«Ο πόλεμος του Μπάιρον»: γράφει ο Roderick Beaton
«Αν είμαι ποιητής, η ατμόσφαιρα της Ελλάδας μ’ έκανε έτσι».
If I am a poet … the air of Greece made me one].
Έτσι φέρεται ότι είπε ο Λόρδος Μπάιρον όταν βρισκόταν εν πλω για την Ελλάδα, καλοκαίρι του 1823, με σκοπό να πάρει μέρος στον ένοπλο αγώνα για την ελληνική ανεξαρτησία, και αναφερόμενος στο πρώτο ταξίδι που είχε κάνει από το 1809 ως το 1811. Και για μένα -τηρουμένων των αναλογιών, βέβαια- ισχύει κάτι παρόμοιο. Το γεγονός ότι σήμερα είμαι συγγραφέας κι επιστήμονας, το χρωστάω στην Ελλάδα. Γιατί, παρόλο που στο πανεπιστήμιο σπούδασα πρώτα Αγγλική Φιλολογία, οι βασικές εμπειρίες, και το βαθύτερο διανοητικό κίνητρο που μ’ έβαλαν στον δρόμο της επιστήμης και της γραφής, όλα έχουν να κάνουν με την Ελλάδα.
Εξηγούμαι: στο λύκειο είχα την ευκαιρία (αρκετά σπάνια στην Αγγλία τότε, ακόμα σπανιότερη σήμερα) να μάθω αρχαία. Ταυτόχρονα, έφηβος ακόμα, είχα έρθει πρώτη φορά στην Ελλάδα ως τουρίστας. Όπως πρωτύτερα με τον Μπάιρον, αυτό που με γοήτευσε ιδιαίτερα δεν ήταν τόσο τα μνημεία της αρχαιότητας, αλλά πιο πολύ το τοπίο, οι άνθρωποι, το άκουσμα μιας καθημερινής «λαλιάς» που (για τη ρομαντική αντίληψη της νεανικής ηλικίας!) σαν να είναι ακριβώς η γλώσσα του Ομήρου, του Σωκράτη, του Αριστοφάνη. Από εκείνη τη στιγμή δεν γύρισα πίσω. Τελειώνοντας Αγγλική Φιλολογία, και εγκαταλείποντας ουσιαστικά τον αρχαίο κόσμο, χάραξα δρόμο προς τα νεοελληνικά. Έτσι, στα τέλη της δικτατορίας, έφτασα στην Ελλάδα με σκοπό να γράψω τη διδακτορική μου διατριβή με θέμα το ελληνικό δημοτικό τραγούδι – όπερ και έγινε.
Έζησα τα τρομακτικά γεγονότα των χρόνων 1973-74 (μιλάμε τώρα για κρίση;) και παρακολούθησα από κοντά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, τις πρώτες εκλογές της Μεταπολίτευσης, το δημοψήφισμα για τον βασιλιά. Με σημάδευσαν αυτά τα γεγονότα, όπως και μια ολόκληρη γενιά Ελλήνων. Ύστερα προχώρησα, σπούδασα, δίδαξα, έγραψα τα βιβλία που έγραψα – και όλα στρέφονται γύρω από την Ελλάδα, τον ελληνικό πολιτισμό, την ελληνική λογοτεχνία και τις σχέσεις του Ελληνισμού είτε με το απώτερο παρελθόν (αρχαιότητα και πιο πολύ Βυζάντιο) ή με άλλους σύγχρονους πολιτισμούς, όπως και της δικής μου πατρίδας.
Έτσι κατέληξα επιτέλους στο πρόσωπο του λόρδου Βύρωνα. Στο πανεπιστήμιο, όταν μαθαίναμε για τον αγγλικό Ρομαντισμό, ούτε καν ακούστηκε το όνομά του. (Στο Χρηματιστήριο της Λογοτεχνίας ανέβηκε αρκετά ο Μπάιρον τα τελευταία χρόνια – αλλά τότε πουθενά.) Δυο-τρία πασίγνωστα κομμάτια γνώρισα, όπως γνωρίζει όλος ο κόσμος, αλλά τίποτα παραπάνω. Ουσιαστικά ανακάλυψα τον Μπάιρον μόλις εδώ και 10 χρόνια περίπου, τότε που άρχισα μια εκτεταμένη έρευνα (που συνεχίζεται ακόμα) πάνω στις ιδεολογικές βάσεις του εθνικού κράτους όπως διαμορφώθηκε μέσα από την Επανάσταση του 1821. Αναρωτήθηκα στην αρχή: με τόσα βιβλία που κυκλοφορούν για τον Μπάιρον, σίγουρα δεν μένει τίποτε παραπάνω να πει κανείς;
Λάθος.
Για το (νεο)ελληνικό στοιχείο στην ποίησή του, μία και μόνη μονογραφία. Για την παρέμβασή του στην Ελληνική Επανάσταση, όλοι κάτι έγραφαν, μα ήταν κάθε φορά το ίδιο. Ψάχνεις εμπεριστατωμένη μελέτη, με βάση όχι μόνο τις γνωστές αγγλόφωνες πηγές, αλλά και ελληνικά ντοκουμέντα της εποχής, ένας μόνο ασχολείται, με τρία άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά. Πολύ καλά άρθρα, πρέπει να σημειώσω, αλλά εννοείται ότι δεν εξαντλούν το θέμα. Από εκεί ξεκίνησα. Ήθελα μα μάθω:
– ποιος ήταν πραγματικά ο ρόλος των πρώιμων εμπειριών από τον ελληνικό κόσμο στο έργο και στη ζωή του Μπάιρον;
– ποια ήταν τα κίνητρα που τον οδήγησαν προς την επαναστατημένη Ελλάδα στην ηλικία των 35 χρόνων του;
– ποια ήταν η πραγματική συμβολή του στον αγώνα όταν έφτασε;
Ως μια κάπως ογκώδης απάντηση σε αυτά τα τρία ερωτήματα έγραψα το βιβλίο με τον τίτλο Ο πόλεμος του Μπάιρον. Ρομαντική εξέγερση, Ελληνική Επανάσταση.
Μένουν αρκετά ερωτηματικά. Αλλά πρώτα απ’ όλα, για μένα η ιστορία της εμπλοκής του Μπάιρον με την Ελλάδα είναι Ιστορία, και προσπάθησα να την αφηγηθώ με τρόπο όσο γίνεται γοητευτικό. Ναι μεν, από τον γνωστό θρύλο αποκαθηλώνεται η ζωή του Μπάιρον σε σχέση με την Ελλάδα, μακάρι όμως να διαβαστεί, στις πραγματικές ιστορικές και βιογραφικές της διαστάσεις, επιτέλους ως θρίλερ!
Roderick Beaton
Η μελέτη του Ρόντρικ Μπήτον με τίτλο Ο πόλεμος του Μπάιρον και υπότιτλο Ρομαντική εξέγερση, Ελληνική Επανάσταση κυκλοφορεί, σε μετάφραση της Κατερίνας Σχινά, από τις Εκδόσεις Πατάκη
(σελ.:512, τιμή: 19,90 €).
Το βιβλίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην αγγλική γλώσσα το 2013.
Συνέντευξη του καθηγητή Ρόντρικ Μπήτον στο Πρώτο Πρόγραμμα μπορείτε να ακούσετε εδώ.
ΕΓΡΑΨΑΝ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ:
«Δεν υπάρχει κάτι ανάλογο µ’ αυτό το βιβλίο, γιατί ο Μπήτον έχει εξαιρετική γνώση όχι µόνο των ελληνικών και των βρετανικών πηγών, αλλά και του σύγχρονου βρετανικού και ελληνικού πολιτικοκοινωνικού πλαισίου. Ο Πόλεµος του Μπάιρον αλλάζει την αντίληψή µας για το τι προσπάθησε να επιτύχει στην Ελλάδα ο Μπάιρον και θα αποτελέσει την αφετηρία όλων των επακόλουθων συζητήσεων σχετικά µε το ζήτηµα αυτό».
David Roessel, Stockton University, N.J.
«Ο Πόλεµος του Μπάιρον είναι ένα αξεπέραστο πορτρέτο µιας πολύπλοκης προσωπικότητας. Ο Μπήτον, αφού επιδόθηκε σε νέα αρχειακή έρευνα και µελέτησε τις οδυνηρές εµφύλιες συγκρούσεις µεταξύ αντίπαλων επαναστατικών φατριών, συνέθεσε µια συναρπαστική αφήγηση µε επίκεντρο την αυτοµεταµόρφωση του Μπάιρον από απλό φιλέλληνα σε πραγµατιστή και θαρραλέο πολιτικό άνδρα. Πέρα από το στρατιωτικό παιχνίδι ή την εξιδανίκευση των κλεφταρµατολών, ο Μπάιρον υπήρξε ένας εκσυγχρονιστής και διεθνιστής που είδε την Ελληνική Eπανάσταση ως κρίσιµο διακύβευµα και θεώρησε ότι η µελλοντική συγκρότηση του ελληνικού έθνους θα µπορούσε να εµπνεύσει τη µεταµόρφωση της Ευρώπης».
Ο RODERICK BEATON γεννήθηκε και µεγάλωσε στο Εδιµβούργο. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο Πανεπιστήµιο του Κέµπριτζ, απ’ όπου έλαβε στη συνέχεια διδακτορικό δίπλωµα στη Νεοελληνική Φιλολογία. Από το 1981 έως τη συνταξιοδότησή του δίδαξε Σύγχρονη Ελληνική και Βυζαντινή Ιστορία, Γλώσσα και Λογοτεχνία στο King’s College του Πανεπιστηµίου του Λονδίνου, όπου και κατείχε, από το 1988, την έδρα Κοραή του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών.
Έχει γράψει εκτενώς για θέµατα σύγχρονης και µεσαιωνικής ελληνικής λογοτεχνίας. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν, µεταξύ άλλων, τα βιβλία του Η ιδέα του έθνους στην ελληνική λογοτεχνία (Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2015), Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία (Νεφέλη, 1996), η βιογραφία του Γιώργου Σεφέρη Γιώργος Σεφέρης: περιµένοντας τον άγγελο (Εκδόσεις Ωκεανίδα, 2003), η µελέτη Ο Καζαντζάκης µοντερνιστής και µεταµοντέρνος (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2009), καθώς και το µυθιστόρηµά του Τα παιδιά της Αριάδνης (Εκδόσεις Καστανιώτη, 1999).
Έχει γράψει εκτενώς για θέµατα σύγχρονης και µεσαιωνικής ελληνικής λογοτεχνίας. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν, µεταξύ άλλων, τα βιβλία του Η ιδέα του έθνους στην ελληνική λογοτεχνία (Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2015), Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία (Νεφέλη, 1996), η βιογραφία του Γιώργου Σεφέρη Γιώργος Σεφέρης: περιµένοντας τον άγγελο (Εκδόσεις Ωκεανίδα, 2003), η µελέτη Ο Καζαντζάκης µοντερνιστής και µεταµοντέρνος (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2009), καθώς και το µυθιστόρηµά του Τα παιδιά της Αριάδνης (Εκδόσεις Καστανιώτη, 1999).
ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ,ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα