Η βιοπολιτική του μέλλοντός μας.
Η βιοπολιτική του μέλλοντός μας (I)
Στο προηγούμενο άρθρο μας επιχειρήσαμε μια πρώτη διερεύνηση της πολλαπλά επιβεβαιωμένης υποψίας ότι ο πλανήτης Γη και οι έμβιοι κάτοικοί του έχουν εισέλθει -πιθανότατα ανεπιστρεπτί- στη «νέα γεωλογική εποχή του ανθρώπου», την οποία ολοένα και περισσότεροι ειδικοί αποκαλούν... Ανθρωπόκαινο (Anthropocene).
Ενας γεωλογικός-βιολογικός όρος που περιγράφει το πώς η κυριαρχία του είδους μας ανατρέπει τις ισορροπίες του συστήματος Γη, θέτοντας σε σοβαρό κίνδυνο την επιβίωση πολλών ζωικών ειδών, του ανθρώπου μη εξαιρουμένου.
Εστιάζοντας το ενδιαφέρον μας αποκλειστικά στο παρόν, στον αδυσώπητο κοινωνικό και προσωπικό αγώνα για επιβίωση, αφήνουμε τη διαχείριση και κυρίως τον σχεδιασμό του μέλλοντός μας σε αδιαφανή κέντρα βιοεξουσίας, τα οποία, κατά κανόνα, δεν αποφασίζουν με αυστηρά επιστημονικά ή έστω φιλάνθρωπα κριτήρια, αλλά με γνώμονα αποκλειστικά τη διατήρηση και την επέκταση, πάση θυσία, της κυριαρχίας τους.
Ποιες θα είναι οι άμεσες πλανητικές συνέπειες από αυτή την καταφανώς κοντόφθαλμη βιοπολιτική;
Η νέα Ανθρωπόκαινος Εποχή οδηγεί νομοτελειακά σε έναν «μετα-ανθρώπινο» ή σε έναν «ανθρωπό-κενο» πλανήτη;
Η ημερομηνία γέννησης της ιδέας της Ανθρωποκαίνου Εποχής ήταν στις απαρχές της τρίτης χιλιετίας, το 2000, ενώ ο τόπος γέννησης ήταν το Μεξικό.
Εκεί, κατά τη διάρκεια ενός επιστημονικού συνεδρίου για τις περιβαλλοντικές αλλαγές κατά την διάρκεια της Ολοκαίνου γεωλογικής εποχής, η οποία ξεκίνησε πριν από περίπου 11-12 χιλιάδες χρόνια, όσοι συμμετείχαν είδαν τον νομπελίστα Ολλανδό χημικό Πολ Κρούτσεν (Paul Crutzen) να διακόπτει έναν ομιλητή λέγοντας:
«Οχι. Δεν βρισκόμαστε πλέον στην Ολόκαινο! «Είμαστε», παύση ενός λεπτού, «Είμαστε στην Ανθρωπόκαινο!».
Ο νεολογισμός, που εισήγαγε μία διεθνώς αναγνωρισμένη αυθεντία σε θέματα αλλαγής της γήινης ατμόσφαιρας από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, πέτυχε διάνα.
Ετσι, μετά από τις απαραίτητες διευκρινίσεις, άρχισε, δειλά-δειλά, να υιοθετείται από αρκετούς κορυφαίους ειδικούς.
Ο πλανητικός καταστροφέας
Η αποδοχή, όμως, της νέας γεωλογικής εποχής δεν είναι διόλου εύκολη υπόθεση, ούτε βέβαια προφανής.
Προϋποθέτει ότι το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας των γεωλόγων και των παλαιοντολόγων έχει αναγνωρίσει ότι όντως οι ανθρώπινοι πληθυσμοί μπορούν να ασκούν βαθιά και μόνιμη επίδραση στο γήινο περιβάλλον, ισοδύναμη με τις μεγάλες φυσικές δυνάμεις.
Με άλλα λόγια, θα πρέπει να συμφωνήσουν στο ότι η επίδραση των ανθρώπων πάνω στη Γη είναι ανάλογη π.χ. με την ηφαιστειογενή δραστηριότητα, την τεκτονική των πλακών ή με έναν αρκετά μεγάλο μετεωρίτη που έπεσε στον πλανήτη!
Φυσικές δυνάμεις που όντως αναδιαμόρφωσαν, κατ’ επανάληψη, το πλανητικό σκηνικό επηρεάζοντας καταστροφικά την πορεία της ζωής (μαζικές εξαφανίσεις ειδών).
Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι, πράγματι, η αδηφάγος διάθεση και η επέκταση του σύγχρονου ανθρώπου έχει πλέον αφήσει τα μόνιμα αποτυπώματά της, όχι μόνο στην επιφάνεια ή την ατμόσφαιρα αλλά και στα βαθύτερα γεωλογικά στρώματα του πλανήτη.
Ετσι, η σχετικά πρόσφατη μαζική παραγωγή συνθετικών πολυμερών (πλαστικά) έχει συσσωρευτεί παντού στην επιφάνεια του πλανήτη.
Αυτά τα συνθετικά υλικά διαλύονται πολύ αργά και έχουν ήδη μολύνει ποτάμια και θάλασσες που τα μεταφέρουν παντού.
Ενα άλλο μόνιμο γεωλογικό αποτύπωμα είναι το τσιμέντο που, από τα μέσα του 20ού αιώνα, παράγεται και συσσωρεύεται σε απίστευτες ποσότητες.
Επίσης, το διοξείδιο του άνθρακα και άλλα ανθρακούχα σωματίδια που απελευθερώνονται από την καύση ορυκτών καυσίμων μολύνουν όχι μόνο την ατμόσφαιρα αλλά και ό,τι υπάρχει πάνω στη Γη.
Μαζί με τα ραδιενεργά ισότοπα, π.χ. πλουτώνιο-239 και 240, τα παραπάνω είναι μερικά από τα πρόσφατα «αποτυπώματα» της καταστροφικής για το περιβάλλον και συνεπώς αυτοκαταστροφικής για τον άνθρωπο επίδρασης της μαζικής εκβιομηχάνισης που επιβλήθηκε από την πρώτη Βιομηχανική επανάσταση σε όλο τον πλανήτη.
Υπό αυτή την έννοια, η ανάπτυξη της δυτικής τεχνοεπιστήμης επέτρεψε στην ανθρωπότητα να γίνει μια πανίσχυρη πλανητική δύναμη, η οποία ίσως αποδειχτεί εξίσου καταστροφική με τον μεγάλο μετεωρίτη που πέφτοντας στη Γη πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια -στα τέλη της Κρητιδικής Περιόδου- προκάλεσε τη εξαφάνιση όχι μόνο των κυρίαρχων, τότε, δεινοσαύρων αλλά και του 75% των ειδών!
Με «Γεωηθική» συνείδηση
Η Γεωηθική είναι ένα σχετικά πρόσφατο διεπιστημονικό πεδίο έρευνας που πρωτοεμφανίζεται τη δεκαετία του 1990 με πρωταρχικό στόχο να ευαισθητοποιήσει τη δήθεν «παγκοσμιοποιημένη» ανθρωπότητα για τις εμφανώς ανθρωπογενείς καταστροφές που επιφέρει στη γεώσφαιρα.
Παράλληλα με την έγκαιρη ενημέρωση για τις οικολογικές, βιολογικές αλλά και αμιγώς γεωλογικές συνέπειες των τεχνολογικά αναβαθμισμένων ανθρώπινων πρακτικών π.χ. από την καταστροφική μόλυνση του περιβάλλοντος, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, τις κλιματολογικές αλλαγές, στοχεύει στην ανάδειξη των κατάλληλων τεχνολογιών παρεμβάσεων που δεν απειλούν ή επιβαρύνουν το γεωλογικό οικοσύστημα.
Αναγνωρίζοντας όχι την οικονομική ή ιδιοκτησιακή «αξία» της γεώσφαιρας, αλλά την ουσιαστική σημασία της για τη συντήρηση της ζωής, η Γεωηθική στοχεύει στη διαμόρφωση μιας νέας βιώσιμης «γεωπολιτικής», η οποία θα επιτρέπει στους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν όσο γίνεται πιο ανώδυνα τις παλιές αλλά και τις νέες γεωλογικές καταστροφές.
Μολονότι, η Γεωηθική γεννήθηκε ως ένα αυστηρά επιστημονικό πεδίο έρευνας, πολύ σύντομα έγινε σαφές ότι η ανάδειξη των γεωλογικών προϋποθέσεων για την ύπαρξη κάθε μορφής ζωής θα μπορούσε να αποτελέσει το θεμέλιο μιας νέας ανθρωπολογικής-κοινωνικής συνείδησης που θα επέτρεπε στους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν, να προβλέπουν και, τελικά, να διαχειρίζονται εγκαίρως τις γεωλογικές καταστροφές, όπως π.χ. οι μεγάλοι σεισμοί ή η ερημοποίηση ευρύτερων περιοχών λόγω της λυσσαλέας αποδάσωσης.
Βασιζόμενη στις πρόσφατες κατακτήσεις των γεωλογικών επιστημών, η Γεωηθική θέλει να διαμορφώσει ένα, κατά το δυνατόν, αντικειμενικό πλαίσιο αποτίμησης ή αξιολόγησης των ανθρώπινων επεμβάσεων σε κάθε περιοχή του πλανήτη.
Μια αξιολόγηση που δεν θα πρέπει να βασίζεται στα πρόσκαιρα εθνικά, τοπικά και γεωπολιτικά συμφέροντα, αλλά αποκλειστικά στην αναγκαιότητα μιας διαφορετικής και πιο ισορροπημένης σχέσης των ανθρώπων με το γήινο περιβάλλον όπου ζουν.
Κοντολογίς, η Γεωηθική επιχειρεί να καθορίσει εκείνες τις «αξίες» που θα μας επέτρεπαν να αποφασίζουμε με σχετική ασφάλεια, δηλαδή με αυστηρά επιστημονικά κριτήρια, για το ποιες ανθρώπινες πρακτικές συμβάλλουν στη διατήρηση και ποιες ανατρέπουν τις γεωδυναμικές ισορροπίες του πλανήτη που μας φιλοξενεί.
Υπενθυμίζοντάς μας, ταυτοχρόνως, ότι η Γη δεν είναι ούτε ιδιοκτησία ούτε αντικείμενο λεηλασίας του «περιούσιου» γένους των ανθρώπων, αλλά ένα ευαίσθητο πλανητικό σύστημα, τις ισορροπίες του οποίου κανένα είδος δεν μπορεί να παραβιάζει... ατιμώρητα.
Αλήθεια, πόσες πιθανότητες υπάρχουν αυτά τα εύλογα και επιστημονικά τεκμηριωμένα επιχειρήματα να πείσουν εγκαίρως όσους χαράσσουν με τις αυτιστικές βιοπολιτικές τους το μέλλον του νοήμονος, πλην προβληματικού, είδους μας; Δυστυχώς, ελάχιστες.
Ποιος θα αποφασίζει για τη βιολογική μας ταυτότητα;
Για τους περισσότερους ανθρώπους η προοπτική κλωνοποίησης ή γενετικής τροποποίησης (αναπρογραμματισμού) της ανθρώπινης ζωής είναι ανεπίτρεπτη.
Μια νέα βιοϊατρική πρακτική που προσβάλλει όχι μόνο την «αξιοπρέπεια» αλλά και την «ιερότητα» της ανθρώπινης ζωής, είτε πρόκειται για ενήλικα πρόσωπα είτε «απλώς» για αγέννητα έμβρυα.
Αν, όπως όλοι πρόθυμα παραδέχονται, κάθε ανθρώπινη ζωή πρέπει να προστατεύεται από την πρώτη στιγμή που αρχίζει να υπάρχει, τότε όλες οι γενετικές επεμβάσεις και οι κάθε είδους πειραματισμοί πάνω σε ανθρώπινα έμβρυα, ακόμη και για θεραπευτικούς σκοπούς, θα πρέπει να καταδικαστούν ή και να απαγορευτούν, όταν αυτό είναι εφικτό, αφού παραβιάζουν την αυτόνομη πραγμάτωση και την ατομικότητα ενός ανθρώπινου προσώπου.
Με δεδομένες λοιπόν τις νέες βιοτεχνολογικές μας δυνατότητες, το αποφασιστικό ερώτημα είναι: πότε ακριβώς αρχίζει μια ανθρώπινη ζωή;
Τη στιγμή της γονιμοποίησης, όταν ενώνονται ο αρσενικός με τον θηλυκό γαμέτη, ή τη στιγμή της πραγματικής σύλληψης, όταν η σχεδόν αδιαφοροποίητη μάζα κυττάρων (το προέμβρυο) καταφέρνει να εμφυτευτεί στη μήτρα της μέλλουσας μητέρας και αρχίζει να υπάρχει ως πραγματικό έμβρυο;
Ή μήπως πολύ αργότερα, κατά τη 14η εβδομάδα της κύησης, όταν το νευρικό σύστημα του εμβρύου έχει ήδη διαμορφωθεί ώστε να μπορεί να αισθάνεται πόνο και να διακρίνει κάποια εξωτερικά ερεθίσματα;
Η νομιμότητα των γενετικών επεμβάσεων και των πειραμάτων σε ανθρώπινα έμβρυα (και των επιλεκτικών εκτρώσεων) εξαρτάται από το ποια από τις παραπάνω απαντήσεις υιοθετεί κανείς.
Αν όντως, όπως όλα δείχνουν, κατά τις πρώτες εβδομάδες το έμβρυο δεν είναι παρά μια σχετικά αδιαφοροποίητη μάζα από κύτταρα που πολλαπλασιάζονται με φρενήρεις ρυθμούς (προέμβρυο), τότε η κλωνοποίηση ή η καλλιέργειά του για πειραματικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς δεν εγείρει ιδιαίτερα ηθικά προβλήματα!
Αν αντίθετα, όπως υποστηρίζουν αρκετοί διαπρεπείς επιστήμονες αλλά και όλες οι επίσημες Εκκλησίες: η ανθρώπινη ζωή είναι «ιερή» από την πρώτη στιγμή που αρχίζει να υπάρχει, μόλις δηλαδή ένα σπερματοζωάριο γονιμοποιεί ένα ωάριο, τότε κάθε εξωτερική επέμβαση στη φυσιολογική ανάπτυξη του εμβρύου, των εκτρώσεων συμπεριλαμβανομένων, θα πρέπει να θεωρείται ως έγκλημα που πλήττει την «αυτονομία» και την «ιερότητα» της ανθρώπινης ζωής.
Σε κάθε περίπτωση, και ανεξάρτητα από τις ιδεολογικές ή ηθικές προκαταλήψεις του παρελθόντος, η ανθρώπινη κλωνοποίηση, η γονιδιακή θεραπεία και η δημιουργία στο εργαστήριο ανθρώπινων εμβρύων για πειραματικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς αποτελούν ήδη μια νέα βιοπολιτική πραγματικότητα: μια επιστημονικά εφικτή, αλλά όχι πάντοτε βιοηθικά αποδεκτή ή κοινωνικά επιθυμητή πρακτική.
Οσο για τις σοβαρότατες κοινωνικές επιπτώσεις, δηλαδή τις οικονομικές, ηθικές και ρατσιστικές ανακατατάξεις που επιφέρουν οι νέες βιοτεχνολογίες, αυτές, για την ώρα, δεν φαίνονται ικανές να διαταράξουν την εφησυχασμένη και κομφορμιστική συνείδηση των μεταμοντέρνων κοινωνιών μας.
Υπάρχουν ανήθικες βιοτεχνολογικές πρακτικές;
Ο γενετικός επανασχεδιασμός, η κλωνοποίηση και η δημιουργία στο εργαστήριο «ανθρώπινης συνθετικής ζωής» εξακολουθούν να θεωρούνται ως κοινωνικά ύποπτες και ηθικά ανεπίτρεπτες βιοτεχνολογικές πρακτικές.
Μια νέα τεχνολογική βαρβαρότητα που προσβάλλει όχι μόνο την «αξιοπρέπεια» αλλά και την «ιερότητα» της ανθρώπινης ζωής, είτε πρόκειται για ενήλικα πρόσωπα είτε «απλώς» για αγέννητα έμβρυα.
Ο μεγάλος ηθικός φιλόσοφος Χανς Γιόνας (Hans Jonas), ένας από τους πιο εμβριθείς στοχαστές της σύγχρονης βιοηθικής, ήταν ο πρώτος που επισήμανε και ανέλυσε επαρκώς το γεγονός ότι: μέχρι πρόσφατα, ο άνθρωπος ήταν το υποκείμενο της τεχνολογίας ενώ η φύση ήταν το αντικείμενο.
Ομως, μετά την έλευση της γενετικής μηχανικής και της σύγχρονης βιοτεχνολογίας αυτή η βολική και λίγο-πολύ σαφής διάκριση έπαψε να ισχύει!
Πράγματι, ο άνθρωπος αποτελεί σήμερα το αντικείμενο της ίδιας του της βιοτεχνολογικής πρακτικής, η οποία μπορεί να επεμβαίνει τροποποιητικά στα πιο ιδιαίτερα φυσιολογικά και γενετικά του χαρακτηριστικά.
Ο,τι στην προσωπική μας ιστορία, καθώς και στην ιστορία του είδους μας, το αφήναμε στην τυχαιότητα και την αναγκαιότητα των εξελικτικών-ιστορικών διαδικασιών, σήμερα επιχειρούμε να το προσχεδιάσουμε και να το χειραγωγήσουμε βιοτεχνολογικά.
Ευτυχώς υπάρχουν ακόμη πολλοί ενημερωμένοι πολίτες, μεταξύ των οποίων και αρκετοί διαπρεπείς επιστήμονες, οι οποίοι αντιστέκονται σθεναρά θεωρώντας ότι κάθε επεμβατική πρακτική κλωνοποίησης και προγενετικού ελέγχου και επιλογής των ανθρώπινων εμβρύων ή, εναλλακτικά, κάθε εργαστηριακή τροποποίηση του γονιδιώματος των γαμετικών κυττάρων μας (ωάρια, σπερματοζωάρια) είναι όχι απλώς ηθικά ανεπίτρεπτη αλλά και κοινωνικοπολιτικά ύποπτη παραβίαση της ανθρώπινης ελευθερίας.
Παρ ’όλα αυτά, η ανάπλαση της ανθρώπινης φύσης αποτελεί μια βιοπολιτική δυνατότητα και, όλο και πιο συχνά, η δημιουργία «συνθετ
04.02.2017
Αψυχα σώματα και ασώματες νοήσεις
Ενώ, μέχρι πρόσφατα, ο άνθρωπος ήταν το υποκείμενο της τεχνολογίας και η φύση το αντικείμενο της τεχνολογικής εκμετάλλευσης, μετά την έλευση της γενετικής μηχανικής και της σύγχρονης βιοτεχνολογίας αυτή η βολική και φαινομενικά σαφής διάκριση ανθρώπου - φύσης έπαψε να ισχύει.
Σήμερα, η ίδια η ανθρώπινη ζωή αποτελεί το αντικείμενο των βιοτεχνολογικών πρακτικών μας, οι οποίες πλέον, ως κυρίαρχες βιοπολιτικές πρακτικές, μπορούν να επεμβαίνουν τροποποιητικά στα ιδιαίτερα φυσιολογικά και γενετικά χαρακτηριστικά μας.
Εκτός, όμως, από τη νέα γονιδιακή και βιοϊατρική τεχνολογία, τις οποίες εξετάσαμε στο προηγούμενο άρθρο μας, στην πρόσφατη ανθρώπινη πραγματικότητα έχει πλέον ενσωματωθεί και η νέα ψηφιακή-υπολογιστική τεχνολογία, επιφέροντας κοσμοϊστορικές αλλαγές όχι μόνο στις κοινωνικές-εργασιακές αλλά και στις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.
Αν, μάλιστα, αναπτυχθεί επαρκώς η τεχνολογία για τη δημιουργία νέων υβριδικών υπάρξεων ανθρώπου-μηχανής, τότε ίσως, στο μέλλον, να δούμε τη μετάβαση από τον Homo Sapiens στον Homo Cyborg.
Ποιος, όμως, θα έχει το δικαίωμα και ποιος την κοινωνική ισχύ να αποφασίζει για το μέλλον του ανθρώπινου είδους;
Η βιοπολιτική του μέλλοντός μας (ΙΙ)
Αυτόματα με ανθρώπινη μορφή του Ελβετού ωρολογοποιού-μηχανοποιού Πιερ Ζακέ-Ντροζ
Το όνειρο της τέλειας μηχανής –και πώς να μην είναι τέλεια μια μηχανή που θα αποτελεί την «αυτοπροσωπογραφία» μας;– διατρέχει όλη σχεδόν την ανθρώπινη ιστορία.
Ωστόσο, θα πρέπει να σταθούμε στην αποφασιστική τεχνολογική καμπή που σημειώνεται στη Δύση μετά το 1769.
Τη χρονιά αυτή κατατίθενται στο Γραφείο Ευρεσιτεχνιών της Αγγλίας τα σχέδια της ατμομηχανής του Σκοτσέζου Τζέιμς Βατ (James Watt) και της κλωστικής μηχανής του Ρίτσαρντ Αρκραϊτ (Richard Arkwright), δύο εφευρέσεις «μηχανών» που σηματοδοτούν την απαρχή της πρώτης Βιομηχανικής Επανάστασης.
Πέντε χρόνια μετά καταγράφεται στα χρονικά της εποχής και ένας άλλος τεχνολογικός άθλος, που εκείνη την εποχή θεωρήθηκε αδίκως «επουσιώδης»: το 1774 ο ιδιοφυής Ελβετός ωρολογοποιός-μηχανοποιός Πιερ Ζακέ-Ντροζ (Jaquet-Droz) παρουσιάζει τρία εντυπωσιακά αυτόματα με ανθρώπινη μορφή (ανδροειδή αυτόματα): μία μουσικό, ένα παιδί-σχεδιαστή και ένα παιδί-γραφέα.
Η καταγωγή των ρομπότ
Τα τρία εντυπωσιακά αυτόματα ήταν το προϊόν και συνάμα το αποκορύφωμα μιας μακράς παράδοσης μηχανοποιίας.
Η μουσικός μπορούσε να εκτελεί σε πληκτροφόρο όργανο πέντε δημοφιλή τότε μουσικά κομμάτια, αλλά και να αναπνέει, να κουνά το κεφάλι της και να υποκλίνεται με χάρη.
Ο γραφιάς ήταν ακόμη πιο περίπλοκος, από μηχανολογικής απόψεως: βουτούσε τη φτερωτή πένα στο μελανοδοχείο, άπλωνε με το αριστερό χέρι το χαρτί και έγραφε καλλιγραφικά μικρές προτάσεις, αφήνοντας τα αναγκαία κενά ανάμεσα στις λέξεις.
Το τρίτο «παιχνιδάκι», ο σχεδιαστής, ζωγράφιζε με μολύβι τις προσωπογραφίες τριών βασιλέων (του Λουδοβίκου ΙΔ΄, του Γεωργίου Γ΄ και της βασίλισσας Καρλόττας), ενός παιδιού και ενός σκύλου, ενώ στο τέλος με ένα φύσημα έδιωχνε από το χαρτί τη λεπτή σκόνη που άφηνε το μολύβι.
Γεννημένα από την ενσωμάτωση ενός κρυμμένου ωρολογιακού μηχανισμού στο εσωτερικό μιας κούκλας, αυτά τα «αυτόματα-παιχνίδια» ήταν η υλοποίηση των πιο προηγμένων μηχανολογικά γνώσεων της εποχής, ενώ ταυτόχρονα προαγγέλλουν τη δυνατότητα χρήσης των νέων αυτόματων μηχανών στη βιομηχανία και πολύ αργότερα στη Ρομποτική.
Ομως τα υπέροχα ανδροειδή αυτόματα του 17ου αιώνα, ενώ μπορούσαν να εκτελούν τις αυστηρά προκαθορισμένες κινήσεις τους, δεν ήταν σε θέση να αναδρούν διορθωτικά στις λειτουργίες τους, αν κάτι πήγαινε στραβά.
Μόνο μετά την εισαγωγή των ηλεκτρονικών μηχανισμών έγινε εφικτή η κατασκευή πραγματικά «έξυπνων» μηχανών, δηλαδή ικανών να ελέγχουν τη λειτουργία τους αυτομάτως και κυρίως με τρόπο αναδραστικό.
Χάρη σε αυτήν την ικανότητά τους για ανάδραση (feedback), οι ολοένα και πιο σύνθετες ηλεκτρονικές μηχανές θα αποκτήσουν σταδιακά επιπρόσθετες βιολογικές ικανότητες: να «αισθάνονται», να «θυμούνται» και να «επικοινωνούν». Να καταγράφουν δηλαδή στη μνήμη τους και να ανταλλάσσουν μεταξύ τους ορισμένες προκαθορισμένες πληροφορίες.
Το 1948 ο ιδιοφυής μαθηματικός Νόρμπερτ Βίνερ (Ν. Wiener) θα εκδώσει το περίφημο βιβλίο του «Cybernetics» (Κυβερνητική).
Στις σελίδες αυτού του κλασικού επιστημονικού συγγράμματος –κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Καστανιώτη– εκθέτει και κυρίως θεμελιώνει μαθηματικά τις προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση μιας ολότελα νέας επιστήμης, της Κυβερνητικής, η οποία επικεντρώνει το ενδιαφέρον της «στον έλεγχο και την επικοινωνία στα ζώα και στις μηχανές», όπως δηλώνεται απερίφραστα στον υπότιτλο του βιβλίου.
Αμέσως μετά τον Βʹ Παγκόσμιο Πόλεμο, η θεωρητική ανάπτυξη των πρωτοποριακών ιδεών του Βίνερ και η «μετάφρασή» τους σε τεχνολογικά προγράμματα οδήγησε στη γένεση της Ρομποτικής.
Ενώ οι ίδιες ιδέες, όταν συνδυάστηκαν με την υπολογιστική προσέγγιση του Αλαν Τιούρινγκ, οδήγησαν στην Τεχνητή Νοημοσύνη.
Υβρίδια ανθρώπου-μηχανής
Πάντως, τις δύο τελευταίες δεκαετίες, οι επιστημονικές εξελίξεις στη Βιοπληροφορική, τη Βιοκυβερνητική και τη Μικροηλεκτρονική φαίνεται πως καθιστούν ρεαλιστικά ακόμη και τα πιο ακραία σενάρια επιστημονικής φαντασίας σχετικά με τη δυνατότητα κατασκευής υβριδίων ανθρώπου-μηχανής.
Πράγματι, ερευνητικές ομάδες σε όλο τον κόσμο εργάζονται, σήμερα, πυρετωδώς για την υλοποίηση του «τεχνολογικού οράματος» της μόνιμης ενσωμάτωσης στο ανθρώπινο σώμα των διάφορων μικρο- και νανο-μηχανών.
Χάρη στη δημιουργία τέτοιων διεπαφών ανθρώπου-μηχανής, οι ερευνητές κατάφεραν να μεταφράσουν τα νευρικά σήματα που παράγονται από τους νευρώνες του εγκεφάλου σε ηλεκτρικά σήματα, τα οποία μέσω ενός υπολογιστή μπορούν π.χ. να μετακινούν τους μηχανικούς βραχίονες ενός ρομπότ.
Βέβαια, αυτές οι νευροτεχνολογικές έρευνες βρίσκονται ακόμη σε εμβρυϊκό στάδιο.
Ομως, η προβλεπόμενη ταχύτατη ανάπτυξή τους στα αμέσως επόμενα χρόνια φαίνεται να οδηγεί αναπόφευκτα στην ευρύτερη μηχανοποίηση της ανθρώπινης ζωής και ίσως –γιατί όχι;– στον μεγαλύτερο εξανθρωπισμό των μηχανών.
Εξάλλου, σχεδόν οι πάντες παραδέχονται ότι, λόγω της άλογης δημογραφικής και βιομηχανικής ανάπτυξης τους τελευταίους δύο αιώνες, ο πλανήτης μας κινδυνεύει να καταστεί αφιλόξενος για το ανθρώπινο είδος, τουλάχιστον με τη σημερινή του μορφή.
Ισως γι’ αυτό, ορισμένοι υπεραισιόδοξοι επιστήμονες έχουν εναποθέσει τις ελπίδες τους για την επιβίωσή μας, στην οικολογικά κατεστραμμένη Γη του αύριο, στη μετεξέλιξή μας σε χιμαιρικά βιο-κυβερνητικά πλάσματα, τα περίφημα «Cyborgs».
Πάντως, όσο βαθαίνουν οι γνώσεις μας και συνεπώς οι τεχνολογικές μας δυνατότητες να επεμβαίνουμε ή να μεταβάλλουμε τη βιολογική μας ταυτότητα, τόσο περισσότερο διατρέχουμε τον κίνδυνο να παραβιάσουμε τη λεπτή –αλλά υπαρκτή!– διαχωριστική γραμμή που χωρίζει την επιστημονική γνώση από τη βιοπολιτική εκμετάλλευσή της για τη χειραγώγηση της ανθρώπινης φύσης.
Η μάταιη αναζήτηση νόμων
Οι περισσότεροι αναγνώστες θα έχουν ακούσει για τους περιβόητους απαγορευτικούς «Νόμους της Ρομποτικής» που πρώτος διατύπωσε ο Ισαάκ Ασίμοφ στα διορατικά διηγήματα επιστημονικής φαντασίας που έγραψε στα μέσα του εικοστού αιώνα.
Αξίζει να τους θυμηθούμε:
Πρώτος Νόμος: Ενα ρομπότ δεν θα κάνει κακό σε άνθρωπο, ούτε με την αδράνειά του θα επιτρέψει να προκληθεί βλάβη σε ανθρώπινο ον.
Δεύτερος Νόμος: Ενα ρομπότ οφείλει να υπακούει τις διαταγές που του δίνουν οι άνθρωποι, εκτός αν αυτές οι διαταγές έρχονται σε αντίθεση με τον Πρώτο Νόμο.
Τρίτος Νόμος: Ενα ρομπότ οφείλει να προστατεύει την ύπαρξή του, εφόσον αυτό δεν συγκρούεται με τον Πρώτο και τον Δεύτερο Νόμο.
Σε μεταγενέστερα μυθιστορήματά του προσέθεσε και έναν ευρύτερο Τέταρτο Νόμο της Ρομποτικής: Ενα ρομπότ δεν θα κάνει ποτέ κακό στην ανθρωπότητα, ούτε με την αδράνειά του θα επιτρέψει να υποστεί βλάβη η ανθρωπότητα.
Το 2010, δύο κορυφαίοι ερευνητές έκριναν αναγκαίο να προτείνουν μια αναθεωρημένη και πιο σύγχρονη εκδοχή των νόμων του Ασίμοφ. Αναθεώρηση που ήταν πλέον επιβεβλημένη λόγω των πραγματικών και όχι υποθετικών εφαρμογών της Τεχνητής Νοημοσύνης και της Ρομποτικής στις σύγχρονες κοινωνίες.
Οι Αμερικανοί Ντέιβιντ Γουντς (David Woods) και Ρόμπιν Μέρφι (Robin Murphy), καθηγητές Μηχανολογίας στον τομέα των ολοκληρωμένων πληροφορικών συστημάτων, επαναδιατύπωσαν ως εξής τους τρεις νόμους της Ρομποτικής:
1.'Ενα ανθρώπινο ον δεν μπορεί να χρησιμοποιεί ένα ρομπότ, εφόσον το σύστημα εργασίας άνθρωπος-ρομπότ δεν φτάνει τα πιο υψηλά νομικά και επαγγελματικά επίπεδα ασφάλειας και ηθικής.
2.'Ενα ρομπότ οφείλει να απαντά με τον πλέον κατάλληλο τρόπο στα ανθρώπινα όντα ανάλογα με τον ρόλο ή τις αρμοδιότητές τους.
3.'Ενα ρομπότ πρέπει να είναι προικισμένο με επαρκή αυτονομία ώστε να μπορεί να προστατεύει την ύπαρξή του, εφόσον αυτή η αυτοπροστασία δεν έρχεται σε σύγκρουση με τον πρώτο και με τον δεύτερο νόμο.
Η αναθεωρημένη εκδοχή των Νόμων της Ρομποτικής προϋποθέτει μια τελείως διαφορετική εικόνα και κυρίως σχέση με τις νοήμονες μηχανές ή τα ρομπότ.
Μια εικόνα που ανατρέπει ό,τι μέχρι πρόσφατα πιστεύαμε για τα ρομπότ, ότι δηλαδή είναι υπο- ή αντι-ανθρώπινα τεχνήματα ή, εναλλακτικά, ότι είναι μια βελτιωμένη εκδοχή των ανθρώπων και συνεπώς ότι δεν είναι επιρρεπή σε λάθη.
Κάτι που, πολύ πρόσφατα, αναγνωρίστηκε ρητά και από την Ειδική Νομοθετική Επιτροπή της Ε.Ε., η οποία επείγεται να επιβάλει ένα αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο για τη χρήση αυτών των τεχνολογιών.
11.02.2017