Ο Καλλίμαχος, το ιστορικό «ναι» και η κατεστραμμένη Νίκη
Πριν από την πολύ κρίσιμη μάχη του Μαραθώνα, τον Αύγουστο ή τον Σεπτέμβριο του 490 π.Χ., ένας και μόνο άνδρας κλήθηκε να πάρει την καθοριστική απόφαση: θα πολεμούσαν ή όχι εναντίον των Περσών; Μήπως η δύναμή τους ήταν τόσο μεγάλη ώστε θα ήταν μάταιο;
Ο Καλλίμαχος από τις Αφίδνες δεν ανήκε στους δημοκρατικούς και η θέση του, του πολεμάρχου, ήταν στην ουσία τιμητική αποστρατεία. Αλλά, οι δέκα στρατηγοί διχάστηκαν. Επομένως, η ψήφος του πολέμαρχου θα έδινε απόφαση. Έτσι, ο Μιλιτάδης απευθύνθηκε προς εκείνον, λέγοντάς του, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, τα ακόλουθα λόγια:
“ἐν σοὶ νῦν Καλλίμαχε ἐστὶ ἢ καταδουλῶσαι Ἀθήνας ἢ ἐλευθέρας ποιήσαντα μνημόσυνα λιπέσθαι ἐς τὸν ἅπαντα ἀνθρώπων βίον οἷα οὐδὲ Ἁρμόδιός τε καὶ Ἀριστογείτων λείπουσι»
Δηλαδή:
«Τώρα είναι στο χέρι σου, Καλλίμαχε, ή να οδηγήσεις την Αθήνα στη δουλεία ή να την ελευθερώσεις και ν' αφήσεις στις μελλοντικές γενιές μια μνήμη πιο ένδοξη απ’ αυτή του Αρμόδιου και του Αριστογείτονα».
Και συμπλήρωσε: «Ποτέ πριν στην ιστορία της δε βρέθηκε η Αθήνα αντιμέτωπη με τόσο φοβερό κίνδυνο. Αν υποταχτούμε στους Πέρσες, ο Ιππίας θ’ αναλάβει πάλι την εξουσία –και δεν υπάρχει αμφιβολία για τη δυστυχία που θα μας φέρει· αν πολεμήσουμε και νικήσουμε, όμως, τότε η πόλη μας θα είναι η επικρατέστερη απ’ όλες τις ελληνικές πόλεις. Αν με ρωτήσεις πώς θα γίνει αυτό και γιατί είναι στα χέρια σου η τελική απόφαση, θα σου πω το εξής. Εμείς οι στρατηγοί είμαστε δέκα και δεν συμφωνούμε για το πώς πρέπει να δράσουμε· οι μισοί είμαστε υπέρ της μάχης κι οι άλλοι μισοί κατά. Αν δε συγκρουστούμε με τους Πέρσες, δεν αμφιβάλλω ούτε στιγμή ότι θα καταλήξουμε σε φοβερή διχόνοια· ο σκοπός μας θα κλονιστεί και τελικά θα υποταχτούμε με τη θέλησή μας στους Πέρσες. Αν όμως πολεμήσουμε πριν φανεί γενικά η πτώση του ηθικού μας τότε, αν οι θεοί μας φερθούν δίκαια, μπορεί και να υπερισχύσουμε. Δική σου είναι η απόφαση· όλα εξαρτώνται από σένα· υποστήριξέ με και η πόλη μας θα είναι ελεύθερη και αρχόντισσα ολόκληρης της Ελλάδας. Αν ψηφίσεις ενάντια στη μάχη, δεν θα ζήσεις αυτή την ευτυχία αλλά το αντίθετο».
Ο Καλλίμαχος συμφώνησε να γίνει η μάχη, δίνοντας μια ψήφο που άλλαξε τον ρου της Ιστορίας και, φυσικά, έλαβε μέρος σε αυτήν, διοικώντας τη δεξιά πτέρυγα του αθηναϊκού στρατού, που μαζί με τη αριστερή πτέρυγα, την οποία διοικούσαν οι Πλαταιείς, περικύκλωσαν την περσική παράταξη.
Ο γενναίος πολέμαρχος Καλλίμαχος σκοτώθηκε σε μάχη κατά τη διάρκεια της υποχώρησης των Περσών στα πλοία τους. Οι Αθηναίοι τον απεικόνισαν μαζί με τον Μιλτιάδη ως πρωταγωνιστή στην περίφημη ζωγραφική παράσταση της μάχης, στην Ποικίλη Στοά και ανήγειραν προς τιμήν του το αναθηματικό μνημείο της Νίκης του Καλλιμάχου ακριβώς πριν από τον Παρθενώνα. Έχει άλλωστε εντοπιστεί και το σημείο στερέωσης του βάθρου, σύμφωνα με τον καθηγητή κ. Μανόλη Κορρέ. Αγνοείται, ωστόσο, ο προσανατολισμός που είχε το άγαλμα. Ο ίδιος θεωρεί πως η Νίκη, «λογικά, θα έπρεπε να έρχεται από τον Μαραθώνα και να προσγειώνεται στον Παρθενώνα. Όχι σε αυτόν που βλέπουμε σήμερα, αλλά στον παλαιότερο ναό, που καταστράφηκε από τους Πέρσες».
Από παριανό μάρμαρο, η Νίκη απεικονίζεται με έντονο διασκελισμό να σπεύδει προς τα δεξιά του θεατή. Μοιάζει να ανεμίζει με τον χιτώνα ανάμεσα στα σκέλη. Οι εννέα τρυπούλες στον λαιμό χρησίμευαν για τη στερέωση κοσμήματος. Τα κυματιστά μαλλιά και το χρώμα στα φτερά κάνουν τη μορφή της εντυπωσιακότερη. Στο χέρι της κρατούσε μάλλον το κηρύκειο του αγγελιαφόρου. Το ύψος όλου του μνημείου, μαζί με τον κίονα επάνω στον οποίο στεκόταν το γλυπτό, ήταν 4,68μ.
Δέκα χρόνια πέρασαν και οι Πέρσες κατάφεραν να φτάσουν μέχρι τον Παρθενώνα λίγο πριν από την, εξίσου καθοριστική με τον Μαραθώνα, ναυμαχία της Σαλαμίνας, που έγινε στις 22 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ. Όλα τα κατέστρεψαν με λύσσα, ξέσπασαν όμως την οργή τους ιδιαίτερα στο άγαλμα της Νίκης του Καλλιμάχου. Τα τμήματα του κίονα και του αγάλματος που σώζονται φέρουν σημάδια κρούσης από πολύ βαρύ αντικείμενο, κάτι που δείχνει μανία καταστροφής. Και είναι λογικό να εικάζουμε πως το έσπασαν οι Πέρσες όταν εισέβαλαν στην Αττική, έκαψαν και λεηλάτησαν τα μνημεία της Ακρόπολης. Οι Αθηναίοι άνοιξαν έναν λάκκο κοντά στο Ερέχθειο και έθαψαν με ευλάβεια τα κατάλοιπα των ιερών τους.
Τον Φεβρουάριο του 1886, κοντά στο Ερέχθειο βρέθηκαν τα κομμάτια ενός αγάλματος Νίκης σε μια ανασκαφή με ιδιαίτερη σημασία, καθώς έφερε στο φως και άλλα γλυπτά και αρχιτεκτονικά μέλη από όσα υπέστησαν την περσική καταστροφή. Χρειάστηκαν δεκαετίες για να συνδυαστούν με τα θραύσματα ιωνικού κίονα όπου σωζόταν αποσπασματικά μια σπουδαία επιγραφή: «ανέθεκεν Αφιδναίος ταθεναίαι», «πολέμαρχος Αθεναίον», «άγγελον αθανάτων», «παισίν Αθεναίων μνημείον».
Το συμπέρασμα ήταν προφανές. Ο Αφιδναίος πολέμαρχος ήταν ο Καλλίμαχος και το αφιέρωμα ήταν για τη θεά του Βράχου, την Αθηνά. Το άγαλμα ήταν η Νίκη, που ως θεϊκή αγγελιαφόρος βιαζόταν να φέρει το μήνυμα για την έκβαση της μάχης και ο Μανόλης Κορρές το ταύτισε με βεβαιότητα.
Το άγαλμα ήταν σπασμένο στα δύο. Από το γλυπτό λείπει το κεφάλι, μικρό τμήμα του βραχίονα και του κορμού. Στο παλιό Μουσείο της Ακρόπολης βρέθηκαν κι άλλα κομμάτια του αγάλματος, τα οποία εμπλουτίστηκαν με θραύσματα από τους λιθοσωρούς των διασπάρτων του βράχου. Επίσης εδώ και χρόνια φυλάσσονταν στο Επιγραφικό Μουσείο τμήματα του ενεπίγραφου κίονα του μνημείου. Έχουμε μόλις το 35% του κειμένου, γεγονός που επιτρέπει στους αρχαιολόγους να δίνουν διάφορες ερμηνείες. Ο κ. Κορρές θεωρεί επικρατέστερη την άποψη ότι εξαίρεται ο Καλλίμαχος και η συμβολή του στη μάχη όπου έπεσε μαχόμενος. Το πρωτότυπο γλυπτό κρατούσε κηρύκειο, όπως δείχνει και μια μινιατούρα που εκτίθεται δίπλα του, στο Μουσείο της Ακρόπολης. Επειδή όμως, ακριβώς, ο κίονας είχε τόσες φθορές, έχει χρησιμοποιηθεί μια πρωτοποριακή μέθοδος, της τοποθέτησής του ανάμεσα σε μεταλλικές ράβδους με τη μορφή σωλήνα.
Στο πλαίσιο των δράσεων για τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2016, το Μουσείο Ακρόπολης θα παρουσιάσει σειρά γλυπτών που μαρτυρούν με ίχνη βίαιης θραύσης και θερμικής αλλοίωσης την τρομακτική καταστροφή της Ακρόπολης από τους Πέρσες το 480 π.Χ. Ανάμεσά τους, κυρίαρχη θέση θα έχει η Νίκη του Καλλιμάχου.
Οι παρουσιάσεις για την περσική καταστροφή θα πραγματοποιηθούν από τους αρχαιολόγους του Μουσείου Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή 23 - 25 Σεπτεμβρίου, από τις 10 π.μ. έως τις 4 μ.μ., ανά μία ώρα, σε ομάδες 30 ατόμων. Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας. Για τις συγκεκριμένες παρουσιάσεις, η συμμετοχή θα είναι ελεύθερη.
Επιπρόσθετα, το Σαββατοκύριακο, η γενική είσοδος στο Μουσείο θα είναι ελεύθερη από τις 5 μ.μ. έως τις 8 μ.μ., δίνοντας την ευκαιρία στους επισκέπτες να περιηγηθούν στους χώρους της μόνιμης συλλογής αλλά και στην περιοδική έκθεση «Δωδώνη. Το μαντείο των ήχων».
Ανάλογες εκδηλώσεις υπό τον γενικό τίτλο «Βία και ανεκτικότητα», στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς, γίνονται σε όλη την Ελλάδα. Στην Αθήνα και τον Πειραιά περισσότεροι από σαράντα πέντε πολιτιστικοί φορείς, κρατικοί και μη, συνεργάζονται στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού αυτού θεσμού και παρουσιάζουν εξήντα πέντε δράσεις γύρω από την ευρύτερη θεματική των διωγμών, της βίας και της ανεκτικότητας.
Μουσική, χορός, θέατρο, εικαστικά, ψηφιακές τέχνες, γκράφιτι, εκθέσεις και ντοκιμαντέρ, κινηματογράφος, θεματικές ξεναγήσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και βιωματικά εργαστήρια συνθέτουν το πλούσιο πρόγραμμα, στο οποίο η συμμετοχή είναι δωρεάν για το κοινό.
Το Σαββατοκύριακο του εορτασμού (24-25/9) η είσοδος στους αρχαιολογικούς χώρους και τα δημόσια αρχαιολογικά μουσεία της επικράτειας είναι ελεύθερη.
Της Αντιγόνης Καρατάσου
23 Σεπτεμβρίου 2016
http://www.liberal.gr/arthro/79844/epikairotita/2016/o-kallimachos-to-istoriko-isonnaisin-kai-i-katestrammeni-niki.html
ΣXETIKA ΚΕΙΜΕΝΑ
Τμήμα της ενεπίγραφης στήλης πριν την αποκατάσταση της, όταν εκτίθενταν στο Επιγραφικό Μουσείο.
«Η νίκη του Καλλιμάχου»
Παρών και αρτιμελής δηλώνει ο ήρωας του Μαραθώνα
Το περίφημο μνημείο «Η νίκη του Καλλιμάχου» θα παρουσιαστεί, για πρώτη φορά συναρμολογημένο, στο Μουσείο Ακρόπολης, στο πλαίσιο εκδηλώσεων για τη μάχη του 490 π.Χ.
Νέα Νίκη κατά Περσών