«'Ερχονται συναρπαστικά χρόνια»
Συμπληρώνονται φέτος 100 χρόνια από τη γέννηση του διακεκριμένου μαρξιστή ιστορικού Ερικ Χομπσμπάουμ (1917-2012). Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα συνέντευξης που είχε δώσει ο Χομπσμπάουμ τον Νοέμβριο του 2002 στην ιταλική εφημερίδα L’ Unità, με αφορμή την έκδοση της αυτοβιογραφίας του (ελληνική έκδοση: «Συναρπαστικά χρόνια», Θεμέλιο, 2003).
• Καθηγητή Χομπσμπάουμ, υποστηρίζετε ότι η «δοκιμασία της ζωής» ενός ιστορικού έγκειται στο να αντιμετωπίζει τα ερωτήματα του παρόντος και όχι μόνον του παρελθόντος. Τι να περιμένουμε, και άλλα «συναρπαστικά χρόνια» ή χρόνια που θα μας προκαλούν φόβο;
Μπορούμε σίγουρα να περιμένουμε και άλλα «συναρπαστικά χρόνια», με το ειρωνικό νόημα που έχει ο τίτλος του βιβλίου μου. Εξαρτάται από το πώς θα τα βιώσουμε. Και από το πού θα τα βιώσουμε. Σε ορισμένα μέρη του κόσμου θα είναι και τρομερά χρόνια.
Σε άλλα ίσως όχι. Αυτό για το οποίο είμαι πεισμένος είναι το ότι, σε κάθε περίπτωση, θα είναι χρόνια μεγάλης αβεβαιότητας, κατά τα οποία δεν θα μπορούμε να βασιζόμαστε σε πολλές από τις συντεταγμένες, τα θεσμικά σημεία αναφοράς, τις ηθικές συμβάσεις στις οποίες είχε συνηθίσει ο κόσμος στον αιώνα που μόλις αφήσαμε πίσω μας.
Θα είναι χρόνια στα οποία θα αποδυναμωθούν οι κανόνες, οι προσδοκίες, οι συμβάσεις που είχαμε συνηθίσει να αποδεχόμαστε και στις οποίες αναφερόμασταν σε όλα τα επίπεδα, στην οικογένεια, καθώς και στις κυβερνήσεις.
• Εσείς έχετε αντιμετωπίσει συχνά το θέμα του παρελθόντος και του μέλλοντος του πολέμου και της ειρήνης. Μπαίνουμε σε μια εποχή «διαρκών πολέμων»; Θεωρείτε ότι μπορεί να υπάρχουν «δίκαιοι πόλεμοι»; Μου έκανε μεγάλη εντύπωση μια από τις παρατηρήσεις που διατυπώνετε στο τέλος του βιβλίου σας: «Απλώς δεν μπορώ, όσο και να μου το ζητήσεις, να συμφωνήσω με τον ισχυρισμό ότι η ήττα του εθνικοσοσιαλισμού δεν άξιζε τους 50 εκατομμύρια νεκρούς και τις αμέτρητες θηριωδίες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου». Σε ποια κατηγορία εντάσσεται ο «πόλεμος εναντίον της τρομοκρατίας»;
Μπορούμε να περιμένουμε μια εποχή ενδημικών ένοπλων συγκρούσεων οι οποίες από καιρού εις καιρόν μπορεί να γίνονται και επιδημικές. Δεν νομίζω ωστόσο ότι θα έχουμε παγκόσμιους πολέμους, εκτός αν γίνει κάποτε ένας πόλεμος μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας, πράγμα που δεν αποκλείεται ή ίσως είναι και πιθανό. Βλέπω στον ορίζοντα κυρίως πολέμους που γεννιούνται από την αποδυνάμωση των κρατών λόγω εσωτερικών συγκρούσεων.
Οχι πολέμους μεταξύ κρατών, εκτός αν επιβληθούν από τις νέες ιμπεριαλιστικές πολιτικές των ΗΠΑ. Το αν και πότε οι πόλεμοι είναι δίκαιοι είναι ένα θέμα που θα αποφύγω να αντιμετωπίσω σε αυτή μας τη συζήτηση. Οσο για τον «πόλεμο εναντίον της τρομοκρατίας», νομίζω ότι δεν πρόκειται για πόλεμο με το παραδοσιακό νόημα που αποδίδουμε σε αυτόν τον όρο.
Πρόκειται για μια προπαγανδιστική φράση που αναφέρεται στην πραγματικότητα τρομοκρατικών κινημάτων τα οποία δεν έχουν καμιά σχέση με τους αληθινούς πολέμους.
Πραγματικότητα που σχετίζεται με το γεγονός ότι τα κράτη έχουν χάσει το μονοπώλιο στην ανεπιφύλακτη νομιμοφροσύνη των πολιτών τους. Τα τρομοκρατικά κινήματα στηρίζονται σε ομάδες που δεν μπορούν να καταστραφούν με τις μεθόδους των παλαιών πολέμων.
• Γράφετε ότι έχετε παρακολουθήσει το τέλος πολλών αυτοκρατοριών, συμπεριλαμβανομένου «ενός γερμανικού Ράιχ που περίμενε να κρατήσει για χίλια χρόνια» και μιας επαναστατικής δύναμης, της Σοβιετικής Ενωσης, «που περίμενε ότι θα κρατούσε για πάντα».
Και συμπληρώνετε: «Είναι απίθανο να δω το τέλος του “αμερικανικού αιώνα”, αλλά μπορώ εκ του ασφαλούς να στοιχηματίσω ότι ορισμένοι από τους αναγνώστες αυτού του βιβλίου θα το δουν». Τι εννοείτε; Φαντάζομαι ότι δεν αναφέρεστε σε εκείνο που στο παρελθόν ονειρευτήκατε ως «κατάρρευση του καπιταλισμού».
Ο καπιταλισμός δεν θα καταρρεύσει. Ψυχραιμία! Είμαι πεισμένος όμως ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αντιληφθούν κάποτε ότι η στρατιωτική και τεχνολογική υπεροχή δεν είναι ο τρόπος για να κυβερνούν τον κόσμο. Θέλω να πω ότι η παγκοσμιοποίηση θα μπορούσε να προκαλέσει την αλλαγή του χαρακτήρα των αυτοκρατοριών και της πολιτικής της ισχύος. Η πολιτική των επεμβάσεων της μεγάλης δύναμης είχε ιστορικά και μια άλλη όψη: τον απομονωτισμό.
Η παγκοσμιοποίηση ήδη τροποποιεί τον ρόλο των εθνικών κυβερνήσεων και αλλάζει τον χαρακτήρα των «αυτοκρατοριών». Μπορεί κάλλιστα οι πολιτικές της ισχύος με την τωρινή τους μορφή να συνεχιστούν για πολύ καιρό. Θα έρθει όμως μια στιγμή κατά την οποία θα γίνει προφανές ότι η στρατιωτική υπεροχή δεν επαρκεί.
Ηδη τώρα η αμερικανική οικονομία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το εξωτερικό. Και αν παρακάμψουμε την πρόδηλη στρατιωτική υπεροχή, είναι φανερό ότι η Ευρώπη είναι μια οικονομική δύναμη παρόμοια με εκείνη των ΗΠΑ. Οπως θα μπορούσε να γίνει σε ένα κοντινό μέλλον και η Κίνα.
• Μερικές φορές διαβλέπουμε στη δική σας γενιά, που διαμορφώθηκε με βάση μια ισχυρότατη πολιτική στράτευση, ένα είδος δυσαρέσκειας για τη μείωση των πολιτικών παθών, τη φυγή των νέων από την πολιτική, την αυξανόμενη αποστράτευση. Μήπως αντίθετα οι αληθινοί κίνδυνοι προέρχονται από μια υπερβολική δόση πίστεων, ιδεολογιών, ενθουσιασμών, παθών, φανατισμών για υποθέσεις είτε «καλές» είτε «κακές»;
Δεν νομίζω ότι υπήρξε μεγάλη διαφοροποίηση στο μέγεθος των παθών. Αυτό που βλέπω όμως είναι το φαινόμενο της αποδυνάμωσης των ιδεολογιών και των επαγγελιών των μεγάλων επαναστάσεων των δύο τελευταίων αιώνων: της αμερικανικής, της γαλλικής, της ρωσικής. Και, ταυτόχρονα, βλέπω στη θέση των μεγάλων πίστεων, της παράδοσης των μεγάλων θρησκειών, μια εξάπλωση αιρέσεων και μικρότερων ομάδων. Στη θέση των οικουμενικών ιδεών, μια πτώση στους φονταμενταλισμούς.
• Χαρακτηρίζετε τον εαυτό σας «ισόβιο κομμουνιστή». Εγώ θα χαρακτήριζα τον εαυτό μου αριστερό. Τι σημαίνει όμως σήμερα να είναι κανείς αριστερός; Εχει ακόμη νόημα η διαίρεση μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς;
Δεν είμαι πλέον κομμουνιστής. Επειδή η ιστορική εμπειρία στην οποία αναφερόταν αυτός ο όρος δεν υπάρχει πλέον. Σαφώς όμως υπάρχει διαφορά μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς. Δεν θα μπορούσα να αναφέρω πολλές χώρες στις οποίες αυτή η διαφοροποίηση δεν υπάρχει.
Μπορεί να εμφανίζεται με διαφορετικές μορφές, αλλά θα ήταν γελοίο να συμπεράνουμε ότι δεν υπάρχει πλέον. Να είσαι αριστερός, για παράδειγμα, σημαίνει να χαίρεσαι για τη νίκη του Λούλα στη Βραζιλία, θεωρώντας τη θρίαμβο για τη δημοκρατία. Να είσαι δεξιός σημαίνει να τη θεωρείς κίνδυνο για την ιδιοκτησία και την πολιτική σταθερότητα. […]
19/2/2017
http://www.efsyn.gr/arthro/erhontai-synarpastika-hronia