Πώς οι Ολλανδοί σταμάτησαν να αγαπούν την ΕΕ

Κάτι συμβαίνει με τους Ολλανδούς. Ως ένα από τα έξι ιδρυτικά μέλη αυτού που στη συνέχεια έγινε Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ολλανδία έχει μια ειδική θέση στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Ορισμένοι φθάνουν ακόμη να πουν ότι μέσω της Benelux -ενός συστήματος πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας μεταξύ του Βελγίου, της Ολλανδίας και του Λουξεμβούργου, που ξεκίνησε με μια τελωνειακή συμφωνία το 1944- οι Ολλανδοί βοήθησαν στην έμπνευση του ευρωπαϊκού έργου ολοκλήρωσης. Αλλά όλο και περισσότερο, γκρινιάζουν και είναι απογοητευμένοι με την ΕΕ.

Μεταξύ των ευρωπαϊκών ομολόγων, η Ολλανδία είναι μια δύναμη μεσαίου μεγέθους με πολιτική αντίστοιχη. Η πίστη στην ευρωπαϊκή συνεργασία είναι ισχυρή, αν και διαδοχικές ολλανδικές κυβερνήσεις έχουν οδηγηθεί μακριά από το να προάγουν μια ομόσπονδη Ευρώπη. Το πολιτικό κατεστημένο είναι υπέρ της ΕΕ, αλλά επίσης πιστά ατλαντιστικό. Η επικρατούσα άποψη για το εμπόριο είναι η αγγλo-σαξονική, η προσέγγιση στα χρηματοοικονομικά και τη νομισματική πολιτική είναι γερμανική, και το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας είναι παρόμοιο με εκείνο της Δανίας και της Σoυηδίας.

Η Ολλανδία είναι πολύ μικρή για να θεωρηθεί απειλή, αλλά αρκετά μεγάλη ώστε να ληφθεί σοβαρά υπόψη: με 17 εκατομμύρια κατοίκους, θα μπορούσε να θεωρηθεί το μεγαλύτερο από τα μικρά κράτη-μέλη της ΕΕ. Χάρη στο εγχώριο πολιτικό σύστημα που καλλιεργεί συνασπισμούς και συμβιβασμούς, οι Ολλανδοί είναι αξιοσέβαστοι στις Βρυξελλες για τον ρεαλισμό τους, την κοινή λογική τους και την επίτευξη συναίνεσης. Αυτά τα συστατικά έχουν βοηθήσει την Ολλανδία να γίνει ένας ελκυστικός και ισχυρός εταίρος του συνασπισμού.

Στρατηγικά, η Ολλανδία έχει εργαστεί για να διατηρήσει μια ισορροπία στην ΕΕ: μεταξύ των μεγάλων χωρών, και μεταξύ των θεσμικών οργάνων. Με ενθουσιασμό προώθησε την βρετανική συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα την δεκαετία του 1970, για να ισορροπήσει την γαλλo-γερμανική κυριαρχία. Και είδε την ισχυρή Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ως ένα τρόπο να διατηρήσει τα μεγάλα κράτη-μέλη υπό έλεγχο και να προάγει τα συμφέροντα των μικρότερων.

Στην εξωτερική πολιτική, η Ολλανδία είναι υπέρ της ισχυρής διεθνούς συμμετοχής αλλά σπανίως παίρνει μια αμφιλεγόμενη θέση. Η χώρα θέλει μια ισχυρή ΕΕ στα διεθνή θέματα για να ενισχύσει τη δική της διμερή εξωτερική πολιτική και για να αντιμετωπίσει ζητήματα για τα οποία δεν έχει το εύρος από μόνη της. Αλλά θέλει μια ευρωπαϊκή υπηρεσία εξωτερικής δράσης για να συντονιζει τις ευρωπαϊκές εξωτερικές πολιτικές, όχι να τις κατευθύνει. Η Χάγη ήταν φιλόδοξη για την ευρωπαϊκή αμυντική συνεργασία, ιδιαίτερα ενσωματώνοντας τις στρατιωτικές τις δυνάμεις και ικανότητες με εκείνες του Βελγίου και της Γερμανίας. Αλλά όπως τα περισσότερα μέλη της ΕΕ, η Ολλανδία έχει δραματικά περικόψει τον αμυντικό προϋπολογισμό τα τελευταία χρόνια.

Ως ένα ατλαντιστικό κράτος υπέρ του ελεύθερου εμπορίου, η Ολλανδία υποστήριξε τις διαπραγματεύσεις για την ΤΤΙΡ, αν και οι διαμαρτυρίες εναντίον της συμφωνίας έκαναν την κυβέρνηση να μην είναι τόσο ένθερμα υπέρ της συμφωνίας. Ακόμη και σε σχέση με τη Ρωσία, υποστηρίζει το καθεστώς κυρώσεων της ΕΕ, αλλά λιγότερο φανατικά από ό,τι θα μπορούσε να αναμένει κανείς από ένα κράτος που έχασε 193 πολίτες του όταν οι υποστηριζόμενοι απο τους Ρώσους αυτονομιστές κατέρριψαν το σκάφος των μαλαισιανών αερογραμμών πάνω από την Ανατολική Ουκρανία τον Ιούλιο του 2014.

Από τις αρχές του 2000, η εικόνα της Ολλανδίας ως ένας mainstream εταίρος, έχει αλλάξει: οι Ολλανδοί έχουν αρχίσει να βλέπουν την ΕΕ με αυξημένη καχυποψία. Η διεύρυνση της ΕΕ το 2014 άλλαξε την εσωτερική ισορροπία και τα δικαιώματα ψήφου των κρατών-μελών. Η Ολλανδία έχει λιγότερο λόγο από ορισμένων εκ των νεότερων μελών, ωστόσο είναι μία από τους μεγαλύτερους δωρητές στον προϋπολογισμό της ΕΕ. Παρά τα οφέλη του του αμοιβαίου εμπορίου, μια μεγαλύτερη ένωση σήμαινε ότι η ολλανδική φωνή γινόταν πιο μαλακή. Αυτό αποδείχθηκε ιδιαίτερα άβολο όταν τα κράτη-μέλη συμφώνησαν να παραδώσουν περισσότερες εξουσίες στις Βρυξέλλες.

Στο μεταξύ, η κομισιόν αποδείχθηκε ανίκανη να σταματήσει κάποιες χώρες από το να παραβιάσουν τους κανόνες της ΕΕ, όπως του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, που στόχο έχει να διασφαλίσει οικονομική σταθερότητα, πυροδοτώντας την οργή των Ολλανδών, που τηρούν αυστηρά τους κανόνες. Μια πρώτη ένδειξη της αποξένωσης, ήταν η απόρριψη στο δημοψήφισμα της προτεινόμενης συνταγματικής συνθήκης της ΕΕ το 2005.

Η κρίση της ευρωζώνης πρόσθεσε νέες ανησυχίες για την κατεύθυνση της πορείας της ΕΕ: η Ολλανδία έγινε μια πιστώτρια χώρα που κλήθηκε να διασώσει τα νοτιότερα μέλη της ευρωζώνης ενώ παράλληλα θα πρέπει να πιστέψει τον λόγο τους ότι θα κάνουν τις μεταρρυθμίσεις που είναι απαραίτητες για να αντιμετωπίσουν την οικονομική θύελλα. Η αντίληψη ότι οι Ολλανδοί έμειναν να πληρώνουν αυτοί τον λογαριασμό όταν άλλες χώρες παραβιάζουν τους κανόνες, έγινε γόνιμο έδαφος για τους ευρωσκεπτικιστές πολιτικούς. Αύξησε την δημοτικότητα του εναντίον των μεταναστών και της ΕΕ Geert Wilders και έκανε την ολλανδική κυβέρνηση όλο και περισσότερο ζωτικής σημασίας για την Κομισιόν και την ακόμη στενότερη συνεργασία της ΕΕ. Η κυβέρνηση είδε την Κομισιόν λιγότερο ως υποστηρικτή των συμφερόντων των μικρών χωρών και περισσότερο ως έναν υπερβολικά φιλόδοξο ρυθμιστή με διάθεση για διεύρυνση της επέκτασής της.

Μέχρι το 2013, η Χάγη επιδίωκε μια μικρότερη, πιο αποτελεσματική Κομισιόν και βρήκε στήριξη στη Γερμανία και σε άλλα κράτη-μέλη. Ο πρώην Ολλανδός υπουργός Εξωτερικών Frans Timmermans εισήγαγε μια δοκιμασία επικουρικότητας για να προσδιορίσει τομείς πολιτικής που μπορούν καλύτερα να αφεθούν στα κράτη-μέλη παρά στην Κομισιόν. Αργότερα, πρώτος αντιπρόεδρος της Κομισιόν επικεφαλής του καλύτερου χαρτοφυλακίου κανόνων, μεταξύ άλλων ζητημάτων, υποστήριξε ένα μάντρα ότι "η ΕΕ θα πρέπει να είναι μεγάλη σε μεγάλα θέματα και μικρή σε μικρά θέματα”.

Σταδιακά ωστόσο, η λαϊκή αντίθεση εναντίον της ΕΕ άρχισε να σκληραίνει. Η απόρριψη της συμφωνίας σύνδεσης της ΕΕ με την Ουκρανία σε ένα δημοψήφισμα τον Απρίλιο του 2016, υπογράμμισε την εικόνα της Ολλανδίας ως μια χώρα επικριτική εναντίον της ΕΕ. Σήμερα, η στήριξη για την συμμετοχή στην ΕΕ βρίσκεται κοντά στο 40%, τροφοδοτώντας την σπέκουλα ότι η Ολλανδία μπορεί να είναι η επόμενη για να αφήσει την Ένωση μετά τη Βρετανία.

Τα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα θα τα πάνε καλά στις κοινοβουλευτικές εκλογές στις 15 Μαρτίου, αν και ένα δημοψήφισμα για τη συμμετοχή της Ολλανδίας στην ΕΕ είναι απίθανο για τώρα. Το Brexit βοηθάει τους Ολλανδούς ευρωσκεπτικιστές με έναν άλλο τρόπο από το να θέτει απλώς ένα προηγούμενο που θα μπορούσε να αντιγραφεί. Η απόφαση της Βρετανίας δημιουργεί έναν οικονομικό πονοκέφαλο για την Χάγη, καθώς θα είναι υπό πίεση για να κλείσει το ετήσιο χρηματοδοτικό κενό των 10 δισ. ευρώ που θα αφήσει πίσω του το Ηνωμένο Βασίλειο στον προϋπολογισμό της ΕΕ.

Το Brexit θα καταστήσει επίσης δύσκολο για τις χώρες να μπλοκάρουν τις αποφάσεις στο συμβούλιο της ΕΕ σύμφωνα με τους κανόνες ψήφου της Ένωσης. Για να σταματήσει η Γαλλία και η Γερμανία από το να πιέζουν για μια απόφαση, απαιτείται μια μειοψηφία 13 κρατών-μελών. Η νέα αριθμητική της ΕΕ βάζει τα μικρότερα (και βορειότερα) κράτη σε μειονεκτική θέση.

Η ολλανδική κυβέρνηση επιδιώκει μια πιο ρεαλιστική Ευρωπαϊκή Ένωση, όχι ένα ομοσπονδιακό παραμύθι. Ως απάντηση στο Brexit, ορισμένοι Ευρωπαίοι ηγέτες τώρα μιλούν για μια πτήση προς μια βαθύτερη ενοποίηση. Αλλά ο ολλανδικός νόμος που επέτρεψε ένα δημοψήφισμα για την απόρριψη της συμφωνίας σύνδεσης της ΕΕ με την Ουκρανία, θα μπορούσε ομοίως να χρησιμοποιηθεί για να μπλοκάρει μια νέα συνθήκη της ΕΕ, Και έτσι, όσο υπάρχει ο εν λόγω νόμος, η Χάγη θα αντιταχθεί στις αλλαγές στις συνθήκες.

Είναι αβέβαιο αν ο κυβερνητικός συνασπισμός που θα προκύψει από τις εκλογές της 15ης Μαρτίου θα έχει το πολιτικό θάρρος να αλλάξει τον νόμο. Πολλά επίσης θα εξαρτηθούν από τη νέα ισορροπία εξουσίας στα υπόλοιπα μέλη της ΕΕ. Μένει να φανεί αν η Ολλανδία μπορεί να διασφαλίσει ότι τα συμφέροντά της προστατεύονται και οι ανησυχίες της ακούγονται σε μια ένωση που αναπόφευκτα θα περιστρέφεται γύρω από το Βερολίνο και το Παρίσι. Για την ώρα, οι Ολλανδοί αισθάνονται ότι οδηγούνται -έστω και απρόθυμα- όλο και πιο κοντά στην έξοδο.

του Rem Korteweg

6/3/2017

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://carnegieeurope.eu/strategiceurope/68155?lang=en