Χαλέπι, εμπιστευτικό: H ακτινογραφία μιας τραγωδίας
Στρατιώτες των φιλοκυβερνητικών δυνάμεων μπροστά στα ερείπια στο Χαλέπι
Η επικράτηση Ασαντ στο Χαλέπι δεν θα είναι το τέλος του εμφυλίου. Ισως μάλιστα να συμβεί το αντίθετο. Η Συρία είναι ένα «γεωστρατηγικό οικόπεδο» υψηλής αξίας, όπου η σουνιτική Σαουδική Αραβία αντιμάχεται το σιϊτικό Ιράν. Αλλά κυρίως Τούρκοι και Ρώσοι –ειδικά αυτοί– έχουν τα δικά τους συμφέροντα
Πριν από περίπου τέσσερα χρόνια, το καλοκαίρι του 2012, οι αντάρτες που μάχονταν εναντίον του Μπασάρ αλ Ασαντ έμπαιναν θριαμβευτές στο Χαλέπι. Πόλη ιστορική, με ζωή 5.000 ετών, τόπος από τον οποίο πέρασε ο Μέγας Αλέξανδρος, οι έμποροι του Δρόμου του Μεταξιού και οι Σταυροφόροι, το Χαλέπι έγινε εδώ και μία τετραετία το σύμβολο της αντίστασης στον σύρο πρόεδρο. Η μεγαλύτερη πόλη της χώρας, το οικονομικό της κέντρο, αποτέλεσε άλλωστε «μήλον της έριδος» για όλους από την αρχή του πολύνεκρου εμφυλίου των 400.000 θυμάτων.
Οπως όλα δείχνουν όμως, η «Μάχη του Χαλεπίου», που ήδη ορισμένοι χαρακτήρισαν ως το «Στάλινγκραντ της Μέσης Ανατολής», βαίνει προς το οριστικό τέλος της. Και ο χαρακτηρισμός αυτός δεν είναι λανθασμένος, ούτε υπερβολικός. Αρκεί να δει κανείς τις εικόνες, είτε από φωτογραφίες είτε από βίντεο, της ισοπέδωσης του ανατολικού Χαλεπίου από τους βομβαρδισμούς της αεροπορίας του Ασαντ (αλλά και των ρωσικών δυνάμεων που επιχειρούν στη Συρία μαζί με άνδρες της λιβανέζικης, σιϊτικής οργάνωσης Χεζμπολάχ η οποία δρα στη χώρα εκτελώντας προφανώς εντολές του Ιράν) για να συλλάβει το μέγεθος και την έκταση της καταστροφής. Η πολιορκία της υπήρξε άλλωστε βασικό στοιχείο της στρατηγικής «starve or surrender» (στα ελληνικά «λιμοκτονήστε ή παραδοθείτε») του συριακού καθεστώτος.
Δεν μπορεί με βεβαιότητα να μιλήσει κανείς για ανθρωπιστική καταστροφή τύπου Ρουάντα ή Σρεμπρένιτσα. Αναμφίβολα όμως, ο φόρος του αίματος υπήρξε βαρύτατος, ενώ υπάρχουν και καταγγελίες για μαζικές εκτελέσεις από τις δυνάμεις του Aσαντ. Η αμερικανίδα Μόνιμη Αντιπρόσωπος στον ΟΗΕ Σαμάνθα Πάουερ (γνωστή για τον ανθρωπιστικό ακτιβισμό της την περίοδο του εμφυλίου πολέμου στη Βοσνία τη δεκαετία του 1990) μίλησε με πολύ σκληρά λόγια εναντίον της Ρωσίας για τη βοήθεια που παρείχε στο συριακό καθεστώτος, για να εισπράξει την… πληρωμένη απάντηση του ρώσου ομολόγου της Βιτάλη Τσούρκιν που την κάλεσε να πάψει «να συμπεριφέρεται σαν τη Μητέρα Τερέζα».
Η επικράτηση του Ασαντ στο Χαλέπι και το σχέδιο εκκένωσης του ανατολικού τμήματος της άλλοτε μητρόπολης της Συρίας, που διαπραγματεύθηκαν η Ρωσία και η Τουρκία, δεν θα βάλουν φυσικά τέλος στον άγριο πόλεμο στη Συρία. Αυτός συμβολίζει και εμπεριέχει όλα τα συστατικά ενός πολέμου στον οποίο έχουν αναμιχθεί μεγάλες δυνάμεις (Ηνωμένες Πολιτείες, Ρωσία), περιφερειακοί παίκτες που διεκδικούν επιρροή (Τουρκία, Ιράν, Σαουδική Αραβία) και μέσω του οποίου γεννήθηκαν νέες ή μεταλλάχθηκαν παλαιότερες τρομοκρατικές οργανώσεις (ISIS, Αλ Κάιντα). Η «συριακή σκακιέρα» έχει πολλά πιόνια και είναι άγνωστο πώς κινούνται και από ποιους.
Η εκεχειρία στο Χαλέπι φαίνεται ότι ήταν αποτέλεσμα της συνεννόησης Μόσχας – Αγκυρας, των δύο άσπονδων φίλων που πρόσφατα τα ξαναβρήκαν. Σε αυτή τη «γεωπολιτική λυκοφιλία», η Ρωσία και η Τουρκία φαίνεται ότι έχουν, αν όχι κοινά, τουλάχιστον παράλληλα συμφέροντα και επιδιώξεις. Αυτά μπορούν να ικανοποιηθούν αν ο ένας κάνει τα στραβά μάτια σε όσα θέλει ο άλλος. Χάρη στην εκεχειρία, οι αντάρτες που επί τόσα χρόνια υποστήριζε η Αγκυρα θα μπορέσουν να μετακινηθούν στην πόλη Ιντλίμπ, εγγύς των τουρκικών συνόρων, ίσως στη μόνο επαρχιακή πόλη που δεν βρίσκεται στα χέρια του Ασαντ. Σύμφωνα με όσα διέρρευσαν από πηγές του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν διαδραμάτισαν ρόλο στη σύναψη της εκεχειρίας. Το σχόλιο αμερικανού αξιωματούχου, που εμφανίστηκε σχεδόν πανομοιότυπο σε πολλά μέσα ενημέρωσης, είναι ενδεικτικό της καχυποψίας: «Δεν είμαστε βέβαιοι για τις ρωσικές προθέσεις. Ιστορικά, δεν εννοούν πάντοτε όσα λένε!».
Φυσικά, η επικράτηση Ασαντ στο Χαλέπι δεν θα είναι το τέλος του αιματηρού εμφυλίου. Ισως μάλιστα να συμβεί το αντίθετο, δηλαδή η έντασή του να αυξηθεί. Ο συριακός εμφύλιος είναι πολυεπίπεδος. Ο Ασαντ έχει καταφέρει αυτή τη στιγμή να στεγανοποιήσει την περιοχή στο δυτικό τμήμα της χώρας με την πρόσβαση στη Μεσόγειο. Αυτός ήταν και ο στόχος της ρωσικής επέμβασης πέρυσι το καλοκαίρι, ώστε η Μόσχα να διατηρήσει την παρουσία της στην Ανατολική Μεσόγειο μέσω της ναυτικής βάσης στην Ταρτούς, αλλά και να δημιουργήσει νέα, αεροπορική βάση αυτή τη φορά, κοντά στη Λατάκεια, σε ένα ιδιότυπο είδους προτεκτοράτου. Αν πιστέψει κανείς τα σενάρια περί τριχοτόμησης της χώρας, τότε το ένα κομμάτι (αυτό των Αλεβιτών) αρχίζει να λαμβάνει μορφή.
Αυτό είναι το εύκολο σκέλος της ανάλυσης. Την ίδια στιγμή όμως, η Συρία έχει γίνει θερμοκήπιο εξτρεμιστών. Στο έδαφός της δρουν πολλές οργανώσεις, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Ρόμπιν Ράιτ στην ιστοσελίδα του περιοδικού New Yorker. Αλλες είναι εθνικιστικές, άλλες απλώς τοπικές, κάποιες χωρίς καμία ιδεολογική χροιά και φυσικά ισλαμικές οργανώσεις. Μία εξ’ αυτών είναι η Τζαμπάτ Φατέχ αλ Σαμ (Jabhat Fateh al Sham) και αποτελεί παρακλάδι της Αλ Κάιντα. Αυτές οι οργανώσεις ελέγχουν την κομβικής σημασίας πόλη Ιντλίμπ στα βορειοδυτικά. Θα στραφεί προς τα εκεί ο Άσαντ; Ουδείς μπορεί με βεβαιότητα να απαντήσει. Αυτό που είναι ξεκάθαρο όμως είναι ότι οι αντάρτες δεν διαθέτουν πλέον πολλά διαπραγματευτικά όπλα ώστε να φέρουν τον Άσαντ στο τραπέζι των συνομιλιών για μία μεταβατική πολιτική λύση.
Κοιτώντας τον χάρτη, το ενδιαφέρον στρέφεται κατόπιν στο νοτιοανατολικό τμήμα, στα σύνορα με το Ιράκ. Εκεί υπάρχουν αυτή τη στιγμή κατά βάση δύο παίκτες, το Ισλαμικό Κράτος και οι Κούρδοι της Συρίας. Οι ισλαμιστές του ISIS έχουν τους τελευταίους μήνες χάσει σχεδόν το 30% των εδαφών που είχαν αρχικώς καταλάβει μετά τη σαρωτική τους επέλαση το 2013. Αυτό έγινε δυνατό χάρη στις επιτυχίες των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (Syrian Democratic Forces – SDF), οι οποίες υποστηρίζονται από την αεροπορική ισχύ των Αμερικανών που επιχειρούν από τη βάση του Ιντσιρλίκ στην Τουρκία.
Το κρίσιμο στοιχείο όμως που οδηγεί στην εκτίμηση ότι ο συριακός εμφύλιος δεν θα τελειώσει σύντομα είναι ότι πολλοί παίκτες με ανταγωνιστικά πολιτικά οράματα και σεχταριστικές αποκλίσεις έχουν εμπλακεί σε αυτόν. Ουσιαστικά, η έκβαση του πολέμου αυτού θα αλλάξει την ισορροπία δυνάμεων στη Μέση Ανατολή. Η Συρία είναι ένα «γεωστρατηγικό οικόπεδο» υψηλής αξίας, όπου η σουνιτική Σαουδική Αραβία αντιμάχεται το σιϊτικό Ιράν, οι Τούρκοι θέλουν να αποτρέψουν την προοπτική ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους και οι Ρώσοι επιθυμούν να δείξουν στους Αμερικανούς ότι πρέπει να τους υπολογίζουν ως ίσους.
Αξίζει να ρίξει κανείς λίγο περισσότερο φως στη συνεννόηση που μοιάζει να έχει παρασκηνιακά διαμορφωθεί μεταξύ Μόσχας και Αγκυρας. Αυτή φαίνεται να εμβαθύνθηκε κατά την πρόσφατη επίσκεψη, στις 6 Δεκεμβρίου, του τούρκου πρωθυπουργού Μπιναλί Γιλντιρίμ στη ρωσική πρωτεύουσα όπου συναντήθηκε τόσο με τον ομόλογό του Ντιμίτρι Μεντβέντεφ όσο και με τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Τι κρύβεται πίσω από τη λυκοφιλία αυτή; Οι δύο χώρες μοιάζει να επιδιώκουν την ικανοποίηση δύο παράλληλων στόχων μέσω της καταπολέμησης ενός κοινού εχθρού: της τρομοκρατίας. Η μεν Μόσχα όμως θέλει να διατηρήσει, για όσο διάστημα κρίνει σκόπιμο, τον Aσαντ στην εξουσία, η δε Άγκυρα να ξεριζώσει τον «κουρδικό καρκίνο» του αριστερού PYD (Κόμμα Δημοκρατικής Ενωσης) πριν κάνει μετάσταση στο δικό της έδαφος. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι η Τουρκία είναι η μόνη (τρίτη) χώρα που επισήμως έχει στείλει στρατεύματα στη Συρία προκειμένου να αποτρέψει τον έλεγχο της μεθορίου από μία οργάνωση που προέρχεται από τα σπλάχνα του ΡΚΚ.
Ο Γιλντιρίμ προσπάθησε, κατά την επίσκεψή του στη Μόσχα, να διασκεδάσει τις όποιες ανησυχίες των Ρώσων ότι η επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη» θα απειλούσε τους σχεδιασμούς τους για το Χαλέπι. Αυτό που ενδιέφερε τον Γιλντιρίμ ήταν να αποσπάσει το «πράσινο φως», έστω υπό όρους, ώστε να προχωρήσουν Τούρκοι στην κατάληψη του Αλ – Μπαμπ, μίας πόλης μόλις 30 χιλιόμετρα από τη μεθόριο που σήμερα βρίσκεται υπό τον έλεγχο του Ισλαμικού Κράτους αλλά διεκδικείται από τους Κούρδους. Άλλωστε, η Άγκυρα έχει πλέον ξεχάσει ολοκληρωτικά τα περί ανατροπής Ασαντ. Προέχει η εξουδετέρωση των Κούρδων και του ISIS.
Και οι Αμερικανοί; Τι θα συμβεί μετά την επίσημη ανάληψη των προεδρικών καθηκόντων από τον Ντόναλντ Τραμπ; Είναι ξεκάθαρο ότι ο Μπαράκ Ομπάμα δεν ήθελε να σύρει την Ουάσιγκτον στον συριακό βούρκο. Γνώριζε τις συνέπειες. Από ένα σημείο κατάλαβε επίσης τον «διπλό ρόλο» της Άγκυρας με την υποστήριξη ακραίων ισλαμικών σουνιτικών οργανώσεων. Κάποια στιγμή όμως, η εμφάνιση του Ισλαμικού Κράτους τον υποχρέωσε να αναμιχθεί, μέσω της αποστολής ειδικών δυνάμεων, της ενίσχυσης τοπικών «παικτών», κυρίως των Κούρδων, καθώς και της χρήσης αεροπορικής ισχύος.
Πλέον όμως, η Συρία είναι τόπος μεγάλου ανταγωνισμού με τη Μόσχα. Η παραμονή του Aσαντ στην εξουσία για ένα μεταβατικό διάστημα δεν ήταν απαραίτητα αμαρτωλή για την Ουάσιγκτον – ο Ομπάμα είναι περισσότερο ρεαλιστής από όσο δείχνει, εξ’ ου και η απόπειρα να συνεννοηθεί με τον Πούτιν – κοινός εχθρός είναι άλλωστε ο ISIS. Το ερώτημα είναι τι θα πράξει ο Τραμπ. Αν ο νέος Πρόεδρος εμφανιστεί πολύ ευέλικτος έναντι της Μόσχας μπορεί να βρεθεί προ εκπλήξεων ή ακόμα και να δυσανασχετήσει σφόδρα τους συμμάχους του στην Ευρώπη. Δεν αποκλείεται επίσης ο Τραμπ να εμφανιστεί δεκτικός σε πιεστικά τουρκικά αιτήματα, ιδιαίτερα στο Κουρδικό. Και όλα αυτά στο πλαίσιο του αγώνα εναντίον του Ισλαμικού Κράτους. Είναι σε αυτό το πλαίσιο που οι επιλογές Τραμπ σε κρίσιμα πόστα μπορούν να κρίνουν πολλά.
Αγγελος Αθανασόπουλος
16 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2016
http://www.protagon.gr/epikairotita/44341300870-44341300870
Μπιναλί Γιλντιρίμ (αριστερά) με τον ρώσο πρωθυπουργό Ντιμίτρι Νενβτέντεφ στη συνάντησή του στη Μόσχα στις 6 Δεκεμβρίου
(Sputnik/Pool/Alexander Astafyev via REUTERS)
ΣXETIKA