ΤΟΥΡΚΙΑ: Μετά το πραξικόπημα... (5ο)
1.
Χρήστος Μηνάγιας:
Ο πολιτικός και ο στρατηγικός στόχος του πραξικοπήματος στην Τουρκία
2
Burak Bekdil:
Δύο φορές ηττημένες οι ένοπλες δυνάμεις της Τουρκίας μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα.
3.
Αλέξανδρος Δρίβας:
Η Αμερική και η Ρωσία κρατούν τα κλειδιά της Ευρασίας και του μέλλοντος της Τουρκίας.
4.
Άγγελος Συρίγος:
Προς ένα σουνιτικό Ιράν εξελίσσεται η Τουρκία
-Θα συνεχιστούν τα προβλήματα με Ελληνισμό.
5.
Άννα Ανδρέου:
O Ερντογάν και το πραξικόπημα:
Φόβοι για νέο χτύπημα, ο στρατός, το Κουρδικό και η Κύπρος.
6.
Συντακτική ομάδα του ''Bloomberg View'':
Η καταστολή της τουρκικής οικονομίας.
7.
Γεώργιος Ε. Δουδούμης:
Θα γίνει η Τουρκία το επόμενο Ιράκ;
8.
Αλέξανδρος Μασσαβέτας:
Τουρκία: Η “κατάρα της Συρίας” και η θηλιά που σφίγγει
A handout picture made available by the Turkish Presidential Press Office shows Turkish President, Recep Tayyip Erdogan. EPA, PRESIDENTIAL PRESS OFFICE
Ο πολιτικός και ο στρατηγικός στόχος του πραξικοπήματος στην Τουρκία
Ο σχεδιασμός του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016 προέβλεπε κατά χρονολογική σειρά την ανάληψη του ελέγχου των ενόπλων δυνάμεων, κατόπιν της κυβέρνησης, στη συνέχεια του κρατικού μηχανισμού και τέλος όλης της χώρας. Εν προκειμένω θα λέγαμε ότι, οι πραξικοπηματίες είχαν θέσει ως πολιτικό στόχο την απόκτηση του ελέγχου του κράτους, ενώ για την υλοποίηση αυτού είχαν θέσει ως στρατηγικό στόχο τον έλεγχο των ενόπλων δυνάμεων, ο οποίος θα υλοποιείτο μέσω ενός πολυδιάστατου σχεδιασμού σε επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο. Συνεπώς, ο δρόμος για τον έλεγχο του κράτους περνούσε πρώτα από την απόκτηση του ελέγχου των ενόπλων δυνάμεων.
Ωστόσο, η αποφασιστικότητα του προέδρου της Δημοκρατίας, της κυβέρνησης, όλων των κομμάτων του κοινοβουλίου, των ΜΜΕ, της αστυνομίας, της τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς επίσης του τουρκικού λαού μετέτρεψαν σε πλεονεκτήματα υπέρ της νόμιμα εκλεγμένης πολιτειακής και πολιτικής εξουσίας τα τρωτά σημεία του μηχανισμού που σχεδίασε και πραγματοποίησε το πραξικόπημα. Ειδικότερα, η ενεργοποίηση των πολιτικών, θρησκευτικών, εθνικιστικών, κοινωνιολογικών και ψυχολογικών αντανακλαστικών του τουρκικού λαού από τον πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν συνετέλεσε στην ανατροπή των ισορροπιών ισχύος που είχαν διαμορφωθεί τις πρώτες ώρες του πραξικοπήματος, με αποτέλεσμα, στη συνέχεια, οι θύλακες των στασιαστών να αρχίζουν να εξουδετερώνονται σταδιακά ο ένας μετά τον άλλον.
Προφανώς, αυτοί που σχεδίασαν το πραξικόπημα το γνώριζαν αυτό και ως εκ τούτου ο Ταγίπ Ερντογάν περιελήφθη στον κατάλογο των πρώτων στόχων προς εξουδετέρωση. Ωστόσο το γεγονός ότι, η πρώτη επιχείρηση δεν πραγματοποιήθηκε εναντίον του Ερντογάν είχε ως συνέπεια ο σχεδιασμός σε επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο να λάβει τη μορφή ενός ιστορικού λάθους, το οποίο προκάλεσε το σημαντικότερο ρήγμα στο σύστημα ελέγχου και διοίκησης του πραξικοπηματικού μηχανισμού.
Η τουρκική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία κατηγορεί τον Φετουλάχ Γκιουλέν ως τον σημαντικότερο κρίκο του πραξικοπήματος. Ωστόσο, οι πιέσεις της Άγκυρας προς τις Ηνωμένες Πολιτείες για να εκδοθεί ο εν λόγω ιμάμης στην Τουρκία θα δημιουργήσει μια συνεχώς κλιμακούμενη πολιτική κρίση. Και τούτο διότι το κίνημα Γκιουλέν σχετίζεται άμεσα με την περιφερειακή στρατηγική των Αμερικανών στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία.
Είναι πλέον εμφανές ότι ο Ερντογάν δεν είναι τόσο ισχυρός όσο νόμιζε και βρίσκεται ενώπιον ενός πολύ σοβαρού κινδύνου. Συνεπώς, μια απευθείας σύγκρουση με τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχει πολλές πιθανότητες και δεν στηρίζεται σε καμία λογική βάση. Άλλωστε δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι, η δημιουργία προβλήματος εμπιστοσύνης στις σχέσεις της Άγκυρας με την Ουάσιγκτον ενδέχεται να μετατραπεί σε μια πολιτική κρίση, η οποία θα επηρεάσει σημαντικά τις εσωτερικές πολιτικές ισορροπίες της Τουρκίας.
Εν τω μεταξύ, μέχρι τις προεδρικές εκλογές στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν εκτιμάται ότι θα υπάρξει οποιαδήποτε σοβαρή εξέλιξη, καθώς επίσης δεν είναι γνωστό σε πόσες σοβαρές υποχωρήσεις και συμβιβασμούς προτίθεται να προβεί ο πρόεδρος Ερντογάν σε περίπτωση που οι Αμερικανοί αποφασίσουν να του παραδώσουν «εμμέσως» τον Γκιουλέν (σ.σ. Ας θυμηθούμε τις εξελίξεις που προηγήθηκαν πριν την παράδοση του Οτζαλάν στους Τούρκους). Άλλωστε, μια ενδεχόμενη «παράδοση» του Γκιουλέν δεν σημαίνει απαραίτητα και την κατάρρευση του μηχανισμού του, ο οποίος στηρίζεται σε πολύ σοβαρά θεμέλια και λειτουργεί σαν ένα μικρό κράτος με τα επτά επίπεδα διοίκησης που διαθέτει. (βλ. βιβλίο «Αποκαλύπτοντας τον Τουρκικό Λαβύρινθο-Ισλάμ και Πολιτική στην Τουρκία, σελ. 160-169 και 177-186, Χρ. Μηνάγιας, 2014, Εκδόσεις Κάδμος»).
Μια άλλη απογοήτευση για το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ, έχει να κάνει με τη Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τα οποία ενώ θεωρούνται πολύ στενοί φίλοι του Ερντογάν δεν τον ενημέρωσαν για τη διεξαγωγή του πραξικοπήματος, παρόλο που είχαν ασφαλείς πληροφορίες πριν την εκδήλωση του.
Ενώ έχουν συλληφθεί δεκάδες χιλιάδες άτομα με την κατηγορία συμμετοχής ή στήριξης του πραξικοπήματος, ακόμη δεν υπάρχουν απτά στοιχεία προκειμένου να απαντηθούν τα εξής ερωτήματα: Ποιος είναι ο ηγετικός μηχανισμός των πραξικοπηματιών; Ποίοι εξασφάλισαν τον συντονισμό του Γκιουλέν με τους πραξικοπηματίες στην Τουρκία; Από ποιους συγκροτήθηκε η ιεραρχική δομή και ποιο είναι το οργανόγραμμα του πραξικοπήματος; Ποιοι είναι οι υπεύθυνοι ιμάμηδες του κινήματος Γκιουλέν για τη Δικαιοσύνη, την Αστυνομία, τα πανεπιστήμια και τον κλάδο της υγείας; Επειδή για όλα αυτά υπάρχουν μόνο εικασίες και δεν υπάρχει κανένα συγκεκριμένο στοιχείο, γίνεται κατανοητό ότι το κίνημα Γκιουλέν προστατεύει τον ηγετικό του πυρήνα και συνεπώς η απειλή εξακολουθεί να υφίσταται, εφόσον φυσικά αποδειχθεί ότι το πραξικόπημα το οργάνωσε ο Γκιουλέν.
Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, το οποίο εκ του αποτελέσματος μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μια «επίθεση αυτοκτονίας», σχεδιάσθηκε από τη Γενική Διοίκηση Στρατοχωροφυλακής, ενώ στον ηγετικό πυρήνα σχεδίασης και διεξαγωγής του πραξικοπήματος είχε δοθεί η ονομασία YSK (Yurtta Sulh Konseyi: Συμβούλιο για την Ειρήνη στην Πατρίδα).
Για να γίνει κατανοητό το σχέδιο της εν λόγω επιχείρησης με κωδική ονομασία Yıldırım (Κεραυνός), θα πρέπει να αποκωδικοποιηθούν οι αντικειμενικοί σκοποί σε πολιτικό και στρατηγικό επίπεδο, καθώς επίσης οι επιχειρησιακές δραστηριότητες τόσο σε επιχειρησιακό όσο σε τακτικό επίπεδο.
Το σχέδιο Yıldırım δεν αποσκοπούσε στην «κατάκτηση» όλης της τουρκικής επικράτειας, αλλά είχε εστιασθεί στην κατάληψη-εξουδετέρωση συγκεκριμένων στόχων και στην «παράλυση» συγκεκριμένων περιοχών. Άλλωστε, εάν δεν έχεις τη δυνατότητα να καταλάβεις όλη τη χώρα και να ελέγξεις κάθε δρόμο με στρατιωτικά τμήματα, τότε επικεντρώνεσαι στα πιο σημαντικά κέντρα αυτής. Και προφανώς για την Τουρκία, τα πιο σημαντικά κέντρα είναι η Άγκυρα και η Κωνσταντινούπολη. Η Άγκυρα διότι αποτελεί το διοικητικό κέντρο και το κέντρο λήψης των πολιτικών αποφάσεων της χώρας. Και η Κωνσταντινούπολη διότι αποτελεί τα κέντρο των οικονομικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, καθώς επίσης από εκεί διέρχονται οι «αρτηρίες» που συνδέουν την Ασία με την Ευρώπη.
Ειδικότερα, η Άγκυρα επιλέχθηκε ως το κέντρο βάρους και το κεντρικό σημείο του επιχειρησιακού σχεδιασμού που θα καθόριζε το τελικό αποτέλεσμα, ενώ η 4η Κύρια Αεροπορική Βάση του Aκιντζί που απείχε περίπου 50 χλμ. από την τουρκική πρωτεύουσα είχε καθοριστεί ως το κέντρο επιχειρήσεων των πραξικοπηματιών. Μάλιστα, η επιδίωξη κατάληψης στρατιωτικών στόχων όπως, το Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων, η Γενική Διοίκηση Στρατοχωροφυλακής, η Διοίκηση Ειδικών Δυνάμεων Bordo Bereli, το στρατηγείο της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών ΜΙΤ και η βάση των Μονάδων Ειδικών Επιχειρήσεων της Αστυνομίας συνηγορεί υπέρ αυτής της άποψης.
Σε ό,τι έχει να κάνει με την Κωνσταντινούπολη, αυτή προσφερόταν για τη δημιουργία μιας έκρυθμης και χαώδους κατάστασης και για το λόγο αυτό ως κύριοι στόχοι είχαν καθορισθεί κατά προτεραιότητα οι γέφυρες του Βοσπόρου, το αεροδρόμιο Yeşilköy, η κρατική τηλεόραση TRT, ο ιδιωτικός τηλεοπτικός σταθμός CNN Türk, η τουρκική τηλεφωνία Telekom, το δημαρχείο της πόλεως, καθώς επίσης η αστυνομική διεύθυνση στη λεωφόρο Vatan που βρίσκεται στην ευρωπαϊκή πλευρά της πόλεως.
Περαιτέρω θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι, οι βασικοί αντικειμενικοί σκοποί της πρώτης φάσης της επιχείρησης Yıldırım ήταν να συλληφθούν οι διοικητές των γενικών επιτελείων και ο διοικητής των Βordo Bereli, καθώς επίσης να συλληφθούν ή να δολοφονηθούν ο πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο διοικητής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών ΜΙΤ. Επίσης, σύμφωνα με πληροφορία που χρήζει περαιτέρω διερεύνησης, είχε σχεδιασθεί η απαγωγή ή δολοφονία του Κούρδου ηγέτη Αμπντουλάχ Οτζαλάν στη φυλακή στη νήσο Ιμραλί.
Προφανώς οι εν λόγω ενέργειες είχαν ως στόχο, η τουρκική κοινωνία το πρωί της 16ης Ιουλίου να βρεθεί ενώπιον μιας πραγματικότητας όπου, από τη μια πλευρά, οι Κούρδοι θα ξεσηκωνόταν στο μεγαλύτερο μέρος της τουρκικής επικράτειας με δυναμικές κινητοποιήσεις και από την άλλη, δεν θα υπήρχε καμία πολιτειακή, πολιτική και στρατιωτική ηγεσία να διαχειρισθεί την κατάσταση που θα δημιουργείτο. Υπό τις συνθήκες αυτές, οι πραξικοπηματίες προσδοκούσαν στην προσωρινή ανοχή της τουρκικής κοινωνίας, η οποία θα βρισκόταν σε μια κατάσταση φόβου, τρόμου, ψυχολογικής βίας και αβεβαιότητας για τον τρόπο που αυτή θα αντιδρούσε εναντίον τους, προκειμένου στη συνέχεια αυτοί να επιβάλλουν την ηγεμονία τους στον κρατικό μηχανισμό της χώρας. Μάλιστα, η άποψη αυτή επιβεβαιώνεται έμμεσα αλλά με αρκετή σαφήνεια από δύο στοιχεία.
Αφενός από τον αρχηγό του κουρδικού κόμματος HDP, ο οποίος δήλωσε ότι οι πραξικοπηματίες ήθελαν να συντρίψουν τους Κούρδους και ταυτόχρονα με αφορμή τη συγκρουσιακή κατάσταση που θα δημιουργείτο να απαλλαχτεί η χώρα από τον Ερντογάν και το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ. Αφετέρου από το γεγονός ότι, οι διοικητές σχεδόν του συνόλου των σχηματισμών του στρατού ξηράς που ελέγχουν τις κουρδικές περιοχές της ανατολικής και νοτιοανατολικής Τουρκίας συμμετείχαν στο πραξικόπημα.
Η τουρκική κυβέρνηση και το Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων μπορεί να ισχυρίζονται ότι στο πραξικόπημα ενεπλάκη μια πολύ μικρή μειοψηφία των φορέων ασφαλείας της χώρας, ωστόσο οι αριθμοί καταμαρτυρούν ακριβώς το αντίθετο, δεδομένου ότι οι συλληφθέντες αξιωματικοί διοικούσαν το 1/3 των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων και οι περιοχές ευθύνης των σχηματισμών και των μονάδων που αυτοί διοικούσαν κάλυπταν σχεδόν το ήμισυ της τουρκικής επικράτειας. Πέραν τούτου, ένα άλλο στοιχείο με ιδιαίτερα πολλαπλασιαστική ισχύ αποτελεί το γεγονός ότι, μεταξύ των συλληφθέντων περιλαμβάνονται οι υπασπιστές του προέδρου της Δημοκρατίας και των αρχηγών των γενικών επιτελείων, το 41% των ανωτάτων αξιωματικών, οι διευθυντές κρίσιμων διευθύνσεων όπως, πληροφοριών, προσωπικού, επιχειρήσεων, στρατηγικού σχεδιασμού, εκπαιδεύσεως και δόγματος, λογιστικής υποστήριξης, καθώς επίσης οι διοικητές στρατιωτικών σχολών.
Με την ίδια διαδικασία σκέψης, η ανώτατη στρατιωτική ηγεσία της χώρας επέδειξε αδυναμία διοίκησης δεδομένου ότι, δεν αντιλήφθηκε έγκαιρα την έκτακτη κατάσταση που είχε δημιουργηθεί με αποτέλεσμα να τεθεί υπό ομηρία ακόμη και από τους ίδιους τους υπασπιστές της. Συνεπώς, η αλυσίδα διοίκησης, η πειθαρχία και οι επιχειρησιακές δυνατότητες των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων υπέστησαν ένα σοβαρότατο πλήγμα, το οποίο δεν θα μπορέσει να αποκατασταθεί μόνο με αποσπασματικές παρεμβάσεις, αλλά με μια νέα δομή και φιλοσοφία που απαιτεί μεγάλο χρονικό διάστημα (τουλάχιστον 3 χρόνια).
Επίσης, η Διεύθυνση Πληροφοριών της Αστυνομίας αποδείχθηκε κατώτερη των περιστάσεων αφού, ούτε αντιλήφθηκε τη δράση του βασικού πυρήνα σχεδιασμού του πραξικοπήματος που βρισκόταν στη στρατοχωροφυλακή, ούτε ενημέρωσε έγκαιρα τον υπουργό Εσωτερικών στον οποίο υπάγεται η στρατοχωροφυλακή.
Συγχρόνως όμως θα ήταν λάθος να μην αναφερθούμε και στις μέχρι τώρα επιπτώσεις που το εν λόγω πραξικόπημα επέφερε στην τουρκική οικονομία, οι οποίες θα εμβαθύνουν ακόμη περισσότερο την οικονομική κρίση. Για το θέμα αυτό, κατά τη συνεδρίαση της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης στις 27-07-2016, ο Τζαχίτ Οζκάν βουλευτής του κυβερνόντος κόμματος ΑΚΡ ανέφερε ότι, η πρώτη εκτίμηση της οικονομικής ζημιάς ξεπερνά τα 100 δισ. τουρκικές λίρες (29.940.119.760 ευρώ).
Το βαθύ κράτος της Τουρκίας στηρίζει τον Ερντογάν;
Στο άρθρο μας με τίτλο «Χρονολογική εξέλιξη του πραξικοπήματος στην Τουρκία» που θα δημοσιευθεί αύριο, αναγράφεται ότι, την ημέρα διεξαγωγής του πραξικοπήματος η πολιτειακή, πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της χώρας απουσίαζαν από τα καθήκοντα τους, είτε λόγω διακοπών, είτε λόγω κοινωνικών υποχρεώσεων. Αναφορικά δε, με τον αρχηγό της τουρκικής πολεμικής αεροπορίας, αυτός βρισκόταν στη γαμήλια τελετή της κόρης του πτεράρχου διοικητή της Διοίκησης Πολεμικής Αεροπορικής Δύναμης και Αντιαεροπορικής Αντιπυραυλικής Άμυνας που πραγματοποιήθηκε στο Ναυτικό Όμιλο Moda στην Κωνσταντινούπολη, όπου και συνελήφθη από τους πραξικοπηματίες μαζί με άλλους ανώτατους αξιωματικούς της πολεμικής αεροπορίας (βλ. σχετικό βίντεο).
Την επομένη του πραξικοπήματος, στις 16 Ιουλίου, ο πρώην αρχηγός των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων στρατηγός Ιλκέρ Μπασμπούγ δήλωσε τα εξής: «Αυτοί που πραγματοποίησαν το πραξικόπημα δεν είναι στρατιωτικοί. Είναι τρομοκράτες. Αυτοί αποτελούν μια μαύρη κηλίδα στην ιστορία της Τουρκίας και των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων. Συγχαίρω τη μεγάλη πλειοψηφία των ενόπλων δυνάμεων που στάθηκαν στο πλευρό της δημοκρατίας και του αρχηγού τους στρατηγού Χουλουσί Ακάρ. Σήμερα, όλοι θεωρούμε ότι, οι πραξικοπηματίες έχουν σχέση με την cemaat (σ.σ. εννοεί το κίνημα Γκιουλέν). Στο παρελθόν, η cemaat πραγματοποίησε μια παρόμοια ενέργεια (σ.σ. εννοεί τις καταγγελίες για την υπόθεση Εργκένεκον, εξαιτίας της οποίας εκατοντάδες στρατιωτικοί φυλακίσθηκαν). Σήμερα, πρόκειται για μια ενέργεια που πραγματοποιήθηκε εναντίον του τουρκικού έθνους.».
Όμως ποια σχέση υπάρχει μεταξύ του Ναυτικού Ομίλου Moda, του στρατηγού Μπασμπούγ και του Ερντογάν; Ο όμιλος Μoda αποτελεί το «σημείο σύμβολο» του βαθέος κράτους της Τουρκίας. Ο Μπασμπούγ ανήκει στη Συμβουλευτική Επιτροπή του βαθέος κράτους. Και ο Ερντογάν προέβη σε μια άτυπη συμμαχία με την κορυφή της πυραμίδας των ενόπλων δυνάμεων της χώρας, με αποτέλεσμα, ενώ αυτός αυτοπροβαλλόταν ως ο αποκλειστικός διαχειριστής της εξουσίας της χώρας, πίσω του βρισκόταν το αναβαθμισμένο πλέον με πολιτική ισχύ Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων, ειδικότερα σε θέματα που αφορούσαν στο κουρδικό και στους κεντρικούς άξονες της εξωτερικής πολιτικής της χώρας. Υπό αυτήν την έννοια, η απελευθέρωση των στρατιωτικών, το Μάρτιο του 2014, που καταδικάσθηκαν με βαρύτατες ποινές λόγω της εμπλοκής τους στην υπόθεση Εργκένεκον και Βαριοπούλα (σ.σ. μεταξύ των οποίων και ο Μπασμπούγ που του είχε επιβληθεί ισόβια κάθειρξη) σηματοδοτεί την έναρξη μιας περιόδου εθνικής συναίνεσης μεταξύ των ερντογανικών, κεμαλικών και εθνικιστικών κύκλων προκειμένου να εξαλειφθούν οι υπαρξιακές ανησυχίες τους.
Για να γίνει αντιληπτή η έννοια του βαθέος κράτους στην Τουρκία και η σοβαρότητα του θέματος αυτού, παρατίθεται ακολούθως σχετικό απόσπασμα του βιβλίου «Αποκαλύπτοντας τον Τουρκικό Λαβύρινθο-Ισλάμ και Πολιτική στην Τουρκία, σελ. 193-236, Χρ. Μηνάγιας, 2014, Εκδόσεις Κάδμος».
Το βαθύ κράτος είναι ένας πολιτικός όρος που αφορά σ’ έναν παρακρατικό μηχανισμό, ο οποίος αφενός δεν υπόκειται στον ηθικό κώδικα των νόμων, αφετέρου ενεργεί για τη διαφύλαξη των δικών του συμφερόντων και τη χειραγώγηση της πολιτικής ζωής της χώρας που δραστηριοποιείται.
Στην περίπτωση της Τουρκίας, η κατάσταση είναι πολυδιάστατη διότι πάντα υπήρχαν αφανείς και παράλληλοι μηχανισμοί και πάντα θα υπάρχουν, ενώ ο όρος βαθύ κράτος παραπέμπει στους οργανικούς δεσμούς των ενόπλων δυνάμεων, των υπηρεσιών πληροφοριών, των δυνάμεων ασφαλείας, της δικαιοσύνης, των πολιτικών κομμάτων, των θρησκευτικών αδελφοτήτων και άλλων κρατικών φορέων με το οργανωμένο έγκλημα, τις παρακρατικές οργανώσεις και τις υπηρεσίες πληροφοριών ξένων κρατών. Άλλωστε, η Τουρκική Δημοκρατία ιδρύθηκε από το βαθύ οθωμανικό κράτος, του οποίου ηγετική προσωπικότητα ήταν και ο Mustafa Kemal Atatürk, ενώ η παρακάτω δήλωση του πρώην προέδρου της Δημοκρατίας Süleyman Demirel αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα: «Υπάρχει βαθύ κράτος ή δεν υπάρχει; Υπάρχει βαθύ κράτος. Το βαθύ κράτος είναι οι στρατιωτικοί. Άλλωστε στην Τουρκία υπάρχει ένα κράτος. Το βάθος αυτού και το πλάτος του είναι ένα. Εάν ψάχνετε ένα βαθύ κράτος, τότε αυτό είναι οι στρατιωτικοί.». Εκτός τούτου, το βαθύ κράτος είναι απαραίτητο σε όλους στην Τουρκία και η ακόλουθη φράση αποτυπώνει πλήρως την τουρκική πραγματικότητα: «Όταν υπάρχει συμμετρία στις σχέσεις του κράτους με το βαθύ κράτος ο μηχανισμός δουλεύει αρμονικά. Όμως όταν υπάρχει ασυμμετρία μεταξύ τους τότε υπάρχει συγκρουσιακή κατάσταση.»… Περαιτέρω θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι, η φιλοσοφία του βαθέος κράτους μπορεί να θριάμβευσε για δεκαετίες στην Τουρκία, ωστόσο μετά το 2008 αυτή δεν μπόρεσε να αποτρέψει τα πνευματικά, ηθικά και πολιτικά πλήγματα που υπέστη… Συγχρόνως όμως, είναι λάθος να ειπωθεί ότι το βαθύ κράτος στην Τουρκία έχει εξαλειφτεί ολοσχερώς.
Η εκτίμηση αυτή επιβεβαιώνεται: πρώτον, έμμεσα από την έκθεση της Επιτροπής Διερεύνησης των Πραξικοπημάτων που συνεστήθη από τη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση, όπου αναγράφεται ότι το βαθύ κράτος είναι μια οργάνωση που υπερβαίνει τους πάντες στην Τουρκία, ακόμη και το Γενικό Επιτελείο και τις κυβερνήσεις και τον κρατικό μηχανισμό. Και δεύτερον, άμεσα, από τον Bülent Arınç, εκπρόσωπο τύπου και αντιπρόεδρο της τότε κυβέρνησης του ΑΚΡ, ο οποίος απευθυνόμενος σε Τούρκο δημοσιογράφο είπε τα εξής: «Η δίκη για την Ergenekon διήρκεσε 5-6 χρόνια. Μέχρι τώρα μπόρεσες να μάθεις ποιος είναι ο αρχηγός της οργάνωσης; Δεν μπόρεσες.»…Κατά την ανακριτική διαδικασία της υπόθεσης Ergenekon, ένας προστατευμένος μάρτυρας, κατέθεσε ότι το 2005, σε συνάντηση που είχε με τον πρώην αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγό Hüseyin Kıvrıkoğlu στη λέσχη αξιωματικών Fenerbahçe, ο Kıvrıkoğlu του αποκάλυψε ότι από το 1996 υπάρχει μια μυστική οργάνωση στις ένοπλες δυνάμεις και ο πολιτικός της βραχίονας ονομάζεται Encümen-i Daniş (Συμβουλευτική Επιτροπή)…
Επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η Encümen-i Daniş ήταν μια επιτροπή που λειτούργησε την χρονική περίοδο 1851-1862 και ιδρυτής της ήταν ο Mustafa Reşit Paşa…Οι συνεδριάσεις ήταν μυστικές κι αφορούσαν σε θέματα αναβάθμισης του πολιτιστικού επιπέδου της Αυτοκρατορίας. Η Encümen-i Daniş επαναλειτούργησε το 1940 και ένα από τα προβεβλημένα μέλη της ήταν ο Necmettin Karaduman, πρόεδρος της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης επί εποχής Turgut Özal. Η Encümen-i Daniş αποτελείται από 40 μέλη μεταξύ των οποίων απόστρατοι στρατηγοί, πρώην διπλωμάτες, πρώην πολιτικοί και ακαδημαϊκοί. Ενδεικτικά παρατίθενται τα ακόλουθα ονόματα: Necmettin Karaduman, πρώην πρόεδρος της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, στρατηγός İsmail Hakkı Karadayı, στρατηγός Necdet Üruğ, στρατηγός Hüseyin Kıvrıkoğlu και στρατηγός İlker Başbuğ, πρώην αρχηγοί του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός Aytaç Yalman, πρώην αρχηγός της Διοίκησης Χερσαίων Δυνάμεων, στρατηγός Şener Eruygur, πρώην αρχηγός της Γενικής Διοίκησης Στρατοχωροφυλακής, στρατηγός Tuncer Kılınç, πρώην Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, στρατηγός ε.α. Nahit Özgür, πρώην πρέσβεις İlter Türkmen και Fahir Alaçam, πρώην αρχηγός της MİΤ Köksal Sönmez, πρώην υπουργοί Πολιτισμού Emre Gönensay και İlhan Evliyaoğlu, πρώην υπουργός Cahit Aral και καθηγητής πανεπιστημίου Sefa Reisoğlu. Η εν λόγω επιτροπή πραγματοποιεί τις συνεδριάσεις της κάθε δύο εβδομάδες ημέρα Πέμπτη στο Ναυτικό Όμιλο Moda στην Κωνσταντινούπολη. Οι συνεδριάσεις είναι μυστικές και τα θέματα που συζητούνται αφορούν στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα. Στο παρελθόν, τα θέματα των συνεδριάσεων αφορούσαν στην ανατροπή των κυβερνήσεων και στη συγκρότηση νέων…
Τέλος, κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι η τουρκική δικαιοσύνη δεν ασχολήθηκε εμφανώς με την Encümen-i Daniş, ενώ οι απόψεις στην Τουρκία για το ρόλο της εν λόγω επιτροπής διίστανται, διότι τη θεωρούν ότι είναι: είτε μια επιτροπή, είτε ένα μυστικό κέντρο ισχύος, είτε μια οργάνωση που θέλει να καθοδηγεί την κυβέρνηση, είτε μια ομάδα πρώην κρατικών λειτουργούν που συζητούν τα θέματα της επικαιρότητας. Ωστόσο το γεγονός ότι, ενώ αρχικά σε τρία μέλη της και συγκεκριμένα στους στρατηγούς İlker Başbuğ, Şener Eruygur και Tuncer Kılınç, επιβλήθηκε η ποινή της ισόβιας κάθειρξης στους δύο πρώτους και της φυλάκισης 13 ετών και 2 μηνών στον τρίτο, λόγω της εμπλοκής τους στην υπόθεση Ergenekon, και στη συνέχεια αποφασίσθηκε η αποφυλάκιση τους, δημιουργεί πολλά ερωτηματικά.
Συμπερασματικά καθίσταται σαφές ότι, εάν η τουρκική πολιτική ηγεσία δεν αναλύσει σωστά τα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά αίτια που δημιούργησαν τις προϋποθέσεις διεξαγωγής του πραξικοπήματος δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο, η Τουρκία στο μέλλον να βρεθεί ενώπιον μιας παρόμοιας κρίσης με διαφορετικά χαρακτηριστικά, αλλά με πιο οδυνηρές συνέπειες. Φυσικά, η εκτίμηση αυτή απορρέει από τρεις παράγοντες. Πρώτον, από την τακτική του «μηδενικού αθροίσματος» που επιλέγει πάντα ο Τούρκος πρόεδρος, δηλαδή ο κερδισμένος τα παίρνει όλα και δεν αφήνει κανένα περιθώριο κέρδους για τους αντιπάλους του. Δεύτερον, από την επιδίωξη του Ταγίπ Ερντογάν να επιβάλλει de facto τον εαυτό του ως πρόεδρο μιας προεδρικής Δημοκρατίας χωρίς να έχει την προβλεπόμενη από το Σύνταγμα νομιμοποίηση. Και τρίτον, από τις μέχρι τώρα ενέργειες της τουρκικής πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας αναφορικά με την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της χώρας, οι οποίες καταδεικνύουν ότι αυτές στηρίζονται στο θυμικό και είναι άγνωστο πότε θα λειτουργήσει η σωφροσύνη και η λογική.
Του Χρήστου Μηνάγια
2 Αυγούστου 2016
http://www.liberal.gr/arthro/68882/amyna--diplomatia/2016/o-politikos-kai-o-stratigikos-stochos-tou-praxikopimatos-stin-tourkia.html
1.
Δύο φορές ηττημένες οι ένοπλες δυνάμεις της Τουρκίας
μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα
Ο πολιτικός και ο στρατηγικός στόχος του πραξικοπήματος στην Τουρκία
Ο σχεδιασμός του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016 προέβλεπε κατά χρονολογική σειρά την ανάληψη του ελέγχου των ενόπλων δυνάμεων, κατόπιν της κυβέρνησης, στη συνέχεια του κρατικού μηχανισμού και τέλος όλης της χώρας. Εν προκειμένω θα λέγαμε ότι, οι πραξικοπηματίες είχαν θέσει ως πολιτικό στόχο την απόκτηση του ελέγχου του κράτους, ενώ για την υλοποίηση αυτού είχαν θέσει ως στρατηγικό στόχο τον έλεγχο των ενόπλων δυνάμεων, ο οποίος θα υλοποιείτο μέσω ενός πολυδιάστατου σχεδιασμού σε επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο. Συνεπώς, ο δρόμος για τον έλεγχο του κράτους περνούσε πρώτα από την απόκτηση του ελέγχου των ενόπλων δυνάμεων.
Ωστόσο, η αποφασιστικότητα του προέδρου της Δημοκρατίας, της κυβέρνησης, όλων των κομμάτων του κοινοβουλίου, των ΜΜΕ, της αστυνομίας, της τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς επίσης του τουρκικού λαού μετέτρεψαν σε πλεονεκτήματα υπέρ της νόμιμα εκλεγμένης πολιτειακής και πολιτικής εξουσίας τα τρωτά σημεία του μηχανισμού που σχεδίασε και πραγματοποίησε το πραξικόπημα. Ειδικότερα, η ενεργοποίηση των πολιτικών, θρησκευτικών, εθνικιστικών, κοινωνιολογικών και ψυχολογικών αντανακλαστικών του τουρκικού λαού από τον πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν συνετέλεσε στην ανατροπή των ισορροπιών ισχύος που είχαν διαμορφωθεί τις πρώτες ώρες του πραξικοπήματος, με αποτέλεσμα, στη συνέχεια, οι θύλακες των στασιαστών να αρχίζουν να εξουδετερώνονται σταδιακά ο ένας μετά τον άλλον.
Προφανώς, αυτοί που σχεδίασαν το πραξικόπημα το γνώριζαν αυτό και ως εκ τούτου ο Ταγίπ Ερντογάν περιελήφθη στον κατάλογο των πρώτων στόχων προς εξουδετέρωση. Ωστόσο το γεγονός ότι, η πρώτη επιχείρηση δεν πραγματοποιήθηκε εναντίον του Ερντογάν είχε ως συνέπεια ο σχεδιασμός σε επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο να λάβει τη μορφή ενός ιστορικού λάθους, το οποίο προκάλεσε το σημαντικότερο ρήγμα στο σύστημα ελέγχου και διοίκησης του πραξικοπηματικού μηχανισμού.
Η τουρκική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία κατηγορεί τον Φετουλάχ Γκιουλέν ως τον σημαντικότερο κρίκο του πραξικοπήματος. Ωστόσο, οι πιέσεις της Άγκυρας προς τις Ηνωμένες Πολιτείες για να εκδοθεί ο εν λόγω ιμάμης στην Τουρκία θα δημιουργήσει μια συνεχώς κλιμακούμενη πολιτική κρίση. Και τούτο διότι το κίνημα Γκιουλέν σχετίζεται άμεσα με την περιφερειακή στρατηγική των Αμερικανών στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία.
Είναι πλέον εμφανές ότι ο Ερντογάν δεν είναι τόσο ισχυρός όσο νόμιζε και βρίσκεται ενώπιον ενός πολύ σοβαρού κινδύνου. Συνεπώς, μια απευθείας σύγκρουση με τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχει πολλές πιθανότητες και δεν στηρίζεται σε καμία λογική βάση. Άλλωστε δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι, η δημιουργία προβλήματος εμπιστοσύνης στις σχέσεις της Άγκυρας με την Ουάσιγκτον ενδέχεται να μετατραπεί σε μια πολιτική κρίση, η οποία θα επηρεάσει σημαντικά τις εσωτερικές πολιτικές ισορροπίες της Τουρκίας.
Εν τω μεταξύ, μέχρι τις προεδρικές εκλογές στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν εκτιμάται ότι θα υπάρξει οποιαδήποτε σοβαρή εξέλιξη, καθώς επίσης δεν είναι γνωστό σε πόσες σοβαρές υποχωρήσεις και συμβιβασμούς προτίθεται να προβεί ο πρόεδρος Ερντογάν σε περίπτωση που οι Αμερικανοί αποφασίσουν να του παραδώσουν «εμμέσως» τον Γκιουλέν (σ.σ. Ας θυμηθούμε τις εξελίξεις που προηγήθηκαν πριν την παράδοση του Οτζαλάν στους Τούρκους). Άλλωστε, μια ενδεχόμενη «παράδοση» του Γκιουλέν δεν σημαίνει απαραίτητα και την κατάρρευση του μηχανισμού του, ο οποίος στηρίζεται σε πολύ σοβαρά θεμέλια και λειτουργεί σαν ένα μικρό κράτος με τα επτά επίπεδα διοίκησης που διαθέτει. (βλ. βιβλίο «Αποκαλύπτοντας τον Τουρκικό Λαβύρινθο-Ισλάμ και Πολιτική στην Τουρκία, σελ. 160-169 και 177-186, Χρ. Μηνάγιας, 2014, Εκδόσεις Κάδμος»).
Μια άλλη απογοήτευση για το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ, έχει να κάνει με τη Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τα οποία ενώ θεωρούνται πολύ στενοί φίλοι του Ερντογάν δεν τον ενημέρωσαν για τη διεξαγωγή του πραξικοπήματος, παρόλο που είχαν ασφαλείς πληροφορίες πριν την εκδήλωση του.
Ενώ έχουν συλληφθεί δεκάδες χιλιάδες άτομα με την κατηγορία συμμετοχής ή στήριξης του πραξικοπήματος, ακόμη δεν υπάρχουν απτά στοιχεία προκειμένου να απαντηθούν τα εξής ερωτήματα: Ποιος είναι ο ηγετικός μηχανισμός των πραξικοπηματιών; Ποίοι εξασφάλισαν τον συντονισμό του Γκιουλέν με τους πραξικοπηματίες στην Τουρκία; Από ποιους συγκροτήθηκε η ιεραρχική δομή και ποιο είναι το οργανόγραμμα του πραξικοπήματος; Ποιοι είναι οι υπεύθυνοι ιμάμηδες του κινήματος Γκιουλέν για τη Δικαιοσύνη, την Αστυνομία, τα πανεπιστήμια και τον κλάδο της υγείας; Επειδή για όλα αυτά υπάρχουν μόνο εικασίες και δεν υπάρχει κανένα συγκεκριμένο στοιχείο, γίνεται κατανοητό ότι το κίνημα Γκιουλέν προστατεύει τον ηγετικό του πυρήνα και συνεπώς η απειλή εξακολουθεί να υφίσταται, εφόσον φυσικά αποδειχθεί ότι το πραξικόπημα το οργάνωσε ο Γκιουλέν.
Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, το οποίο εκ του αποτελέσματος μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μια «επίθεση αυτοκτονίας», σχεδιάσθηκε από τη Γενική Διοίκηση Στρατοχωροφυλακής, ενώ στον ηγετικό πυρήνα σχεδίασης και διεξαγωγής του πραξικοπήματος είχε δοθεί η ονομασία YSK (Yurtta Sulh Konseyi: Συμβούλιο για την Ειρήνη στην Πατρίδα).
Για να γίνει κατανοητό το σχέδιο της εν λόγω επιχείρησης με κωδική ονομασία Yıldırım (Κεραυνός), θα πρέπει να αποκωδικοποιηθούν οι αντικειμενικοί σκοποί σε πολιτικό και στρατηγικό επίπεδο, καθώς επίσης οι επιχειρησιακές δραστηριότητες τόσο σε επιχειρησιακό όσο σε τακτικό επίπεδο.
Το σχέδιο Yıldırım δεν αποσκοπούσε στην «κατάκτηση» όλης της τουρκικής επικράτειας, αλλά είχε εστιασθεί στην κατάληψη-εξουδετέρωση συγκεκριμένων στόχων και στην «παράλυση» συγκεκριμένων περιοχών. Άλλωστε, εάν δεν έχεις τη δυνατότητα να καταλάβεις όλη τη χώρα και να ελέγξεις κάθε δρόμο με στρατιωτικά τμήματα, τότε επικεντρώνεσαι στα πιο σημαντικά κέντρα αυτής. Και προφανώς για την Τουρκία, τα πιο σημαντικά κέντρα είναι η Άγκυρα και η Κωνσταντινούπολη. Η Άγκυρα διότι αποτελεί το διοικητικό κέντρο και το κέντρο λήψης των πολιτικών αποφάσεων της χώρας. Και η Κωνσταντινούπολη διότι αποτελεί τα κέντρο των οικονομικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, καθώς επίσης από εκεί διέρχονται οι «αρτηρίες» που συνδέουν την Ασία με την Ευρώπη.
Ειδικότερα, η Άγκυρα επιλέχθηκε ως το κέντρο βάρους και το κεντρικό σημείο του επιχειρησιακού σχεδιασμού που θα καθόριζε το τελικό αποτέλεσμα, ενώ η 4η Κύρια Αεροπορική Βάση του Aκιντζί που απείχε περίπου 50 χλμ. από την τουρκική πρωτεύουσα είχε καθοριστεί ως το κέντρο επιχειρήσεων των πραξικοπηματιών. Μάλιστα, η επιδίωξη κατάληψης στρατιωτικών στόχων όπως, το Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων, η Γενική Διοίκηση Στρατοχωροφυλακής, η Διοίκηση Ειδικών Δυνάμεων Bordo Bereli, το στρατηγείο της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών ΜΙΤ και η βάση των Μονάδων Ειδικών Επιχειρήσεων της Αστυνομίας συνηγορεί υπέρ αυτής της άποψης.
Σε ό,τι έχει να κάνει με την Κωνσταντινούπολη, αυτή προσφερόταν για τη δημιουργία μιας έκρυθμης και χαώδους κατάστασης και για το λόγο αυτό ως κύριοι στόχοι είχαν καθορισθεί κατά προτεραιότητα οι γέφυρες του Βοσπόρου, το αεροδρόμιο Yeşilköy, η κρατική τηλεόραση TRT, ο ιδιωτικός τηλεοπτικός σταθμός CNN Türk, η τουρκική τηλεφωνία Telekom, το δημαρχείο της πόλεως, καθώς επίσης η αστυνομική διεύθυνση στη λεωφόρο Vatan που βρίσκεται στην ευρωπαϊκή πλευρά της πόλεως.
Περαιτέρω θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι, οι βασικοί αντικειμενικοί σκοποί της πρώτης φάσης της επιχείρησης Yıldırım ήταν να συλληφθούν οι διοικητές των γενικών επιτελείων και ο διοικητής των Βordo Bereli, καθώς επίσης να συλληφθούν ή να δολοφονηθούν ο πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο διοικητής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών ΜΙΤ. Επίσης, σύμφωνα με πληροφορία που χρήζει περαιτέρω διερεύνησης, είχε σχεδιασθεί η απαγωγή ή δολοφονία του Κούρδου ηγέτη Αμπντουλάχ Οτζαλάν στη φυλακή στη νήσο Ιμραλί.
Προφανώς οι εν λόγω ενέργειες είχαν ως στόχο, η τουρκική κοινωνία το πρωί της 16ης Ιουλίου να βρεθεί ενώπιον μιας πραγματικότητας όπου, από τη μια πλευρά, οι Κούρδοι θα ξεσηκωνόταν στο μεγαλύτερο μέρος της τουρκικής επικράτειας με δυναμικές κινητοποιήσεις και από την άλλη, δεν θα υπήρχε καμία πολιτειακή, πολιτική και στρατιωτική ηγεσία να διαχειρισθεί την κατάσταση που θα δημιουργείτο. Υπό τις συνθήκες αυτές, οι πραξικοπηματίες προσδοκούσαν στην προσωρινή ανοχή της τουρκικής κοινωνίας, η οποία θα βρισκόταν σε μια κατάσταση φόβου, τρόμου, ψυχολογικής βίας και αβεβαιότητας για τον τρόπο που αυτή θα αντιδρούσε εναντίον τους, προκειμένου στη συνέχεια αυτοί να επιβάλλουν την ηγεμονία τους στον κρατικό μηχανισμό της χώρας. Μάλιστα, η άποψη αυτή επιβεβαιώνεται έμμεσα αλλά με αρκετή σαφήνεια από δύο στοιχεία.
Αφενός από τον αρχηγό του κουρδικού κόμματος HDP, ο οποίος δήλωσε ότι οι πραξικοπηματίες ήθελαν να συντρίψουν τους Κούρδους και ταυτόχρονα με αφορμή τη συγκρουσιακή κατάσταση που θα δημιουργείτο να απαλλαχτεί η χώρα από τον Ερντογάν και το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ. Αφετέρου από το γεγονός ότι, οι διοικητές σχεδόν του συνόλου των σχηματισμών του στρατού ξηράς που ελέγχουν τις κουρδικές περιοχές της ανατολικής και νοτιοανατολικής Τουρκίας συμμετείχαν στο πραξικόπημα.
Η τουρκική κυβέρνηση και το Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων μπορεί να ισχυρίζονται ότι στο πραξικόπημα ενεπλάκη μια πολύ μικρή μειοψηφία των φορέων ασφαλείας της χώρας, ωστόσο οι αριθμοί καταμαρτυρούν ακριβώς το αντίθετο, δεδομένου ότι οι συλληφθέντες αξιωματικοί διοικούσαν το 1/3 των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων και οι περιοχές ευθύνης των σχηματισμών και των μονάδων που αυτοί διοικούσαν κάλυπταν σχεδόν το ήμισυ της τουρκικής επικράτειας. Πέραν τούτου, ένα άλλο στοιχείο με ιδιαίτερα πολλαπλασιαστική ισχύ αποτελεί το γεγονός ότι, μεταξύ των συλληφθέντων περιλαμβάνονται οι υπασπιστές του προέδρου της Δημοκρατίας και των αρχηγών των γενικών επιτελείων, το 41% των ανωτάτων αξιωματικών, οι διευθυντές κρίσιμων διευθύνσεων όπως, πληροφοριών, προσωπικού, επιχειρήσεων, στρατηγικού σχεδιασμού, εκπαιδεύσεως και δόγματος, λογιστικής υποστήριξης, καθώς επίσης οι διοικητές στρατιωτικών σχολών.
Με την ίδια διαδικασία σκέψης, η ανώτατη στρατιωτική ηγεσία της χώρας επέδειξε αδυναμία διοίκησης δεδομένου ότι, δεν αντιλήφθηκε έγκαιρα την έκτακτη κατάσταση που είχε δημιουργηθεί με αποτέλεσμα να τεθεί υπό ομηρία ακόμη και από τους ίδιους τους υπασπιστές της. Συνεπώς, η αλυσίδα διοίκησης, η πειθαρχία και οι επιχειρησιακές δυνατότητες των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων υπέστησαν ένα σοβαρότατο πλήγμα, το οποίο δεν θα μπορέσει να αποκατασταθεί μόνο με αποσπασματικές παρεμβάσεις, αλλά με μια νέα δομή και φιλοσοφία που απαιτεί μεγάλο χρονικό διάστημα (τουλάχιστον 3 χρόνια).
Επίσης, η Διεύθυνση Πληροφοριών της Αστυνομίας αποδείχθηκε κατώτερη των περιστάσεων αφού, ούτε αντιλήφθηκε τη δράση του βασικού πυρήνα σχεδιασμού του πραξικοπήματος που βρισκόταν στη στρατοχωροφυλακή, ούτε ενημέρωσε έγκαιρα τον υπουργό Εσωτερικών στον οποίο υπάγεται η στρατοχωροφυλακή.
Συγχρόνως όμως θα ήταν λάθος να μην αναφερθούμε και στις μέχρι τώρα επιπτώσεις που το εν λόγω πραξικόπημα επέφερε στην τουρκική οικονομία, οι οποίες θα εμβαθύνουν ακόμη περισσότερο την οικονομική κρίση. Για το θέμα αυτό, κατά τη συνεδρίαση της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης στις 27-07-2016, ο Τζαχίτ Οζκάν βουλευτής του κυβερνόντος κόμματος ΑΚΡ ανέφερε ότι, η πρώτη εκτίμηση της οικονομικής ζημιάς ξεπερνά τα 100 δισ. τουρκικές λίρες (29.940.119.760 ευρώ).
Το βαθύ κράτος της Τουρκίας στηρίζει τον Ερντογάν;
Στο άρθρο μας με τίτλο «Χρονολογική εξέλιξη του πραξικοπήματος στην Τουρκία» που θα δημοσιευθεί αύριο, αναγράφεται ότι, την ημέρα διεξαγωγής του πραξικοπήματος η πολιτειακή, πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της χώρας απουσίαζαν από τα καθήκοντα τους, είτε λόγω διακοπών, είτε λόγω κοινωνικών υποχρεώσεων. Αναφορικά δε, με τον αρχηγό της τουρκικής πολεμικής αεροπορίας, αυτός βρισκόταν στη γαμήλια τελετή της κόρης του πτεράρχου διοικητή της Διοίκησης Πολεμικής Αεροπορικής Δύναμης και Αντιαεροπορικής Αντιπυραυλικής Άμυνας που πραγματοποιήθηκε στο Ναυτικό Όμιλο Moda στην Κωνσταντινούπολη, όπου και συνελήφθη από τους πραξικοπηματίες μαζί με άλλους ανώτατους αξιωματικούς της πολεμικής αεροπορίας (βλ. σχετικό βίντεο).
Την επομένη του πραξικοπήματος, στις 16 Ιουλίου, ο πρώην αρχηγός των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων στρατηγός Ιλκέρ Μπασμπούγ δήλωσε τα εξής: «Αυτοί που πραγματοποίησαν το πραξικόπημα δεν είναι στρατιωτικοί. Είναι τρομοκράτες. Αυτοί αποτελούν μια μαύρη κηλίδα στην ιστορία της Τουρκίας και των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων. Συγχαίρω τη μεγάλη πλειοψηφία των ενόπλων δυνάμεων που στάθηκαν στο πλευρό της δημοκρατίας και του αρχηγού τους στρατηγού Χουλουσί Ακάρ. Σήμερα, όλοι θεωρούμε ότι, οι πραξικοπηματίες έχουν σχέση με την cemaat (σ.σ. εννοεί το κίνημα Γκιουλέν). Στο παρελθόν, η cemaat πραγματοποίησε μια παρόμοια ενέργεια (σ.σ. εννοεί τις καταγγελίες για την υπόθεση Εργκένεκον, εξαιτίας της οποίας εκατοντάδες στρατιωτικοί φυλακίσθηκαν). Σήμερα, πρόκειται για μια ενέργεια που πραγματοποιήθηκε εναντίον του τουρκικού έθνους.».
Όμως ποια σχέση υπάρχει μεταξύ του Ναυτικού Ομίλου Moda, του στρατηγού Μπασμπούγ και του Ερντογάν; Ο όμιλος Μoda αποτελεί το «σημείο σύμβολο» του βαθέος κράτους της Τουρκίας. Ο Μπασμπούγ ανήκει στη Συμβουλευτική Επιτροπή του βαθέος κράτους. Και ο Ερντογάν προέβη σε μια άτυπη συμμαχία με την κορυφή της πυραμίδας των ενόπλων δυνάμεων της χώρας, με αποτέλεσμα, ενώ αυτός αυτοπροβαλλόταν ως ο αποκλειστικός διαχειριστής της εξουσίας της χώρας, πίσω του βρισκόταν το αναβαθμισμένο πλέον με πολιτική ισχύ Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων, ειδικότερα σε θέματα που αφορούσαν στο κουρδικό και στους κεντρικούς άξονες της εξωτερικής πολιτικής της χώρας. Υπό αυτήν την έννοια, η απελευθέρωση των στρατιωτικών, το Μάρτιο του 2014, που καταδικάσθηκαν με βαρύτατες ποινές λόγω της εμπλοκής τους στην υπόθεση Εργκένεκον και Βαριοπούλα (σ.σ. μεταξύ των οποίων και ο Μπασμπούγ που του είχε επιβληθεί ισόβια κάθειρξη) σηματοδοτεί την έναρξη μιας περιόδου εθνικής συναίνεσης μεταξύ των ερντογανικών, κεμαλικών και εθνικιστικών κύκλων προκειμένου να εξαλειφθούν οι υπαρξιακές ανησυχίες τους.
Για να γίνει αντιληπτή η έννοια του βαθέος κράτους στην Τουρκία και η σοβαρότητα του θέματος αυτού, παρατίθεται ακολούθως σχετικό απόσπασμα του βιβλίου «Αποκαλύπτοντας τον Τουρκικό Λαβύρινθο-Ισλάμ και Πολιτική στην Τουρκία, σελ. 193-236, Χρ. Μηνάγιας, 2014, Εκδόσεις Κάδμος».
Το βαθύ κράτος είναι ένας πολιτικός όρος που αφορά σ’ έναν παρακρατικό μηχανισμό, ο οποίος αφενός δεν υπόκειται στον ηθικό κώδικα των νόμων, αφετέρου ενεργεί για τη διαφύλαξη των δικών του συμφερόντων και τη χειραγώγηση της πολιτικής ζωής της χώρας που δραστηριοποιείται.
Στην περίπτωση της Τουρκίας, η κατάσταση είναι πολυδιάστατη διότι πάντα υπήρχαν αφανείς και παράλληλοι μηχανισμοί και πάντα θα υπάρχουν, ενώ ο όρος βαθύ κράτος παραπέμπει στους οργανικούς δεσμούς των ενόπλων δυνάμεων, των υπηρεσιών πληροφοριών, των δυνάμεων ασφαλείας, της δικαιοσύνης, των πολιτικών κομμάτων, των θρησκευτικών αδελφοτήτων και άλλων κρατικών φορέων με το οργανωμένο έγκλημα, τις παρακρατικές οργανώσεις και τις υπηρεσίες πληροφοριών ξένων κρατών. Άλλωστε, η Τουρκική Δημοκρατία ιδρύθηκε από το βαθύ οθωμανικό κράτος, του οποίου ηγετική προσωπικότητα ήταν και ο Mustafa Kemal Atatürk, ενώ η παρακάτω δήλωση του πρώην προέδρου της Δημοκρατίας Süleyman Demirel αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα: «Υπάρχει βαθύ κράτος ή δεν υπάρχει; Υπάρχει βαθύ κράτος. Το βαθύ κράτος είναι οι στρατιωτικοί. Άλλωστε στην Τουρκία υπάρχει ένα κράτος. Το βάθος αυτού και το πλάτος του είναι ένα. Εάν ψάχνετε ένα βαθύ κράτος, τότε αυτό είναι οι στρατιωτικοί.». Εκτός τούτου, το βαθύ κράτος είναι απαραίτητο σε όλους στην Τουρκία και η ακόλουθη φράση αποτυπώνει πλήρως την τουρκική πραγματικότητα: «Όταν υπάρχει συμμετρία στις σχέσεις του κράτους με το βαθύ κράτος ο μηχανισμός δουλεύει αρμονικά. Όμως όταν υπάρχει ασυμμετρία μεταξύ τους τότε υπάρχει συγκρουσιακή κατάσταση.»… Περαιτέρω θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι, η φιλοσοφία του βαθέος κράτους μπορεί να θριάμβευσε για δεκαετίες στην Τουρκία, ωστόσο μετά το 2008 αυτή δεν μπόρεσε να αποτρέψει τα πνευματικά, ηθικά και πολιτικά πλήγματα που υπέστη… Συγχρόνως όμως, είναι λάθος να ειπωθεί ότι το βαθύ κράτος στην Τουρκία έχει εξαλειφτεί ολοσχερώς.
Η εκτίμηση αυτή επιβεβαιώνεται: πρώτον, έμμεσα από την έκθεση της Επιτροπής Διερεύνησης των Πραξικοπημάτων που συνεστήθη από τη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση, όπου αναγράφεται ότι το βαθύ κράτος είναι μια οργάνωση που υπερβαίνει τους πάντες στην Τουρκία, ακόμη και το Γενικό Επιτελείο και τις κυβερνήσεις και τον κρατικό μηχανισμό. Και δεύτερον, άμεσα, από τον Bülent Arınç, εκπρόσωπο τύπου και αντιπρόεδρο της τότε κυβέρνησης του ΑΚΡ, ο οποίος απευθυνόμενος σε Τούρκο δημοσιογράφο είπε τα εξής: «Η δίκη για την Ergenekon διήρκεσε 5-6 χρόνια. Μέχρι τώρα μπόρεσες να μάθεις ποιος είναι ο αρχηγός της οργάνωσης; Δεν μπόρεσες.»…Κατά την ανακριτική διαδικασία της υπόθεσης Ergenekon, ένας προστατευμένος μάρτυρας, κατέθεσε ότι το 2005, σε συνάντηση που είχε με τον πρώην αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγό Hüseyin Kıvrıkoğlu στη λέσχη αξιωματικών Fenerbahçe, ο Kıvrıkoğlu του αποκάλυψε ότι από το 1996 υπάρχει μια μυστική οργάνωση στις ένοπλες δυνάμεις και ο πολιτικός της βραχίονας ονομάζεται Encümen-i Daniş (Συμβουλευτική Επιτροπή)…
Επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η Encümen-i Daniş ήταν μια επιτροπή που λειτούργησε την χρονική περίοδο 1851-1862 και ιδρυτής της ήταν ο Mustafa Reşit Paşa…Οι συνεδριάσεις ήταν μυστικές κι αφορούσαν σε θέματα αναβάθμισης του πολιτιστικού επιπέδου της Αυτοκρατορίας. Η Encümen-i Daniş επαναλειτούργησε το 1940 και ένα από τα προβεβλημένα μέλη της ήταν ο Necmettin Karaduman, πρόεδρος της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης επί εποχής Turgut Özal. Η Encümen-i Daniş αποτελείται από 40 μέλη μεταξύ των οποίων απόστρατοι στρατηγοί, πρώην διπλωμάτες, πρώην πολιτικοί και ακαδημαϊκοί. Ενδεικτικά παρατίθενται τα ακόλουθα ονόματα: Necmettin Karaduman, πρώην πρόεδρος της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, στρατηγός İsmail Hakkı Karadayı, στρατηγός Necdet Üruğ, στρατηγός Hüseyin Kıvrıkoğlu και στρατηγός İlker Başbuğ, πρώην αρχηγοί του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός Aytaç Yalman, πρώην αρχηγός της Διοίκησης Χερσαίων Δυνάμεων, στρατηγός Şener Eruygur, πρώην αρχηγός της Γενικής Διοίκησης Στρατοχωροφυλακής, στρατηγός Tuncer Kılınç, πρώην Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, στρατηγός ε.α. Nahit Özgür, πρώην πρέσβεις İlter Türkmen και Fahir Alaçam, πρώην αρχηγός της MİΤ Köksal Sönmez, πρώην υπουργοί Πολιτισμού Emre Gönensay και İlhan Evliyaoğlu, πρώην υπουργός Cahit Aral και καθηγητής πανεπιστημίου Sefa Reisoğlu. Η εν λόγω επιτροπή πραγματοποιεί τις συνεδριάσεις της κάθε δύο εβδομάδες ημέρα Πέμπτη στο Ναυτικό Όμιλο Moda στην Κωνσταντινούπολη. Οι συνεδριάσεις είναι μυστικές και τα θέματα που συζητούνται αφορούν στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα. Στο παρελθόν, τα θέματα των συνεδριάσεων αφορούσαν στην ανατροπή των κυβερνήσεων και στη συγκρότηση νέων…
Τέλος, κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι η τουρκική δικαιοσύνη δεν ασχολήθηκε εμφανώς με την Encümen-i Daniş, ενώ οι απόψεις στην Τουρκία για το ρόλο της εν λόγω επιτροπής διίστανται, διότι τη θεωρούν ότι είναι: είτε μια επιτροπή, είτε ένα μυστικό κέντρο ισχύος, είτε μια οργάνωση που θέλει να καθοδηγεί την κυβέρνηση, είτε μια ομάδα πρώην κρατικών λειτουργούν που συζητούν τα θέματα της επικαιρότητας. Ωστόσο το γεγονός ότι, ενώ αρχικά σε τρία μέλη της και συγκεκριμένα στους στρατηγούς İlker Başbuğ, Şener Eruygur και Tuncer Kılınç, επιβλήθηκε η ποινή της ισόβιας κάθειρξης στους δύο πρώτους και της φυλάκισης 13 ετών και 2 μηνών στον τρίτο, λόγω της εμπλοκής τους στην υπόθεση Ergenekon, και στη συνέχεια αποφασίσθηκε η αποφυλάκιση τους, δημιουργεί πολλά ερωτηματικά.
Συμπερασματικά καθίσταται σαφές ότι, εάν η τουρκική πολιτική ηγεσία δεν αναλύσει σωστά τα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά αίτια που δημιούργησαν τις προϋποθέσεις διεξαγωγής του πραξικοπήματος δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο, η Τουρκία στο μέλλον να βρεθεί ενώπιον μιας παρόμοιας κρίσης με διαφορετικά χαρακτηριστικά, αλλά με πιο οδυνηρές συνέπειες. Φυσικά, η εκτίμηση αυτή απορρέει από τρεις παράγοντες. Πρώτον, από την τακτική του «μηδενικού αθροίσματος» που επιλέγει πάντα ο Τούρκος πρόεδρος, δηλαδή ο κερδισμένος τα παίρνει όλα και δεν αφήνει κανένα περιθώριο κέρδους για τους αντιπάλους του. Δεύτερον, από την επιδίωξη του Ταγίπ Ερντογάν να επιβάλλει de facto τον εαυτό του ως πρόεδρο μιας προεδρικής Δημοκρατίας χωρίς να έχει την προβλεπόμενη από το Σύνταγμα νομιμοποίηση. Και τρίτον, από τις μέχρι τώρα ενέργειες της τουρκικής πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας αναφορικά με την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της χώρας, οι οποίες καταδεικνύουν ότι αυτές στηρίζονται στο θυμικό και είναι άγνωστο πότε θα λειτουργήσει η σωφροσύνη και η λογική.
Του Χρήστου Μηνάγια
2 Αυγούστου 2016
http://www.liberal.gr/arthro/68882/amyna--diplomatia/2016/o-politikos-kai-o-stratigikos-stochos-tou-praxikopimatos-stin-tourkia.html
1.
Δύο φορές ηττημένες οι ένοπλες δυνάμεις της Τουρκίας
μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα
H τουρκική μιλιταριστική παροιμία «Κάθε Τούρκος γεννιέται στρατιώτης», ίσως πρέπει να αλλάξει και να προστεθεί η φράση «Κάποιοι όμως εξ αυτών κάνουν πραξικοπήματα και σκοτώνουν».
Αν κάποιος πάντως ηττήθηκε κατά κράτος με το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου είναι οι τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις, σε όλο το θεσμικό τους εύρος.
Η αποστρατεία πάνω από 8.500 αξιωματικών, ποσοστό 1,5%, ίσως αριθμητικά δείχνει μικρή. Όμως οι αποστρατείες στρατηγών, ναυάρχων και πτεράρχων φτάνουν στο 44% των υπηρετούντων, ποσοστό κάθε άλλο παρά μικρό. Οι οργανωτικές και επιχειρησιακές αδυναμίες είναι δεδομένες την ώρα μάλιστα που η Τουρκία πρέπει να αντιμετωπίσει ασύμμετρες απειλές εντός και εκτός των συνόρων της.
Η κατάπτωση των τουρκικών ΕΔ είναι πικρή και ειρωνική. Πρώτα οι Γκιουλενιστές, με τη βοήθεια του Ερντογάν φυλάκισαν εκατοντάδες ανωτάτους αξιωματικούς με κατασκευασμένες κατηγορίες. Κατόπιν αντικατέστησαν τους εκδιωχθέντες με δικούς τους Γκιουλενιστές αξιωματικούς με την συγκατάθεση Ερντογάν που χαιρόταν για την απομάκρυνσή τους και την αντικατάστασή τους από «καλούς μουσουλμάνους» αξιωματικούς.
Στην τελευταία πράξη της τουρκικής κωμικής όπερας είδαμε άρματα μάχης στους δρόμους να κλείνουν τη γέφυρα του Βοσπόρου και να κυκλώνουν το προεδρικό μέγαρο, μαχητικά F-16 να πετούν πάνω από την Άγκυρα και να βομβαρδίζουν το κοινοβούλιο και αστυνομικά κτήρια, στρατιώτες να κλείνουν το αεροδρόμιο και να μεταδίδουν τηλεοπτικά μηνύματα, ελικόπτερα να βάλλουν το αρχηγείο της ΜΙΤ, οι αρχηγοί των κλάδων των ΕΔ να αιχμαλωτίζονται και άρματα να σκοτώνουν πολίτες, χιλιάδες εκ των οποίων βγήκαν στους δρόμους και τελικά τους νικητές υπέρ της δημοκρατίας πολίτες να λυντσάρουν στρατιώτες.
Η αυλαία έπεσε με τις ΕΔ να χάνουν σχεδόν το ήμισυ των ανωτάτων αξιωματικών τους, βάσεις στρατηγικής σημασίας, κλειστές στρατιωτικές σχολές, ναυπηγεία, εργοστάσια και εγκαταστάσεις συντήρησης των ΕΔ να περνούν υπό πολιτικό έλεγχο και τη γενική καχυποψία να απλώνεται. Έγιναν αρκετά για την εκκαθάριση των ΕΔ;
Παρόλα αυτά ο στρατός χαρακτηρίζεται ως πάντοτε ισχυρός, η Τουρκία θα κατασκευάσει δικά της αεροσκάφη, ελικόπτερα, πυραυλικά συστήματα. Τα δε ναυπηγηθέντα στην Τουρκία τουρκικά πλοία θα πλέουν σε όλον τον κόσμο για να βοηθούν τους καταπιεσμένους μουσουλμάνους.
Χωρίς αποτρεπτική ισχύ η Τουρκία δεν θα γίνει μεγάλη παγκόσμια δύναμη. Δεν θα μπορεί να αντιμετωπίσει πιθανούς αντίπαλους όπως η Ρωσία, το Ισραήλ, η Αίγυπτος, η Συρία, το Ιράν, ακόμα και η μικρή Κύπρος, ή και όλοι οι ανωτέρω μαζί. Όμως όταν έρθει το πλήρωμα του χρόνου η Τουρκία θα προκαλέσει την «άπιστη» Δύση.
Υπάρχει μια τεράστια αντίφαση μεταξύ των στόχων που θέτει η κυβέρνηση και το πώς τελικά η χώρα θα καταλήξει. Ο Ερντογάν και οι ομοϊδεάτες του θέλουν να οθωμανοποιήσουν την Τουρκία με την θρησκευτική και πολιτική έννοια του όρου. Ίσως αποτύχουν σε αυτό. Όμως μια οθωμανική Τουρκία με τον στρατό σε παρακμή οδήγησε κάποτε στην πτώση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
AUGUST 4, 2016 5
Του Burak Bekdil
http://www.hurriyetdailynews.com/the-turkish-army-twice-a-loser.aspx?PageID=238&NID=102409&NewsCatID=398
AΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ:
http://mignatiou.com/2016/08/dio-fores-ittimenes-i-tourkikes-enoples-dinamis-meta-to-praxikopima/
2.
3 Αυγούστου 2016
Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΔΡΙΒΑ
Η Αμερική και η Ρωσία κρατούν τα κλειδιά της Ευρασίας
και του μέλλοντος της Τουρκίας
Η υπερδραστηριότητα στη Μέση Ανατολή, επανήλθε καθώς από ό,τι φαίνεται ο Ταγίπ Ερντογάν είχε μια πράγματι λαμπρή ιδέα, να χρησιμοποιήσει ένα ελεγχόμενο (αν όχι προβοκατόρικο) πραξικόπημα.
Στην πολιτική, ένας ελιγμός μπορεί να είναι πράγματι πολύ ευφυής και να προξενεί θαυμασμός. Παρόλα αυτά, η πολιτική είναι –μεταξύ άλλων- και η τέχνη του αποτελέσματος. Από στρατηγικής άποψης, ο Ερντογάν, έβαλε στην τελική τροχιά την Τουρκία για την οποία είχαμε πει πως από τις πρόσφατες εκλογές, η τουρκική κοινωνία επέλεξε να συνηγορήσει άθελά της στο δέσιμο της θηλιάς που επιμελώς στήνει ο απολυταρχικός ηγέτης.
Οι ΗΠΑ και η Ρωσία, συνιστούν την μπάρα ισορροπίας μιας περιοχής που έχει τουλάχιστον τέσσερα μεγάλα κράτη σε αστάθεια και που ασφαλώς, αλληλεπιδρούν και επηρεάζουν τις αποφάσεις των δύο αυτών μεγάλων δυνάμεων (Ουκρανία, Τουρκία, Συρία, Λιβύη).
Η άσχημη αρχή από την Ουκρανία.
Χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία, έχουν –μεταξύ άλλων- δύο κοινές ορίζουσες αναφορικά με τη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής: α) οι στόχοι τους τίθενται και γίνεται απόπειρα να υλοποιηθούν με μονάδα μέτρησης χρόνου, τη δεκαετία. β) οι λήπτες απόφασεων και οι αναλυτές, διαμορφώνουν το πλαίσιο δράσης τους μέσα από επισκόπηση της γεωπολιτικής. Αφού δουν τι παρουσιάζει ή τι θα παρουσιάζει έλλειψη στο εσωτερικό τους τις επόμενες δεκαετίες ή τι επιδιώκουν να επαυξήσουν, χρησιμοποιούν το χάρτη και αξιολογούν γεω-οικονομικές πληροφορίες. Οι χώρες αυτές, δεν έχουν Eurogroup και απτυχίωτους αξιωματούχους οι οποίοι διαμορφώνουν πολιτικές για 500 εκ. ανθρώπους, όπως η Ε.Ε.
Η κρίση στην Ουκρανία, δεν ξεκίνησε καν στην 8ετία του Ομπάμα. Η Ουκρανία έχει ξεκινήσει να απασχολεί τη διεθνή κοινότητα από τα πρώτα χρόνια της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα. Η Ουκρανία, είναι μια πολύ κρίσιμη χώρα. Πέραν του οτι υπήρξε ο σιτοβολώνας της Ρωσίας, η Ουκρανία προστατεύει γεωγραφικά τη δυτική ρωσική ενδοχώρα από τη νότια πτέρυγα του ΝΑΤΟ (Τουρκία) και ταυτόχρονα, από την ευρω-ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ (Πολωνία και Ρουμανία) και μαζί με τη Λευκορωσία, αποτελούν μια -τρόπον τινά- πρώτη γραμμή άμυνας. Επιπρόσθετα, η Ουκρανία, σε συνδυασμό με τη δυτική πλευρά του Καυκάσου, συναποτελεί την «αλυσίδα» της Ρωσίας για ισχυρή παρουσία σε Μαύρη Θάλασσα, Κάυκασο και Κασπία Θάλασσα. Αν συνυπολογίσουμε την κομβική αξία της Ουκρανίας αναφορικά με τη ρωσική ενεργειακή διπλωματία, εύκολα αντιλαμβανόμαστε γιατί η Ουκρανία αποτελεί ζωτικό χώρο για τη Ρωσία και γιατί η τελευταία, προσάρτησε την Κριμαία πάνω στην κορύφωση της ουκρανικής κρίσης λίγα χρόνια πριν. [1]
Η σύνδεση της Συρίας με Ουάσινγκτον, Μόσχα και Πεκίνο.
H επιρροή της Ρωσίας στη Συρία και η επιθυμία των ΗΠΑ για συνολική απεξάρτηση της περιοχής (κυρίως της Ε.Ε) από το ρωσικό δίκτυο και την παροχή υδρογονανθράκων της Ρωσίας, σε συνδυασμό με τις άριστες (τότε) σχέσεις της Μόσχας με το Βερολίνο, ανησύχησαν τις ΗΠΑ που προσπαθούν να διορθώσουν λάθη τους συην περιοχή και ταυτόχρονα να την ανασυγκροτήσουν με βάση τα δικά τους συμφέροντα και να τη διαμορφώσουν με τρόπο που θα εξυπηρετεί τα αμερικανικά σχέδια για την Ανατολική Ασία. Οι ΗΠΑ, διαβλέποντας πως η ειδική σχέση Ρωσίας με Ιράν (πριν την προκαταρτική συμφωνία μεταξύ Δύσης και Ιράν).
Όταν έλαβε χώρα το γεγονός με τον Στολίσκο και η Τουρκία δημιούργησε μια αφορμή προκειμένου να δείξει στον αραβικό κόσμο πως δεν έχει πλέον ομαλές σχέσεις με το Ισραήλ, η Άγκυρα προωθούσε μια συνεργασία με τη Συρία και το Ιράν. Οι ΗΠΑ δεν είδαν με καλό μάτι αυτήν την τριγωνική σχέση καθώς ένας από τους θεμελιώδεις στόχους των ΗΠΑ στην περιοχή, είναι η αποσύνδεση Ιράν και Συρίας. Πόσο μάλλον αν στον υφιστάμενο άξονα (απαράδεκτος για τα αμερικανικά συμφέροντα) συμμετείχε και η Τουρκία. Η Συρία, νότια της Τουρκίας, εξασφαλίζει στη Ρωσία έξοδο στη Μεσόγειο. Μια έξοδο που πασχίζει να διατηρήσει και να επεκτείνει εδώ και αιώνες. Ένας από τους γεωπολιτικούς λόγους που δεν άντεξε στον «αγώνα αντοχής» του Ψυχρού Πολέμου η ΕΣΣΔ, ήταν ακριβώς, η έλλειψη επιρροής στη Μεσόγειο Θάλασσα. Προσπάθησε να συνεργαστεί με την Αίγυπτο αλλά με όσα ακολούθησαν την εποχή του Νάσσερ, η ΕΣΣΔ περιορίστηκε στη Μαύρη Θάλασσα. Η Συρία, αποτελεί επίσης ζωτικό χώρο για τη Ρωσία, τόσο για την εξασφάλιση ενεργειακού ρόλου στο μεγάλο παιχνίδι ενεργειακής διπλωματίας που διεξάγεται, όσο και για την επίτευξη του κεντρικού της στόχου που δεν είναι άλλος από ανασυγκρότηση του γεωπολιτικού της χώρου που περιλαμβάνει Κεντρική Ασία και Μέση Ανατολή.
Η Ουκρανία, είναι με λίγα λόγια ο γεωπολιτικός πυλώνας της Ρωσίας, μαζί με τον Κάυκασο. Αν ελέγχει αυτόν τον χώρο, τότε μπορεί με σχετική ασφάλεια και χαμηλότερο ρίσκο να επεκτείνει την επιρροή της. Σε όλα αυτά, ο Πρόεδρος Πούτιν, κρατά έναν σημαντικό παράγοντα στα χέρια του, έναν παράγοντα που τον Οκτώβριο του 2015, οδήγησε τις ΗΠΑ στο να αποδεχτούν και επίσημα, πως η Ρωσία μπορεί να έχει ρόλο στη Μέση Ανατολή. Αυτός ο παράγοντας, είναι η Κίνα. Οι ΗΠΑ, θα προτιμούσαν να έχει ρόλο στην περιοχή η Ρωσία, παρά η Κίνα καθώς η δεύτερη έχει τρομακτικούς αριθμούς να συμμαχούν μαζί της και τεράστιες ενεργειακές ανάγκες (επομένως ζωτικό κίνητρο) οι οποίες, σε συνδυασμό με τα τεράστια πλεονάσματα που η Κίνα διαθέτει, θα μπορούσαν να επεκτέινουν την επιρροή της στην περιοχή της «κοιλιάς» της Ασίας (Κεντρική Ασία και Μέση Ανατολή επίσης). Ούτε η Ρωσία θα ήθελε να δει την Κίνα να επεκτείνεται στο ζωτικό της χώρο (μπορεί η στρατηγική συνεργασία μεταξύ Πεκίνου και Μόσχας να θεωρείται προσώρας ισχυρή όμως Κίνα και Ρωσία έχουν στο τέλος βαθιά ανταγωνιστικά συμφέροντα). Με άλλα λόγια, οι ΗΠΑ, στο ζήτημα της Συρίας, αποδέχτηκαν κάτι παραπάνω από την είσοδο της Ρωσίας στη διεθνή πολιτική. Αποδέχτηκαν και με τον πιο επίσημο τρόπο πως η εποχή της μονοκρατορίας τους, τελείωσε.
Το πρόβλημα που είναι η Τουρκία.
Ένας τεράστιος χώρος, εξαιρετικά ετερογενής, έχει γίνει το πεδίο του ανταγωνισμού και αναδιανομής των επιρροών που θα έχουν οι ενδιαφερόμενες δυνάμεις. Από την Πολωνία και τις Βαλτικές χώρες μέχρι τη Ρουμανία και τη Ελλάδα και την Άιγυπτο (από βόρεια προς νότια) και από την Ρουμανία και τη Βουλγαρία ως το Ιράν και το Καζαχστάν, (περιλαμβάνεται η Ουκρανία και ο Κάυκασος με την Κασπία Θάλασσα- στα ανατολικά) κρίνεται το μέλλον του κόσμου του επόμενου αιώνα. Σε αυτήν την περιοχή, θα αναδειχθούν οι προνομιούχοι για τον ανταγωνισμό στην Ανατολική Ασία.[2]
Όπως αναφέραμε, ο άξονας Συρίας και Ιράν, έχει σε μεγάλο βαθμό σπάσει (εκτός συγκλονιστικού απροόπτου) και αναμένουμε τις κινήσεις του Ιράν το οποίο είναι το διακύβευμα τόσο για τις ΗΠΑ, όσο και για τη Ρωσία και την Κίνα. Οι ΗΠΑ, θεωρούν πως το Ιράν θα είναι η κρίσιμη χώρα για το περιβόητο Pivot στην Ανατολική Ασία καθώς πέραν της ενεργειακής ισχύος του Ιράν και των πολλά υποσχόμενων παραγωγικών του συντελεστών, η επικράτειά του, συνιστά το σταυροδρόμι μεταξύ Κόλπου, Κεντρικής Ασίας και Μέσης Ανατολής. Η επιρροή των ΗΠΑ στο Αζερμπαϊτζάν, είναι έως τώρα δεδομένη. Αν αυξήσουν την επιρροή τους και στο Ιράν, τότε ο ενεργειακός τους σχέδια αποκτούν πλεονέκτημα έναντι των άλλων,κρατώντας μακρυά την Κίνα και ταυτόχρονα, φθείροντας τη Ρωσία στην Ουκρανία που θα αναζητήσει άλλες διαδρομές, μέχρι (και αν) ομαλοποιηθεί η κατάσταση στο Κίεβο. Έτσι, η Ευρώπη θα απεξαρτηθεί στο απώτερο μέλλον (μετά το 2030) από την ενεργειακή εξάρτηση της Ρωσίας. Σε όλα αυτά, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η επέμβαση των ΗΠΑ στο Ιράκ, αποσκοπούσε μεταξύ άλλων στο να βρεθούν ανάμεσα στο Ιράν και στη Συρία, «περικυκλώνοντας» μάλιστα το Ιράν και με την επέμβαση στο Αφγανιστάν.[3]
Σε όλα αυτά, λείπει ένας πολύ σημαντικός συντελεστής. Η Τουρκία. Η Άγκυρα, είχε υπολογιστεί στο να γίνει ο ενεργειακός κόμβος της Δύσης. Γνωρίζοντάς το αυτό, η Τουρκία του ΑΚΡ, αύξησε τα αιτήματά της από τη Δύση, με τελευταία τα όσα εγείρει η Τουρκία από την Ε.Ε για το προσφυγικό. Η τουρκική κυβέρνηση, συμπεριφέρεται έως σήμερα ως το απόλυτο γεωπολιτικό μονοπώλιο. Σε αυτό, βοήθησε και η Δύση. Τα γεγονότα που ακολούθησαν την ατυχή και άστοχη ενέργεια της κατάρριψης του ρωσικού αεροσκάφους, οδήγησαν την Τουρκία στο να ατενίζει τον εφιάλτη της ένωσης των τριών κουρδικών «καντονιών» και η πολιτική αστάθεια που αντιμετωπίζει, την καθιστά ευάλωτη στη φθορά που μπορεί να συνεχίσει να προκαλεί το ΡΚΚ εντός της Τουρκίας. Πιθανή αλλαγή συνόρων, θα καθιστούσε την Τουρκία δευτερογενή ενεργειακό κόμβο και ταυτόχρονα, δε θα μπορούσε να έχει παράλογες αιτιάσεις λόγω κάποιου γεωπολιτικού μονοπωλίου. Το Κουρδικό, θα είναι εκείνο το ζήτημα που θα καθορίσει τη γεωπολιτική αξία της Τουρκίας για τις επόμενες δεκαετίες.
Το αποτυχημένο πραξικόπημα, αναβαπτίζει τον Ερντογάν πολιτικά και είναι φανερό πως με αυτόν τον τρόπο, κατάφερε να μηδενίσει το κοντέρ του πολιτικού κόστους που είχε έως τώρα και να αναζητήσει συμμάχους εντός της χώρας του καθώς η Τουρκία βρίσκεται σε τροχιά απομόνωσης (τουλάχιστον από τη Δύση) ενώ ούτε η Ρωσία έχει λόγους να υποστηρίξει ενεργά την Τουρκία όσο η Ουκρανία βρίσκεται σε αυτήν την κατάσταση. Δεν πρέπει να λησμονούμε πως ανάμεσα στην Ουκρανία και στη Συρία, βρίσκεται η Τουρκία. Η ρωσική στήριξη στην Τουρκία, έχει παρερμηνευθεί τις μέρες που περνούμε. Γιατί θα ήθελε να στηρίξει προσωρινά η Ρωσία την Τουρκία; Τέσσερις βασικοί λόγοι οδηγούν τη Μόσχα στο να πράξει έτσι: Ο πρώτος είναι για να αναθεωρήσει η Τουρκία τα όσα ζητά στη Συρία (πράγμα απολύτως αβέβαιο καθώς εξαρτάται εν πολλοίς η πορεία του Κουρδικού Ζητήματος). Δεύτερον, η Μόσχα στέλνει μήνυμα στις ΗΠΑ πως στον ενεργειακό χάρτη της περιοχής, δεν μπορεί να αποκλειστεί η Μόσχα. Τρίτον, προωθεί τη φθορά σχέσης μεταξύ δύο νατοϊκών συμμάχων, καθιστώντας το ΝΑΤΟ ετι περαιτέρω προβληματικό στον συντονισμό του. Τέλος, η Ρωσία στέλνει ακόμη ένα μήνυμα στη Δύση πως αν θέλει να μη στηρίζει την Τουρκία το Κρεμλίνο, πρέπει να επανεξεταστεί το ζήτημα των κυρώσεων της Δύσης έναντι της Ρωσίας και επίσης, να υπάρξει ομαλοποίηση της κατάστασης της Ουκρανίας, προς όφελος της Ρωσίας.
Η Ρωσία, με άλλα λόγια, θα αφήσει την Τουρκία στο έλεός της μόλις ικανοποιηθούν κάποια από τα αιτήματά της και είναι πολύ πιθανό να ικανοποιηθούν, καθώς η Δύση δεν έχει εναλλακτικές σε αυτήν την περίσταση, όταν ο Ερντογάν απειλεί με ανατίναξη τη συμφωνία μεταξύ Ε.Ε και Τουρκίας για το προσφυγικό.
Μέρος της λύσης του προβλήματος η αναβάθμιση Ελλάδας και Κύπρου.
Η Δύση πληρώνει τους υπολογισμούς της και τις βεβαιότητές της σχετικά με την Τουρκία. Μέχρι λίγα χρόνια πριν, ακόμη και αν η Δύση διέβλεπε πως η Τουρκία αποτελεί πυλώνα αστάθειας, στήριζε τον γεωπολιτικό «ναρκισσισμό» της Τουρκίας. Με όσα εξελίσσονται στην Ευρώπη, η οποία έχει αρχίσει να αντιμετωπίζει προβλήματα που αντιμετωπίζουν άλλες περιοχές του πλανήτη και που ανήκουν στον αναπτυσσόμενο κόσμο, η Δύση δεν έχει πολλές επιλογές. Τόσο η Ελλάδα, όσο και η Κύπρος αποτελούν μέρος της λύσης ενός προβλήματος που η Δύση πίστεψε οτι οφειλόταν απλά στο θέμα της τουρκικής διακυβέρνησης. Η Τουρκία, ειδικά μετά την εκμετάλλευση του αποτυχημένου πραξικοπήματος από τον Ερντογάν, είναι πολύ πιθανό να προβεί σε κινήσεις απελπισίας και κυρίως, στο να στραφεί κατά των Κούρδων. Ο Ερντογάν, έχει ήδη ξεκινήσει μια αντι-δυτική καμπάνια και ταυτόχρονα απειλεί την Ευρώπη με το προσφυγικό, καταφεύγοντας στην τακτική «απαγωγής Ομήρων».
Είναι να αναρωτιέται κανείς αν σήμερα ο Επίτροπος Γιούνκερ, θα επαναλάμβανε την ερώτηση «γιατί τσακώνονται οι Έλληνες και οι Τουρκοι για κάποια μίλια θάλασσας», έχει πάρει την απάντησή του. Είναι αδιανόητο και επικίνδυνο να διατυπώνονται τέτοιες φράσεις, πόσο μάλλον να ακολουθούνται και οι αντίστοιχες πολιτικές. Σήμερα, όλες οι μεγάλες δυνάμεις (κυρίως οι νατοϊκές) αντιλαμβάνονται πως Ελλάδα και Κύπρος αποτελούν όχι μόνο χώρες που δεν ακολουθούν πολιτικές διεθνών ταραξιών όπως πράττει η Τουρκία, αλλά αποτελούν και κλειδί για την ασφάλεια της Ευρώπης.
[1] Πηγή Χάρτη: http://lamprosdouroukis.blogspot.gr/ .
[2] Πηγή Χάρτη: Europe, North Africa and the Middle East, Library of Congress, δημοσιευμένο στο διαδικτυακό τόπο: https://www.loc.gov/resource/g5670.ct001613/ .
[3] Πηγή Χάρτη: Τhe Balance of Super Powers Ahead of the 3rd Gulf War, Essential Intelligence, δημοσιευμένο στο διαδικτυακό τόπο: http://essential-intelligence-network.blogspot.gr/2012/04/balance-of-super-powers-ahead-of-3rd.html .
Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΔΡΙΒΑ
http://mignatiou.com/2016/08/i-ameriki-ke-i-rosia-kratoun-ta-klidia-tis-evrasias-ke-tou-mellontos-tis-tourkias/
Σκίτσο του Τ.ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ
3.
3.
Άγγ.Συρίγος: Προς ένα σουνιτικό Ιράν εξελίσσεται η Τουρκία
Θα συνεχιστούν τα προβλήματα με Ελληνισμό
Λευκωσία:
Η Τουρκία μετεξελίσσεται προς ένα σουνιτικό Ιράν όπου θα υπάρχουν εκλογές αλλά δεν θα υπάρχουν ισχυρές αντίθετες φωνές. Αυτό αναφέρει ο επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Άγγελος Συρίγος, σε συνέντευξή στον «Φ», σημειώνοντας παράλληλα ότι εκεί που τα πράγματα παραμένουν σταθερά είναι στο ότι η Τουρκία παραδοσιακά είναι μία χώρα με έντονο τον αυταρχισμό και κύριο χαρακτηριστικό ότι οι μείζονες αποφάσεις λαμβάνονται από τον ηγέτη της ερήμην του λαού.Τονίζει δε, για να δείξει τα στεγανά που εν πολλοίς ισχύουν στο πολιτικό σύστημα της Τουρκίας, πως παλιά λεγόταν σουλτάνος, αργότερα Κεμάλ, Οζάλ και σήμερα Ερντογάν.Ο Άγγελος Συρίγος απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με το τι σημαίνουν όλες αυτές οι εξελίξεις στην Τουρκία για τον Ελληνισμό, ανέφερε πως τα προβλήματα μεταξύ Ελλάδος-Κύπρου με την Τουρκία θα συνεχιστούν, διότι οφείλονται στη διαφορετική αντίληψη που έχει η κάθε πλευρά για τον ρόλο της στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.
Πώς επηρεάζει το σκηνικό στην Τουρκία το αποτυχημένο πραξικόπημα;
O Ερντογάν εκμεταλλεύθηκε απολύτως την αποτυχία του κινήματος και προχωρεί με τρομερή ένταση στις εκκαθαρίσεις όλων των πολιτικών του αντιπάλων. Ακούγονται διάφορες θεωρίες σύμφωνα με τις οποίες το πραξικόπημα ήταν δημιούργημα του Ερντογάν. Το πραξικόπημα, όμως, ήταν καθ’ όλα πραγματικό.
Από τα στοιχεία που έχουμε, φαίνεται ότι απέτυχε διότι οι κινηματίες αποφάσισαν να δράσουν πιο νωρίς από την προγραμματισμένη ημέρα και ώρα. Το πλέον πιθανόν είναι να φοβήθηκαν ότι τα σχέδιά τους είχαν καταστεί γνωστά στον Ερντογάν και κινήθηκαν βεβιασμένα υποπίπτοντας σε σειρά λαθών.
Η αποτυχία τους θα οδηγήσει στην πλήρη κυριαρχία του Ερντογάν στην εσωτερική πολιτική σκηνή της Τουρκίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι το ήμισυ περίπου του πληθυσμού, που στέκεται σταθερά απέναντι στον Ερντογάν, ξαφνικά θα τον λατρέψει. Οι αντίπαλοί του, όμως, θα έχουν χαμηλό ηθικό και σε πολλές περιπτώσεις θα είναι τόσο τρομοκρατημένοι που δεν θα τολμούν να τον αμφισβητήσουν ευθέως.
Εκτιμάτε δηλαδή πως η Τουρκία θα αλλάξει ριζικά μετά από αυτές τις εξελίξεις;
Η Τουρκία αλλάζει ως προς το ότι απομακρύνεται από το κοσμικό κράτος που επέβαλε ο Κεμάλ Ατατούρκ. Μετεξελίσσεται προς ένα σουνιτικό Ιράν όπου θα υπάρχουν εκλογές αλλά δεν θα υπάρχουν ισχυρές αντίθετες φωνές.
Εκεί που τα πράγματα παραμένουν σταθερά είναι ότι η Τουρκία παραδοσιακά είναι μία χώρα με έντονο τον αυταρχισμό και κύριο χαρακτηριστικό ότι οι μείζονες αποφάσεις λαμβάνονται από τον ηγέτη της ερήμην του λαού. Παλιά λεγόταν σουλτάνος, αργότερα Κεμάλ, Οζάλ και σήμερα Ερντογάν. Ο λαός είναι απών από αυτή τη διαδικασία.
Το λέω αυτό εν συγκρίσει προς την Ελλάδα, όπου, παρά το ατελές θεσμικό οικοδόμημα, η συμμετοχή του λαού στις μείζονες πολιτικές αποφάσεις θεωρείται αυτονόητη. Όλες σχεδόν οι ελληνικές επιλογές στρατηγικού χαρακτήρα προήλθαν από οδυνηρές γέννες και σημαδεύθηκαν από οξύτατες και αιματηρές συγκρούσεις. Η επιλογή της Αντάντ στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο συνδέθηκε με τον εθνικό διχασμό. Η μετωπική σύγκρουση της Ελλάδος με τις δυνάμεις του Άξονα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οδήγησε στην απώλεια του 10% του ελληνικού πληθυσμού και κατέστρεψε όλες τις υποδομές της χώρας.
Η συμπαράταξη με τη Δύση κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου ήταν αποτέλεσμα ενός αιματηρού εμφυλίου πολέμου που σημάδεψε την πορεία της χώρας για δεκαετίες.
Η μόνη αναίμακτη μείζων επιλογή υπήρξε η ένταξη της Ελλάδος στην ΕΟΚ, που και αυτή προκάλεσε έντονη ιδεολογική αντιπαράθεση και απαίτησε ισχυρή πολιτική βούληση. Η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ ήταν συνέπεια της ενεργού συμμετοχής της Ελλάδος στα ευρωπαϊκά δρώμενα. Οι δύσκολες γέννες οδηγούν σε ορθότερες επιλογές.
Αντιθέτως, στην περίπτωση της Τουρκίας όλες οι στρατηγικές της επιλογές, στον Α΄ και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στον Ψυχρό Πόλεμο, ως προς την ένταξη στην ΕΕ, είτε υπήρξαν αποφάσεις μίας στενής ηγετικής ομάδας, μακριά από ιδεολογικές ζυμώσεις με τον τουρκικό λαό, είτε δεν ήσαν επιλογές αλλά προέκυψαν.
Σε πρακτικό επίπεδο, τι σημαίνουν όλες αυτές οι εξελίξεις στην Τουρκία για τον Ελληνισμό;
Οι διαφορές μεταξύ Ελλάδος-Κύπρου και Τουρκίας δεν σχετίζονται με τις πολιτικές ηγεσίες των δύο χωρών. Οφείλονται σε αντικρουόμενα συμφέροντα, σχετικώς με τον ρόλο που επιθυμεί κάθε χώρα να διαδραματίσει στην ανατολική Μεσόγειο, τα Βαλκάνια και τον Εύξεινο Πόντο.
Στη γεωπολιτική σκακιέρα της ανατολικής Μεσογείου ο Ελληνισμός, όπως εκφράζεται μέσα από τις κρατικές οντότητες της Ελλάδος και της Κυπριακής Δημοκρατίας, διαθέτει δύο κρίσιμα ερείσματα. Την Κύπρο, που μας φέρνει σε επαφή με τα κράτη της Μέσης Ανατολής, και το Αιγαίο, στο οποίο η απόλυτη ελληνική κυριαρχία οδηγεί σε πλήρη έλεγχο των περασμάτων προς τον Εύξεινο Πόντο.
Αυτά τα δύο στοιχεία προσπαθεί να ακυρώσει η τουρκική πολιτική, διότι συγκρούονται με τη δική της αντίληψη για τον ρόλο που θέλει να διαδραματίσει στην περιοχή. Η Τουρκία θεωρεί παγίως πως Ελλάδα και Κύπρος παρεμβαίνουν στον «ζωτικό χώρο» της και προσπαθεί να περιορίσει τις δύο αυτές χώρες από την άσκηση των δικαιωμάτων τους.
Πολλοί προσπαθούν να εξηγήσουν τις ελληνοτουρκικές σχέσεις μέσα από το πρίσμα των στερεοτύπων. Υποτίθεται ότι οι διαφορές Ελλάδος-Κύπρου και Τουρκίας οφείλονται κυρίως σε ψυχολογικές αιτίες αντιπαλότητας που ανάγονται στην ιστορία.
Είναι βεβαίως γεγονός ότι τμήμα της αντιπαλότητας μεταξύ των δύο λαών μπορεί να αναχθεί στην εικόνα που αναπαράγει η συλλογική μνήμη και οι ιδεοληψίες. Η προσπάθεια όμως αναγωγής όλων των προβλημάτων στην ψυχολογία και την ιστορία δεν μπορεί να κριθεί σοβαρά. Η αρνητική εικόνα που έχουν οι Έλληνες για τους Τούρκους δεν οφείλεται στην άλωση της Κωνσταντινουπόλεως το 1453, ούτε στη Μικρασιατική Καταστροφή.
Η παρουσία των τουρκικών στρατευμάτων κατοχής στην Κύπρο δεν είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο, όπως επίσης δεν είναι ψυχανέμισμα η αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας σε νησιά του Αιγαίου, οι παραβιάσεις του ελληνικού εναερίου χώρου και το casus belli. Επομένως, τα προβλήματα μεταξύ Ελλάδος-Κύπρου με την Τουρκία θα συνεχιστούν, διότι οφείλονται στη διαφορετική αντίληψη που έχει η κάθε πλευρά για τον ρόλο της στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.
Θα προχωρήσει στα ανοίγματα που έχει εξαγγείλει ο Ερντογάν; Θεωρείτε ότι αλλάζει το δόγμα της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας με τα ανοίγματα προς Μόσχα και Τελ Αβίβ;
Το μεγαλύτερο πρόβλημα του Ερντογάν σήμερα είναι η διαχείριση των κουρδικών πληθυσμών εντός και εκτός της χώρας. Το Κουρδικό απειλεί τη σταθερότητα στην ίδια την Τουρκία. Προκειμένου να διασώσει το μείζον, ο Ερντογάν αποφάσισε να κλείσει τα πολλά ανοιχτά μέτωπα για να επικεντρωθεί στο Κουρδικό. Οι υποχωρήσεις που κάνει είναι πρωτοφανείς για την αλαζονεία του. Δείχνουν, όμως, έναν πραγματιστή ηγέτη που έχει τη δυνατότητα να αλλάζει την πολιτική του ακόμη κι όταν για χρόνια έχει ακολουθήσει άλλους δρόμους.
Πόσο μπορούν να κρατήσουν αυτές οι συμμαχίες, λαμβάνοντας υπόψη και την εν γένει συμπεριφορά του κ. Ερντογάν;
Με τη Ρωσία τα πράγματα παραμένουν περίπλοκα. Το ρωσικό εμπάργκο χτύπησε άγρια τον τουρισμό και τις εξαγωγές της Τουρκίας. Παράλληλα, όμως, η Ρωσία παρέμεινε ο βασικός προμηθευτής φυσικού αερίου της Τουρκίας και η Τουρκία είναι η χώρα με τη δεύτερη μεγαλύτερη κατανάλωση ρωσικού φυσικού αερίου. Επίσης, Ρώσοι έχουν αναλάβει την κατασκευή δύο πυρηνικών εργοστασίων στην Τουρκία.
Ο πραγματισμός επέβαλε την ανεύρεση ενός modus vivendi στις σχέσεις των δύο χωρών. Αμφίβολο, όμως, είναι εάν θα τα βρουν στα θέματα του μελλοντικού καθεστώτος στη Συρία και των Κούρδων.
Εκτιμώ ότι ο Ερντογάν θέλει να χρησιμοποιήσει την προσέγγιση με τη Ρωσία για να δημιουργήσει κλίμα ανησυχίας στη Δύση και να αποσπάσει ανταλλάγματα. Αυτό άλλωστε είναι κλασική κίνηση των Τούρκων.
Κάτι ανάλογο είχε γίνει και κατά την περίοδο των διακοινοτικών συγκρούσεων στην Κύπρο και των συζητήσεων για τα σχέδια Άτσεσον. Τον Ιούλιο του 1964 η Άγκυρα επέτρεψε, καθ’ υπέρβαση της Συμβάσεως του Μοντρέ του 1936, τον διάπλου των Στενών από ένα σοβιετικό καταδρομικό, συνοδευόμενο από δυο αντιτορπιλικά που ενίσχυσαν τη σοβιετική παρουσία στη Μεσόγειο. Επίσης, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, η Τουρκία είχε λάβει περισσότερη σοβιετική βοήθεια από οποιανδήποτε άλλη χώρα του Τρίτου Κόσμου.
Η επίλυση των προβλημάτων της Τουρκίας με το Ισραήλ δεν πρέπει να εκπλήσσει. Το Ισραήλ ουδέποτε επέλεξε να έχει απέναντί του την Τουρκία και η επιδείνωση των διμερών σχέσεων δεν υπήρξε δική του πρωτοβουλία. Ήταν θέμα χρόνου η αποκατατάσταση των σχέσεων των δύο χωρών. Δεν αναμένεται ότι θα επανέλθουν στον στρατηγικό χαρακτήρα που είχαν προ του 2009. Το βασικό είναι ότι Τελ Αβίβ και Άγκυρα μοιράζονται την ίδια επιθυμία να αναχαιτισθεί το Ιράν, ενώ και οι ενεργειακές πηγές της ανατολικής Μεσογείου παίζουν τον ρόλο τους.
Με δεδομένο ότι προχωρεί η αναθέρμανση των σχέσεων με Ρωσία και Ισραήλ, αυτό τι σημαίνει για τον Ελληνισμό;
Εν αντιθέσει προς τη Ρωσία, οι εξελίξεις με το Ισραήλ δεν είναι ευνοϊκές για τα ελληνικά συμφέροντα. Μετά το 2010 όλες οι κυβερνήσεις Ελλάδος-Κύπρου θεωρούν ως βασική παράμετρο της εξωτερικής πολιτικής την προσέγγιση με το Τελ Αβίβ. Το Ισραήλ έχει πρόβλημα με την εξαγωγή των ενεργειακών του κοιτασμάτων.
Μετά την ανακάλυψη του κοιτάσματος «Ζορ» από την Αίγυπτο εξανεμίζεται η πιθανότητα εξαγωγής ισραηλινού αερίου στη συγκεκριμένη χώρα. Πού θα στείλει το Ισραήλ το αέριο; Οργανωμένα συμφέροντα πιέζουν προς τη δημιουργία ενός αγωγού που θα οδηγεί το αέριο στην Τουρκία και από εκεί στην Ευρώπη. Φοβούμαι ότι θα ασκηθούν πιέσεις στην Κυπριακή Δημοκρατία προς αυτή την κατεύθυνση.
Μπορεί να περάσει ο αγωγός από την κυπριακή ΑΟΖ χωρίς να ρωτηθεί η Κύπρος;
Το νομικό πλαίσιο για την τοποθέτηση αγωγών στον βυθό της θάλασσας καθορίζεται από τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982. Συμφώνα με το άρθρο 86 η τοποθέτηση αγωγών είναι μία από τις ελευθερίες των ανοιχτών θαλασσών. Σε άλλο άρθρο, όμως, και συγκεκριμένα στο άρθρο 79, αναφέρεται ότι η χάραξη της διαδρομής του αγωγού, επί της υφαλοκρηπίδας ή της ΑΟΖ, υπόκειται στην προηγούμενη συναίνεση του παράκτιου κράτους.
Επομένως, ενώ δεν χρειάζεται να συναινέσει η Κύπρος ως προς την τοποθέτηση των αγωγών, θα πρέπει να ερωτηθεί ως προς τη χάραξη. Σε περίπτωση που δεν υπάρξει συμφωνία, η Κύπρος μπορεί να παρεμποδίσει την πόντιση του αγωγού, η οποία δεν είναι εύκολη διαδικασία. Είναι προφανές ότι σε μία τέτοια περίπτωση το αίτημα προς την Κύπρο θα διατυπώσει το Ισραήλ και όχι η Τουρκία.
Θα μπορούσαν να γίνουν κάποιες κινήσεις από Ελλάδα και Κύπρο; Πόσο επηρεάζονται οι τριμερείς συμμαχίες;
Ο Ελληνισμός άρχισε να αποκτά περιφερειακό ρόλο στην ανατολική Μεσόγειο μόνον επί τη βάσει του συνδυασμού Ελλάδος-Κύπρου: Ελλάδα-Κύπρος με Ισραήλ ή/και με Αίγυπτο (και πιθανόν με Ιορδανία). Η κοινή θεώρηση Ελλάδας-Κύπρου μας βγάζει από τη λοιπή μιζέρια στην οποία έχουμε περιπέσει τα τελευταία χρόνια.
Οι εξελίξεις στην Τουρκία δείχνουν ότι η χώρα μπαίνει σε ένα μεταβατικό στάδιο για μερικά χρόνια. Θεωρώ ότι είναι ευκαιρία να καθιερωθούμε διεθνώς ως παράγοντας σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή. Οι τριμερείς συμμαχίες είναι βασικό εργαλείο προς αυτή την κατεύθυνση.
Βλέπετε εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου;
Οι πραξικοπηματίες στην Τουρκία είχαν ως πρότυπό τους το τι συνέβη στην Αίγυπτο με τον Μόρσι. Αυτό αποξενώνει ακόμη περισσότερο τον Ερντογάν από τη σημερινή αιγυπτιακή κυβέρνηση.
Παρ’ όλα αυτά ο Ερντογάν έχει δείξει ότι μπορεί να κάμψει τον εγωισμό του, προκειμένου να επικεντρωθεί σε μείζονα προβλήματα. Δεν προβλέπω πάντως εντυπωσιακές εξελίξεις στο άμεσο μέλλον.
Πώς επηρεάζεται το Κυπριακό από τις εξελίξεις στην Τουρκία;
Μετά το 1974 το Κυπριακό προσδιορίζεται από κάποιες σταθερές. Για την Τουρκία το Κυπριακό είναι πρωτίστως θέμα στρατηγικής ασφάλειας. Η παρουσία των Τουρκοκυπρίων νομιμοποίησε την ενασχόλησή της με την Κύπρο. Τα συμφέροντά της, όμως, είναι ανεξάρτητα από αυτά των Τουρκοκυπρίων. Η Τουρκία δεν πρόκειται να επιτρέψει στους Τουρκοκυπρίους να πάρουν μόνοι τους αποφάσεις για το μέλλον τους. Υπενθυμίζω ότι μιλάμε για την Τουρκία του Ερντογάν.
Παράλληλα η Τουρκία έχει εμπλακεί σε διαπραγματεύσεις διά των Τουρκοκυπρίων. Ο βασικότερος λόγος για τις διαπραγματεύσεις είναι ότι τα κατεχόμενα αποτελούν μαύρη τρύπα στον χάρτη. Μέσα από τις διαπραγματεύσεις που θα οδηγήσουν σε συμφωνία ειρήνης η Τουρκία αναζητεί να δώσει διεθνή υπόσταση στα κατεχόμενα.
Έτσι φτάνουμε στην επόμενη σταθερά που είναι η διεθνής αναγνώριση της κυβερνήσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων η ελληνική πλευρά διαπραγματεύεται τη διεθνή της υπόσταση. Αντιστοίχως το ισχυρό χαρτί της τουρκικής πλευράς είναι τα εδάφη που κατέχει. Μπορεί η κατοχή να είναι παράνομη αλλά εφ’ όσον τα ενδιαφερόμενα μέρη συμφωνήσουν για την τελική λύση, θεραπεύονται εκ των υστέρων οι παρανομίες.
Επομένως, η διαπραγμάτευση είναι «αναγνώριση έναντι εδάφους». Γι’ αυτό τον λόγο είναι τόσο σημαντικό η διεθνής υπόσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας να δοθεί μόνον εάν έχει εξασφαλισθεί 100% η επιστροφή εδαφών.
Δυστυχώς η ελληνική πλευρά δεν έχει άλλα πλεονεκτήματα. Μόνον η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ απείλησε να διαταράξει την ανισορροπία του 1974. Εξουδετερώθηκε, όμως, από τη μεθόδευση του Σχεδίου Ανάν. Επιπλέον, η Ελλάδα βρίσκεται διεθνώς στο χειρότερο σημείο μετά τη μεταπολίτευση. Αυτό σημαίνει ότι ο ισχυρότερος σύμμαχος της Κύπρου είναι εκτός παιχνιδιού.
Όλα αυτά δείχνουν ότι η όποια πρόταση λύσεως του Κυπριακού θα αντανακλά το εξαιρετικά αρνητικό εις βάρος του Ελληνισμού σημερινό ισοζύγιο ισχύος.
Μοναδική ελπίδα αλλαγής του διαπραγματευτικού ισοζυγίου υπέρ της ελληνικής πλευράς, δημιούργησε η ανεύρεση ενεργειακών πηγών στην ανατολική Μεσόγειο το 2011. Τα κυπριακά ενεργειακά αποθέματα, όμως, είναι ακόμη λίγα για να γείρουν την πλάστιγγα. Χρειάζεται, οπωσδήποτε να συνεχισθούν οι έρευνες. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η σημερινή Τουρκία δεν πρόκειται να δεχθεί κάποια σχετικώς ευπρεπή λύση στο Κυπριακό.
Στόχος της Άγκυρας είναι να μετατρέψει την Κύπρο σε δορυφόρο της και βραχίονα της πολιτικής της εντός ΕΕ. Κάτι τέτοιο θα αποσταθεροποιήσει ακόμη περισσότερο την κατάσταση στην ανατολική Μεσόγειο σε μία περίοδο που η παλαιά περιγραφή της Κύπρου ως του αβύθιστου αεροπλανοφόρου εξακολουθεί να έχει ακέραια τη σημασία της για τη Δύση.
Συνέντευξη στον Κώστα Βενιζέλο
31 Ιουλίου 2016
4.
O Ερντογάν και το πραξικόπημα:
Φόβοι για νέο χτύπημα, ο στρατός, το Κουρδικό και η Κύπρος
“Οι δύο πιο σοκαριστικές ώρες το βράδυ του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου ήταν εκείνες που δεν ξέραμε αν ζει ή όχι ο Ταγίπ Ερντογάν.Όταν εμφανίστηκε τελικά και είδαμε ότι ήταν ζωντανός ηρέμησα”, μου είπε η Ελίφ, φίλη δημοσιογράφος, η οποία ακόμη και η ίδια δεν πίστευε ότι θα είχε ποτέ τέτοια έγνοια για τον Πρόεδρο της χώρας της. Γιατί η Ελίφ είναι από τις δημοσιογράφους που επέκριναν πάντοτε σκληρά τον Ταγίπ Ερντογάν και είχε χάσει μάλιστα και τη δουλειά της επειδή είχε γράψει ένα τουίτ εναντίον της κυβέρνησης. “Αν εκείνο το βράδυ σκότωναν τον Ταγίπ Ερντογάν η χώρα θα ήθελε άλλα 30 χρόνια να ξαναβρεί τα πόδια της”, εκτιμά η Ελίφ και τρέμει μόνο στην ιδέα ότι το βράδυ εκείνο οι πραξικοπηματίες θα μπορούσαν να πετύχουν τον στόχο τους.
Δεν είναι όμως μόνο η Ελίφ. Είναι και ο Μπαρίς ο οποίος είναι ανάμεσα στους δημοσιογράφους της αντιπολίτευσης που διώχθηκαν επί διακυβέρνησης Ερντογάν, ο οποίος έχει συγκλονιστικές πληροφορίες για το τι προετοίμαζαν οι πραξικοπηματίες στην περίπτωση που πετύχαινε το πραξικόπημα. “Αυτά δεν τα αποκαλύπτουμε ακόμη γιατί δεν υπάρχουν όλα τα στοιχεία. Σε ένα μήνα όμως πιστεύω ότι θα δουν και αυτά το φως της δημοσιότητας και τότε μόνο θα αντιληφθούμε το μέγεθος της τραγωδίας που θα ακολουθούσε το πραξικόπημα”, λέει.
Οι λεπτομέρειες είναι τρομακτικές όσο τρομακτική είναι και η διαφήμιση είκοσι δευτερολέπτων της εφημερίδας “Ζαμάν”, η οποία είχε εμφανιστεί για πρώτη φορά 9 μήνες και 10 μέρες ακριβώς πριν το πραξικόπημα. Την είδα και δεν μπορούσα να πιστέψω ότι ήταν πραγματική. Ξεκινάει με σειρήνες πάνω από την Κωνσταντινούπολη και καταλήγει σε ένα παιδί που γελάει, το ‘Gülen bebek’, όπως λέγεται το παιδί που γελάει στα τούρκικα!
“Άρα ανακοίνωσαν το πραξικόπημα με αυτή τη διαφήμιση και κανένας μας δεν το κατάλαβε. Άρα το είχαν οργανώσει από τότε και η “Ζαμάν” το γνώριζε”, έσπευσα να σχολιάσω αμέσως. Ναι, ακριβώς αυτό λέει η διαφήμιση.
Στις 14 Αυγούστου νέο χτύπημα;
Η διαφήμιση της “Ζαμάν” έδωσε όμως το έναυσμα για να ξεκινήσουν όλοι να μελετούν τα μηνύματα του Φετουλάχ Γκιουλέν, προσπαθώντας να τα αποκωδικοποιήσουν. Τώρα πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν πως από το τελευταίο βιντεοσκοπημένο μήνυμα Γκιουλέν προκύπτει ότι το “δεύτερο κύμα”, που αναμένεται θα γίνει στις 14 Αυγούστου, σε δύο δηλαδή βδομάδες. Η τουρκική κυβέρνηση δεν δίνει ημερομηνία ωστόσο μιλά και εκείνη για “δεύτερο κύμα” και επαναλαμβάνει συνεχώς ότι “ο κίνδυνος δεν έχει εκλείψει”.
Αυτό που αναμένουν δεν το αποκαλούν πραξικόπημα αλλά “δεύτερο κύμα”. Κάποιοι πιστεύουν ότι μπορεί να είναι μια μεγάλη δολοφονία, κάποιοι ότι μπορεί να είναι κάτι που δεν το χωράει το μυαλό κανενός. Πιο αποκαλυπτικός από όλους ήταν χθες το βράδυ ο δήμαρχος Άγκυρας Μελίχ Γκιοκσέκ, ο οποίος όταν ρωτήθηκε αν αναμένεται δεύτερο πραξικόπημα απάντησε πως υπάρχουν διάφορες πληροφορίες των μυστικών υπηρεσιών και ότι γνωρίζουν περίπου τι θα γίνει. Συγκεκριμένα, είπε πως αναμένουν να γίνουν επιθέσεις ταυτόχρονα από το ΡΚΚ και το Ισλαμικό Κράτος σε διάφορα σημεία της χώρας. Ενώ η αστυνομία θα ασχολείται με αυτούς, τα απομεινάρια της FETO (Τρομοκρατική Οργάνωση Φετουλάχ Γκιουλέν) θα προσπαθήσουν και πάλι να κάνουν πραξικόπημα.
Η νέα αυτή απόπειρα θα στηριχθεί και από κάποιες χώρες. Αν για δεύτερη φορά αποτύχουν τότε θα ξεκινήσουν δολοφονίες. Σε πρώτο στάδιο θα γίνουν 8 δολοφονίες και στη συνέχεια θα ξεκινήσουν μάχες. “Να είστε έτοιμοι γι όλα αυτά”, είπε ο Μελίχ Γκιοκσέκ, προσθέτοντας ότι στη λίστα των οχτώ είναι και ο ίδιος, ωστόσο δεν αποκάλυψε τα άλλα επτά ονόματα.
Η τραγωδία του ΑΚΡ
Κυβέρνηση και αντιπολίτευση δεν πιστεύουν ότι αυτά είναι σενάρια συνωμοσίας αλλά πραγματική κατάσταση που πλέον απειλεί την Τουρκία. Η τραγωδία όμως της τουρκικής κυβέρνησης και του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ είναι ότι αναζητεί τους πραξικοπηματίες μέσα από τους ίδιους της τους κόλπους. Πολλοί από αυτούς είναι ισλαμιστές οι οποίοι κρύβονται πολύ καλά μέσα στο ίδιο το ΑΚΡ και ακόμη δεν τους έχουν εντοπίσει. Και η μεγαλύτερη τραγωδία του ΑΚΡ είναι ότι θέλει να μην τιμωρήσει τους αθώους ισλαμιστές, οι οποίοι είναι οι πραγματικοί υποστηριχτές τους κόμματος γι αυτό και χρειάζεται μεγάλη προσοχή για να εκδιωχθούν μόνο όσοι είναι του κινήματος Γκιουλέν. Παρόλα αυτά, αυτή τη στιγμή ο κάθε ισλαμιστής είναι και ύποπτος.
Και αυτός είναι ο λόγος που το ΑΚΡ και ο Ταγίπ Ερντογάν έκανε το μεγάλο άνοιγμα προς τους κεμαλιστές, αποσύροντας μάλιστα όλες τις υποθέσεις που εκκρεμούσαν εναντίον τους για εξύβριση του ιδίου του Προέδρου. Τώρα θα πρέπει να στελεχώσει τις δημόσιες υπηρεσίες και τον στρατό με κεμαλιστές στη θέση όλων όσων εκδιώχθηκαν, οι οποίοι είναι πλέον οι μόνοι για τους οποίους είναι βέβαιος. “Κανένας κεμαλιστής δεν είναι πραξικοπηματίας”, δήλωσε χθες ο Τούρκος Πρωθυπουργός Μπιναλί Γιλντιρίμ και κανείς δεν πίστευε ότι θα έφτανε αυτή η μέρα στην Τουρκία που ένας Πρωθυπουργός του ΑΚΡ θα έκανε τέτοια δήλωση.
Είναι η πρώτη φορά επίσης που κυβέρνηση και αντιπολίτευση συμφωνούν για τις χιλιάδες συλλήψεις και δεν συμμερίζονται τις απόψεις των δυτικών χωρών για εκκαθαρίσεις στην Τουρκία. Η αντιπολίτευση δεν έφερε ένσταση για κανέναν από τους συλληφθέντες, ούτε για το κλείσιμο εφημερίδων και καναλιών αλλά ούτε και για τις εκδιώξεις δημοσίων υπαλλήλων. Και ο λόγος είναι ότι και εκείνοι θεωρούν τόσο επικίνδυνο το κίνημα Φετουλάχ Γκιουλέν που πιστεύουν ότι πρέπει να εξοντωθεί πλήρως. “Αυτοί που έχουν συλληφθεί ή εκδιωχθεί είναι μόνο το ένα τρίτο. Μέσα στο στρατό και τις δημόσιες υπηρεσίες υπάρχουν χιλιάδες ακόμη που δεν εντοπίστηκαν”, μου λέει η Ελίφ.
Στην ερώτηση αν πιστεύει ότι όλοι αυτοί είναι πραξικοπηματίες, η Ελίφ απαντά, “Όχι. Ένα μεγάλο μέρος γνώριζε για το πραξικόπημα, οι υπόλοιποι όμως που μπορεί να μην γνώριζαν υπηρετούσαν το κίνημα Φετουλάχ Γκιουλεν μέσω παράνομων δραστηριοτήτων, εκτελώντας τις διαταγές του με στόχο να διεισδύουν τα στελέχη του κινήματος σε όλα τα κρίσιμα πόστα. Ακόμη και το πιο απλό μέλος του κινήματος έχει ευθύνη και εμπλοκή γι αυτό και πρέπει να λογοδοτήσει. Άλλοι θα καταδικαστούν σε ισόβια και άλλοι σε λιγότερα χρόνια φυλακή ή μερικούς μήνες. Άλλοι απλώς θα χάσουν τις δουλειές τους”, είπε η Ελίφ.
Ο Μωάμεθ στον Γκιουλέν
Οι μέθοδοι στρατολόγησης του κινήματος Φετουλάχ Γκιουλέν άρχισαν τώρα να αποκαλύπτονται με λεπτομέρεια. Δεν είναι μόνο που έκλεβαν τις ερωτήσεις για τις εξετάσεις σε κάθε δημόσια υπηρεσία και τις έδιναν στα μέλη τους, ήταν και η κατήχηση μέσω των κηρυγμάτων του Φετουλάχ Γκιουλέν. Ένας από τους κατηγορούμενους ιμάμηδες αποκάλυψε ότι τους έκαναν να πιστέψουν ότι μετά τον Προφήτη Μωάμεθ κάθε ένα αιώνα ερχόταν στον κόσμο και ένας Σοφός. Ο 13ος Σοφός ήταν ο Νουρσί στον οποίο πιστεύουν οι γκιουλενιστές.
Ο 14ος, όμως, τους έλεγαν ότι είναι ο Φετουλάχ Γκιουλέν και ότι κάθε βράδυ στον ύπνο του τον επισκεπτόταν ο Προφήτης Μωάμεθ και συζητούσαν τα προβλήματα της Τουρκίας και του κόσμου όλου. Όλα όσα έλεγε στα μέλη του κινήματος ο Γκιουλέν ήταν αυτά που τον συμβούλευε ο ίδιος ο Προφήτης Μωάμεθ. Τους έλεγε ακόμη ότι θα διέδιδαν το ισλάμ σε όλο τον κόσμο και πως σε 40 χρόνια όλοι οι πρωθυπουργοί του κόσμου θα μιλούσαν τουρκικά!
Άρχισε όμως τώρα να αποκαλύπτεται και πώς ο Φετουλάχ Γκιουλέν πέταξε έξω από τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις τους κεμαλιστές, χρησιμοποιώντας τις υποθέσεις Εργκένεκον και Βαριοπούλα, οι οποίες αποδεικνύεται τελικά ότι ήταν εφεύρεση δική του. Όλα τα στοιχεία στις υποθέσεις αυτές ήταν κατασκευασμένα από το ίδιο το κίνημα Γκιουλέν με στόχο να τους εκδιώξει και να τους αντικαταστήσει με μέλη του κινήματός του.
Μάλιστα, ένας από τους αξιωματικούς του στρατού, ο οποίος ήταν ανάμεσα σε αυτούς που προφυλακίστηκαν για την υπόθεση Βαριοπούλα, μου είπε προ ημερών πως έμεινε έκπληκτος όταν τον κατηγόρησαν πως ο ίδιος ετοίμασε μια λίστα με τα ονόματα 20 αξιωματικών οι οποίοι σύμφωνα με το κατηγορητήριο θα συμμετείχαν στο πραξικόπημα. “Κι όμως, τους περισσότερους από αυτούς που βρίσκονταν στη λίστα εγώ δεν τους ήξερα. Μάλιστα όταν συνάντησαν κάποιους από αυτούς στη φυλακή μου είπαν: ‘Καλά, το δικό μου όνομα γιατί το έβαλες στη λίστα; Από τότε καταλάβαμε ότι μας την είχαν στήσει αλλά δεν μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα”, μου είπε.
Τα τελευταία χρόνια, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος των Γκιουλενιστών με την τουρκική κυβέρνηση, ο Ταγίπ Ερντογάν τους αποφυλάκισε και άρχισε να φτιάχνει λίστες με τα ονόματα αυτών που υποψιαζόταν ότι ήταν μέλη του κινήματος και διείσδυσαν στον στρατό και τις δημόσιες υπηρεσίες. Προεδρικές πηγές παραδέχονται ότι υπήρχαν λίστες, αλλά λένε ότι αυτές οι λίστες δεν δημιουργήθηκαν με σκοπό να γίνουν συλλήψεις.
Κουρδικό και Κυπριακό
Όλα αυτά συζητούν σήμερα οι κεμαλιστές αλλά και οι ισλαμιστές, οι οποίοι ανήκουν στους κόλπους της κυβέρνησης και συμφωνούν όλοι ότι ο τουρκικός στρατός δέχτηκε ένα μεγάλο πλήγμα και πρέπει να συνεργαστούν όλοι για να τον δημιουργήσουν πάλι από την αρχή. Επειδή μπορεί να έχει ανακοινωθεί ότι μόνο το 1,5% του στρατού συμμετείχε στο πραξικόπημα αλλά συμμετείχε το 44% των υψηλόβαθμων στρατιωτικών και αυτό λέει πολλά. “Θα χρειαστούν άλλα 30 χρόνια για να φτάσει ξανά ο τουρκικός στρατός στο σημείο που βρισκόταν πριν τις 15 Ιουλίου”, μου είπε ο ίδιος αξιωματικός του στρατού που είχε κατηγορηθεί για την υπόθεση Βαριοπούλα.
Μάλιστα ο ίδιος λέει πως αν του το ζητήσει ο Πρόεδρος της χώρας θα επιστρέψει πίσω στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις να υπηρετήσει γιατί το οφείλει στην πατρίδα του. Οι πληροφορίες πάντως λένε ότι δεν αποκλείεται πολύ σύντομα να ζητήσει ο Τούρκος Πρόεδρος από τους κεμαλιστές που είχαν καταδικαστεί να επιστρέψουν και πάλι για να στελεχώσουν τον στρατό.
Υπάρχει όμως άλλο ένα σοβαρό ερώτημα που απασχολεί τώρα την τουρκική κυβέρνηση σε σχέση με τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις. Τι θα γίνει στην περίπτωση που ανοίξει πάλι το μέτωπο με τους Κούρδους ή υπάρξει απειλή από τη Συρία; Πολιτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι με αυτά τα νέα δεδομένα θα πρέπει η τουρκική κυβέρνηση να κάνει τώρα ανοίγματα προς τους Κούρδους και να αποφύγει κάθε σύγκρουση με τη Συρία.
Δεν αποκλείεται μάλιστα λένε η πρόταση νόμου στην τουρκική εθνοσυνέλευση για αλλαγή των ονομάτων των πόλεων Χακκάρι και Σιρνάκ της νοτιοανατολικής Τουρκίας και υιοθέτηση των παλιών κουρδικών ονομάτων τους να είναι το πρώτο βήμα. Η πόλη Χακάρι θα ομαστεί Τσιολεμερίκ και η πόλη Σιρνάκ θα γίνει Νουχ, όπως ακριβώς ήταν τα παλιά τους κουρδικά ονόματα. Οι ίδιοι αναλυτές δεν αποκλείουν μέσα σε αυτό το πλαίσιο να γίνουν κινήσεις και στο Κυπριακό.
Άννα Ανδρέου, ΚΥΠΕ, Άγκυρα, Τουρκία
3 Αυγούστου 2016
http://mignatiou.com/2016/08/o-erntogan-ke-to-praxikopima-fovi-gia-neo-chtipima-o-stratos-to-kourdiko-ke-i-kipros/
5.
Η καταστολή της τουρκικής οικονομίας
Ο πολιτικός αναβρασμός στην Τουρκία έρχεται να προσθέσει ένα ακόμη πρόβλημα σε μια οικονομία που ήδη καλείται να αντιμετωπίσει τις υποτονικές εξαγωγές, τις αδύναμες επενδύσεις και την πτωτική επιχειρηματική εμπιστοσύνη.
Η οικονομία διαθέτει μεγάλες δυνάμεις και δυνατότητες, αλλά για να τα διαχειριστεί όλα αυτά, χρειάζεται, μεταξύ άλλων, και την πολιτική σταθερότητα, το κράτος δικαίου, αλλά και την προσήλωση στις διεθνείς οικονομικές δεσμεύσεις. Ωστόσο, μετά από το πραξικόπημα του Ιουλίου και τα επακόλουθά του, όλα αυτά τίθενται εν αμφιβόλω.
Ο πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan επικράτησε έναντι των πραξικοπηματιών, λαμβάνοντας στήριξη από το μεγαλύτερο μέρος της αντιπολίτευσης. Οι Τούρκοι βγήκαν στους δρόμους υπέρ της κυβέρνησης και προς υπεράσπιση της Δημοκρατίας. Από αυτήν τη θέση εξουσίας που εξασφάλισε ο Erdogan, θα έπρεπε να έχει ως βασικό στόχο την καθιέρωση των συνθηκών εκείνων που θα φέρουν μεγαλύτερη ευημερία στη χώρα.
Τη δεδομένη στιγμή, μεταξύ των επενδυτών κυριαρχεί ο πανικός. Η λίρα έχει "διολισθήσει" σε ιστορικά χαμηλά έναντι του δολαρίου και οι επενδυτές εγκαταλείπουν τις μετοχές, οδηγώντας στο μεγαλύτερο sell-off από το 2008. Σε μια σαρωτική εκκαθάριση των ύποπτων αντιφρονούντων στον στρατό, στη δημόσια διοίκηση, στην ακαδημαϊκή κοινότητα και στη Δικαιοσύνη, η κυβέρνηση έχει απομακρύνει από τις θέσεις τους χιλιάδες ανθρώπους. Παράλληλα, έχει δοθεί εντολή να κλείσουν δεκάδες μέσα ενημέρωσης. Η έκταση αυτών των μέτρων είναι εξαιρετικά ανησυχητική.
Προσφάτως, ο επικεφαλής έρευνας σε μία από τις μεγαλύτερες χρηματοοικονομικές εταιρείες της Τουρκίας έχασε την άδειά του, εξ αιτίας μιας έκθεσης αναφορικά με τον αντίκτυπο της απόπειρας του πραξικοπήματος και βρίσκεται αντιμέτωπος με ποινικές διώξεις. Ο επικεφαλής των τραπεζικών ρυθμιστικών Αρχών είπε ότι αποδοκιμάζει "εκθέσεις που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν αρνητικές προσδοκίες και ατμόσφαιρα". Οι αναλυτές πιθανόν να σκεφτούν πως οι προσπάθειες να απαγορευτούν τέτοιες εκθέσεις είναι αυτές που μάλλον το κάνουν αυτό, παρά οτιδήποτε άλλο.
Μέσα από τη ματιά του Erdogan, η οικονομία έχει επιτύχει πραγματική πρόοδο. Το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν κάτω από συνθήκες ακραίας φτώχειας έχει υποχωρήσει, από το 30% το 2002, σε λιγότερο από 2%. Το προσδόκιμο ζωής, τα έτη σχολικής φοίτησης, η παραγωγή και η επίσημη απασχόληση έχουν διαμορφωθεί, όλα, σε ικανοποιητικά επίπεδα. Η ανάπτυξη βρίσκεται σε καλό δρόμο, μετά από την κρίση του 2008, δεδομένης μάλιστα και της "βουτιάς" της ζήτησης στο εξωτερικό. Η Τουρκία "γεφύρωνε" σταθερά το χάσμα με τις ανεπτυγμένες οικονομίες του κόσμου.
Ωστόσο, μένουν ακόμη πολλά που πρέπει να γίνουν. Τα κατά κεφαλήν εισοδήματα διαμορφώνονται χαμηλότερα από το μισό του μέσου όρου στη χώρα και η ανισότητα βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα. Αν και η Τουρκία κοντεύει (σ.σ. να "γεφυρώσει" το χάσμα), ο ρυθμός με τον οποίο κινείται, προς αυτήν την κατεύθυνση, έχει μειωθεί. Το επίμονο εξωτερικό έλλειμμα υποδεικνύει την ανάγκη οι Τούρκοι παραγωγοί να καταστούν περισσότερο αποτελεσματικοί και να ενσωματωθούν, σε μια περισσότερο μόνιμη βάση, στα παγκόσμια δίκτυα παραγωγής, με τις επενδύσεις να αποτελούν βασική προϋπόθεση. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, και η ενίσχυση της εμπιστοσύνης των εγχώριων και ξένων επενδυτών θα είναι κρίσιμης σημασίας.
Στις καλές του μέρες, το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης υπήρξε ένας αποτελεσματικός οικονομικός μεταρρυθμιστής. Οι πρόσφατες πολιτικές ανακοινώσεις φέρουν υποσχέσεις για νέες δαπάνες στις υποδομές - οι οποίες και είναι καλοδεχούμενες, εφ’όσον όλα γίνουν όπως πρέπει - ενώ οι υπουργοί παραβλέπουν την ανάγκη για πιο φιλόδοξες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένης και της αγοράς εργασίας. Εντούτοις, ο υφέρπων αυταρχισμός, οι πιέσεις προς την κεντρική τράπεζα, η έλλειψη διαφάνειας και η αδυναμία καταπολέμησης της διαφθοράς κρατούσαν την Τουρκία πίσω, ήδη πριν από την απόπειρα πραξικοπήματος. Ο πανικός που έχουν σπείρει οι εκκαθαρίσεις, θα επιδεινώσει την κατάσταση.
Τα μέτρα καταστολής του Erdogan συνιστούν, από μόνα τους, λόγο ανησυχίας. Εάν, συν τοις άλλοις, παραλύσουν και την οικονομία, η κυβέρνηση θα έχει "γλιτώσει" από μια βέβαιη νίκη.
Από τη συντακτική ομάδα του ''Bloomberg View''
03-Αυγ-2016
http://www.capital.gr/bloomberg-view/3145548/i-katastoli-tis-tourkikis-oikonomias
5.
Η καταστολή της τουρκικής οικονομίας
Ο πολιτικός αναβρασμός στην Τουρκία έρχεται να προσθέσει ένα ακόμη πρόβλημα σε μια οικονομία που ήδη καλείται να αντιμετωπίσει τις υποτονικές εξαγωγές, τις αδύναμες επενδύσεις και την πτωτική επιχειρηματική εμπιστοσύνη.
Η οικονομία διαθέτει μεγάλες δυνάμεις και δυνατότητες, αλλά για να τα διαχειριστεί όλα αυτά, χρειάζεται, μεταξύ άλλων, και την πολιτική σταθερότητα, το κράτος δικαίου, αλλά και την προσήλωση στις διεθνείς οικονομικές δεσμεύσεις. Ωστόσο, μετά από το πραξικόπημα του Ιουλίου και τα επακόλουθά του, όλα αυτά τίθενται εν αμφιβόλω.
Ο πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan επικράτησε έναντι των πραξικοπηματιών, λαμβάνοντας στήριξη από το μεγαλύτερο μέρος της αντιπολίτευσης. Οι Τούρκοι βγήκαν στους δρόμους υπέρ της κυβέρνησης και προς υπεράσπιση της Δημοκρατίας. Από αυτήν τη θέση εξουσίας που εξασφάλισε ο Erdogan, θα έπρεπε να έχει ως βασικό στόχο την καθιέρωση των συνθηκών εκείνων που θα φέρουν μεγαλύτερη ευημερία στη χώρα.
Τη δεδομένη στιγμή, μεταξύ των επενδυτών κυριαρχεί ο πανικός. Η λίρα έχει "διολισθήσει" σε ιστορικά χαμηλά έναντι του δολαρίου και οι επενδυτές εγκαταλείπουν τις μετοχές, οδηγώντας στο μεγαλύτερο sell-off από το 2008. Σε μια σαρωτική εκκαθάριση των ύποπτων αντιφρονούντων στον στρατό, στη δημόσια διοίκηση, στην ακαδημαϊκή κοινότητα και στη Δικαιοσύνη, η κυβέρνηση έχει απομακρύνει από τις θέσεις τους χιλιάδες ανθρώπους. Παράλληλα, έχει δοθεί εντολή να κλείσουν δεκάδες μέσα ενημέρωσης. Η έκταση αυτών των μέτρων είναι εξαιρετικά ανησυχητική.
Προσφάτως, ο επικεφαλής έρευνας σε μία από τις μεγαλύτερες χρηματοοικονομικές εταιρείες της Τουρκίας έχασε την άδειά του, εξ αιτίας μιας έκθεσης αναφορικά με τον αντίκτυπο της απόπειρας του πραξικοπήματος και βρίσκεται αντιμέτωπος με ποινικές διώξεις. Ο επικεφαλής των τραπεζικών ρυθμιστικών Αρχών είπε ότι αποδοκιμάζει "εκθέσεις που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν αρνητικές προσδοκίες και ατμόσφαιρα". Οι αναλυτές πιθανόν να σκεφτούν πως οι προσπάθειες να απαγορευτούν τέτοιες εκθέσεις είναι αυτές που μάλλον το κάνουν αυτό, παρά οτιδήποτε άλλο.
Μέσα από τη ματιά του Erdogan, η οικονομία έχει επιτύχει πραγματική πρόοδο. Το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν κάτω από συνθήκες ακραίας φτώχειας έχει υποχωρήσει, από το 30% το 2002, σε λιγότερο από 2%. Το προσδόκιμο ζωής, τα έτη σχολικής φοίτησης, η παραγωγή και η επίσημη απασχόληση έχουν διαμορφωθεί, όλα, σε ικανοποιητικά επίπεδα. Η ανάπτυξη βρίσκεται σε καλό δρόμο, μετά από την κρίση του 2008, δεδομένης μάλιστα και της "βουτιάς" της ζήτησης στο εξωτερικό. Η Τουρκία "γεφύρωνε" σταθερά το χάσμα με τις ανεπτυγμένες οικονομίες του κόσμου.
Ωστόσο, μένουν ακόμη πολλά που πρέπει να γίνουν. Τα κατά κεφαλήν εισοδήματα διαμορφώνονται χαμηλότερα από το μισό του μέσου όρου στη χώρα και η ανισότητα βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα. Αν και η Τουρκία κοντεύει (σ.σ. να "γεφυρώσει" το χάσμα), ο ρυθμός με τον οποίο κινείται, προς αυτήν την κατεύθυνση, έχει μειωθεί. Το επίμονο εξωτερικό έλλειμμα υποδεικνύει την ανάγκη οι Τούρκοι παραγωγοί να καταστούν περισσότερο αποτελεσματικοί και να ενσωματωθούν, σε μια περισσότερο μόνιμη βάση, στα παγκόσμια δίκτυα παραγωγής, με τις επενδύσεις να αποτελούν βασική προϋπόθεση. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, και η ενίσχυση της εμπιστοσύνης των εγχώριων και ξένων επενδυτών θα είναι κρίσιμης σημασίας.
Στις καλές του μέρες, το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης υπήρξε ένας αποτελεσματικός οικονομικός μεταρρυθμιστής. Οι πρόσφατες πολιτικές ανακοινώσεις φέρουν υποσχέσεις για νέες δαπάνες στις υποδομές - οι οποίες και είναι καλοδεχούμενες, εφ’όσον όλα γίνουν όπως πρέπει - ενώ οι υπουργοί παραβλέπουν την ανάγκη για πιο φιλόδοξες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένης και της αγοράς εργασίας. Εντούτοις, ο υφέρπων αυταρχισμός, οι πιέσεις προς την κεντρική τράπεζα, η έλλειψη διαφάνειας και η αδυναμία καταπολέμησης της διαφθοράς κρατούσαν την Τουρκία πίσω, ήδη πριν από την απόπειρα πραξικοπήματος. Ο πανικός που έχουν σπείρει οι εκκαθαρίσεις, θα επιδεινώσει την κατάσταση.
Τα μέτρα καταστολής του Erdogan συνιστούν, από μόνα τους, λόγο ανησυχίας. Εάν, συν τοις άλλοις, παραλύσουν και την οικονομία, η κυβέρνηση θα έχει "γλιτώσει" από μια βέβαιη νίκη.
Από τη συντακτική ομάδα του ''Bloomberg View''
03-Αυγ-2016
http://www.capital.gr/bloomberg-view/3145548/i-katastoli-tis-tourkikis-oikonomias
6.
Θα γίνει η Τουρκία το επόμενο Ιράκ;
Με το Κουρδικό εντός και εκτός Τουρκίας να βράζει και με τους Τούρκους Αλεβίτες να περιμένουν στη γωνία, ο Ερντογάν, ξεδιπλώνοντας τον από καιρό αποκαλυφθέντα δικό του φασιστικό εθνικοϊσλαμισμό, επέλεξε με αφορμή το αποτυχημένο πραξικόπημα να προχωρήσει σε ριζικές εκκαθαρίσεις στις ένοπλες δυνάμεις, στο δικαστικό σώμα, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, στα υπουργεία και σε κάθε παρακλάδι της διοίκησης, ακόμη και σε ιατρικά κέντρα. Ένας φοβισμένος ανατολίτης αφέντης έχει αφήσει άφωνους εχθρούς και φίλους εντός και εκτός Τουρκίας και αξιοποιεί το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, που του επιτρέπει να πραγματοποιεί χωρίς την ελαχίστη αντίδραση αυτές τις απίθανες πολιτικές εκκαθαρίσεις δήθεν στο όνομα του λαού, τον οποίο ο ίδιος προτρέπει να βρίσκεται στις πλατείες και να εκδηλώνεται ως ασπίδα προστασίας του ηγέτη του υπέρ της επαναφοράς της θανατικής ποινής.
Η φαιδρή πλευρά της υπόθεσης θυμίζει αρκετά τη Βόρειο Κορέα, όμως η ουσιαστική της πλευρά οδηγεί σε εκτιμήσεις που παραπέμπουν στο γειτονικό Ιράκ.
Στην πραγματικότητα, το μέρα με τη μέρα όλο και πιο βαθύ κοινωνικό ρήγμα δημιουργεί τις προϋποθέσεις για έναν εμφύλιο πόλεμο όταν η πολιτική συγκυρία και οι οικονομικές συνθήκες το συναποφασίσουν. Ήδη, τα τουριστικά έσοδα μειώνονται ραγδαίως και σκορπίζουν δυσαρέσκεια σε όσους ζουν από τον τουρισμό. Οι εξαγωγές στο πρώτο εξάμηνο μειώθηκαν 2,4%. Το ότι μειώθηκαν και οι εισαγωγές στο ίδιο διάστημα 6,7%, με συνέπεια τη μείωση του εμπορικού ελλείμματος, δεν είναι απαραίτητα μια καλή εξέλιξη για μια κουρασμένη οικονομία, της οποίας ο ρυθμός επιβραδύνεται προσθέτοντας ανέργους σε ένα πολλαπλώς επιβαρυμένο κοινωνικό σύνολο. Οι περαιτέρω προοπτικές της οικονομίας είναι περισσότερο από θολές, με την τουρκική λίρα και το χρηματιστήριο να έχουν πάρει τον κατήφορο και τους επενδυτές να στρέφουν αλλού την προσοχή τους συμβάλλοντας στη φυγή κεφαλαίων και κατευθύνοντας
Με τον Ερντογάν να ξηλώνει τα πάντα και να απειλεί Ευρωπαίους και Αμερικανούς, μετά και την απρόσμενη γι’ αυτούς ταπεινωτική στροφή του προς τη Ρωσία, η οποία καραδοκεί να εκμεταλλευτεί κάθε στραβοπάτημα ενός πολιτικά μελλοθάνατου, οι θεσμικοί σύμμαχοι της Τουρκίας έχουν κάθε λόγο να ρίξουν νερό στον μύλο, που κατά την εκτίμησή τους θα μπορούσε να τους απαλλάξει από ένα ενοχλητικό στοιχείο της παρέας, το οποίο με κάθε ευκαιρία τους απειλεί και τους εκβιάζει ή ενισχύει αντίπαλες παρατάξεις στα πολεμικά μέτωπα στη Συρία και στο Ιράκ.
Η πορεία που ακολουθεί αυτές τις μέρες η Τουρκία διχάζει ταχύτατα την τουρκική κοινωνία, την βάζει όμως και σε σοβαρές σκέψεις, οι οποίες ενδέχεται να δημιουργήσουν ποικίλες και ίσως πρωτόγνωρες αντιδράσεις που μπορεί να καταλήξουν σε συγκρούσεις σε ολόκληρη τη χώρα λαμβανομένου υπόψη ότι η Τουρκία έχει «μολυνθεί» και από την κατάρρευση των τζιχαντιστών στη γειτονιά της.
Με δεδομένη την αγριότητα την οποία υπέστησαν οι απλοί στρατιώτες «πραξικοπηματίες» από φανατισμένα πλήθη, μπορεί κανείς να φαντασθεί το σκηνικό τρόμου το οποίο ενδέχεται να δημιουργηθεί.
Αν πρόσθετα υπάρξει αξιοποίηση της κατάστασης από τους Κούρδους, τουλάχιστον στο νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας, για να προωθήσουν το απελευθερωτικό τους κίνημα, η κατάσταση θα εξελιχθεί σε χάος και τότε δεν θα είναι μόνον οκτώ αυτοί που θα επιλέξουν να καταφύγουν στην Ελλάδα. Από έναν πληθυσμό που πλησιάζει τα ογδόντα εκατομμύρια κατοίκους, ο αριθμός των δυνητικών προσφύγων με προορισμό την Ελλάδα θα κάνει τον αριθμό των μεταναστευτικών ορδών που την έπληξε το 2015 να φαντάζει μικρός.
Αυτοί που ιππεύουν σήμερα το καλάμι της εξουσίας στην Ελλάδα, αντί να ασχολούνται με το σε τι είδους ξενοδοχεία μπορούν να μένουν τα μέλη των κυβερνητικών αποστολών που ταξιδεύουν στο εξωτερικό, ας ασχοληθούν με την προετοιμασία της δικής μας χώρας για το χειρότερο – δηλαδή για το επερχόμενο οικονομικό χάος συνοδευόμενο από τα μαύρα σύννεφα που πυκνώνουν ανατολικά της.
Γεώργιος Ε. Δουδούμης
1/8/2016
http://www.pontos-news.gr/article/152909/tha-ginei-i-toyrkia-epomeno-irak
7.
Τουρκία: Η “κατάρα της Συρίας” και η θηλιά που σφίγγει
Η Τουρκία πληρώνει ακριβά την άμετρη φιλοδοξία και τα παιγνίδια με την φωτιά του επί δεκατέσσερα έτη αδιαφιλονίκητου μονοκράτορά της. Αλλά δεν είναι “ο εκ Συρίας ερχόμενος κίνδυνος” που έκανε πολλούς Τούρκους και ξένους παροίκους να εγκαταλείψουν την Πόλη μετά το 2014.
Δεν έχει νόημα να πω πως η κακή είδηση με βρήκε απροετοίμαστο. Κάθε κακή είδηση σε βρίσκει απροετοίμαστο, ακόμη κι αν “περίμενες” ή είχες προβλέψει το γεγονός. Την Τρίτη το βράδυ, το τηλεφώνημα από την Πόλη με βρήκε να ετοιμάζομαι για μια ολιγοήμερη επιστροφή, ύστερα από απουσία μηνών, εκεί όπου πέρασα δώδεκα χρόνια της ζωής μου. Στην πόλη όπου παραμένουν ακόμα οι στενότεροι φίλοι μου. Στην πόλη, όπου –καθώς λένε όσοι είναι επίσης Ελλαδίτες– ενηλικιωθήκαμε. Θέλοντας και μη.
Αυτήν τη φορά, το χτύπημα δεν ήταν στον δρόμο ή σε κάποια διαδήλωση. Ήταν στο κύριο αεροδρόμιο της μεγαλύτερης πόλης της χώρας, στην κύρια πύλη της εισόδου και εξόδου. Φίλοι και γνωστοί την περνούν τακτικά, και μάλιστα χωρίς να ζουν στην Τουρκία. Το Ατατούρκ έχει γίνει από τους κύριους κόμβους της διεθνούς αεροπλοΐας, και είναι σήμερα το τρίτο σε κίνηση αεροδρόμιο της Ευρώπης. Όσο κι αν δεν θυμάσαι κανείς γνωστός σου να ταξίδευε εκείνο το απόγευμα, ο φόβος –παράλογος, αλλά φόβος– υπερτερεί. «Συγγνώμη που σε ξύπνησα…» «Ήθελα απλά να δω πως είσαι καλά…» «Μπερδεύτηκα, νόμιζα ότι ταξίδευες σήμερα…» «Περαστικά μας. Κουράγιο.»
Όποιον δεν έχει ζήσει κάτι παρόμοιο, τον διαβεβαιώνω πως η διαδικασία των τηλεφωνημάτων είναι εξόχως τρομακτική. Το “βάπτισμα του πυρός”, δυστυχώς κυριολεκτικά, το πήρα τον Νοέμβριο του 2003, νεοφερμένος ακόμα στην Πόλη. Μέσα σε μία εβδομάδα τρομοκράτες είχαν χτυπήσει δύο συναγωγές, το βρετανικό προξενείο και μια τράπεζα, όλα σε κεντρικές, πολυσύχναστες γειτονιές. Δεκάδες τα θύματα, κυρίως περαστικοί. Θυμάμαι πως και τις δύο φορές κατέρρευσαν για ώρες τα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας, καθώς ο κόσμος έψαχνε απελπισμένα τους οικείους του. Με γραπτά μηνύματα διαβεβαιώναμε ο ένας τον άλλον ότι είμαστε ασφαλείς.
Η αμήχανη στιγμή που αυτό που εννοείς είναι «πήρα να δω αν ζεις», αλλά φυσικά δεν το λες και διαλέγεις προσεκτικά τις λέξεις σου
Χρόνια αργότερα, ξεκίνησε ο εφιάλτης της Συρίας, μιας χώρας που γνώριζα καλά και αγαπούσα ιδιαίτερα. Και πάλι τα τηλέφωνα, στο Χαλέπι και τη Δαμασκό. Η αμήχανη στιγμή που αυτό που εννοείς είναι «πήρα να δω αν ζεις», αλλά φυσικά δεν το λες και διαλέγεις προσεκτικά τις λέξεις σου. Ο τρόμος του να μιλάς με κάποιον και στο βάθος να ακούγονται πολυβόλα και εκρήξεις. Δεν το φαντάζεσαι, δεν είναι ταινία, είναι live στην άλλη άκρη της γραμμής. «Εδώ κι ένα μήνα κοιμάμαι στο πάρκο. Δεν είναι ασφαλής η γειτονιά. Κοιτάζω να φύγω στην Τουρκία». Και δεν ξέρεις τι να πεις, εσύ που είσαι ασφαλής στο δωμάτιό σου στο Πέραν, και που μισείς τον εαυτό σου για την τύχη και την ασφάλειά σου.
Λίγο μετά τα κακά μαντάτα της Τρίτης έγινα κι εγώ δέκτης ενός καταιγισμού μηνυμάτων. «Είσαι καλά;» Συνειδητοποίησα για μιαν ακόμα φορά ότι πολλοί έχουν μείνει με την ιδέα ότι ζω στην Πόλη. Ίσως γιατί με έχουν ταυτίσει τόσο μαζί της, που δεν μπορούν να με φανταστούν αλλού. Ίσως γιατί ο ενθουσιασμός που μετέδιδε το πρώτο μου βιβλίο για την Πόλη των Απόντων. Από τις εκδόσεις Πατάκη έμοιαζε να μην αφήνει περιθώρια πως κάποτε θα γινόμουν κι εγώ ένας από αυτούς. Απών και επισκέπτης. Ίσως πάλι γιατί η μετοικεσία μου έγινε αθόρυβα, σταδιακά, με μικρά βήματα.
«Γιατί έφυγες από την Πόλη;» Δεν θέλησα να εξηγήσω: φοβόμουν πως όσοι δεν έζησαν εκεί την τελευταία δεκαετία δεν θα καταλάβαιναν. Άσε που τα αστεία του τύπου «πρόδωσες την Πόλη» με είχαν κακοκαρδίσει. Δεν μίλησα λοιπόν για τη φυγή, ούτε για το συναίσθημα του να έρχομαι σαν επισκέπτης πια στο άλλοτε σπίτι μου. Ίσως όμως, υπό το βάρος όσων συμβαίνουν, έφτασε η ώρα να μιλήσω. Ακριβώς επειδή οι ερωτήσεις που δέχομαι και τα σχόλια που ακούω συνεχώς καταδεικνύουν τον βαθμό της γενικότερης άγνοιας για μια χώρα τόσο κοντινή, που παραμένει απροσπέλαστη στην κοινή αντίληψη. Ίσως πάλι από δική μου ανάγκη, από προσπάθεια να συμφιλιωθώ με την αποξένωση που αισθάνομαι στην Πόλη σήμερα.
Ο κλοιός της τρομοκρατίας
Μόλις πω ότι άφησα την Πόλη το 2015, πολλοί θα υποθέσουν πως ήταν η τρομοκρατία που με έδιωξε. Πράγματι, τον τελευταίο χρόνο τα τυφλά χτυπήματα κατά του πλήθους διαδέχονται το ένα το άλλο. Δεκάδες έπεσαν νεκροί σε επιθέσεις αυτοκτονίας στο Suruç, στην Άγκυρα, στην Πόλη, στο Ντιγιάρμπακιρ –κυρίως Κούρδοι και αριστεροί ακτιβιστές, αλλά και τουρίστες, στόχοι του ισλαμικού κράτους. Ανάμεσά τους, φίλοι φίλων μου. Δεκάδες πολίτες σκοτώθηκαν στην Προύσα και την Άγκυρα, θύματα εξτρεμιστικών κουρδικών οργανώσεων. Ένας ακήρυχτος πόλεμος μαίνεται στην τουρκική επικράτεια, με θύματα τους πολίτες.
Η τρομοκρατία έγινε πλέον κομμάτι της καθημερινότητας. «Το πιο ανησυχητικό», μου είπε ένας φίλος, «είναι πως μόλις ακούμε για μια νέα επίθεση, η πρώτη αντίδραση είναι ”ήταν το Ισλαμικό Κράτος ή το ΡΚΚ;“ Λες και οι σκοτωμοί από μόνοι τους είναι κάτι δευτερεύον, που δεν έχει σημασία».
Η αλήθεια είναι ότι περίμενα το χτύπημα της Τρίτης. Όλοι όσοι διατηρούμε επαφές με διπλωμάτες και δημοσιογράφους είχαμε δεχθεί προειδοποιήσεις πως «αναμένονται τυφλά χτυπήματα» εδώ και τρία περίπου χρόνια. Όλοι περιμέναμε πως το αεροδρόμιο Ατατούρκ –το όνομα του οποίου και μόνο αρκεί για να εξοργίσει κάθε Ισλαμιστή– θα αποτελούσε από τους πρώτους στόχους. Αν κάτι με εξέπληξε, ήταν το ότι τα αναμενόμενα χτυπήματα δεν σημειώθηκαν ως το 2015. Κι αυτό γιατί το παρόν κύμα τρομοκρατίας δεν είναι παρά ο απόηχος του συριακού εμφυλίου σε τουρκικό έδαφος. Είναι η “κατάρα της Συρίας”.
To “νέο-Οθωμανικό” όραμα
Από την αρχή του εμφυλίου ο –πρωθυπουργός τότε– Ρετζέπ Ταγίπ Έρντογαν έθεσε ως στόχο να ανατρέψει τον Μπασάρ Αλ-Άσαντ. Παρακινούμενος από τις αυταπάτες ενός σουνιτικού μεγαλοϊδεατισμού, ο Έρντογαν και το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) προώθησαν ένα “νέο-Οθωμανικό” όραμα ως επίσημη πολιτική του κράτους. Πρόκειται για ένα επιμελές ξαναγράψιμο της Οθωμανικής ιστορίας, υπό το πρίσμα του σουνιτικού Ισλάμ. Η αυτοκρατορία παρουσιάζεται ως “το ξίφος του Ισλάμ” απέναντι σε μιαν “επεκτατική, σταυροφόρο Δύση” (λες και οι Οθωμανοί δεν ήταν επεκτατικοί). Στο ψευδοϊστορικό αυτό οικοδόμημα, ο ρόλος του –σουνιτικού– Ισλάμ εμφανίζεται υπέρτατος· η περίοπτη θέση που οι μη-μουσουλμάνοι είχαν στην Οθωμανική κοινωνία, την οικονομία αλλά και την ίδια την πολιτική αποσιωπάται πλήρως. Η χαμένη πολυεθνική αυτοκρατορία παρουσιάζεται σχεδόν σαν πρόγονος της σημερινής Σαουδικής Αραβίας! Το ανιστορικό αυτό κατασκεύασμα είναι δυστυχώς φοβερά δημοφιλές σε ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού που γοητεύεται από την ισλαμική θρησκεία και τον τουρκικό εθνικισμό ταυτόχρονα.
Υπό την οπτική του νέο-Οθωμανισμού, η Τουρκία έπρεπε να επιστρέψει στον “φυσικό της χώρο” της άλλοτε Οθωμανικής επικράτειας. Την επιστροφή θα διευκόλυνε η σύσφιγξη σχέσεων με τις κατά τόπου σουνιτικές κοινότητες, σε μια περίοδο που μαίνεται ένας πόλεμος “μέχρις εσχάτων” μεταξύ σουνιτών και σιιτών για επιβολή στον μουσουλμανικό κόσμο. Ο Έρντογαν και οι σύμβουλοί του ήταν πεπεισμένοι πως οι σουνίτες της Μέσης Ανατολής, αλλά και των Βαλκανίων, θα γοητευόταν με την ιδέα της “επανόδου” της άλλοτε “πρώτης δύναμης” του Ισλάμ. Ο ισλαμισμός θα διευκόλυνε τον προσεταιρισμό εθνών όπως οι Κούρδοι, οι Σύροι και οι Παλαιστίνιοι που, εδώ και έναν τουλάχιστον αιώνα, διάκεινται ανταγωνιστικά έναντι του τουρκικού κράτους. Αν και σπανίως εκφράσθηκε δημόσια με σαφήνεια η πολιτική αυτή, κατέστη φανερή από τις επιλογές της εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησης.
Όταν ξέσπασαν οι πρώτες συγκρούσεις στη Συρία, παρά τους προηγούμενους εναγκαλισμούς του με τον Μπασάρ Αλ Άσαντ, ο Έρντογαν είδε τη χρυσή ευκαιρία να προσδέσει τη γειτονική χώρα στο άρμα του. Η πλειοψηφία των Σύρων είναι σουνίτες. Για τους περισσότερους, δυστυχώς, το καθεστώς της δυναστείας Άσαντ στερείται νομιμοποίησης όχι γιατί είναι αυταρχικό, αλλά γιατί είναι καθεστώς “αιρετικών”: η οικογένεια Άσαντ ανήκει στην αίρεση των Νουσαϊρί (Αλεβιτών), ενώ προωθεί Αλεβίτες και Χριστιανούς σε καίρια πόστα. Αμφισβητεί, δηλαδή, την ανωτερότητα του σουνιτικού Ισλάμ που θα ήθελαν οι ισλαμιστές ως βάση της έννομης τάξης. Σχεδόν από τις πρώτες μέρες του ξεσηκωμού, τα συνθήματα ήταν θρησκευτικής, όχι πολιτικής αναφοράς· το έδαφος ήταν ώριμο για τη σταδιακή επιβολή των τζιχαντιστών.
Αν η Δύση, για πολλοστή φορά, απέτυχε να διαγνώσει τον κίνδυνο και μιλούσε για “μετριοπαθείς αντάρτες”, ο Έρντογαν είδε μιαν άλλην ευκαιρία. Οι αρχές έθεσαν εξαρχής την Τουρκία ως de facto εμπόλεμο μέρος στον συριακό κυκεώνα. Χιλιάδες Σύροι μαχητές εκπαιδεύθηκαν από τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες. Χρήματα και οπλισμός απεστάλησαν σε οργανώσεις που είτε γεννήθηκαν σαν τζιχαντικές, είτε εξελίχθηκαν έτσι. Οι αρχές έκαναν τα στραβά μάτια στους χιλιάδες μαχητές που περνούσαν την πορώδη τουρκο-συριακή μεθόριο. Το αεροδρόμιο Ατατούρκ κατέστη, με την ανοχή των αρχών, αεροδιάδρομος τζιχαντιστών προς και από την Συρία.
Φίμωση του Τύπου
Σε μια χώρα όπου η καταστολή κατά του Tύπου έχει λάβει τα τελευταία χρόνια πρωτοφανείς διαστάσεις, οι ντόπιοι δημοσιογράφοι αυτολογοκρίνονται για να μην βρεθούν στην φυλακή με κάποια γενικόλογη κατηγορία περί “εθνικής ασφάλειας”. Από ξένους ανταποκριτές μαθαίναμε για την ευρεία επιχείρηση στρατολόγησης νεαρών Τούρκων και Κούρδων μαχητών στις ανατολικές επαρχίες της χώρας."Growing Unease Over Turkish Jihadists in Syria", Voice of America. Οι αρχές επέτρεπαν σε πληθώρα ισλαμιστικών οργανώσεων τη στρατολόγηση μαχητών και την ελεύθερη διέλευση των συνόρων. Ήλπιζαν προφανώς ότι υπό την ενωτική κραυγή του ισλάμ οι Κούρδοι της Συρίας θα εγκατέλειπαν τις αυτονομιστικές διαθέσεις τους, επικίνδυνο παράδειγμα για τους ομοεθνείς τους της Τουρκίας.
Τη διαπλοκή κράτους και παρακράτους με τους τζιχαντιστές κατέδειξαν περίτρανα δύο γεγονότα το 2015. Το πρώτο ήταν η κατά διαταγή του περιφερειάρχη της Ούρφα σύλληψη τριών δημοσιογράφων βάσει του αντιτρομοκρατικού νόμου. Ο λόγος; Τόλμησαν να τον ρωτήσουν σε συνέντευξη Tύπου αν έχει καταγραφεί δράση του Ισλαμικού Κράτους στην περιφέρειά του! Το εξωφρενικό περιστατικό έλαβε χώρα τον Ιούνιο του 2015, λίγο πριν την σφαγή των 33 αριστερών και φιλοκούρδων ακτιβιστών στην περιοχή τον Ιούλιο του ιδίου έτους. Το δεύτερο αφορά στην σύλληψη δύο κορυφαίων δημοσιογράφων της αντιπολιτευόμενης εφημερίδας Τζουμχουριέτ. Οι Τζιαν Ντιουντάρ και Ερντέμ Γκιουλ συνελήφθησαν πάλι με βάση τον αντιτρομοκρατικό νόμο και με την κατηγορία μάλιστα της κατασκοπείας. Είχαν αποκαλύψει αυτό που όλοι υποψιαζόμασταν, ότι φορτηγά των μυστικών υπηρεσιών (ΜΙΤ) μετέφεραν οπλισμό σε ισλαμιστές Τουρκομάνους μαχητές στην βόρεια Συρία. Η δικαστική τους περιπέτεια συνεχίζεται.
Το φιάσκο της πολιτικής στη Συρία
Το μεγαλόπνοο σχέδιο της πρόσδεσης της Συρίας στο νέο-Οθωμανικό άρμα απέτυχε παταγωδώς. Ο Έρντογαν είχε υποτιμήσει και τις δυνάμεις και την ευρύτατη, τελικά, στήριξη του Άσαντ. Οι περισσότεροι Κούρδοι της Συρίας ζητούν αυτονομία, όχι ένωση υπό ισλαμικό μανδύα. Όλες οι θρησκευτικές μειονότητες, έντρομες με τα έκτροπα των τζιχαντιστών, στηρίζουν τον Σύρο πρόεδρο. Ο μεγαλομανής Τούρκος ηγέτης την πάτησε χορεύοντας με τους λύκους των τζιχαντιστών, όπως την πάτησαν και οι Αμερικανοί με τους μουτζαχεντίν στο Αφγανιστάν.
Ήταν αναπόφευκτο πως οι ενδυναμωμένοι με τουρκικά χρήματα και όπλα τζιχαντιστές της Συρίας θα εστίαζαν κάποια στιγμή στο ότι η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ και σύμμαχος των ΗΠΑ
Το τζιχάντ είναι μία ιδεολογία τόσο προσηλωμένη στους εξωφρενικούς στόχους της, που δεν αναγνωρίζει παρά εφήμερες συμμαχίες συμφέροντος. Ήταν αναπόφευκτο πως οι ενδυναμωμένοι με τουρκικά χρήματα και όπλα τζιχαντιστές της Συρίας θα εστίαζαν κάποια στιγμή στο γεγονός ότι η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ και σύμμαχος των ΗΠΑ. Ότι θα την κατέτασσαν στη “σφαίρα των απίστων”. Δεν είναι τυχαίο πως η πρόσφατη επίθεση σημειώθηκε την επαύριο της αποκατάστασης των σχέσεων της Τουρκίας με τη Ρωσία και το Ισραήλ, εξέλιξη που εξόργισε το Ισλαμικό Κράτος.
Η Τουρκία πληρώνει ακριβά την άμετρη φιλοδοξία και τα παιγνίδια με την φωτιά του επί δεκατέσσερα έτη αδιαφιλονίκητου μονοκράτορά της. Αλλά δεν είναι “ο εκ Συρίας ερχόμενος κίνδυνος” που έκανε πολλούς από εμάς –Τούρκους και ξένους παροίκους– να εγκαταλείψουμε την Πόλη σε μεγάλο αριθμό μετά το 2014. Η τρομοκρατία από μόνη της δεν θα μας έδιωχνε. Έστω κι αν φαίνεται πως τα χτυπήματα δεν θα κοπάσουν στο άμεσο μέλλον. Ίσως μάλιστα να μας πείσμωνε να αγωνισθούμε με νύχια και με δόντια να κρατηθούμε στην Πόλη. Δυστυχώς όμως δεν άλλαξε μονάχα η κατάσταση ασφαλείας. Άλλαξε η καθημερινότητά μας ολόκληρη, και άλλαξε ριζικά.
Η σταδιακή τερατογένεση της μονοκρατορίας του Έρντογαν
Όταν εγκαταστάθηκα στην Πόλη το 2003, βρέθηκα σε μία χώρα που επούλωνε τα τραύματά της από τη χειρότερη οικονομική κρίση της νεότερης ιστορίας της. Ήταν μια χώρα όπου το μικρότερης αξίας χαρτονόμισμα που κυκλοφορούσε ήταν αυτό του ενός εκατομμυρίου λιρών. Ήταν όμως ταυτόχρονα και μία χώρα εμμονικά προσηλωμένη στο όραμα της ευρωπαϊκής της ένταξης. Όσο κι αν δεν πίστεψα ποτέ σε μια τέτοια πιθανότητα ευρωπαϊκής ένταξης της Τουρκίας, η προοπτική των ενταξιακών διαπραγματεύσεων αποτελούσε για χρόνια το καλύτερο κίνητρο για μια γενναία σειρά νομικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων που πέρασε η πρώτη κυβέρνηση του ΑΚΡ (2002-2007). Ήταν, κατά γενική ομολογία, τα καλύτερα χρόνια της πρόσφατης ιστορίας της Τουρκίας.
Η πρώτη εκείνη κυβέρνηση της “μεταπολίτευσης του 2002”, που διέλυσε την κεμαλική πολιτική τάξη, έκανε τα πάντα σωστά. Για πρώτη φορά ενισχύθηκαν οι συνταγματικές προστασίες των εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων. Άρχισε μια διαδικασία που γενιές είχαν ποθήσει: ο σταδιακός εξοβελισμός των ενόπλων δυνάμεων από τον δημόσιο βίο, προς μεγάλο ενθουσιασμό όχι μόνο των ψηφοφόρων του, αλλά και της φιλελεύθερης διανόησης και όλων των προοδευτικών δυνάμεων. Οι τελευταίες στήριξαν τον Έρντογαν και το ΑΚΡ στην αντιπαράθεσή τους με το στράτευμα και το κεμαλικό παρακράτος. Δημιουργήθηκε έτσι μια ευρύτατη πολιτική συμμαχία μεταξύ ιδεολογικών χώρων που δεν είχαν, κατά τα λοιπά, τίποτα κοινό. Ήταν η εποχή όπου «έστω και για λίγα χρόνια, αισθανθήκαμε πως το κράτος μας αντιμετωπίζει σαν ανθρώπους», όπως λέει φίλος πανεπιστημιακός που πρόσφατα απελύθη κακήν κακώς από το πανεπιστήμιο όπου εργαζόταν για “αποσχιστική προπαγάνδα”.
Παράλληλα, η πρώτη κυβέρνηση Έρντογαν κήρυξε τον πόλεμο στην παροιμιώδη γραφειοκρατία και τον οικονομικό εθνικισμό. Η οικονομία δεν άνοιξε απλώς στις ξένες επενδύσεις, άρχισε να τις κυνηγά επίμονα. Ένας πακτωλός ξένων κεφαλαίων άρχισε να ρέει στη χώρα, οι ιδιωτικοποιήσεις γέμισαν τα ταμεία του άλλοτε χρεωκοπημένου κράτους και η οικονομία άρχισε να καλπάζει. Τουρκικές εταιρείες ξανοίχθηκαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και σύντομα τα προϊόντα τους σάρωσαν τις αγορές της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής, της Κεντρικής Ασίας, μέχρι και της Άπω Ανατολής. Για πρώτη φορά ξημέρωνε στην Τουρκία μία εποχή παχιών αγελάδων και η κοινωνία άρχιζε να αισιοδοξεί, υπέρμετρα ίσως, για ένα καλύτερο μέλλον.
Θυμάμαι εκείνες τις μέρες σαν να πρόκειται για μιαν άλλη χώρα. Θυμάμαι πώς άρχισαν να συζητούνται στον τύπο πρωτάκουστα ταμπού, από την γενοκτονία των Αρμενίων μέχρι το εάν η τουρκική παρουσία στην βόρεια Κύπρο αποτελεί κατοχή. Θυμάμαι τα ράφια των βιβλιοπωλείων στο Πέρα γεμάτα βιβλία ανατρεπτικά. Η Πόλη ήταν τότε the place to be, μαγνήτης που έθελγε, εκτός από τους συνήθεις υπόπτους των πολυεθνικών και των επενδύσεων, τους μποέμ από ολόκληρη την Ευρώπη και παραπέρα.
Η αλλαγή προς την απόλυτη μονοκρατορία του Έρντογαν έγινε σιγά, σιωπηλά, ύπουλα· η τερατογένεση κράτησε χρόνια. Τα πρώτα σημάδια ήλθαν με την προεδρική εκλογή του 2007. Τότε η απόφαση του τότε πρωθυπουργού Έρντογαν να προωθήσει τον στενό του συνεργάτη Αμπντουλάχ Γκιουλ στον προεδρικό θώκο προκάλεσε μαζικές αντιδράσεις και κλίμα σοβαρής πόλωσης. Μέχρι τότε, η προεδρία παρέμενε προπύργιο των κεμαλιστών και, ως τέτοιο, συνταγματικός φραγμός στην άμετρη φιλοδοξία του Έρντογαν. Οι κεμαλιστές μιλούσαν για “κρυφή ισλαμιστική ατζέντα” του πρωθυπουργού.
Εμείς γελούσαμε μαζί τους. Τους κεμαλιστές παλιάς κοπής, με τον αταβιστικό, ξενόφοβο εθνικισμό τους, τον παλιάς κοπής κρατισμό και τη στρατοκρατική λογική τους δεν είναι να τα παίρνεις και πολύ στα σοβαρά. Θα έπρεπε να είχαμε δώσει μεγαλύτερη σημασία στο ίδιο το μήνυμα, παρά στον φορέα του. Πανηγυρίζαμε όμως το ροκάνισμα της κηδεμονίας του στρατεύματος στον πολιτικό βίο κι επιμέναμε να ελπίζουμε σε ένα λαμπρό μέλλον ελευθερίας.
Παρότι γνωρίζαμε ήδη πως σχέδιο του Έρντογαν ήταν να διεκδικήσει εν καιρώ την προεδρία, ακολουθώντας το μοντέλο Πούτιν-Μεντβέντεβ, φοβόμασταν ακόμα τότε τον στρατό
Η βουλή απέτυχε να εκλέξει πρόεδρο με την προβλεπόμενη αυξημένη πλειοψηφία και διαλύθηκε. Οι εκλογές του 2007 έγιναν σε ένα κλίμα πόλωσης που για πρώτη φορά έβλεπα στην Τουρκία. Θυμάμαι τα ογκώδη συλλαλητήρια των κεμαλιστών, που σημάδεψαν την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2007. Θυμάμαι επίσης πως τότε ακόμα όλοι μου οι φίλοι προτιμούσαν να καταπιούν ένα κουτί καρφιά παρά να πάρουν τους δρόμους με τους κεμαλιστές, που κατέβαιναν με πανώ “Ο στρατός στο καθήκον του”. Όσο κι αν μας ανησυχούσε η φιλοδοξία και η ολοένα διαφαινόμενη αυταρχικότητα του Έρντογαν, πλάι στους υμνητές της στρατοκρατίας και των πραξικοπημάτων δεν θα διαδηλώναμε.
Στις εκλογές του 2007 θριάμβευσε το ΑΚΡ. Οδήγησε τη χώρα σε συνταγματικό δημοψήφισμα, ώστε η εκλογή προέδρου να γίνεται εφεξής απευθείας από τον λαό. Η αλλαγή έγινε δεκτή με μεγάλη πλειοψηφία και με τη στήριξη σύσσωμης της προοδευτικής διανόησης. Παρότι γνωρίζαμε ήδη πως σχέδιο του Έρντογαν ήταν να διεκδικήσει εν καιρώ την προεδρία ακολουθώντας το μοντέλο Πούτιν-Μεντβέντεβ, φοβόμασταν ακόμα τότε τον στρατό. Θυμάμαι τα σχέδια “διαφυγής” που οργανώναμε τότε με τους φίλους μου στο Πέραν –πώς, αν τυχόν γινόταν πραξικόπημα, θα τρέχαμε από τα πίσω στενά ως το ελληνικό προξενείο, λίγο παρακάτω, και ποια απαραίτητα θα παίρναμε μαζί. Πόσα χρήματα έπρεπε να έχουμε κρυμμένα σπίτι “για μιαν ώραν ανάγκης”;
Η ύστατη προσπάθεια των κεμαλιστών ήταν η απόπειρα προσφυγής στο συνταγματικό δικαστήριο, με αίτημα την απαγόρευση του ΑΚΡ ως «αντιβαίνον στις αρχές του κοσμικού κράτους». Ήταν μια συνταγή που είχαν δοκιμάσει πολλές φορές στο παρελθόν οι κεμαλικές δυνάμεις, απαγορεύοντας ισλαμικά κόμματα. Μόνο που αυτά επανιδρύονταν με διαφορετικό όνομα, και το θέατρο συνεχιζόταν. Το μεν συνταγματικό δικαστήριο απέρριψε την προσφυγή, η δε περιπέτεια έδωσε μεγαλύτερο πάτημα στον Έρντογαν και το κόμμα να εμφανίζονται ως οι αιωνίως κατατρεγμένοι…
Τώρα που γυρίζω πίσω, νοητά, στα χρόνια εκείνα, νομίζω πως από τη δικαστική εκείνη νίκη και μετά ο Έρντογαν και το κόμμα σκλήρυναν. Ο Τύπος άρχισε να διαμαρτύρεται για τους συνεχείς διορισμούς εγκαθέτων της κυβέρνησης στην προεδρία των ανώτατων δικαστηρίων, στο διπλωματικό σώμα, στα σώματα ασφαλείας αλλά, σιγά σιγά, και στις ίδιες τις ένοπλες δυνάμεις. Επιχειρηματίες της αυλής του Έρντογαν άρχισαν να αγοράζουν εφημερίδες και κανάλια, ώσπου τα μέσα ενημέρωσης που δεν συμπλέουν με την κυβέρνηση να αποτελέσουν ισχνή μειοψηφία. Όλως τυχαίως, οι “ημέτεροι” επιχειρηματίες κέρδιζαν πάντοτε τους πλειστηριασμούς κατά τις ιδιωτικοποιήσεις.
Παράλληλα, το 2008 άρχισε ένας κανονικός διωγμός στρατιωτικών, δημοσιογράφων και μορφών του ακροδεξιού χώρου, με ομιχλώδεις κατηγορίες περί σχεδιαζόμενου πραξικοπήματος κατά της εκλεγμένης κυβέρνησης. Η περίφημη υπόθεση Εργκένεκον απεδείχθη, χρόνια αργότερα, πως δεν ήταν παρά μία καλοστημένη φάρσα. Πολλοί μεταξύ των τότε κατηγορουμένων ανήκαν στην ακροδεξιά: μέλη των άλλοτε ταγμάτων θανάτου των ειδικών δυνάμεων που δρούσαν κατά των αντιφρονούντων επί Τανσού Τσιλέρ, εθνικιστικές ομάδες “ιδεολογικής κρούσης”, η εγγονή του διαβόητου “Τουρκο-ορθόδοξου Πατριάρχη” παπα-Εφτίμ. Έτσι πολλοί προτιμήσαμε να γελάσουμε με το πάθημά τους παρά να προβληματισθούμε για πολύ με τις λεπτομέρειες της δικογραφίας…
Η “θρήσκα γενιά”
Αλλά και για εκείνους τους νέους για τους οποίους οι πολιτικές εξελίξεις θα φάνταζαν απόμακρες, οι σημαντικές αλλαγές στην καθημερινότητα τις έφερναν πολύ πιο κοντά. Ξαφνικά, η ένταση του καλέσματος του μουεζίνη άρχισε να ανεβαίνει σταδιακά, ώσπου να γίνει σχεδόν εκκωφαντική. Οι τιμές των αλκοολούχων ποτών, ήδη υψηλότατες, άρχισαν να ανεβαίνουν ιλιγγιωδώς. Στο Πέραν, την καρδιά της διασκέδασης στην Πόλη, η ελεγχόμενη από το ΑΚΡ δημαρχία έπαυσε να εκχωρεί νέες άδειες σε εστιατόρια για την πώληση οινοπνευματωδών, ενώ οι εξωφρενικές τιμές για την διατήρηση των υφισταμένων ανάγκασαν πολλά εστιατόρια να τις αποσύρουν. Οι δημόσιες υπηρεσίες, τα νοσοκομεία, τα αεροδρόμια, τα πανεπιστήμια γέμισαν με γυναίκες με ισλαμικές μαντήλες. Οι φήμες ότι δεν μπορούσες να βρεις απασχόληση αν δεν φορούσες το μισητό για πολλές κομμάτι ύφασμα άρχισαν να οργιάζουν.
Η ξαφνική εκτίναξη της τουρκικής οικονομίας μετέτρεπε, σιγά σιγά, μεγάλο μέρος της Πόλης σε μία Ντίσνεϊλαντ για νεόπλουτους
Μεγάλη πικρία προκάλεσαν σε όλους εμάς που γοητευμένοι διαλέξαμε την Πόλη για σπίτι μας οι σαρωτικές επεμβάσεις “αστικής ανάπλασης”. Η ξαφνική εκτίναξη της τουρκικής οικονομίας μετέτρεπε, σιγά σιγά, μεγάλο μέρος της Πόλης σε μία Ντίσνεϊλαντ για νεόπλουτους. Με την αντιπολίτευση κατακερματισμένη και χωρίς όραμα, έχοντας τον πλήρη έλεγχο της προεδρίας και των ανώτατων δικαστηρίων, αντιμέτωπη με έναν πληθυσμό που σπανίως διαμαρτύρεται και ακόμη σπανιότερα διαδηλώνει, η κυβέρνηση βρήκε το πεδίο ελεύθερο να ασελγήσει κερδοσκοπικά πάνω στο αστικό τοπίο. Ιστορικές συνοικίες της Πόλης, όπως ο άλλοτε ρωμιομαχαλάς του Ταρλάμπασι, έπεσαν θύμα της μπουλντόζας, ώστε “ημέτεροι” εργολάβοι να θησαυρίσουν από την κατασκευή και πώληση νεόδμητων διαμερισμάτων. Ιστορικά κτίρια, πάρκα και μνημεία αφανίσθηκαν για να δώσουν τη θέση τους σε υπεραγορές.
Στο μεταξύ ο Έρντογαν είχε μία γνώμη επί παντός επιστητού, και δεν δίσταζε καθόλου να την εκφράζει. Αντί να προσπαθήσει να αμβλύνει την ολοένα διογκούμενη πόλωση, έκανε συχνά λόγο για τη “θρήσκα γενιά” που θα ανέτρεφε η διακυβέρνησή του. Παρότρυνε κάθε Τούρκισσα να κάνει «τουλάχιστον τρία παιδιά» για το καλό της χώρας, ενώ δεν παρέλειπε να στηλιτεύει τον φεμινισμό λέγοντας πως «άνδρας και γυναίκα δεν μπορεί να είναι ίσοι, καθώς είναι από την φύση τους διαφορετικοί» (η Εταιρεία Τουρκικής Γλώσσας δυστυχώς δεν παρενέβη για να του επισημάνει την διαφορά μεταξύ του ίσος και του ίδιος!). Απεφάνθη πως «μουσουλμάνοι δεν είναι δυνατόν να διαπράξουν ποτέ γενοκτονία», ενώ διακήρυσσε πως «όποιος πίνει αλκοόλ είναι αλκοολικός». Απηύθυνε έκκληση «στη γειτονιά» να μεριμνήσει ώστε άγαμα ζευγάρια νέων να μην συγκατοικούν και διαφθείρουν τα ήθη. Με διαταγή του απαγορεύθηκαν τα τραπεζάκια των καφέ, μπαρ και εστιατορίων στους δρόμους του Πέρα, σκοτώνοντας τη ζωή αλλά και την ατμόσφαιρα της περιοχής.
Και ξαφνικά, το 2013, η εξέγερση
Η ευαισθητοποίηση για να σωθεί το πάρκο Γκεζί από το σχέδιο ανοικοδόμησης ενός γκρεμισμένου Οθωμανικού στρατώνα, που θα λειτουργούσε ως υπεραγορά (!), έδωσε το πρόσχημα για τον λαϊκό ξεσηκωμό. Αυτήν τη φορά δεν ήταν οι κεμαλιστές νοσταλγοί της στρατοκρατίας. Ήταν “το άλλο 50%” που δεν στήριζε τον Έρντογαν και το ΑΚΡ. Τον Μάιο και Ιούνιο του 2013 η εξέγερση ένωσε κεμαλικές, εθνικιστικές, κομμουνιστικές και κουρδικές νεολαίες με το φεμινιστικό και LGBT κίνημα, με οικολόγους, αναρχικούς και “αντικαπιταλιστές μουσουλμάνους”. Και κάτω από αυτήν την ομπρέλα ενώθηκε μια ολόκληρη γενιά, που οι γονείς της –από φόβο, θυμούμενοι την καταστολή της χούντας Εβρέν– της είχαν εμφυσήσει την ανάγκη να είναι “χαμηλών τόνων” και απολιτίκ.
Τα γεγονότα του Γκεζί ήταν “η πιο μεγάλη ώρα” της γενιάς αυτής. Κι εμείς, οι ξένοι πάροικοι της Πόλης, συμμετείχαμε μαζικά. Θελήσαμε να διαμαρτυρηθούμε για τη διολίσθηση της χώρας στον αυταρχισμό ενός παράφρονος, στην καταστολή και την ισλαμοποίηση. Συμμετείχαμε ως ελάχιστο χρέος απέναντι σε μια κοινωνία που μας αγκάλιασε και απέναντι στους φίλους και τους γείτονές μας, που έβλεπαν την χώρα τους να χάνεται και τους εαυτούς τους να γίνονται ξένοι στην ίδια τους τη γη. Δυστυχώς όμως η εξέγερση κατεπνίγη από τη βίαιη καταστολή και η ευκαιρία για αλλαγή πορείας, για μία πιο συναινετική πολιτική χωρίς πολωτικούς και εμφυλιοπολεμικούς τόνους, χάθηκε.
Η θηλιά που για χρόνια αισθανόμασταν να μας σφίγγει, μας έπνιξε επικίνδυνα
Όποιος είχε δει την κατρακύλα στον αυταρχισμό πριν το Γκεζί, εύκολα φανταζόταν τη σκλήρυνση και την εκδικητική πολιτική που θα ακολουθούσε. Η θηλιά που για χρόνια αισθανόμασταν να μας σφίγγει, μας έπνιξε επικίνδυνα. Ροπαλοφόροι αλήτες περιδιάβαιναν τις γειτονιές της Πόλης κυνηγώντας οποιονδήποτε θεωρούσαν εχθρό του “αρχηγού”, σπάζοντας τα καταστήματα Αλεβιτών και Κούρδων και λιντσάροντας οποιονδήποτε έτρωγε ή κάπνιζε δημόσια κατά τη νηστεία του Ραμαζανίου. Η ελπίδα για καλύτερες μέρες έσβησε σε πολλούς από εμάς. Πόσοι ξένοι και πόσοι Τούρκοι φίλοι έφυγαν από το 2013 ως σήμερα από την Πόλη, πόσοι Τούρκοι γνωστοί μου προσπαθούν απεγνωσμένα να αποκτήσουν ένα δεύτερο διαβατήριο, έχω χάσει τον υπολογισμό.
Η δική μου εμπειρία εν προκειμένω είναι νομίζω χαρακτηριστική. Κάποια στιγμή, ένα τυχαίο συνήθως περιστατικό, σε ξυπνά σε μία πραγματικότητα που δεν σου αρέσει, και αποφασίζεις (αν μπορείς βέβαια) να φύγεις. Το 2014 καθόμουν με έναν Τούρκο φίλο σε ένα trendy καφέ του Γαλατά, που είχε πρόσφατα ανοίξει. Έπαιζε απαλή μουσική. Ξαφνικά, το κάλεσμα του μουεζίνη, και ο ιδιοκτήτης έκλεισε την μουσική. Μείναμε να κοιταζόμαστε. Εκκωφαντική η φωνή του μουεζίνη, εκκωφαντική η σιωπή στο καφέ. Παραγγείλαμε, θυμάμαι, καφέ και τιραμισού. Το γλυκό που μας έφερε έμοιαζε με τιραμισού, αλλά δεν είχε λικέρ. «Ξέρετε, διαμαρτύρονται πολλοί πελάτες μας που δεν θέλουν το αλκοόλ». Ποτέ δεν είχα ξαναδεί τέτοια υποταγή του κοσμικού στο θρησκευτικό στην Πόλη. Όχι σε αυτήν την περιοχή, όχι σε παρόμοιο καφέ που προσελκύει, υποτίθεται, ένα συγκεκριμένο κοινωνικό-ιδεολογικό προφίλ. Σιχτίρ, είπα, θέλω να γυρίσω στο σπίτι μου.
Σήμερα επιστρέφω στην Πόλη για να δω τους φίλους που άφησα πίσω. Μπορώ να πω με βεβαιότητα πως είναι οι μόνοι που μου λείπουν. Όχι, δεν μου έλειψε η Πόλη του σήμερα. Μου λείπει πολύ η Πόλη που ήξερα, η Πόλη που είχα γνωρίσει μια δεκαετία πριν. Στη σημερινή Πόλη, αν και ξέρω κάθε γωνιά σε πολλές συνοικίες της, αισθάνομαι ξένος. Αισθάνομαι ασφυξία.
Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί πότε και πώς ο μεγαλομανής μονοκράτωρ θα αποχωρήσει από το πολιτικό σκηνικό. Το μόνο βέβαιο όμως είναι πως θα αφήσει μια Τουρκία πολύ διαφορετική από εκείνη που παρέλαβε. Και δυστυχώς, καθόλου καλύτερη. Μέχρι τότε, οι τρομοκράτες θα σκοτώνουν ό,τι αγαπήσαμε.
Κείμενο Αλέξανδρος Μασσαβέτας
Φωτογραφίες Γιάννης Αθυμαρίτης
'
Γιάννης Αθυμαρίτης
Φωτογράφος με βάση το Λονδίνο, ταξιδεύει σε αποστολές σε όλη την Ευρώπη. Συνεργάζεται με διαφημιστικά γραφεία όπως τα DDB, Saatchi & Saatchi, Tribal Worldwide, Ogilvy. Δουλειά του έχει δημοσιευτεί σε περιοδικά όπως τα Madame Figaro, L'Officiel, BBC Olive, US Hotel Magazin.
Αλέξανδρος Μασσαβέτας
Σπούδασε νομικά σε Αθήνα και Cambridge. Έζησε νομαδικά με βάση του την Πόλη (2003-2015). Εκεί έγραψε δύο βιβλία για την Κωνσταντινούπολη και ένα για την Μικρά Ασία, ενώ συνεργάσθηκε με ελληνικά και ξένα έντυπα. Σήμερα συνεχίζει την νομαδική του ύπαρξη, με βάση την Αθήνα.
4/7/2016
https://insidestory.gr/article/toyrkia-i-katara-tis-syrias-kai-i-thilia-poy-oloena-kai-sfiggei?token=WI5O25Q0U4
