Τι σχέση μπορεί να είχε η Φιλική Εταιρεία με τη μασονία
Από τον δεδηλωμένο ελευθεροτέκτονα Ξάνθο μέχρι τους μυστικούς όρκους, τα κρυφά σημάδια και την κωδικοποημένη επικοινωνία των Φιλικών
Μπαίνοντας κανείς στην επίσημη ιστοσελίδα της Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος θα αντικρίσει στη σελίδα με τους «Διακεκριμένους Έλληνες Τέκτονες» τα ονόματα και των τριών πρωτεργατών της Φιλικής Εταιρείας (Εμμανουήλ Ξάνθος, Νικόλαος Σκουφάς, Αθανάσιος Τσακάλωφ), καθώς και του αδιαφιλονίκητου αρχηγού της μετά το 1820, Αλέξανδρου Υψηλάντη.
Σύμφωνα με τα μασονικά αρχεία, τέκτονες ήταν αρκετοί ακόμα πρωτεργάτες του εθνικού μας ξεσηκωμού, από τον «Γέροντα του Μοριά» Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον επικεφαλής του Ιερού Λόχου, Νικόλαο Υψηλάντη, μέχρι και τον πρώτο κυβερνήτη του νεοσύστατου κράτους, Ιωάννη Καποδίστρια!
Είχε όμως πράγματι ο τεκτονισμός συμβολή στην Ελληνική Επανάσταση και μάλιστα κάπου έναν αιώνα πριν από την έκρηξή της, όπως διαδίδουν οι ελευθεροτέκτονες; Και γιατί διεκδικούν με τόση ζέση οι έλληνες μασόνοι τη Φιλική Εταιρεία, τη μυστική αδελφότητα που κυοφόρησε την ίδια την εθνεγερσία μας;
Εξαντλούνται άραγε οι συγγένειες των δύο μυστικών εταιριών στα τυπικά τελετουργικά, τους όρκους μύησης και τα ερμητικά δρώμενα ή μήπως υπάρχει κάτι περισσότερο στους κόλπους των Φιλικών; Κάτι περισσότερο από τον δεδηλωμένα τέκτονα Ξάνθο δηλαδή.
Όπως ξέρουμε, η Φιλική Εταιρεία ήταν η σημαντικότερη από τις μυστικές οργανώσεις που ιδρύθηκαν με σκοπό την προετοιμασία της επανάστασης και την απελευθέρωση των Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό. Η επίσημη ιστορία τη θέλει να ιδρύεται το 1814 στην Οδησσό από τρεις εμπόρους περιορισμένης δράσης, τους Εμμανουήλ Ξάνθο, Νικόλαο Σκουφά και Αθανάσιο Τσακάλωφ.
Οι Φιλικοί μυούνταν στην Εταιρεία με μυστικό όρκο πίστης και επικοινωνούσαν μεταξύ τους με κώδικες, ψευδώνυμα και συνθηματικά. Και ήταν αυτή ακριβώς η ερμητική φύση της που εξηγεί τον περιορισμένο και αμφίσημο χαρακτήρα των τεκμηρίων που άφησε πίσω της. Η Φιλική Εταιρεία άναψε λοιπόν τη φλόγα της Επανάστασης του 1821 ως μια τελείως συνωμοτική ομάδα από αληθινά παθιασμένους πατριώτες.
Ο τρόπος δράσης της είχε μάλιστα όλα τα χαρακτηριστικά των μυστικιστικών εταιριών του 19ου αιώνα, αφού μέχρι και φόνοι έγιναν στο εσωτερικό της! Από την άλλη, ήταν τέτοια η ιερότητα του σκοπού της και ο κίνδυνος που διέτρεχαν τα μέλη που κάθε μυστικότητα ήταν εντελώς επιβεβλημένη μεταξύ των Φιλικών.
Κι έτσι δανείστηκαν τους παραδεδομένους κώδικες αντίστοιχων μυστικών εταιριών της εποχής, οργανώσεων όπως και η μασονία δηλαδή, η οποία κατά τον 19ο αιώνα παρέμενε φιλελεύθερη και φαινόταν να την προτιμούν οι προοδευτικοί κύκλοι της Ευρώπης. Μέσα στον κίνδυνο της αποστολής και όσο η Εταιρεία εξαπλωνόταν ταχύτατα εξάλλου, δεν ήταν εύκολο να διακρίνεις αν είχες να κάνεις με σύντροφο ή εχθρό, κι έτσι η μυστική επικοινωνία, τα κωδικοποιημένα ονόματα και η ιερή μύηση στο Ευαγγέλιο ήταν πρωταρχικής σημασίας για τη μακροημέρευση της προσπάθειας.
Οι Φιλικοί δεν αποζητούσαν άλλωστε παγκόσμια κυριαρχία ούτε πλούτη αμύθητα. Το μόνο που ήθελαν ήταν η απελευθέρωση του έθνους και ήταν έτοιμοι να καταβυθιστούν σε υπόγεια και μυστικά καταφύγια για να πετύχουν τον ευγενή σκοπό τους. Δεν αποκλείεται καθόλου, μας λένε οι μελετητές, να δανείστηκαν τα μασονικού τύπου τερτίπια για να εξασφαλίσουν τη μακροημέρευσή τους, κωδικοποιημένα σύμβολα που γνώριζε εξάλλου καλά ο Ξάνθος που είχε μυηθεί στη μασονική στοά της Λευκάδας κάποια χρόνια πρωτύτερα, όπως και οι άλλοι πρωτεργάτες που ήταν μέλη άλλων μυστικών εταιριών.
Ας μην ξεχνάμε ότι η δημιουργία μυστικών (παράνομων) οργανώσεων που αυτοαποκαλούνταν «εταιρείες» και έθεταν βαθμιαία ως στόχο τους την πυροδότηση εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων είναι ένα φαινόμενο που παρουσιάζει ιδιαίτερη άνθιση στην Ευρώπη των τελών του 18ου αιώνα. Το κοινωνικό αυτό φαινόμενο θα βρει πρόσφορο έδαφος στους λαούς που ζούσαν κάτω από την οθωμανική κυριαρχία και θα ακολουθήσει τα μοτίβα που ξεπήδησαν από τη Γαλλική Επανάσταση, έχοντας ως πρότυπο την οργάνωση των λεσχών των Ιακωβίνων και κυρίως των μασονικών στοών. Οι εταιρείες αυτές εξέφραζαν πρωτίστως τις πνευματικές αναζητήσεις των μελών τους, συχνά βέβαια υπέκρυπταν συνωμοτική δράση και επαναστατικούς σκοπούς.
Ξέρουμε άλλωστε ότι στον ελλαδικό χώρο η πρώτη τεκτονική στοά ιδρύθηκε το 1782 στην Κέρκυρα με την ονομασία «Αγαθοεργία». Η οποία θα συνενωθεί αργότερα με τη στοά «Φιλογένεια» και θα προκύψει έτσι η «Γαληνοτάτη Μεγάλη Ανατολή» της Κέρκυρας, η οποία απλώθηκε σε όλα τα Επτάνησα. Παρακλάδι της στοάς αυτής ήταν η «Ένωσις της Αγίας Μαύρας» στη Λευκάδα, στην οποία ανήκε ο Παναγιώτης Καραγιάννης που θα μυήσει το 1813 τον Εμμανουήλ Ξάνθο στον τεκτονισμό.
Το πράγμα μόνο εύκολο δεν είναι για τον σοβαρό ερευνητή που έχει να παλέψει τόσο με τον σφοδρό εθνικό μύθο της Φιλικής Εταιρείας όσο και τον ερμητισμό που καλύπτει αναγκαστικά τις διεργασίες κάθε μυστικιστικού τάγματος. Θέση δεν είναι αναγκαστικό να πάρει κανείς, καθώς ιστορική συναίνεση δεν υπάρχει εδώ. Ας δούμε πάντως πώς ξεδιπλώνεται το ζήτημα και τι λένε οι γραμμές σκέψεις…
Τι λένε οι Ελευθεροτέκτονες
Η ιστορία του ελληνικού τεκτονισμού, όπως ανασύρεται από την επίσημη ιστοσελίδα της μασονίας, διατείνεται πως η πρώτη τεκτονική στοά ιδρύθηκε στην ενετοκρατούμενη Κέρκυρα το 1782 ως «Αγαθοεργία». Την ίδια περίοδο, μας λένε, άρχισαν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό από Έλληνες της διασποράς να ιδρύονται ελληνόφωνες στοές. Το 1780 μια μασονικού τύπου οργάνωση της Βιέννης, οι «Καλοί Εξάδελφοι», καλούσε τους χριστιανούς των Βαλκανίων να ξεσηκωθούν έναντι του τουρκικού ζυγού.
Οι τέκτονες διατείνονται ότι μέλος αυτής ήταν και ο φλογερός υμνητής της ελευθερίας Ρήγας Φεραίος. Σε κάτι λιγότερο αμφισβητήσιμο, ο κόντες Διονύσιος Ρώμας συνένωσε το 1810 τις στοές της Κέρκυρας «Αγαθοεργία» και «Φιλογένεια» σε μια κοινή οντότητα, η οποία θα αποτελέσει την πρώτη κανονική στοά του ελλαδικού χώρου (Γαληνοτάτη Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδος).
Αυτή η στοά, μας λένε οι μασόνοι, «όχι μόνο καλλιέργησε το έδαφος για την απελευθέρωση του αλύτρωτου Ελληνισμού, αλλά με την υπευθυνότητα και πρωτοβουλία του Διονυσίου Ρώμα, έλαβε αποφάσεις, που είχαν ανυπολόγιστο ευνοϊκό αντίκτυπο στην επιτυχία του ιερού Αγώνα». Αλλά και παρακάτω: «Στα επόμενα χρόνια ανδρώθηκε γρήγορα ο Ελληνικός Τεκτονισμός στα Επτάνησα, πολυσχιδής δε και πολύτιμη υπήρξε η συμβολή του στην Ελληνική Εθνεγερσία. Ιστορική αποβαίνει η Στοά ‘‘Ένωσις’’ της Λευκάδας, γιατί εκεί μυήθηκε ο Εμμανουήλ Ξάνθος και εκεί οραματίστηκε την ιδέα για την ίδρυση της ‘‘Φιλικής Εταιρείας’’, πάνω σε καθαρά τεκτονικές βάσεις».
Αυτό είναι το κομμάτι που μας ενδιαφέρει, καθώς λίγο παρακάτω ξεφεύγει κομματάκι το πράγμα: «Τέκτονες που πρωτοστάτησαν στην Επανάσταση του 1821 ήταν, μεταξύ άλλων, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Οικουμενικός Πατριάρχης και Εθνομάρτυρας Γρηγόριος Ε, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο Νικόλαος Υψηλάντης, ο Αλέξανδρος Μουρούζης, ο Ιωάννης Καποδίστριας κ.ά.».
Οι τέκτονες ισχυρίζονται ακόμα πως το 1811 ιδρύεται στη Μόσχα η μασονική στοά «Φοίνιξ» με τη συνεργασία του Ιωάννη Καποδίστρια και του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. «Επίσης ιδρύθηκαν η Στοά ‘‘Αθηνά’’ στο Παρίσι, στη συνέχεια δε η ‘‘Εταιρεία των Φιλομούσων’’ στη Βιέννη και στην Αθήνα, στις οποίες εργάστηκαν Τέκτονες πατριώτες, που αργότερα εντάχθηκαν και στη ‘‘Φιλική Εταιρεία’’».
Οι μυστικές αυτές οργανώσεις υπήρξαν πράγματι, το θέμα όμως είναι αν ήταν πράγματι άνδρα των μασόνων. Το 1813, και κλείνουμε με αυτό, με μέριμνα πάλι του Ιωάννη Καποδίστρια, μας λένε πάντα οι μασόνοι, ιδρύεται στο Παρίσι ένα νέο τεκτονικό κέντρο, το «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον», «στο οποίο η τεκτονική εργασία συνδυαζόταν στενά με τη μυστική προετοιμασία για την απελευθέρωση της Ελλάδος. Εκεί μυήθηκε ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ο οποίος μετά την επιστροφή του στη Μόσχα, εμύησε αργότερα και τον Νικόλαο Σκουφά. Τον ίδιο χρόνο, οι Αθ. Τσακάλωφ και Ν. Σκουφάς, μαζί με τον Εμμανουήλ Ξάνθο, έθεσαν στην Οδησσό της Ρωσίας, τις βάσεις για τη σύσταση ‘‘μυστικής εταιρείας’’, που έταξε ως σκοπό την απελευθέρωση της Ελλάδος απ’ τους Τούρκους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1814 η ‘‘Φιλική Εταιρεία’’, στην οποία μυήθηκαν πολυάριθμοι διακεκριμένοι Έλληνες πατριώτες -Τέκτονες και μη- και οι οποίοι συνέβαλαν ενεργά, με υλικά και ηθικά μέσα, στην επίτευξη της Παλιγγενεσίας του Έθνους, ενώ παράλληλα πολλές Ευρωπαϊκές Τεκτονικές Στοές, πρόσφεραν χρήματα για την επίτευξη του ιερού αυτού σκοπού».
Η ελληνική μασονία παραθέτει ακόμα και το αμφιλεγόμενο ιστορικό δοκίμιο περί της Φιλικής Εταιρείας που έγραψε ο ιστορικός Ιωάννης Φιλήμων το 1834, ο οποίος αναφέρει κάπου πως «Οι αυτουργοί εδανείσθησαν κανόνας πολλούς από την Εταιρείαν των Μασόνων και τους εφήρμοσαν επιτηδείως εις το πνεύμα και τα πάθη του Έθνους». Ο Φιλήμων λέει βέβαια πως δανείστηκαν στοιχεία λειτουργίας και ερμητισμού και όχι ότι ήταν κατ’ ανάγκη μασόνοι…
Η μυστική προϊστορία της Φιλικής Εταιρείας:
το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο
Είναι αλήθεια ότι οι σπόροι για την απελευθέρωση του έθνους και την αυτοδιάθεση των Ελλήνων κυοφορούνται κατά τον 18ο αιώνα, όταν κολοσσιαία γεγονότα δονούν τον κόσμο: ο Διαφωτισμός και η Γαλλική Επανάσταση. Το κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (1750-1821) καλλιεργεί το έδαφος για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και πολλοί είναι αυτοί που αναλαμβάνουν το έργο να μεταλαμπαδεύσουν στο υπόδουλο γένος τις φιλελεύθερες ιδέες της εποχής.
Κι έτσι πράγματι ιδρύεται το 1809 στο Παρίσι το Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον (Hôtel Hellénophone) -το οποίο αποκαλούσαν και «Εταιρεία των Φίλων»- από τον λόγιο και διπλωμάτη από τη Θεσσαλονίκη, Γρηγόριο Ζαλύκη. Τον οποίο δεν διεκδικούν οι μασόνοι ως δικό τους. Το σωματείο συγκροτείται ως εταιρεία μελέτης του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, παρασκηνιακά βέβαια δουλεύει πυρετωδώς για την υποκίνηση απελευθερωτικού κινήματος στην Ελλάδα. Μασονικού τύπου και πάλι δεν ξέρουμε αν ήταν, το Ξενοδοχείον υιοθετεί πάντως τους μυστικούς κανόνες των ιταλών καρμπονάρων και των ελευθεροτεκτόνων, δεσμεύοντας τα μέλη του με όρκο ιερό. Και τα οποία φέρουν ως αναγνωριστικό ένα χρυσό δακτυλίδι με τα αρχικά «Φ.Ε.Δ.Α.» (Φιλικός Ελληνικός Δεσμός Άλυτος)!
Μέλος του Ξενοδοχείου είναι και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, αν και από το 1815 και την πτώση του Βοναπάρτη η απήχηση της ένωσης αρχίζει να περιορίζεται. Οι ιστορικοί υποδεικνύουν επίσης τη «Φιλόμουσο Εταιρεία» της Αθήνας (1812) και τη «Φιλόμουσο Εταιρεία» της Βιέννης (1814), την οποία ιδρύει ο Καποδίστριας, αν και δεν μας λένε πως ήταν μασονικού τύπου στοές. Σαφώς υπέκρυπταν συνωμοτικές επαναστατικές ιδέες και υποδαύλιζαν την εξέγερση του έθνους, μια φορά τεκτονικά κέντρα δεν αναφέρεται πως ήταν.
Οφείλουμε να επισημάνουμε πάντως ότι ορισμένοι ιστορικοί αμφισβητούν ότι ο πραγματικός σκοπός του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου ήταν επαναστατικός. Ο Ιωάννης Φιλήμων, στο «Δοκίμιο περί της Ελληνικής Επαναστάσεως», εκφράζει την απορία του για τον λόγο που ο Τσακάλωφ δεν του εκμυστηρεύτηκε ποτέ έναν τέτοιο σκοπό. Αλλά και ο ιστορικός Τάκης Κανδηλώρος («Η Φιλική Εταιρεία» – 1926) γράφει πως «έδρασε εις όλως περιωρισμένον κύκλον, ήτο δε φανερά χωρίς σκοπόν ανατρεπτικόν της Τουρκίας».
Το Ξενοδοχείον κληροδότησε πάντως τους μυστικούς κώδικες της Φιλικής Εταιρείας. Η μυστική εταιρεία είχε δύο καταλόγους, έναν «εσωτερικό» για τα μέλη που διέμεναν στο Παρίσι και έναν «εξωτερικό» για όσους διέρχονταν απλώς από την πόλη. Με βάση τον αριθμό εγγραφής τους στα μητρώα, έπαιρναν το κωδικοποιημένο συνωμοτικό σημάδι με το οποίο αναγνωρίζονταν μεταξύ τους.
Οι κατηχούμενοι, αφού ορκίζονταν ενώπιον επιτροπής ότι θα τηρούν επτασφράγιστο μυστικό τον σκοπό της εταιρείας, έπαιρναν ένα χρυσό δαχτυλίδι, πανομοιότυπο για όλους, το λεγόμενο «χρυσόβουλο», το οποίο είχε χαραγμένο το έμβλημα της οργάνωσης: Δύο χέρια σφιχτοδεμένα και, κυκλικά γύρω από αυτά, ήταν γραμμένο το ακρωνύμιο «Φ.Ε.Δ.Α.». Ένα από τα πυρηνικά μέλη του Ξενοδοχείου ήταν και ο Τσακάλωφ, σπουδαστής στο Παρίσι εκείνη την εποχή, ο οποίος ήταν στο πενταμελές αρχικό σχήμα που συνέταξε το καταστατικό. Ο Τσακάλωφ αποδείχθηκε ιδιαιτέρως δραστήριος στη διάδοση των σκοπών της εταιρείας σε κέντρα του ελληνισμού εκτός Παρισίων και κυρίως στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και τη Ρωσία.
Μετά τη συγκυριακή παρακμή του Ξενοδοχείου, ο Τσακάλωφ, σε συνεννόηση πιθανότατα με τον Ζαλύκη, έφυγε από το Παρίσι και περνώντας από Βιέννη (όπου συναντήθηκε με τον Ιωάννη Καποδίστρια), Βουκουρέστι και Μόσχα καταλήγει στην Οδησσό, όπου με τον Σκουφά, τον Ξάνθο (ή/και τον Αναγνωστόπουλο) ιδρύουν τη Φιλική Εταιρεία στα πρότυπα ακριβώς του Ξενοδοχείου. Αρκετά από τα σύμβολα αλλά και τους τύπους μύησης του Ξενοδοχείου, που απηχούν σε κάθε περίπτωση τον τεκτονισμό, διατηρήθηκαν στη Φιλική.
Οι μασόνοι διεκδικούν, όπως είπαμε, τόσο τη «Φιλόμουσο» της Αθήνας όσο και την ομώνυμη της Βιέννης, αν και ιστορικά τεκμήρια δεν υπάρχουν που να στηρίζουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο, εκτός φυσικά από τον συνωμοτικό μανδύα και την επιβεβλημένη μυστικοπάθεια. Πρωταρχικός στόχος και των δύο ήταν η καλλιέργεια του πνευματικού επιπέδου των Ελλήνων και η προετοιμασία τους για την εθνική εξέγερση…
Η Φιλική Εταιρεία και τα απόκρυφα σημάδια της
Η Ιστορία θα φέρει κοντά, σε μια ευτυχή περίσταση για τον τόπο μας, και στην Οδησσό συγκεκριμένα, τρεις Έλληνες που θα αναλάβουν το έργο να προετοιμάσουν το έθνος για την Επανάσταση του 1821. Ήταν ο Αρτινός Σκουφάς, ο Πάτμιος Ξάνθος και ο Γιαννιώτης Τσακάλωφ. Και οι τρεις τους φαίνονται να διατηρούν άμεσες ή έμμεσες επαφές με τον «εταιρισμό» της εποχής.
Ο Σκουφάς, για παράδειγμα, είχε ιδιαίτερα φιλικές σχέσεις με τον Κωνσταντίνο Ράδο, ο οποίος ήταν μυημένος στον επαναστατικό καρμποναρισμό, τη μυστική εταιρεία της Ιταλίας που διαπνεόταν από πατριωτικά και προοδευτικά ιδεώδη και λειτουργούσε ως πρότυπο για όλες σχεδόν τις εθνικοαπελευθερωτικές μυστικές ομάδες. Ο Ξάνθος είχε μυηθεί στην τεκτονική στοά της Λευκάδας και ο Τσακάλωφ ήταν ιδρυτικό μέλος του Ξενοδοχείου.
Αφήνοντας κατά μέρος τις έριδες των ιδρυτών για το ποιος είχε την ιδέα για τη δημιουργία των Φιλικών, ο σκοπός όλων τους ήταν η «ανέγερσιν και απελευθέρωσιν του Ελληνικού Έθνους και της Πατρίδoς μας», όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο Ξάνθος. Όσο για την πορεία της στον χρόνο, παραμένει εντυπωσιακή σε όρους ανάπτυξης και στρατολόγησης. Από τα 20 μέλη του διαστήματος 1814-1816, η Φιλική εκπροσωπείται το 1820 σε όλες σχεδόν τις περιοχές της Ελλάδας αλλά και τις περισσότερες ελληνικές παροικίες του εξωτερικού, για να φτάσει στις αρχές του 1821 να μετρά δεκάδες χιλιάδες μέλη!
Τώρα στις τάξεις της υπάρχουν κοτζαμπάσηδες και δημογέροντες, κληρικοί και δεσποτάδες, Φαναριώτες και απλός λαός, πλούσιοι καραβοκύρηδες και πετυχημένοι έμποροι, κλέφτες και αρματολοί κ.λπ. Οι ιστορικοί διατείνονται ότι η διάρθρωση της Φιλικής Εταιρείας στηρίχθηκε στα οργανωτικά πρότυπα των καρμπονάρων και των μασόνων, ως προς τη μυστικιστική λειτουργία πάντοτε. Η ηγετική ομάδα των Φιλικών αποκαλούνταν «Αόρατος Αρχή» και το 1818 μετονομάστηκε «Αρχή των Δώδεκα Αποστόλων». Οι Aπόστολοι της Εταιρείας διασκορπίστηκαν στις περιφέρειές τους και άρχισαν να μυούν τους Έλληνες στους σκοπούς της εθνεγερσίας.
Η όλη δομή ήταν πυραμιδοειδής και στην κορυφή δέσποζε η ηγετική ομάδα, η «Αόρατος Αρχή». Κανείς δεν γνώριζε ούτε είχε δικαίωμα να ρωτήσει ποιοι την αποτελούσαν. Οι εντολές της εκτελούνταν ασυζητητί, ενώ τα μέλη δεν είχαν δικαίωμα στη λήψη αποφάσεων. Η Εταιρεία αποκαλούνταν «Ναός» και είχε τέσσερις βαθμίδες μύησης, τους αδελφοποιητούς (ή βλάμηδες), τους συστημένους, τους ιερείς και τους ποιμένες. Όταν η Εταιρεία μετέφερε το 1818 την έδρα της στην Κωνσταντινούπολη, δημιουργήθηκαν δύο ακόμα βαθμοί: οι αφιερωμένοι και οι αρχηγοί των αφιερωμένων, οι οποίοι επαφίονταν αποκλειστικά σε στρατιωτικούς. Αργότερα οι βαθμίδες συμπληρώθηκαν από τους απόστολους και τον Γενικό Επίτροπο της Αρχής, τίτλος που δόθηκε στον Υψηλάντη όταν αποδέχτηκε την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας (1820).
Οι ιερείς ήταν επιφορτισμένοι με το έργο της μύησης στους δύο πρώτους βαθμούς. Όταν ο ιερέας πλησίαζε κάποιον και σιγουρευόταν για τη φιλοπατρία του, τον κατηχούσε στους σκοπούς της εταιρείας και εκκρεμούσε πλέον ο όρκος. Ο οποίος δινόταν υποχρεωτικά σε κάποιον κληρικό, γι’ αυτό και στις τάξεις των Φιλικών υπήρχαν και πολλοί ιερωμένοι.
«Ορκίζομαι εις το όνομα της αληθείας και της δικαιοσύνης, ενώπιον του Υπερτάτου Όντος, να φυλάξω, θυσιάζων και την ιδίαν μου ζωήν, υποφέρων και τα πλέον σκληρά βάσανα το μυστήριον, το οποίον θα μου εξηγηθεί και ότι θα αποκριθώ την αλήθειαν εις ό,τι ερωτηθώ», επαναλάμβανε ο κατηχούμενος χαμηλόφωνα τρεις φορές. Όταν ολοκληρωνόταν η μυητική διαδικασία, ο νεοφώτιστος έπαιρνε τον βαθμό του βλάμη, αν και ακόμα δεν γνώριζε για τους επαναστατικούς σκοπούς της οργάνωσης.
Η δομή της Φιλικής στηριζόταν σε σημάδια αναγνώρισης και μυστικούς κώδικες, καθώς η μυστικότητα ήταν πρωταρχικής σημασίας για να μην προδοθεί ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας των Φιλικών…
Διαμάχες και ξεκαθαρίσματα λογαριασμών εντός των Φιλικών
Όταν δημοσίευσε το 1834 ο ιστορικός Ιωάννης Φιλήμων το «Δοκίμιον Ιστορικόν της Φιλικής Εταιρείας», ανέφερε ως ηγετική τριάδα τους Σκουφά, Τσακάλωφ και Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο. Ο Ξάνθος αναγκάστηκε να εκδώσει την «απολογία Ξάνθου» για να ανταπαντήσει στον ισχυρισμό του ιστορικού. Η Ιστορία δεν έχει καταλήξει ακόμα σε ξεκάθαρη απάντηση για τη διαμάχη, θεωρείται πάντως πιθανότερο να ήταν στην ιδρυτική ομάδα ο Ξάνθος παρά ο Αναγνωστόπουλος.
Είναι η ίδια έλλειψη αξιόπιστων πηγών και σοβαρών μαρτυριών που αφορά στη Φιλική Εταιρεία που συντηρεί τη διαμάχη των σημερινών ερευνητών. Οι οποίοι αναγνωρίζουν ωστόσο τα σκοτεινά σημεία της μυστικής εταιρείας, που θα κατέληγαν ακόμα και στη δολοφονία τόσο του Νικολάου Γαλάτη όσο και του Κυριάκου Καμαρινού.
Τον φιλόδοξο Γαλάτη τον «έφαγαν» το 1818 δύο Φιλικοί κατηγορώντας τον για προδοσία και εκβιασμούς. Ένας εκ των δύο ήταν ο ίδιος ο Τσακάλωφ. Όσο για τον Καμαρινό, που είχε επιστρατευτεί στη Μάνη για να μυήσει στη Φιλική τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, στάλθηκε μετά στην Πετρούπολη για να συζητήσει με τον τσάρο. Ο Αλέξανδρος τον δέχτηκε, ενέκρινε τα χρήματα για ένα σχολείο στη Μάνη που του ζητούσε ο Φιλικός, αλλά του ξεκαθάρισε ότι τα περί ανάμειξής του σε ελληνική επαναστατική οργάνωση ήταν ψέματα. Και του ζήτησε να μεταφέρει επιστολή του Καποδίστρια στον Πετρόμπεη.
Με εντολή του τσάρου, ο Καποδίστριας έγραψε πράγματι στον μπέη της Μάνης ότι καταδίκαζε τις ενέργειες των Φιλικών και τον προειδοποιούσε να φροντίσει ώστε να μη χαθεί κόσμος εξαιτίας των ενεργειών τους. Ο Καμαρινός δεν θα έφτανε όμως ποτέ στη Μάνη. Εκτελέστηκε συνωμοτικά από Φιλικούς της Δακίας για να μη μαθευτεί ότι ούτε ο Καποδίστριας ούτε ο τσάρος κινούσαν τα νήματα της Φιλικής, όπου διαδιδόταν ως φήμη στους κύκλους της μυστικής εταιρείας.
Η σκοτεινή αυτή δράση των Φιλικών, όταν η οργάνωση είχε γιγαντωθεί πια και έπρεπε να παρθούν ακόμα μεγαλύτερες προφυλάξεις, «μυρίζει» για μερίδα μελετητών μασονικού τύπου δράση. Παραμένει πάντως μεθοδολογικά και ερευνητικά δύσκολο να φανεί αν και τι ρόλο έπαιξε η μασονία (και όχι κάποια άλλη μυστικιστικού τύπου οργάνωση) στον πυρήνα της Φιλικής Εταιρείας. Της μυστικής ομάδας που τόσα έκανε για τον τόπο μας κοντολογίς…
Πολλές ερμητικές οργανώσεις άλλωστε με ξεκάθαρα επαναστατικά μηνύματα, όπως οι καρμπονάροι της Ιταλίας και οι δεκεμβριστές της Ρωσίας, φιλοξενούσαν στις τάξεις τους μασόνους. Παρά ταύτα, δεν ήταν μασονικές οργανώσεις…
25/3/17