Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ.
10 ΕΒΔΟΜΑΔΩΝ
36 ΕΒΔΟΜΑΔΩΝ
Το ταξίδι από τη μήτρα προς την ενηλικίωση, την ωριμότητα και το γήρας είναι μακρύ και δαιδαλώδες. Ωστόσο, κυβερνήτης, δημιουργός και εκτιμητής της χαρμολύπης του βίου είναι ο εγκέφαλος.
Ο εγκέφαλος πρωτοεμφανίζεται την 21η ημέρα της ενδομήτριας ζωής ως απλή πάχυνση κυττάρων, σαν πλάκα, που ταχύτατα μετασχηματίζεται σε σωλήνα. Τα κύτταρα πολλαπλασιάζονται πυρετωδώς, με αποτέλεσμα κατά τον 6ο μήνα του ενδομήτριου βίου να αποκτά το αρχέτυπο της δομής του και την κυτταρο-αρχιτεκτονική του. Κατά τη γέννηση, ζυγίζει περίπου 350 γρ. Αυτό το όργανο στα πρώτα 4-5 χρόνια του μαθαίνει λυσσαλέα τα πάντα και το ίδιο μανιασμένα καταχωρεί αδιακρίτως βίτσια. Φαίνεται ότι μέχρι τα 5 του γράφεται το σενάριο της τύχης του και έπειτα ανοίγει η αυλαία του θεάτρου της ζωής. Στα χρόνια αυτά, το παιδί ό,τι ατενίζει είναι αδιαφιλονίκητη πραγματικότητα, καθώς δεν έχει data συγκριτικών στοιχείων. Η μηχανή της μάθησης, με απίστευτη δύναμη δόμησης, μέχρι το 2ο έτος πλησιάζει το τελικό βάρος των 1.350 γρ. και έχει χωρητικότητα εκατομμυρίων Gigabytes. Πλεονεκτεί συγκριτικά με κάθε supercomputer ως προς την προσαρμοστικότητα. Αναβαθμίζεται αναλόγως αναγκών μέχρι τα 35!
Ομως, φαίνεται ότι μόνον ο φλοιός του εγκεφάλου έχει τέτοια πλαστικότητα. Τα κύτταρα του «μεταιχμιακού μεσεγκεφάλου», που βρίσκεται στο κέντρο και τη βάση του, έδρα ψυχής και ενστίκτων, ελάχιστα αναθεωρούν εγγραφές πρώιμων χρόνων. Ενας ενήλικας, π.χ., που ως παιδί παραπληροφορήθηκε σκόπιμα από τη μητέρα ότι ο πατέρας τον αγνόησε «γυρνώντας με άλλες» ουδέποτε θα αισθανθεί τρυφερά απέναντί του. Ακόμη κι αν όλα αποδειχθούν αναληθή ή μεσολαβήσουν δεκαετίες. Τα βιώματα της τρυφερής ηλικίας παραμένουν στο σκληρό δίσκο της ψυχής αμετάθετα και αναλλοίωτα.
Πολλές σωματικές ικανότητες ή ψυχικά γνωρίσματα που θεωρούμε φυσικά είναι επίκτητα επιτεύγματα αυτοεκπαίδευσης. Ισορροπούμε και βαδίζουμε όρθιοι από τη στιγμή που διδάξαμε μάτια, αυτιά, κορμί και εγκέφαλο να εναρμονίζουν τα σήματα που λαμβάνουν. Τα μαθήματα ισορροπίας τελείωσαν όταν πάψαμε να μπουσουλάμε. Μιλάμε τη μητρική μας γλώσσα προτού πάμε σχολείο. Στην ίδια χρονική περίοδο δεχτήκαμε τη θρησκεία των γονέων μας ως φυσική συνέχεια. Θρησκεία, πατρίδα, έθνος μας δημιουργούν ακλόνητα συναισθήματα, που δεν δεχόμαστε εύκολα να διαπραγματευτούμε. Ηθη και έθιμα είναι «απαζάρευτα», αν και μερικά δεν έχουν ισχυρή λογική βάση. Η κοσμοθεωρία μας είναι αποτέλεσμα έντεχνης εκπαίδευσης στην κατάλληλη ηλικία και προτιθέμεθα, αν χρειαστεί, να θυσιάσουμε για αυτήν και τη ζωή μας.
Μιλάμε τη μητρική μας γλώσσα προτού πάμε σχολείο. Στην ίδια χρονική περίοδο δεχτήκαμε τη θρησκεία των γονέων μας ως φυσική συνέχεια.
Πρώιμες επίκτητες απόψεις ριζώνουν στην ψυχή. Τα βιώματα είναι επίκτητα. Αρα, μπορεί να προεπιλέγονται και να εμφυτεύονται στο «μεταιχμιακό μεσεγκέφαλο» στα νηπιακά χρόνια. Το γεγονός αυτό επί αιώνες εφαρμόζεται ινστρουκτορικά από την ιντελιγκέντσια θρησκειών, κρατών και κομμάτων. Εξάλλου, αποτελεί αποτελεσματικό μοχλό πολιτικής οικογενειοκρατίας. Δηλαδή, εύκολα αποδεχόμαστε ότι μόνο λίγες οικογένειες παράγουν σοφούς. Πολλοί κυβερνήτες τριτοκοσμικών χωρών είναι κλώνοι οικογένειας «σοφών».
Ψυχιατρικά, είναι αποδεδειγμένο ότι εμπειρίες ζωής, όταν ενσταλάζονται σιγά σιγά στην ψυχή του μικρού ανθρώπου ως καθημερινότητα, δημιουργούν αργά και σταθερά ισχυρά προγεφυρώματα κατάλληλων συναισθημάτων. Επί αυτών, οι διαμορφωτές κοινής γνώμης στήνουν παραστάσεις ψεύδους. Ετσι, άσφαιροι πολεμιστές και ανεπάγγελτοι ακροατές (όχι κανονικοί φοιτητές) πανεπιστημίων παρουσιάζουν το κληρονομικό χάρισμα του «διοικείν».
Η συναισθηματική μας νοημοσύνη κτίστηκε κυρίως την εποχή που ζούσαμε στο πατρικό σπίτι, μέρα με τη μέρα. Το περιβάλλον του, η «ζεστασιά» του και κυρίως η μητέρα μάς χάρισαν τα υλικά και την τεχνική να οικοδομήσουμε το κάστρο της ψυχής μας, την ασπίδα της προσωπικότητάς μας. Στη ζωή, οι μηχανισμοί άμυνας είναι σημαντικότεροι των όπλων επίθεσης.
Η μαθησιακή νοημοσύνη ανθεί πάνω σε έδαφος συναισθηματικής νοημοσύνης. Συχνά, όμως, το παιδί δέχεται αντικρουόμενες και αμφιλεγόμενες εμπειρίες μέσα στην οικογένεια. Κάποιοι που αγάπησε ή εμπιστεύτηκε φάνηκαν επιλήσμονες των καθηκόντων τους. Υπό την επήρεια αυτών των εντυπώσεων, η αθώα ψυχή του γεννά το μεγαλύτερο επαναστάτη. Τα παιδιά δεν συγχωρούν· τιμωρούν. Ετσι, βρίσκεται σε δραματικό αδιέξοδο και υποχρεούται να μισεί και να αγαπά ταυτόχρονα το ίδιο πρόσωπο. Τότε, παρουσιάζει το φαινόμενο του «δυισμού των ενστίκτων». Αγαπά και συγχρόνως επιθυμεί να τιμωρήσει με την ίδια δύναμη και το ίδιο πάθος το ίδιο άτομο. Αγάπη και μίσος, έρωτας και θάνατος, δημιουργία και καταστροφή αντικατοπτρίζονται ισοδύναμα στην ψυχή του. Και το ωθούν σε διαμετρικά αντίθετες κατευθύνσεις τρέλας και παράνοιας.
Ο άνθρωπος, για να αποδίδει, πρέπει να θέλει να ζει πλήρης συναισθημάτων. Τότε, η περιπέτεια της ζωής γίνεται ευχάριστο ταξίδι μονοψήφιου αριθμού δεκαετιών μέσα στην κοινωνία.
Στο θέατρο της ζωής, τα οικογενειακά δράματα μετουσιώνονται σε τραγωδίες. Οδυνηρά παθήματα πέραν πάσης λογικής προκαλούν φόβο, θάνατο, καταστροφή. Πόλεμοι ή οικονομικά κραχ σκηνοθετούνται από αυτά τα «τραγικά» θύματα όταν ενηλικιώνονται. Σε αυτές τις καταστάσεις, το «κέρδος» είναι η καταστροφή! Και τα αμαρτήματα εξαγνίζονται μόνο με αίμα. Στην αρχαία τραγωδία, η κάθαρση απαιτούσε το αίμα του ενόχου. Περιέργως, χωρίς προσπάθεια διερεύνησης της «ανθρώπινης φύσης» της ρέπουσας σε αμαρτήματα και του «δυισμού των ενστίκτων», που είναι και η πραγματική αιτία. Ο χριστιανισμός διέγραψε με το αίμα ενός αθώου αμαρτήματα ως αχρεωστήτως διαπραχθέντα, αντί να επικεντρωθεί στα αίτια και την πρόληψή τους. Σε μια προσπάθεια να θέσει τέρμα στις παρανοϊκές εκατόμβες, διδάσκοντας «αγάπη».
Ο εγκέφαλος, είτε με βάρος 950 γρ. (άνθρωπος του Πεκίνου) ή 1.200 γρ. (άνθρωπος του Νεάντερταλ) ή 1.350 γρ. (στρατιώτης του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου), συνεχώς οικοδομεί και αποικοδομεί πολιτισμούς. Παρ’ όλα αυτά, οι κοινωνίες διαχρονικά βελτιώνονται, ενώ τα γονίδια των ανθρώπων παραμένουν πανομοιότυπα. Τα άτομα είναι υγιέστερα, μακροβιότερα και πιο κοινωνικοποιημένα. Η αλλαγή αυτή, αν και βραδεία, μεγεθύνεται όσο η γνώση απελευθερώνεται από τα μοναστήρια και τα κυβερνεία, και εξαπλώνεται στις κοινωνίες μετοικώντας σε σχολεία και πανεπιστήμια.
Η πρόοδος είναι αποτέλεσμα επίδρασης της εκπαίδευσης στο φλοιό του εγκεφάλου. Το ίδιο πρόδηλη είναι η ανθεκτικότητα του «μεταιχμιακού μεσεγκεφάλου» στη μετεκπαίδευση. Ο «νέος φλοιός» χειραφετεί τη λογική μας σε θαυμαστούς νέους κόσμους. Η ίδια προσπάθεια αποτυγχάνει να προκαλέσει αναθεώρηση δοξασιών στο «μεταιχμιακό μεσεγκέφαλο». Βίτσια, συμπλέγματα, τραυματικές ψυχικές εμπειρίες, σεξουαλικές διαστροφές εξακολουθούν να βηματοδοτούν αποφασιστικά τις αποφάσεις μας στην καταστροφή.
Υπάρχει επιτακτική ανάγκη να ανακαλύψουμε νέες μεθόδους εκπαίδευσης της συναισθηματικής νοημοσύνης πέραν της συνειρμικής λογικής. Η εργασιακή νοημοσύνη δεν μας σώζει, αφού οι δημιουργοί της ατομικής βόμβας και του κραχ των χρηματιστηρίων του 1923 ήταν αριστούχοι του Χάρβαρντ. Στο βωμό των κατορθωμάτων αυτών της ανθρώπινης εκδικητικότητας χάθηκαν εκατομμύρια αθώοι. Κατορθώματα που κάποιοι «σοφοί» σχεδίασαν, αναζητώντας να απολαύσουν άλλου είδους ψυχικές ηδονές. Τα μεγάλα πάθη εμφυτεύονται επιτυχώς σε παιδικές ψυχές. Και τα λύτρα ανταμοιβής τους είναι αδιανόητα. Τα πάθη οδηγούν σε χρεοκοπία τους πάντες. Επειδή το βασικό κίνητρο κάθε ενέργειας πάθους ασυνείδητα στοχεύει στην καταστροφή. Δημιουργούν ισχύ για να παρουσιάσουν αργότερα μεγαλύτερη δύναμη αφανισμού.
Το δράμα των κοινωνιών προκύπτει από την ασύμμετρη παραγωγή αγαθών και ανθρώπων. Η υπερπαραγωγή του πρώτου δεν βελτιώνει την αξία του δεύτερου. Η εργασιακή νοημοσύνη πρέπει να συμβαδίζει με τη συναισθηματική. Ο καθηγητής του πανεπιστημίου της εργασιακής νοημοσύνης πρέπει να ισορροπεί με την καλύτερη δασκάλα-μαμά συναισθηματικής νοημοσύνης. Και οι δύο οφείλουν να είναι κοντά στο μαθητή τους τον κατάλληλο χρόνο και με την ανάλογη ψυχολογία.
Οι κυβερνήσεις που δεν εκπαιδεύουν τη μητέρα και δεν χρηματοδοτούν τις ώρες που διδάσκει το παιδί της στα 4 πρώτα χρόνια της ζωής του επιτελούν τη μεγαλύτερη προδοσία όλων των εποχών. Διαταραχές διάθεσης, κόπωσης, πανικού, φοβίες, κατάχρηση ουσιών, φθείρουν την ψυχή και καθιστούν τον εργάτη αντιπαραγωγικό: Ολα υποπροϊόντα της ασυμβατότητας ανθρώπου - περιβάλλοντος. Το χρήμα είναι απαραίτητο όταν καλύπτει βασικές ανάγκες. Το πλεονάζον είναι άχρηστο, δεν καθιστά τον κάτοχό του ευτυχέστερο. Η ευτυχία είναι άυλη, αν και «χειροποίητη».
Ο άνθρωπος, για να αποδίδει, πρέπει να θέλει να ζει πλήρης συναισθημάτων. Τότε, η περιπέτεια της ζωής γίνεται ευχάριστο ταξίδι μονοψήφιου αριθμού δεκαετιών μέσα στην κοινωνία. Οι σημερινές κοινωνίες, όμως, ανά πεντηκονταετία, ενίοτε και συντομότερα, μετατρέπονται σε αιμάσσουσες ομάδες αλληλοσυμπλεκόμενων αθώων.Αυτό είναι άλλο είδος περιπέτειας.
15/9/2014
Dr Στέφανος Καραγιαννόπουλος
Καθηγητής Παθολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
http://www.hommemagazine.gr/article.asp?catid=30722&subid=2&pubid=63863774