Τα βήματα της κρίσης

 (Φωτ.: worldstockmarket.com)

Η αντιπολίτευση αλλά και η κυβέρνηση, με διαφορετική ένταση η καθεμία επισημαίνουν ότι υπάρχει μια κρίση. Ο καθηγητής Χουρσίτ Γκιουνές επισήμανε ότι ακόμη και αν δεν υπάρχει κρίση με την τεχνική έννοια της λέξης, οι συνθήκες έχουν ωριμάσει. Οι απανωτές αυξήσεις στις τιμές των προϊόντων που ήρθαν μαζί με την Πρωτοχρονιά, οι έντονες διακυμάνσεις της τιμής του δολαρίου, η ανεργία που δεν έχει επιλυθεί εδώ και πολύ καιρό και έχει μετατραπεί σε δομικό πρόβλημα και η μη επίτευξη της ανάπτυξης η οποία θα έλυνε το πρόβλημα της ανεργίας χαρακτηρίζονται ως ο ήχος από τα βήματα της οικονομικής κρίσης.

Ο πρώην βουλευτής του CHP και οικονομολόγος καθηγητής δρ Χουρσίτ Γκιουνές αξιολόγησε για την εφημερίδα μας*, τις καταστάσεις που βιώνουμε και δηλώνει πως παρόλο που η Τουρκία δεν έχει οικονομική κρίση, έχουν ωριμάσει οι συνθήκες που προκαλούν κρίση. Η αξιολόγησή του έχει ως εξής: εδώ και καιρό γίνεται συζήτηση για την πιθανότητα οικονομικής κρίσης στην Τουρκία.

Ομοσπονδιακή κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ (φωτ.: cnbc.com)

Ένα μέρος της αντιπολίτευσης, κρατώντας πολιτική στάση δηλώνει ότι ο λαός υποφέρει και πως ήδη βιώνουμε την κρίση. Έχει δε ενδιαφέρον το γεγονός ότι και η κυβέρνηση δεν αρνείται ολοκληρωτικά την ύπαρξη κρίσης, οι επίσημοι εκπρόσωποι δηλώνουν ότι ευθύνονται εξωτερικοί παράγοντες και υποστηρίζουν ότι θα ξεπεραστεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με την αύξηση επιτοκίων του Fed ή με την ανάληψη της προεδρίας από τον Τραμπ. Βέβαια κάποιοι οπαδοί της κυβέρνησης ερμηνεύουν τις φήμες περί κρίσης, ακόμη και τις αξιολογήσεις των οίκων ως συνωμοσία για να ρίξουν την κυβέρνηση, αλλά δεν είναι δυνατόν να τους πάρουμε στα σοβαρά. Πρωτίστως πρέπει να πούμε το εξής: φυσικά και η τουρκική οικονομία δεν βρίσκεται σε οικονομική κρίση με την τεχνική έννοια του όρου. Δεν βιώσαμε απανωτές οικονομικές δυσκολίες. Αλλά καθώς αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα βιώσουμε ποτέ οικονομική κρίση και συνθήκες ολοένα και ωριμάζουν. Πώς θα καταλάβουμε την κρίση;

Η κρίση είτε σε πολιτικό είτε σε οικονομικό επίπεδο όπου (λόγω προβλήματος στην πληροφορία) εξαλείφεται η αρμοδιότητα λήψης αποφάσεων ή κυριαρχούν παράλογες συμπεριφορές και εκφράζει την κατάσταση που χάνεται η συστημική ισορροπία.

Στην κρίση υπάρχουν οικονομικές στενότητες που ακολουθούν η μία την άλλη. Οι ισορροπίες στις τιμές έχουν σκαμπανεβάσματα.

Χάνεται γρήγορα η εμπιστοσύνη στο χρήμα και υπάρχει στενότητα μετρητών. Αλλά φυσικά το σημαντικότερο αποτέλεσμα της κρίσης είναι η οικονομική κατάρρευση και η ανεργία. Αρκετοί εκτιμούν την πιθανότητα κρίσης λόγω δημοσίου χρέους ή προερχόμενης από τον τραπεζικό τομέα όπως είχε συμβεί το 1994 ή και το 2001. Αλλά τώρα η ισορροπία προϋπολογισμού και δημοσίου χρέους βρίσκεται σε εντελώς διαφορετικό σημείο… τα επιτόκια είναι ελεύθερα σε σχέση με το παρελθόν, και το σύστημα τιμών ευέλικτο. Όλα αυτά φυσικά και μειώνουν την πιθανότητα χρηματοοικονομικής κρίσης.

Αυξήθηκε η λήψη δανείων

Αλλά το γεγονός ότι εξαλείφθηκαν οι συνθήκες χρηματοοικονομικής κρίσης του παρελθόντος, δεν σημαίνει ότι εξαλείφεται η πιθανότητα «οικονομικής κρίσης». Οι κρίσεις στο παρελθόν είχαν προκληθεί από τα ρίσκα ανάμεσα στο δημόσιο και τον τραπεζικό τομέα. Τώρα όμως τα ρίσκα έχουν μεταφερθεί σε ένα εντελώς διαφορετικό πεδίο. Επίσης έχουν μεγαλώσει πολύ και οι διαστάσεις τους. Κατά τη διάρκεια παγκόσμιας αφθονίας ρευστότητας που εμφανίστηκε μετά το 2001 και τα νοικοκυριά αλλά και ο πραγματικός τομέας δανείστηκαν σε μεγάλο βαθμό. Όταν το 2002 ήρθε το ΑΚΡ στην εξουσία το ακαθάριστο εξωτερικό χρέος ήταν 123 δισ. δολάρια, ενώ σήμερα είναι 416 δισ. δολάρια! Τα ¾  αυτού του χρέους  ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα. Αν είναι να το εξηγήσουμε με όρους ΑΕΠ: τα ακαθάριστο εξωτερικό χρέος από 34% που ήταν αυξήθηκαν ραγδαία ειδικά μετά το 2011 και σήμερα έχουν ξεπεράσει το 50%.

Τράπεζα της Τουρκίας (φωτ.: aaj.tv)

Το χρέος είναι η τεχνική βάση της κρίσης

Σήμερα, ο ιδιωτικός τομέας εκτός από τα 300 δισ. δολάρια εξωτερικά χρέη έχει και 400 δισ. δολάρια εσωτερικό χρέος. Τους επόμενους 12 μήνες η Τουρκία θα πραγματοποιήσει πληρωμή εξωτερικού χρέους πάνω από 165 δισ. δολάρια. Οι αριθμοί είναι όντως  τρομακτικοί.  Επίσης, η ανοιχτή θέση συναλλάγματος του μη χρηματοπιστωτικού τομέα βρίσκεται σε ένα τρομακτικό επίπεδο ρεκόρ που είναι 210 δισ. δολάρια. Το 2002 το εξωτερικό χρέος που αντιστοιχούσε ανά άτομο ήταν κάτω από 1.900 δολάρια ενώ σήμερα είναι πάνω από 5.300 δολάρια. Επίσης την ίδια περίοδο τα καταναλωτικά δάνεια σε επίπεδο δολαρίου αυξήθηκαν 40 φορές! Έχει δημιουργηθεί μια τεράστια χιονοστιβάδα χρέους. Συνοπτικά: σήμερα, σε αντίθεση με το παρελθόν, τα πολύ μεγάλα σε μέγεθος εσωτερικά και εξωτερικά χρέη του ιδιωτικού τομέα, καθώς και τα τραπεζικά δάνεια που είναι πάνω από τις δυνατότητες πληρωμής των ανθρώπων αποτελούν τα θεμέλια του κινδύνου κρίσης.

Εντάθηκαν οι πολιτικοί κίνδυνοι

Παράλληλα με αυτό, λες και δεν έφταναν μόνο αυτά, από το 2011 και μετά η κυβέρνηση άρχισε να ακολουθεί μια εξαιρετικά επικίνδυνη πολιτική στην ίδια την περιοχή της Τουρκίας. Ειδικά το γεγονός ότι στήριξε ένοπλους αντιπολιτευόμενους για την ανατροπή της Συριακής κυβέρνησης, είχε ως αποτέλεσμα να χάσει η Συρία την εδαφική της ακεραιότητα. Μάλιστα τώρα άρχισε να απειλείται και η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας.

Αν ρωτήσετε οποιονδήποτε λογικό οικονομολόγο θα σας πει ότι μια χώρα που πολεμάει δημόσια εκτός των συνόρων της δεν μπορεί να διατηρήσει την οικονομική της σταθερότητα.

Ειδικά αν η χώρα αυτή σε μια συγκεκριμένη περιοχή της δυσκολεύεται να θέσει υπό έλεγχο ένα αυτονομιστικό τρομοκρατικό κίνημα!

Πολιτικές πιέσεις ασκεί η κυβέρνηση του ΑΚΡ στο εσωτερικό, σημειώνει ο αρθρογράφος (φωτ.: aa.com.tr)

Συν τοις άλλοις, αν η χώρα αυτή δίνει μια έσχατη μάχη για να καθαρίσει μια μεταστατική δομή η οποία φωλιάζει σε εκτεταμένο βαθμό σε κρίσιμα όργανα του κράτους, τότε η οικονομική σταθερότητα πρέπει να έχει ήδη καταρρεύσει. Ειδικά αν υπάρχουν τόσα εύθραυστα σημεία στην οικονομία! Αλλά δυστυχώς η κυβέρνηση ΑΚΡ σαν να μην έφταναν όλα αυτά άρχισε να ασκεί μια σοβαρή πολιτική πίεση στο εσωτερικό και προσπαθεί να μετατρέψει το σύνταγμα σε μια αυταρχική δομή.

Θα αυξηθεί ο πληθωρισμός

Όλες αυτές οι πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις, μέσω των αβεβαιοτήτων κλονίζει βαθιά την εμπιστοσύνη των καταναλωτών και ο ιδιωτικός τομέας που βλέπει στο εσωτερικό την πτώση των πωλήσεων (με τουρκικές λίρες) δυσκολεύεται ακόμη περισσότερο να αποπληρώσει το χρέος του σε συνάλλαγμα ( λόγω αύξησης ισοτιμίας). Το φρέσκο χρέος και λόγω αύξησης επιτοκίων Fed και αύξησης των ρίσκων της χώρας είναι ακόμη ποιο ακριβό. Επειδή χάλασε η δυναμική χρέους του ιδιωτικού τομέα είναι πιθανό η οικονομία να παρασυρθεί σε μια κρίση με το παραμικρό πρόβλημα που θα προκύψει. Προβλέπεται ότι η ανάπτυξη θα επιβραδύνει, ίσως και γίνει αρνητική. Επειδή θα αυξηθεί ο πληθωρισμός λόγω αυξανόμενου κόστους, υπάρχει και η πιθανότητα στασιμοπληθωρισμού (stagflation).

Η πραγματική ανεργία είναι 20%

Η ελάττωση του πληθωρισμού και της ανεργίας δεν βρίσκονται ανάμεσα στις προσδοκίες για το 2017. Απεναντίας αναμένεται η πραγματική ανεργία (συμπεριλαμβανομένων και των απελπισμένων) να ξεπεράσει το 20%.

Δεν αναμένεται σημαντική βελτίωση στον τουρισμό και τις ροές κεφαλαίων, μπορεί να σημειωθούν αποχωρήσεις στις καταθέσεις χαρτοφυλακίου.

Φαίνεται δε πως και ο οικοδομικός τομέας θα καταστεί στάσιμος σε αντίθεση με το 2016. Συνοπτικά υπάρχουν πολλές ενδείξεις που υποστηρίζουν ότι το 2017 υπάρχει πιθανότητα στασιμοπληθωρισμού (stagflation). Δεν ξέρουμε κατά πόσο το έχει καταλάβει η κυβέρνηση , αλλά η ζημιά που θα προκαλέσει μια πιθανή οικονομική κρίση στην Τουρκία θα είναι πολύ δραματική.  Γιατί (σε αντίθεση με το παρελθόν) η κρίση αυτή θα προέρχεται από τον πραγματικό τομέα και η κοινωνική ζημιά που θα προκαλέσει (ειδικά η ανεργία) θα είναι αυξημένη και ίσως μόνιμη.

Φυσικά και είναι εφικτή η έξοδος

Στην πραγματικότητα οι οικονομικές και πολιτικές κρίσεις συνδέονται. Ειδικά σήμερα παρασυρόμαστε σε μια οικονομική κρίση η οποία προκαλείται από τις πολιτικές εξελίξεις. Το κράτος που δίνει μάχη με ΙΣΙΣ, ΦΕΤΟ και ΡΚΚ δεν μπορεί να μαζέψει δυνάμεις λόγω κοινωνικών και πολιτικών εντάσεων και μένει αδύναμο. Φυσικά και δεν είναι άλυτο το πρόβλημα, υπάρχει λύση. Τα βήματα προς την επίτευξη ειρήνης στην περιοχή, η κοινωνική συμφιλίωση, η διατήρηση του δημοκρατικού κοινοβουλευτικού συστήματος,  η αναδιαμόρφωση και βελτίωση των σχέσεων με τους δυτικούς συμμάχους θα μειώσουν τα ρίσκα στο πολιτικό επίπεδο. Για τα υπόλοιπα χρειάζεται ένα δυνατό οικονομικό διεγερτικό πακέτο. Με την αύξηση των υποδομών και κοινωνικών δαπανών όπως η παιδεία η οικονομία μπορεί να αναζωογονηθεί και πάλι.

*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην τουρκική εφημερίδα ''Cumhuriyet ''

στις 14 Ιανουαρίου 2017.

Μετάφραση: 

Σοφία Αγγελίδου

http://www.pontos-news.gr/article/158990/ta-vimata-tis-krisis