Η στροφή της Ιαπωνίας στην Αφρική.Η αναπτυξιακή δράση του Άμπε.
Το μήνυμα της Ιαπωνίας προς τις αφρικανικές χώρες είναι ξεκάθαρο:
Υπάρχουν δρόμοι προς την βιώσιμη ανάπτυξη που δεν περιλαμβάνουν την Κίνα. Αυτή η ιδέα θα πρέπει να είναι ελκυστική για πολλούς στην ήπειρο, όπου ορισμένα κράτη έχουν διαμαρτυρηθεί για την μερκαντιλιστική οικονομική πολιτική της Κίνας και για αδιαφανή επενδυτικά προγράμματα.
Στην φωτογραφία, ο Σίνζο Άμπε στο έκτο Διεθνές Συνέδριο του Τόκιο για την Ανάπτυξη της Αφρικής, στο Ναϊρόμπι της Κένυας, τον Αύγουστο του 2016. THOMAS MUKOYA / REUTERS
Υπό τον πρωθυπουργό Σίνζο Άμπε, η Ιαπωνία έψαχνε να ενισχύσει το παγκόσμιο κύρος της [1]. Σε αυτή την προσπάθεια, οι σχέσεις της χώρας με τα αφρικανικά κράτη έχουν γίνει το «κλειδί». Οι πιο πρόσφατες ενδείξεις της στροφής του Τόκιο προς την ήπειρο ήρθε στα τέλη Αυγούστου, όταν ο Abe ταξίδεψε στην Κένυα για να παρακολουθήσει το έκτο Διεθνές Συνέδριο του Τόκιο για την Ανάπτυξη της Αφρικής [2] (Sixth Tokyo International Conference on African Development, TICAD), μια συνάντηση που συγκαλείται από την Ιαπωνία, 54 αφρικανικά κράτη και πολλές διεθνείς οργανώσεις. Κατά την διάσκεψη, ο Abe υποσχέθηκε περισσότερα από 30 δισεκατομμύρια δολάρια σε ιαπωνικές επενδύσεις για έργα υποδομής σε όλη την ήπειρο στα επόμενα τρία χρόνια -η μεγαλύτερη τέτοια δέσμευση στην ιστορία του TICAD.
Οι επενδυτικές δεσμεύσεις του Abe αντανακλούσαν μια ευρύτερη στροφή στην πολιτική της Ιαπωνίας στην Αφρική: Από την βοήθεια μέχρι το εμπόριο και από την κυβέρνηση μέχρι τον ιδιωτικό τομέα [3]. Το TICAD τον περασμένο μήνα δεν ήταν μικρού συμβολισμού για τον σκοπό αυτό. Η συνάντηση ήταν η πρώτη του είδους της που πραγματοποιήθηκε στην Αφρική αντί στην Ιαπωνία, και ο Abe, του οποίου οι δημόσιες παρατηρήσεις παρουσίασαν την χώρα του ως οικονομικό εταίρο και όχι ως δωρητή, έφερε μαζί του πάνω από εκατό Ιάπωνες επιχειρηματίες για το συνέδριο.
Άνδρες των ειρηνευτικών δυνάμεων των Ηνωμένων Εθνών από την Ιαπωνία εργάζονται σε ένα σωλήνα αποστράγγισης στην Τζούμπα, στο Νότιο Σουδάν, τον Ιανουάριο του 2014. JAMES AKENA / REUTERS
Για δεκαετίες, η εξωτερική πολιτική της Ιαπωνίας στην Αφρική περιστράφηκε γύρω από την προβολή της ήπιας δύναμης, κυρίως με την μορφή της αναπτυξιακής βοήθειας [4]. Αλλά τα τελευταία χρόνια, η οικονομική πίεση εγχωρίως και ο ανταγωνισμός με άλλους ξένους παίκτες της ηπείρου οδήγησαν το Τόκιο να αναθεωρήσει. [5]
Ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής της Ιαπωνίας για την επιρροή στην περιοχή είναι [5] η Κίνα [6]. Κατά την τελευταία δεκαετία, το Πεκίνο έχει αφιερώσει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια σε αφρικανικές χώρες σε ένα δίκτυο επενδύσεων, δανείων και των κοινοπραξιών. Στο Φόρουμ για την Συνεργασίας Κίνας-Αφρικής του 2015 -μια σύνοδο κορυφής που συγκάλεσε το Πεκίνο για πρώτη φορά το 2000- ο πρόεδρος της Κίνας Xi Jinping [7] υποσχέθηκε περισσότερα από 60 δισεκατομμύρια δολάρια σε επενδύσεις στην ήπειρο. Η Ινδία έχει επίσης ανεβάσει το παιχνίδι της: Το 2010, ξεκίνησε το Business Forum Ινδίας-Αφρικής, και από το 2014, είχε επενδύσει κάπου 15 δισεκατομμύρια δολάρια σε επιχειρήσεις σε κράτη της Αφρικής. Για χρόνια, οι άμεσες ξένες επενδύσεις της Ιαπωνίας στα αφρικανικά κράτη επίσης αυξάνονται, αν και πιο σταδιακά. Ωστόσο, οι δαπάνες παραμένουν πολύ κάτω από της Κίνας και της Ινδίας, και υστερούν έναντι εκείνων από πολλές από τις χώρες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), μια λέσχη προηγμένων βιομηχανικών κρατών στα οποία ανήκει η Ιαπωνία.
Το Τόκιο πιέζει προς τα εμπρός ούτως ή άλλως, κυρίως λόγω της σημασίας των αφρικανικών χωρών για την οικονομία της Ιαπωνίας. Πολλές από τις πρώτες ύλες και τους πόρους που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή των ιαπωνικών εξαγωγών -από τα αυτοκίνητα μέχρι τις οικιακές συσκευές- προέρχονται από τα αφρικανικά κράτη. Με την εμβάθυνση των ιαπωνικών επενδύσεων και την ενθάρρυνση εταιρικών κοινοπραξιών, το Τόκιο ελπίζει να εξασφαλίσει τις αλυσίδες εφοδιασμού που οδηγούν σε αυτά τα υλικά. Η Ιαπωνία έχει ρίξει εκατομμύρια δολάρια σε επενδύσεις στην πλούσια σε φυσικούς πόρους Μαδαγασκάρη, για παράδειγμα, όπου μια διεθνής κοινοπραξία που περιλαμβάνει τον ιαπωνικό όμιλο ετερογενών δραστηριοτήτων Sumitomo στοχεύει στην ανάπτυξη των βιομηχανιών κοβαλτίου και νικελίου της χώρας. Η ενέργεια είναι ένας άλλος στόχος για την Ιαπωνία, η οποία βρίσκεται σε ειδική ανάγκη από ξένες πηγές καυσίμων χάρη στις περικοπές στην εγχώρια παραγωγή πυρηνικής ενέργειας που ακολούθησαν την πυρηνική καταστροφή στην Φουκουσίμα το 2011. Το 2014, το Τόκιο δέσμευσε σχεδόν 700 εκατομμύρια δολάρια για να βοηθήσει στην οικοδόμηση της ικανότητας της Μοζαμβίκης για εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Ιαπωνία -τον μεγαλύτερο εισαγωγέα στον κόσμο αυτού του καυσίμου- κατά την διάρκεια των επόμενων πέντε ετών. Παρά το μαζικό αποτύπωμα της Κίνας στην αγορά των πόρων της Αφρικής, λοιπόν, η Ιαπωνία έχει κάνει διεισδύσεις.
Το Τόκιο συμπληρώνει την οικονομική προσέγγισή του με μια διπλωματική ώθηση. Το ταξίδι του Abe τον Αύγουστο στην Αφρική ήταν η τρίτη του επίσκεψη από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του στα τέλη του 2012. Κανένας άλλος Ιάπωνας πρωθυπουργός δεν επισκέφθηκε την ήπειρο τόσες πολλές φορές σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Πέρυσι, ο Abe ταξίδεψε στην Αιθιοπία, την Ακτή του Ελεφαντοστού και την Μοζαμβίκη, για να γίνει ο πρώτος Ιάπωνας ηγέτης που πήγε στην υποσαχάρια Αφρική από το 2006 όταν είχε πάει ο Γιουνιχίρο Κοϊζούμι. Το 2014, κατά την διάρκεια περιοδείας του στην Μέση Ανατολή, ο Abe έκανε μια στάση στο Τζιμπουτί, όπου οι Δυνάμεις Αυτοάμυνας της Ιαπωνίας (SDF) έχουν την μοναδική βάση τους στο εξωτερικό. Και οι συναντήσεις του TICAD έχουν γίνει πιο ισχυρό διπλωματικό εργαλείο από όσο ήταν στο παρελθόν, χάρη κυρίως στην επέκταση των σχέσεων της Ιαπωνίας με τις συμμετέχουσες χώρες.
Ο Abe ελπίζει επίσης να συσπειρώσει αφρικανική υποστήριξη στην εκστρατεία του Τόκιο για την μεταρρύθμιση των Ηνωμένων Εθνών. Η Ιαπωνία, η οποία είναι ένας από τους μεγαλύτερους δωρητές του ΟΗΕ, έχει από καιρό επιδιώξει μια μόνιμη έδρα στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και έχει πιέσει μια σειρά αφρικανικών κρατών να υποστηρίξουν την θέση της. Στο TICAD της φετινής χρονιάς, ο Abe κατάφερε να εξασφαλίσει μια κοινή δήλωση από Ιάπωνες και Αφρικανούς ηγέτες που εκφράζουν κοινή αποφασιστικότητα για «επείγουσα μεταρρύθμιση» του παγκόσμιου σώματος, συμπεριλαμβανομένου του Συμβουλίου Ασφαλείας. Αλλά πολλά αφρικανικά κράτη θα διστάσουν να προχωρήσουν περισσότερο, κυρίως λόγω των οικονομικών τους δεσμών με την Κίνα, η οποία αντιτίθεται κατηγορηματικά στο να μπει η Ιαπωνία στο Συμβούλιο Ασφαλείας ως μόνιμο μέλος. Πράγματι, η μεταρρύθμιση του Συμβουλίου Ασφαλείας είναι απίθανη στο εγγύς μέλλον, δεδομένου ότι το Πεκίνο θα εργαστεί για να μπλοκάρει οποιαδήποτε προσπάθεια από το Τόκιο να κερδίσει μια μόνιμη θέση. Προς το παρόν, η στήριξη που εξασφάλισε η Ιαπωνία για την θέση της είναι πιο σημαντική συμβολικά.
Ο πρόεδρος της Σομαλίας, Hassan Sheikh Mohamud, και ο Ιάπωνας πρωθυπουργός, Σίνζο Άμπε, στο Τόκιο, τον Μάρτιο του 2014. FRANCK ROBICHON / POOL / REUTERS
ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Κατά την διάρκεια του ταξιδιού του στην Κένυα τον περασμένο μήνα, ο Abe δέσμευσε το Τόκιο να επεκτείνει τους δεσμούς ασφαλείας με τις αφρικανικές κυβερνήσεις, κυρίως για την υποστήριξη των πρωτοβουλιών αντιμετώπισης της τρομοκρατίας και της πειρατείας. Η Ιαπωνία κατάφερε να κάνει όλους τους Αφρικανούς ηγέτες που παρακολούθησαν το συνέδριο να εκφράσουν την υποστήριξή τους σε μια θαλάσσια τάξη «που βασίζεται σε κανόνες» -ένα διπλωματικό αγκίστρι που στοχεύει στις επεκτατικές αξιώσεις του Πεκίνου και στην καταναγκαστική τακτική του στις Θάλασσες της Ανατολικής και της Νότιας Κίνας [8]. Και στις διμερείς συναντήσεις με αξιωματούχους από την Ακτή Ελεφαντοστού, την Κένυα και την Μοζαμβίκη, ο Abe έχει επίσης κερδίσει άτυπη υποστήριξη για τις ιαπωνικές μεταρρυθμίσεις ασφαλείας του 2015, οι οποίες θα χαλαρώσουν τους περιορισμούς σχετικά με την εμπλοκή της Ιαπωνίας αποστολές διατήρησης της ειρήνης και της ασφάλειας στο εξωτερικό.
Όσο για τις δεσμεύσεις της ασφάλειας της Ιαπωνίας, τα τελευταία χρόνια, η χώρα έχει αναλάβει έναν πιο σημαντικό ρόλο σε ορισμένες από τις εμπόλεμες ζώνες της Αφρικής. Το Τόκιο εξακολουθεί να έχει μια παρουσία στο Κέρας της Αφρικής μέσω της βάση των SDF στο Τζιμπουτί, η οποία χρησιμοποιείται ως επί το πλείστον για να υποστηρίξει τις αποστολές καταπολέμησης της πειρατείας στον Ινδικό Ωκεανό. Στο Νότιο Σουδάν, εν τω μεταξύ, οι SDF έχουν συμμετάσχει στην ειρηνευτική αποστολή των Ηνωμένων Εθνών από το 2011. Μέχρι σήμερα, ο ρόλος της Ιαπωνίας στην πράξη έχει περιοριστεί στην παροχή τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης. Από τους περίπου 400 Ιάπωνες στρατιώτες που έστειλε στην χώρα, οι περισσότεροι είναι μηχανικοί. Χάρη στις μεταρρυθμίσεις ασφαλείας του Τόκιο, ωστόσο, ότι η ισορροπία θα μπορούσε σύντομα να αλλάξει: Στο πλαίσιο της νέας εντολής τους, οι SDF θα εξουσιοδοτηθούν να έρθουν προς υπεράσπιση των υπό επίθεση συμμαχικών μονάδων πέρα από την άμεση γειτονία τους. Με αυτή την έννοια, η αποστολή στο Νότιο Σουδάν είναι ένα πεδίο δοκιμών για ευρύτερες μεταρρυθμίσεις ασφάλειας από τον Άμπε. Η επιτυχία ή η αποτυχία τους -ειδικά αν εμπλέκει Ιάπωνες ως θύματα- θα μπορούσε να επηρεάσει τα σχέδια του πρωθυπουργού να ξεκινήσει κυβερνητικές συζητήσεις σχετικά με αμφιλεγόμενες αναθεωρήσεις του ιαπωνικού συντάγματος [9] που θα μπορούσαν να απελευθερώσουν περαιτέρω τους περιορισμούς σχετικά με τις SDF.
Το μήνυμα της Ιαπωνίας προς τις αφρικανικές χώρες είναι ξεκάθαρο: Υπάρχουν δρόμοι προς την βιώσιμη ανάπτυξη που δεν περιλαμβάνουν την Κίνα. Αυτή η ιδέα θα πρέπει να είναι ελκυστική για πολλούς στην ήπειρο, όπου ορισμένα κράτη έχουν διαμαρτυρηθεί για την μερκαντιλιστική οικονομική πολιτική της Κίνας και για αδιαφανή επενδυτικά προγράμματα. Παρά την επιχειρηματική διαφάνεια της Ιαπωνίας και την ποιοτική της αιχμή, η πρόκληση για το Τόκιο παραμένει τεράστια. Το 2015, το εμπόριο των αφρικανικών χωρών με την Ιαπωνία άξιζε μόνο 20 δισ. δολάρια˙ με την Κίνα, άξιζε 180 δισεκατομμύρια δολάρια. Λίγο πριν το συνέδριο του περασμένου μήνα, η υποστηριζόμενη από το κράτος κινεζική εφημερίδα Global Times δημοσίευσε ένα άρθρο για να σημειώσει ότι, όταν πρόκειται για οικονομικούς δεσμούς με τα κράτη της Αφρικής, «υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα μεταξύ των πολιτικών ονείρων του Abe [10] και της πραγματικότητας». Ο ισχυρισμός στόχευε να είναι υποτιμητικός˙ μπορεί επίσης να ήταν ακριβής.
J. Berkshire Miller,
συνεργάτης για τις Διεθνείς Υποθέσεις στο ''Council on Foreign Relations''.
20/09/2016
Στα αγγλικά:
Σύνδεσμοι:
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.