλο, ενώ δεν μπορεί να λησμονήσει κανείς, ούτε βέβαια ο Ταγίπ Ερντογάν, ότι ήταν το CNN Turk που του έδωσε τη δυνατότητα να απευθυνθεί στον κόσμο και να τον καλέσει να κατέβει στους δρόμους όταν ακόμη η υπόθεση κάθε άλλο παρά είχε κριθεί.
Η στροφή
Αρκετοί αναλυτές πιθανολογούν μια κάποια στροφή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής προς τη Ρωσία και το Ιράν, δύο χώρες που καταδίκασαν το πραξικόπημα από την πρώτη στιγμή. Μάλιστα, ιρανικά και αραβικά μέσα ενημέρωσης υποστηρίζουν ότι ήταν η ρωσική υπηρεσία Πληροφοριών (FSB) εκείνη που ειδοποίησε τη ΜΙΤ για περίεργες κινήσεις στο τουρκικό στράτευμα, έχοντας υποκλέψει επικοινωνίες μέσω της ρωσικής βάσης στη Λαττάκεια της Συρίας. Ερντογάν και Πούτιν θα συναντηθούν το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου, για να συνεχίσουν τη διαδικασία ομαλοποίησης που εγκαινιάστηκε πριν από το πραξικόπημα, με τη «συγγνώμη» του Ερντογάν για την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους στα συροτουρκικά σύνορα.
Η σύλληψη των δύο Τούρκων πιλότων που κατέρριψαν το ρωσικό αεροσκάφος, λόγω υποψιών ότι σχετίζονται με το δίκτυο Γκιουλέν, προφανώς θα βοηθήσει τη συνάντηση Ερντογάν - Πούτιν, όπου σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες ενδέχεται να νεκραναστηθεί και ο περίφημος τουρκικός αγωγός μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου.
Οι ελιγμοί
Δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί ότι οι ελιγμοί στην εξωτερική πολιτική του Ερντογάν θα ξεπεράσουν τα όρια της άσκησης πίεσης στην Ουάσιγκτον για να φτάσουν σε μια ρήξη, που θα έθετε σε αμφισβήτηση τις παραδοσιακές διεθνείς συμμαχίες της και τον ρόλο της στο ΝΑΤΟ. Αλλωστε, ο Τούρκος πρόεδρος έσπευσε να δώσει την άδεια στους Αμερικανούς να χρησιμοποιήσουν εκ νέου τη βάση του Ιντσιρλίκ, μετά τη σύλληψη των πραξικοπηματιών, στέλνοντας μήνυμα ότι δεν εννοεί να τραβήξει το σκοινί ώς τα άκρα. Ωστόσο, η κατάσταση στην Τουρκία είναι άκρως ασταθής και κάθε κατηγορηματική πρόβλεψη παρακινδυνευμένη.
ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
24/7/2016
http://www.kathimerini.gr/authors?id=64
Τουρκία, ο Μεγάλος Ασθενής του ΝΑΤΟ
Στις πρώτες δηλώσεις του από το αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης τα ξημερώματα της 16ης Ιουλίου, ο Ταγίπ Ερντογάν χαρακτήρισε την απόπειρα πραξικοπήματος «ουρανόπεμπτο δώρο», που προσέφερε την ευκαιρία για ριζική εκκαθάριση του στρατεύματος από τον «ιό» του Φετουλάχ Γκιουλέν. Η αξιοποίηση αυτής της ευκαιρίας υπήρξε ανελέητη. O Τούρκος πρόεδρος εξαπέλυσε σαρωτικό κύμα εκκαθαρίσεων όχι μόνο στο στρατό, αλλά σε όλη την κλίμακα του κρατικού μηχανισμού, συλλαμβάνοντας ή θέτοντας σε διαθεσιμότητα δεκάδες χιλιάδες δικαστές, αστυνομικούς και εκπαιδευτικούς, βάσει καταλόγων προγραφών, που προφανώς προϋπήρχαν του στρατιωτικού κινήματος.
Η κήρυξη της χώρας σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης έδωσε τη δυνατότητα στον Τούρκο πρόεδρο και τον πρωθυπουργό Μπιναλί Γιλντιρίμ να κυβερνούν με διατάγματα και να παρακάμπτουν τις συνήθεις εγγυήσεις του κράτους δικαίου. Βεβαίως, δύσκολα μπορεί να επικρίνει κανείς την κυβέρνηση μιας χώρας που μόλις βγήκε από ένα αιματηρό στρατιωτικό κίνημα, με περισσότερους από 300 νεκρούς, για την κήρυξη κατάστασης εκτάκτου ανάγκης επί τρεις μήνες. Η Γαλλία έπραξε το ίδιο τον Νοέμβριο του 2015 έπειτα από μια τρομοκρατική επίθεση και θα βρίσκεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης μέχρι τον Ιανουάριο του 2017.
Ωστόσο, η πλούσια προϊστορία αυταρχικών μέτρων του Ερντογάν δικαιολογεί τη μέγιστη καχυποψία.
Ο στόχος
Προσπαθώντας να καθησυχάσει την κοινή γνώμη, ο Τούρκος πρόεδρος διαβεβαίωσε ότι οι δημοκρατικές ελευθερίες δεν θα τεθούν υπό αμφισβήτηση και ότι μοναδικός στόχος του είναι το «παράλληλο κράτος». Για την εμπλοκή του δικτύου Γκιουλέν στο πραξικόπημα δεν αμφιβάλλουν ούτε οι επικριτές του Ερντογάν. Αντιπολιτευόμενα έντυπα, όπως η Hurriyet, κατονόμασαν ως μέλη του δικτύου Γκιουλέν στρατιωτικούς που έπαιξαν ρόλο-κλειδί στο αποτυχημένο κίνημα. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται ο ταξίαρχος Ντισλί και ο αντισυνταγματάρχης Τουρκάν, που συνέλαβαν τον αρχηγό του γενικού επιτελείου, στρατηγό Ακάρ, ο ταξίαρχος Αϊντογκτντού, που κατέβασε τα τεθωρακισμένα στη γέφυρα του Βοσπόρου και οι φρουροί των αρχηγών Αεροπορίας, Ναυτικού και Στρατοχωροφυλακής, οι οποίοι συνέλαβαν τους αξιωματικούς που υποτίθεται ότι φρουρούσαν. Ολα δείχνουν ότι το πραξικόπημα υπήρξε προϊόν συνέργειας του δικτύου Γκιουλέν, υπολειμμάτων του κεμαλικού «βαθέος κράτους» και τυχοδιωκτών αξιωματικών.
Αξιοσημείωτη εξέλιξη αποτελεί η αμέριστη υποστήριξη του εθνικιστικού κόμματος ΜΗΡ (Γκρίζοι Λύκοι) στον Ερντογάν. Ο ηγέτης του ΜΗΡ, Ντεβλέτ Μπαχτσελί, υποστήριξε την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και την πρόταση για επαναφορά της θανατικής ποινής. Η πιθανότητα ανάδυσης μιας συντηρητικής-εθνικιστικής συμμαχίας του κυβερνώντος ΑΚΡ με το ΜΗΡ (συμμαχίας που θα μπορούσε να στηρίξει το σχέδιο Ερντογάν για ισχυρό προεδρικό πολίτευμα) φαίνεται ισχυρή και καθόλου καθησυχαστική για τους γείτονες της Τουρκίας.
Οι κεμαλιστές
Σε λεπτή θέση βρίσκεται το κεμαλικό CHP. Παρότι καταδίκασε από την πρώτη στιγμή το πραξικόπημα, είναι υποχρεωμένο, λόγω των παραδοσιακών σχέσεών του με τη στρατοκρατία, να δίνει εξετάσεις νομιμοφροσύνης. Πάντως, το CHP έχει αναγγείλει διαδήλωση στην πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης για απόψε, με βασικό σύνθημα την υποστήριξη της δημοκρατίας και υπόρρητο μήνυμα ότι δεν δίνει λευκή επιταγή.
Σε κάθε περίπτωση, οι μεγάλες πληγές που άνοιξε το αποτυχημένο πραξικόπημα δεν θα κλείσουν εύκολα. Πρώτη φορά στην ιστορία του νεώτερου τουρκικού κράτους, ο στρατός άνοιξε πυρ εναντίον άοπλων Τούρκων πολιτών στα δύο μεγαλύτερα αστικά κέντρα (προφανώς, οι Κούρδοι δεν περιλαμβάνονται σε αυτόν τον απολογισμό). Επιπλέον, πρώτη φορά στρατός άνοιξε πυρ εναντίον στρατού, ελικόπτερο των στασιαστών κατερρίφθη από F-16 των νομιμοφρόνων, ενώ το κοινοβούλιο, τα αρχηγεία της Κρατικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΜΙΤ) και της Αστυνομίας, όπως και το προεδρικό μέγαρο, βομβαρδίστηκαν.
Με το ένα τρίτο των στρατηγών, πτεράρχων και ναυάρχων του στη φυλακή, ο τουρκικός στρατός έχει κλονιστεί βαθύτατα. Τεράστια ερωτήματα εγείρει η επιβεβαιωμένη, πλέον, αποκάλυψη ότι η ΜΙΤ έμαθε για κινήσεις πραξικοπήματος στις 3 μ.μ. της Παρασκευής, ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ ειδοποιήθηκε στις 4 μ.μ., αλλά ο Ερντογάν το έμαθε μόλις στις 8 μ.μ., από τον... γαμπρό του, υπουργό Ενέργειας. Ολα αυτά δίνουν την εικόνα μιας Τουρκίας στο όριο του «αποτυχημένου κράτους», μια χώρα που κινδυνεύει να επιστρέψει στον ρόλο του Μεγάλου Ασθενούς της Ευρώπης.
Οι κραδασμοί
Στο μεταξύ, το αποτυχημένο πραξικόπημα προκαλεί έντονους κραδασμούς στις σχέσεις Αγκυρας - Ουάσιγκτον. Σε συνέντευξή του στο Al Jazeera, τη νύχτα της Τετάρτης, ο Ερντογάν άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο ανάμειξης «ξένων χωρών» στο στρατιωτικό κίνημα, χωρίς να τις κατονομάσει. Νωρίτερα, ο υπουργός Εργασίας Σουλεϊμάν Σοϊλού είχε «δείξει» τις ΗΠΑ, επικαλούμενος το γεγονός ότι φιλοξενούν από το 1999 στην Πενσιλβάνια τον Φετουλάχ Γκιουλέν. Πέραν από το τουρκικό αίτημα για έκδοση του Γκιουλέν, αγκάθι στις σχέσεις μεταξύ των δύο συμμάχων αποτελεί το γεγονός ότι η αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ, που χρησιμοποιείται από το ΝΑΤΟ στις επιθέσεις εναντίον του Ισλαμικού Κράτους, έπαιξε σημαντικό ρόλο στο πραξικόπημα, ενώ μετά την αποτυχία του, ο διοικητής της, πτέραρχος Μπεκίρ Ερκάν Βαν, ζήτησε (αλλά δεν έλαβε) άσυλο στις ΗΠΑ.
Δυσφορία στην Αγκυρα προκάλεσε και το γεγονός ότι η Ουάσιγκτον άργησε να πάρει ξεκάθαρη θέση υπέρ της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης (ο πρόεδρος Ομπάμα έκανε σχετική δήλωση γύρω στις 2 π.μ. του Σαββάτου, τέσσερις ώρες μετά την ανοιχτή εκδήλωση του πραξικοπήματος), δημιουργώντας την εντύπωση ότι περίμενε να δει πού θα γείρει η πλάστιγγα. Πάντως ουδείς ανώτερος Τούρκος αξιωματούχος έχει διατυπώσει ευθέως υπόνοιες για αμερικανικό δάκτυλο, ενώ δεν μπορεί να λησμονήσει κανείς, ούτε βέβαια ο Ταγίπ Ερντογάν, ότι ήταν το CNN Turk που του έδωσε τη δυνατότητα να απευθυνθεί στον κόσμο και να τον καλέσει να κατέβει στους δρόμους όταν ακόμη η υπόθεση κάθε άλλο παρά είχε κριθεί.
Η στροφή
Αρκετοί αναλυτές πιθανολογούν μια κάποια στροφή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής προς τη Ρωσία και το Ιράν, δύο χώρες που καταδίκασαν το πραξικόπημα από την πρώτη στιγμή. Μάλιστα, ιρανικά και αραβικά μέσα ενημέρωσης υποστηρίζουν ότι ήταν η ρωσική υπηρεσία Πληροφοριών (FSB) εκείνη που ειδοποίησε τη ΜΙΤ για περίεργες κινήσεις στο τουρκικό στράτευμα, έχοντας υποκλέψει επικοινωνίες μέσω της ρωσικής βάσης στη Λαττάκεια της Συρίας. Ερντογάν και Πούτιν θα συναντηθούν το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου, για να συνεχίσουν τη διαδικασία ομαλοποίησης που εγκαινιάστηκε πριν από το πραξικόπημα, με τη «συγγνώμη» του Ερντογάν για την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους στα συροτουρκικά σύνορα.
Η σύλληψη των δύο Τούρκων πιλότων που κατέρριψαν το ρωσικό αεροσκάφος, λόγω υποψιών ότι σχετίζονται με το δίκτυο Γκιουλέν, προφανώς θα βοηθήσει τη συνάντηση Ερντογάν - Πούτιν, όπου σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες ενδέχεται να νεκραναστηθεί και ο περίφημος τουρκικός αγωγός μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου.
Οι ελιγμοί
Δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί ότι οι ελιγμοί στην εξωτερική πολιτική του Ερντογάν θα ξεπεράσουν τα όρια της άσκησης πίεσης στην Ουάσιγκτον για να φτάσουν σε μια ρήξη, που θα έθετε σε αμφισβήτηση τις παραδοσιακές διεθνείς συμμαχίες της και τον ρόλο της στο ΝΑΤΟ. Αλλωστε, ο Τούρκος πρόεδρος έσπευσε να δώσει την άδεια στους Αμερικανούς να χρησιμοποιήσουν εκ νέου τη βάση του Ιντσιρλίκ, μετά τη σύλληψη των πραξικοπηματιών, στέλνοντας μήνυμα ότι δεν εννοεί να τραβήξει το σκοινί ώς τα άκρα. Ωστόσο, η κατάσταση στην Τουρκία είναι άκρως ασταθής και κάθε κατηγορηματική πρόβλεψη παρακινδυνευμένη.
ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
24/7/2016
http://www.kathimerini.gr/authors?id=64