Γιατί είναι οικονομικά αποδοτικό και ηθικά αποδεκτό να μην αποπληρώνονται πάντα τα χρέη
[Φωτ. "The Moneylender and his Wife" του Quentin Massys (1514). Photo by by Wikimedia Commons ]
Σε κάθε περίπτωση, οφείλει κανείς να εξοφλεί τα χρέη του.
Αυτή η φράση δεν έχει τόσο οικονομική διάσταση, όσο ηθική. Σε τι συνίσταται η ηθική, αν όχι στο να αποδέχεσαι τις ευθύνες σου έναντι στους άλλους.
Αυτό το τόσο αυτονόητο είναι που κάνει την φράση τόσο ύπουλη.
Η ευθύνη του δανειστή
Πράγματι είναι θεμιτή η επιθυμία των δανειστών να λαμβάνουν ανταμοιβή προκειμένου να ριψοκινδυνέψουν τα χρήματα τους. Η αμοιβή όμως πρέπει να συνδέεται με το ρίσκο.
Αν όλα τα δάνεια ήταν σίγουρο πως θα εξοφληθούν, αν ήταν εγγυημένη η αποπληρωμή τους ανεξάρτητα από το πόσο υπεύθυνα ή ανεύθυνα είναι τα κριτήρια που χορηγούνται, αυτό θα ήταν το απόλυτο κίνητρο να δίνονται επιπόλαια δάνεια.
Αν πάει κάποιος σε μια τράπεζα και στην αίτηση του για λήψη δανείου αναφέρει πως χρειάζεται τα χρήματα για να παίξει στο καζίνο, γιατί είδε στον ύπνο του πως θα κερδίσει, προφανώς θα τον πετάξουν έξω με τις κλωτσιές ή θα φωνάζουν τους νοσοκόμους να τον δέσουν με την ζαχαρί ζακέτα που κουμπώνει με τα μανίκια ανάποδα.
Ωστόσο αν υπήρχε κάποιος νόμος που να εγγυόταν τα χρήματα του δανείου, όπως το να αποζημιωθεί η τράπεζα από το κράτος σε περίπτωση αδυναμίας του δανειολήπτη ή να επιτρεπόταν να παραχωρήσει σκλάβους τα παιδιά του προκειμένου να ξεχρεώσει, ο τραπεζίτης δεν θα είχε κάποιο λόγο να αρνηθεί. Θα το χορηγούσε με το χαμόγελο στα χείλη.
Η ηθική σύγχυση
Διαχρονικά, στο ζήτημα του χρέους επικρατεί μια σύγχυση. Οι άνθρωποι στην πλειονότητα τους να θεωρούν πως το να ξεπληρώνεις τα χρέη σου είναι μια αυτονόητα ηθική πρακτική. Παράλληλα όμως οποιοσδήποτε δανείζει χρήματα με σκοπό το κέρδος, ποτέ δεν θεωρήθηκε κοινωνικά αποδεκτός σαν πρότυπο ηθικής.
Ψάχνοντας στην παγκόσμια λογοτεχνία, είναι απίθανο να ανακαλύψουμε έστω και ένα βιβλίο που να αναφέρεται με κολακευτικά σχόλια για κάποιο δανειστή. Ίσως να είναι το μοναδικό επάγγελμα που έχει μονίμως μια κακή εικόνα.
Ακόμα και οι δήμιοι εμφανίζονται πάντα ως θύματα, φτωχοί και χαμηλής νοημοσύνης. Σε αντίθεση με τους πλούσιους και μοχθηρούς τοκογλύφους που από θέση ισχύος επιβάλουν τους όρους τους στους αδύναμους.
Στην Θεία Κωμωδία του Δάντη, όπου εξιστορείται το φανταστικό ταξίδι του συγγραφέα στο βασίλειο των νεκρών, στον έβδομο κύκλο της Κόλασης περιγράφεται ένας ιδιαίτερος χώρος, ο οποίος προοριζόταν για όσους δάνειζαν με τόκο
Ο Σάιλοκ, ο σαιξπηρικός ήρωας στον ρόλο του κακού Εβραίου τοκογλύφου, παραμένει διάσημος ακόμα και στις ημέρες μας, εξαιτίας της εξωφρενικής απαίτησης του να κόψει την σάρκα του δανειολήπτη, σε περίπτωση αδυναμίας επιστροφής των χρημάτων.
Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, στην αρχαία Κρήτη όσοι έπαιρναν δάνειο προσποιούνταν ότι αρπάζουν τα χρήματα από το πουγκί του δανειστή. Αν αποδεικνύονταν αφερέγγυοι τους κατηγορούσαν και για κλοπή, ώστε να τιμωρούνται ακόμα περισσότερο.
Η χριστιανική προσέγγιση και η εβραϊκή παράδοση
Η παραδοσιακή ενασχόληση πολλών Εβραίων στην τραπεζική, καθώς και η δαιμονοποίηση τους, δεν είναι τυχαία. Έχει ιστορικά και θρησκευτικά αίτια.
Χαρακτηριστική είναι η εποχή που πρωταγωνιστούσε εμπορικά και οικονομικά η Βενετία, επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Οι Βενετοί έμποροι απαγορευόταν να δανειστούν από χριστιανούς. Όσοι δάνειζαν εντόκως κινδυνεύανε με αφορισμό, σύμφωνα με απόφαση της Καθολικής εκκλησίας. Ακόμα και για να ταφούν σε καθαγιασμένο έδαφος δεν ήταν αποδεκτό, παρά μόνο υπό αυστηρές προϋποθέσεις.
Η μόνη διέξοδος για τους Βενετούς, ήταν να προσφύγουν στο εβραϊκό γκέτο. Τότε δεν υπήρχαν πολυτελή κτήρια. Οι συναλλαγές γινόντουσαν σε πάγκους. Από εκεί προήρθε η λέξη τράπεζα (bank στα αγγλικά, banca στα ιταλικά).
Κανονικά ούτε η εβραϊκή θρησκεία επέτρεπε τον έντοκο δανεισμό. Όμως υπήρχε ένα βολικό «παραθυράκι» στην Παλαιά Διαθήκη: μπορούσαν να δανείζουν με τόκο τους ξένους, δηλαδή τους χριστιανούς, αλλά όχι τους αδελφούς, τους άλλους Εβραίους.
Τα χρέη προς τους Εβραίους είχαν και άλλο ένα πλεονέκτημα. Επέτρεπαν στους ισχυρούς να αθετούν τις υποχρεώσεις τους όποτε το έκριναν σκόπιμο, καθώς οι δανειστές μπορούσαν εύκολα να δυσφημιστούν και να εκδιωχθούν.
Πηγές:
- Η εξέλιξη του χρήματος, του Niall Ferguson
- Χρέος, τα πρώτα 5000 χρόνια, του David Graeber
- Το χρήμα και η ιστορία του, των Catherine Eagleton, Jonathan Williams
Βασίλης Παζόπουλος,
οικονομολόγος, χρηματιστηριακός αναλυτής,
συγγραφέας του βιβλίου Επενδυτές χωρίς Σύνορα
(www.ependytes.com).
23 Σεπτεμβρίου 2016
http://www.liberal.gr/arthro/79797/epikairotita/2016/giati-einai-oikonomika-apodotiko-kai-ithika-apodekto-na-min-apoplironontai-panta-ta-chrei-.html