ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ:Κτίρια μεταλλευτικής μνήμης ή σκουπίδια του καιρού μας !

Συμπληρώθηκαν φέτος 100 χρόνια από την 21η Αυγούστου 1916, τότε που διαδραματίστηκε η μεγάλη απεργία των μεταλλωρύχων εργατών της Σερίφου, η οποία κόστισε εννέα ανθρώπινες ζωές, δεκάδες τραυματίες και πολλές διώξεις. Το 1984 δημιουργήθηκε το μνημείο των πεσόντων εργατών, ακριβώς δίπλα στο περίφημο νεοκλασικό κτίριο διοίκησης στο Μεγάλο Λιβάδι της Σερίφου.

Ένα νεοκλασικό κουφάρι, παρατημένο, χορταριασμένο, καμένο, χωρίς οροφή και πάτωμα, χωρίς ιδιοκτήτη. Ένα χώρο που, εν έτει 2016, χρησιμοποιείται για να παρκάρουν τα σκουπίδια τους οι ντόπιοι και οι γείτονες ταβερνιάρηδες... Ένα χώρο που «βάζει τα καλά του» μια φορά το χρόνο όταν γίνεται η επιμνημόσυνη δέηση. Και στη μνήμη των ελάχιστων ζώντων μεταλλωρύχων που έζησαν εκεί μέσα... Ένα χώρο που η αξία του ως ιστορική μνήμη του τεχνικού πολιτισμού αλλά και του ανθρώπινου μόχθου είναι ανυπολόγιστη...

Το άλλοτε κτίριο διοίκησης των μεταλλείων στο Μεγ. Λιβάδι της Σερίφου

Εκπρόσωποι του δήμου με ενημέρωσαν ότι υπάρχει έτοιμη μελέτη για την αναστήλωσή του από το Υπ. Πολιτισμού, ενώ είναι γνωστό ότι υπάρχει παλαιότερη ενιαία μελέτη ένταξης σε «υπαίθριο μουσείο μεταλλείας» από την ΕΤΒΑ (Υπαίθριο Μουσείο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων και Ορυκτού Πλούτου Σερίφου, 1997) και από το ΙΓΜΕ (Τεχνικές αξιοποίησης εγκαταλειμμένων δημόσιων μεταλλείων - Πιλοτική εφαρμογή 2002). Μόνο που τα λεφτά για την υλοποίηση των μελετών δεν βρίσκονται...

Μακάρι να βρεθούν αν και αμφιβάλλω πλέον ότι μπορεί πλέον να αναστηλωθεί με ασφάλεια το κουφάρι αυτό. Χρόνο-χρόνο, τα τελευταία 15 χρόνια που επισκέπτομαι το νησί, το νεοκλασικό επικαιροποιεί τα χάλια του, επί το δυσμενέστερο..

Ας πάμε και λίγο παραπάνω στο Αιγαίο. Σε ένα άλλο νεοκλασικό, στα Λιμενάρια Θάσου. Επίσης χορταριασμένο, επίσης παρατημένο, επίσης χωρίς ιδιοκτήτη. Ξέφραγο αμπέλι στον κάθε περαστικό που με δική του ευθύνη το επισκέπτεται. Με ένα δοκάρι να προσπαθεί να στηρίξει την ξύλινη κυκλική σκάλα που οδηγεί στον δεύτερο όροφο (και τη σοφίτα) και ένα περίβολο του οποίου έχει ήδη κατολισθήσει η περίφραξη... Πλην όμως Παλατάκι, χτισμένο ψηλά στο λόφο που δεσπόζει της όλης περιοχής.

Παλατάκι, Λιμενάρια Θάσου, πρώην κτίριο διοίκησης μεταλλείων.

Εκεί άλλωστε το ήθελε ο Γερμανός μεταλλειοκτήτης F. Speidel, που το κατασκεύασε το 1903-1905 (σε σχέδια του Ιταλού αρχιτέκτονα P. Arigoni) με σκοπό να λειτουργήσει ως κατοικία του αλλά και ως κτίριο διοίκησης της εκμεταλλεύτριας εταιρείας των ψευδαργυρούχων -μολυβδούχων μεταλλευμάτων («καλαμίνα») της περιοχής. Από τότε το Παλατάκι έζησε ένδοξες εποχές, για να καταλήξει στην σημερινή μοναξιά της εγκατάλειψης. Εμεινε να κοιτάζει από ψηλά, μέσα από τα ξεθωριασμένα γαλαζοπράσινα παράθυρά του, τα χρόνια να περνούν και τις στρατιές των βανδάλων να το λεηλατούν...

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η Βιοµηχανική Αρχαιολογία (Industrial Archaeology) και η ∆ιαχείριση της Βιομηχανικής Κληρονοµιάς (Heritage Management), δύο νέοι επιστηµονικοί κλάδοι, έχουν καταφέρει να «στεγάσουν» και να αναδείξουν αρκετούς ανάλογους χώρους με αποκορύφωμα το Πολιτιστικό Tεχνολογικό Πάρκο στο Λαύριο, το οποίο δηµιουργήθηκε από το µετασχηµατισµό του ιστορικού βιοµηχανικού συγκροτήµατος της πρώην Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου.

Εντούτοις, πολλά ακόμη κτίρια -συμπαρομαρτούντα της μεταλλείας- έχουν μείνει στα αζήτητα και τη λησμονιά. Κτίρια εγκαταστάσεων μεταλλείων στο Λαύριο που δεν έχουν συμπεριληφθεί στο Τεχνολογικό και Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου, κτίρια και εγκαταστάσεις ορυχείων και λατομείων σε άλλα νησιά του Αιγαίου, στην Εύβοια (Λίμνη, Μαντούδι, Αλιβέρι, Κύμη) και αλλού. Κορυφαία βιομηχανικά μνημεία, όπως αυτά του εναέριου συστήματος μεταφοράς και των εγκαταστάσεων των σμυριδωρυχείων της Νάξου, οι σκάλες φόρτωσης και οι εργατικές κατοικίες στο Μέγα Λιβάδι και τον Κουταλά της Σερίφου, το μεταλλευτικό συγκρότημα στα Λιμενάρια της Θάσου, το εργοστάσιο των θειωρυχείων στο Παλιόρεμα της Μήλου, το εργοστάσιο της «Ήφαιστος» νότια των Φηρών και οι σκάλες φόρτωση θηραϊκής γης στο Αθηνιό, στη Σαντορίνη. 

Επίσης, στην παραλία του Πηλίου και στην περιοχή του Ατάλαντου Ευβοίας σώζονται ερειπωμένες εγκαταστάσεις επεξεργασίας και φόρτωσης λευκόλιθου τα οποία θα μπορούσαν να αποτελούν βιομηχανικά μνημεία αντί να αφήνονται να καταρρέουν από την αδιαφορία. Και πολλά άλλα. Συνολικά 200 μονάδες εξόρυξης και επεξεργασίας/κατεργασίας ορυκτών έχουν καταγραφεί σε 38 νησιά του Αιγαίου, με πρώτες τις Δυτ. Κυκλάδες, όπως περιγράφονται στο βιβλίο «Ορυχεία στο Αιγαίο - Βιομηχανική αρχαιολογία στην Ελλάδα» (2009, εκδόσεις Μέλισσα). Πολλά από αυτά τα καταρρέοντα κελύφη, απετέλεσαν την ατμομηχανή μιας βιομηχανίας που άνθησε σε διάφορες περιοχές του Αιγαίου τον 19ο και τον 20ό αιώνα, για να αφεθεί στη λήθη του σήμερα...

Όμως η λήθη δεν ταιριάζει στην Μεταλλεία και την Γεω-κληρονομιά. Ο πολιτισμός θεωρείται το μαγικό υποκατάστατο για όλα τα απαξιωμένα βιομηχανικά κτίρια, τα εργοστάσια, τις στοές και τις αποθήκες που έπαψαν να λειτουργούν.. Αρκεί να το ενστερνιστούμε. Αρκεί το παρόν να μάθει να σέβεται το παρελθόν!

Πέτρος Τζεφέρης  
Διδάκτωρ ΕΜΠ, Συγγραφέας
16/9/2016

http://www.huffingtonpost.gr/petros-tzeferis/-_7415_b_12027180.html?utm_hp_ref=greece