Οι κυνηγημένοι μύστες του Αλλάχ
Ο ισλαμικός μυστικισμόςΈκλαψα/αναστέναξα μαζί με όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες/έγινα σύντροφος και των πλουσίων και των φτωχών/Όλοι νόμισαν ότι έγιναν φίλοι μου/Κανείς δεν έψαξε τα μυστικά που κρύβω μέσα μου/Λύσε τα δεσμά σου/Απελευθερώσου γιε μου!/Μέχρι πότε θα είσαι σκλάβος του χρυσού, του ασημιού;/Τζελαλεττίν Ρουμί, Μεσνεβί, Μυστικές Διαδρομές στα Άδυτα της Ψυχής και του Νου, Μετάφραση-Εισαγωγή: Λιάνα Μυστακίδου
Ξεφυλλίζοντας τους τουριστικούς οδηγούς της Τουρκίας, ένα από τα θεάματα τα οποία «πρέπει» να δει ο επισκέπτης είναι οι περιστρεφόμενοι δερβίσηδες. Δεκάδες ομάδες χορευτών, οι οποίοι προσφέρουν το θέαμα σε διψασμένους για μυστικισμό και πνευματικότητα, τουρίστες, βρίσκονται σε πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη, η Άγκυρα, το Ικόνιο ή η Αττάλεια. Πολλές από αυτές τις ομάδες συνηθίζουν να ταξιδεύουν με περιοδείες κυρίως στην Ευρώπη έτσι ώστε να μυήσουν τη δυτική σκέψη στον ανατολίτικο μυστικισμό. Μία ώρα και ένα εισιτήριο μερικών ευρώ είναι αρκετά για να γίνει ένα η καρδιά μας, ο λόγος μας και ο νους μας; Ο ισλαμικός μυστικισμός είναι πολλά περισσότερα από ένα γκρουπ επαγγελματιών χορευτών που στροβιλίζεται επί μία ώρα μπροστά σε κατάμεστα θέατρα με αμέτοχους και παθητικούς θεατές.
Οι σούφι αποτελούν τα μυστικιστικά τάγματα του Ισλάμ. Οι δερβίσηδες αποτελούν ένα μόνο από αυτά τα τάγματα και ενδεχομένως το γνωστότερο χάρη στην εξοικείωσή μας με τον ιδρυτή τους Τζελαλεττίν Ρουμί μέσω της ποίησης του (Στον κήπο του Αγαπημένου, Μεσνεβί) και του γνωστού περιστρεφόμενου χορού τους. Αδελφότητες Σούφι βρίσκουμε κυρίως στην Τουρκία, στη Μέση Ανατολή, στην Αφρική και στα Βαλκάνια (ως επαρχίες της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας).
Ο Sufism (σουφισμός) έφερε στο προσκήνιο του Ισλάμ αρκετές προοδευτικές ιδέες αφού προώθησε την ανοχή στη διαφορετικότητα και την αρμονική συνύπαρξη των διαφορετικών θρησκειών και πολιτισμών. Ο χορός των σούφι (σεμά) ήταν η στιγμή ψυχικών συνευρέσεων ανάμεσα σε Μουσουλμάνους, Εβραίους και Χριστιανούς στη Γρανάδα κατά της διάρκεια της Αραβικής κυριαρχίας της Ισπανίας. Λειτουργούσε περισσότερο ως διαλογισμός και επαφή της ψυχής τους με το κοινό τους Απόλυτο Ον παρά ως κοινή θρησκευτική πρακτική.
Στην κηδεία του Τζελαλεττίν Ρουμί, εκατοντάδες Μουσουλμάνοι, Χριστιανοί και Εβραίοι τον συνόδεψαν με στόχο να δείξουν ότι η θρησκεία δεν χωρίζει αλλά ενώνει. Έως και σήμερα, ο σουφισμός και ιδιαίτερα εκείνης της εποχής, μνημονεύεται ως αποτελεσματική λύση και πρακτική απέναντι στον θρησκευτικό φονταμενταλισμό και στη θρησκευτική αδιαλλαξία ορισμένων τμημάτων του σημερινού Ισλάμ.
Το όνομα τους προέρχεται από τη λέξη σουφ που στα αραβικά ( صوف)σημαίνει μάλλινο. Μάλλινα ήταν τα υφάσματα τα οποία φόρεσαν οι πρώτοι ασκητές του Ισλάμ. Σκοπός τους είναι η κάθαρση της ψυχής και η ένωση της ψυχής τους με τον Θεό, το Απόλυτο Ον μέσω της αδιάκοπης προσπάθειας τους. Υπάρχουν δεκάδες αδελφότητες σούφι (τα λεγόμενα ταρικάτ) οι οποίες ανάλογα με την εθνικότητα, καταγωγή και κουλτούρα επιλέγουν διαφορετική μέθοδο για την ένωση της ψυχής με τον Θεό, το Απόλυτο Ον.
Άλλες αδελφότητες επιλέγουν έναν έντονο χορό με διαρκή κίνηση του σώματος και της κεφαλής (πχ Σουδάν, Αφγανιστάν) έτσι ώστε να έρθουν σε έκσταση, ενώ άλλες επιλέγουν πιο αργό χορό με πιο αργή μουσική ή την απαγγελία ποιημάτων (πχ Τουρκία, Βαλκάνια). Σε κάθε περίπτωση ο στόχος είναι η έκφραση των συναισθημάτων τους, η ανταλλαγή ενέργειας και η προσπάθεια να βγουν έστω για λίγο από το σώμα τους και να κατακτήσουν την αληθινή γνώση και κατανόηση. Η αγάπη, η ομορφιά, η καλοσύνη και η κατανόηση αποτελούν θεϊκές αρετές και οι σούφι περνάνε επτά στάδια μύησης έτσι ώστε να τις κατακτήσουν.
Η αγάπη για τους ανθρώπους και τη φύση, η ανεκτικότητα απέναντι σε άλλες θρησκείες και δόγματα ή άλλες εθνικότητες, ο σεβασμός για την εργασία, η απόλυτη ισότητα αντρών -- γυναικών αλλά και η μονογαμία αποτελούν μερικά από τα κοινά χαρακτηριστικά των σούφι. Άλλωστε, οι κοινότητες σούφι αποτέλεσαν ένα πολύ δυναμικό μέρος των διαδηλώσεων στο Πάρκο Γκεζί τον Ιούνιο του 2014 έτσι ώστε να προστατέψουν τη φύση και να αποτρέψουν το χτίσιμο ενός ακόμα τζαμιού μέσα στον αστικό ιστό. Οι σούφι δεν προσεύχονται σε τζαμιά αλλά έχουν τους δικούς τους θρησκευτικούς χώρους, τα λεγόμενα cemevi (ev σημαίνει σπίτι στα τουρκικά).
Η μουσική αποτελεί βασικό μέρος του χορού, αφού σύμφωνα με την φιλοσοφία τους η ομορφιά μέσω της μουσικής αφυπνίζει την ψυχή. Τα κύρια όργανα τα οποία συναντούμε στους σούφι είναι το πνευστό νέι και το έγχορδο σάζι (Το νέι είναι φίλος, σύντροφος εκείνων που αποχωρίστηκαν τον Αγαπημένο τους. Η μελωδία του σχίζει τα πέπλα, διαπερνά τα παραπετάσματα μας. Μεβλανά, Τζελαλεττίν Ρουμί).
Αδελφότητες Σούφι έχουν δημιουργηθεί τόσο στο σουνιτικό Ισλάμ όσο και στο σιιτικό Ισλάμ. Η πλειονότητα των Μουσουλμάνων είναι σουνίτες ενώ σιιτική πλειονότητα θα βρούμε μόνο στο Ιράν. Το σουνιτικό Ισλάμ θεωρεί τους σιίτεςς ως αποστάτες και το σιιτικό Ισλάμ ως αίρεση και δεν είναι λίγες οι φορές που έχει διώξει μετριοπαθείς εκφράσεις της θρησκείας. Ο σουφισμός όχι μόνο δεν ξέφυγε ανά τους αιώνες από τις διώξεις αλλά αποτέλεσε κύριο στόχο.
Γεωργία Γλεούδη
Θρησκειολόγος, Απόφοιτος Τμήματος Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου
4/2/2017
http://www.huffingtonpost.gr/georgia-gleoudi/-_9861_b_14597928.html?utm_hp_ref=greece