Paul A. Porter – Ζητείται: ένα θαύμα για την Ελλάδα. Ημερολόγιο ενός Προεδρικού Απεσταλμένου, 20/1– 27/2/1947
Το βιβλίο του Porter μας βοηθάει να κατανοήσουμε καλύτερα ορισμένες ουσιαστικές – κρίσιμες πλευρές για την κατάσταση της χώρας, της κοινωνίας και των πολιτικών δυνάμεων στο κρίσιμο χρονικό σημείο των αρχών του 1947. Μπορούμε να πούμε πως ενισχύει σημαντικά την πεποίθηση ότι ο γενικευμένος Εμφύλιος που ακολούθησε δεν ήταν αναπόφευκτος. Αναπόφευκτο τον έκαναν, από την πλευρά της κυβέρνησης, οι χρόνιες πολιτικές αδυναμίες του πολιτικού κόσμου της εποχής, οι οποίες ενισχυόντουσαν (χειροτέρευαν) σε σημείο απελπισίας εξαιτίας των χαρακτήρων της ηγέτιδας κοινωνικής τάξης. Χαρακτήρες που ο Porter επισημαίνει και περιγράφει με μοναδική οξυδέρκεια. Σημαντική επίσης είναι η εικόνα της ελληνικής επαρχίας που μας δίνει, με τις παρατηρήσεις και τα σχόλια που κάνει μετά τις επισκέψεις του σε Μακεδονία – Θράκη και Πελοπόννησο.
Οικονομική, πολιτική και κοινωνική κατάσταση
Για να συνοψίσουμε, η πρώτη ημέρα εργασίας στην Αθήνα επιβεβαιώνει τις εντυπώσεις που αποκομίζει κανείς διαβάζοντας τις αναφορές και τα έγγραφα στην Ουάσιγκτον. Έχουμε έναν φτωχό λαό με μια ανίκανη κυβέρνηση και ένα πολιτικό σύστημα το οποίο απαιτεί από τους υπουργούς να έχουν ως κύριο μέλημά τους την παραμονή στο αξίωμα, παραμελώντας τα προβλήματα της ανοικοδόμησης και την επαναδραστηριοποίηση του εμπορίου και των συναλλαγών. Ένα από τα κυριότερα καθήκοντά μας θα είναι να καθορίσουμε το αν θα υπάρξει στήριξη της μεσαίας τάξης, για μια σειρά κυβερνητικές πολιτικές που θα επιτρέψουν τη χρήση των εθνικών πόρων προς όφελος του συνόλου της χώρας και όχι μόνο προς όφελος επιλεγμένων ομάδων ιδιωτών.
*
Η απελπισία είναι παντού η ίδια. Όλη η χώρα, απ΄ άκρου εις άκρο, είναι γκρίζα, χωρίς ανακούφιση, με τόσο βαθιά έλλειψη πίστης στο μέλλον ώστε (οι πολίτες) να καταντούν αδρανείς στο παρόν. Από τους μεγάλους κατασκευαστές κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων στην Αθήνα, στους μικρούς καταστηματάρχες και στους αγρότες στο βορειότερο τμήμα της Μακεδονίας, οι άνθρωποι έχουν παραλύσει από αβεβαιότητα και φόβο. Οι επιχειρηματίες δεν επενδύουν, οι καταστηματάρχες δεν φέρνουν αγαθά, οι αγρότες δεν επισκευάζουν τα κατεστραμμένα τους σπίτια. Ένας αξιωματούχος μου είπε ότι από τα 150.000 σπίτια που είχαν καταστραφεί ολοσχερώς στην Ελλάδα, μόνο 1.300 ξαναχτίστηκαν το 1946.
*
Δεν ενισχύουμε επαρκώς το ποσόν της εξωτερικής βοήθειας για να κάνουμε το μέλλον πολύ διαφορετικό από το παρελθόν. Στη διάρκεια του 1946, η Ελλάδα πήρε περίπου 330 εκατομμύρια δολάρια από την ΟΥΝΡΑ (UNRRA) και τους Βρετανούς`, η δική μας βοήθεια για 350 εκατομμύρια δολάρια ίσα που την υπερβαίνει. Την ίδια στιγμή, βασιζόμαστε στην ικανότητα των Ελλήνων να υπερδιπλασιάσουν τις εξαγωγές τους…..Για να δώσει η Αμερικανική Αποστολή ένα τέλος στην εθνική απελπισία, πρέπει να επιλύσει δύο αμφιλεγόμενες καταστάσεις – τον εμφύλιο πόλεμο και την παρούσα κυβέρνηση.
*
Η κατάσταση που βρίσκεις εδώ στην Αθήνα – η νομισματική κρίση, η πιθανή απεργία των δημοσίων υπαλλήλων, η εκκρεμής πτώση της κυβέρνησης – είναι το καθημερινό μεταπολεμικό πολιτικό κλίμα στην Ελλάδα.
*
Απ’ όσο βλέπω, η ελληνική κυβέρνηση δεν ασκεί καμία αποτελεσματική πολιτική εκτός από του να ζητεί ξένη βοήθεια ώστε να κρατιέται στην εξουσία, εκθειάζοντας έντονα τις πολεμικές θυσίες της Ελλάδας και τον κυβερνητικό της υπέρμετρο (king – size) αντικομουνισμό, ως λόγους χορηγίας εξωτερικής βοήθειας σε απεριόριστες ποσότητες. Η κυβέρνηση θέλει, κατά την κρίση μου, να χρησιμοποιεί την ξένη βοήθεια ως μέσο διαιώνισης των προνομίων μιας μικρής τραπεζικής και εμπορικής κλίκας που αποτελεί την αόρατη εξουσία στην Ελλάδα.
*
… Είμαι πεπεισμένος ότι ο Αμερικανικός Λαός θα είναι πολύ υπόχρεος (στα μέλη της Αμερικανικής Αποστολής)…εάν μπορεί να δημιουργηθεί και να συντηρηθεί μια ατμόσφαιρα στην οποία ο Ελληνικός λαός να έχει μια ευκαιρία στο κοντινό μέλλον για ελεύθερες πολιτικές επιλογές.
Αυτό εγείρει το επίζηλο πρόβλημα της ανάμιξης ενός έθνους στα εσωτερικά θέματα ενός άλλου. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτή την ερώτηση με ειλικρίνεια. Βρετανοί αξιωματούχοι παραδέχτηκαν σε εμένα ανοιχτά ότι η Βρετανική Οικονομική Αποστολή δεν είχε καμιά χρησιμότητα γιατί οι λειτουργίες της ήταν μονάχα συμβουλευτικές…”Το μοιραίο μας λάθος” μου είπε ένας (Βρετανός) αξιωματούχος, “ήταν ότι αποδεχτήκαμε την ανικανότητα λόγω πολιτικών σχεδιασμών”. Προφανώς δεν μπορούμε να συμπεριφερθούμε στην Ελλάδα σαν να ήταν αποικιακή κτήση ή κατακτημένο κράτος.
*
…εάν ένας Έλληνας υπουργός αντιστέκεται ή εμποδίζει μέτρα αναγκαία για την Ελληνική ανάκαμψη, ή διαστρέφει την Αμερικανική βοήθεια προς αντιδημοκρατικές χρήσεις, δεν μπορώ να πιστέψω ότι η αποστολή μας θα καθίσει άπραγη.
*
Έχω την αίσθηση ότι το ελληνικό κράτος, έχοντας ζητήσει βοήθεια και επίβλεψη, βάζει σε κάποιο βαθμό περιορισμό στην δική του εθνική κυριαρχία…
*
…ένας των σοφότερων Ελλήνων μου είπε: “Εάν η πρακτική που ακολουθήθηκε μέχρι τώρα συνεχιστεί – δηλαδή να προστατεύεται η ανικανότητα και η απροθυμία συνεργασίας των Ελλήνων υπουργών πίσω από ένα πέπλο μυστικότητας – η αποστολή θα χάσει την πρωτοβουλία στην Ελλάδα”. Η αποστολή πρέπει να έχει απευθείας επαφή με τον Ελληνικό λαό ευθύς εξ’ αρχής και να ελκύει την κοινή γνώμη για ενεργή στήριξη. Δεν βλέπω άλλο τρόπο άσκησης πίεσης για αναγκαία μέτρα στα οποία αναμένεται να αντισταθεί ισχυρά το σημερινό Ελληνικό κυβερνητικό καθεστώς.
*
Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια κατάσταση χωρίς προηγούμενο στην ιστορία μας, και θα πρέπει εμείς να αναπτύξουμε νέα αμερικανικά μέσα για την αντιμετώπιση της. Η βρετανική φόρμουλα σε τέτοιες περιπτώσεις ήταν πάντα η συνεργασία τους με τις ντόπιες άρχουσες τάξεις – εξαγορά υποστήριξης με ισχυροποίηση της ντόπιας εξουσίας για την εκμετάλλευση των μαζών, ώστε σε αυτούς (άρχουσες τάξεις) στηριζόμενοι, να κρατούν το λαό κάτω με χωροφύλακες και μαστίγια.
Αυτή η φόρμουλα δεν είναι μόνο αποκρουστική στις αμερικανικές παραδόσεις. Είναι επίσης και μη πρακτική. Κανένα σύστημα δεν θα παρέδιδε τον ελληνικό λαό πιο γρήγορα στα χέρια των Ρώσων.
*
…εάν μπορούμε να αφήσουμε την Ελλάδα σε μια κατάσταση οικονομικής και πολιτικής υγείας, θα έχουμε φέρει νέα ελπίδα και νέα πίστη στους ανθρώπους που αγαπούν την ελευθερία παντού στον κόσμο.
*
Έχουμε έναν φτωχό λαό με μια ανίκανη Κυβέρνηση και ένα πολιτικό σύστημα το οποίο απαιτεί από τους Υπουργούς να έχουν ως κύριο μέλημά τους την παραμονή στο αξίωμα παραμελώντας τα προβλήματα της ανοικοδόμησης και την επαναδραστηριοποίηση του εμπορίου και των συναλλαγών.
*
Δεν υφίσταται εδώ κράτος σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Αντ’ αυτού, υπάρχει μια χαλαρή ιεραρχία ατομιστών πολιτικών μερικών χειρότερων από άλλους, που είναι τόσο απασχολημένοι με τον ατομικό τους αγώνα για εξουσία, που δεν έχουν το χρόνο αν υποθέταμε ότι είχαν την ικανότητα, να αναπτύξουν μια οικονομική πολιτική.
*
Έκανε την εξωφρενική δήλωση ότι η Κυβέρνηση της Ελλάδας δαπανούσε καθημερινά το τετραπλάσιο του εθνικού εισοδήματος. Υπέθεσα ότι εννοούσε το τετραπλάσιο των εσόδων της Κυβέρνησης, μολονότι και αυτό είναι υπερβολή. Η αφελής λύση, την οποία πρότεινε, ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες να καλύψουν το έλλειμμα του προϋπολογισμού με απευθείας χρηματοδότηση της ελληνικής Κυβέρνησης. Αν αυτό είναι ενδεικτικό της πολικής και οικονομικής σκέψης του μέσου βουλευτή, όντως δεν υπάρχει ελπίδα.
*
Η αποδοτικότητα του ελληνικού κράτους περιορίζεται από την ύπαρξη πολυαρίθμων κακώς αμειβομένων και αποθαρρυμένων δημοσίων υπαλλήλων και από την έλλειψη οργάνωσης μεταξύ και εντός των διαφόρων Υπουργείων. Πρόκειται περί ελαττωμάτων τα οποία μπορούν να θεραπευτούν με μακρές και συνεχείς προσπάθειες που πρέπει να αρχίσουμε αμέσως. Ο σημερινός αριθμός των δημοσίων υπαλλήλων πρέπει να μειωθεί. Η μισθολογική τους κλίμακα πρέπει να ανέβει και η ανύψωση της ποιοτικής στάθμης τους να επιτευχθεί με την εκπαίδευση και την επιλογή. Η μείωση του αριθμού των Υπουργείων και η ανακατανομή των υπηρεσιών πρέπει να τεθεί αμέσως σε εφαρμογή.
*
Σε ολόκληρη τη χώρα, από τη μιαν άκρη στην άλλη, κυριαρχεί μια γκρίζα ανυπεράσπιστη βαθειά έλλειψη πίστης στο μέλλον. Μια έλλειψη πίστης που οδηγεί σε πλήρη απραξία στο παρόν. Από τους ιδιοκτήτες μεγάλων υφαντουργικών βιομηχανιών στην Αθήνα ως τους μικρούς μαγαζάτορες στο βορειότερο άκρο της Μακεδονίας, οι άνθρωποι έχουν παραλύσει από την αβεβαιότητα και το φόβο.
*
Συζητώντας με τους ξένους ανταποκριτές, εντυπωσιάζεται κανείς από το ελάχιστο ενδιαφέρον τους για τα οικονομικά, καθώς και από την εμμονή τους να διερευνούν μεθοριακές τρομοκρατικές ενέργειες, βιαιοπραγίες, πυρκαγιές, δολοφονίες και τα λοιπά.
Η πολιτική και οικονομική ελίτ της Αθήνας
Η εντύπωσή μου για τον βασιλιά Γεώργιο είναι ότι δεν πρόκειται απλώς για ντιλετάντη ή ανδρείκελο. Μολοταύτα η στάση του προς το λαό της Ελλάδας μου φάνηκε συγκαταβατική και, ενώ φαινόταν σχετικά καλά ενημερωμένος, δεν διέκρινα ίχνος ειλικρινούς επιθυμίας για βελτίωση των συνθηκών ζωής των Ελλήνων. Ίσως είναι άδικη αυτή η κρίση, αλλά περίμενα ότι ο βασιλιάς θα είχε συγκεκριμένες απόψεις ως προς τις άμεσες και τις μακροπρόθεσμες ανάγκες του λαού του.
*
Του παρουσίασα σε πολύ γενικές γραμμές τις εντυπώσεις μου από τη Μακεδονία και κάποια αρκετά συγκλονιστικά στοιχεία που είχαμε ανακαλύψει σχετικά με τον προϋπολογισμό και τα δημοσιονομικά της χώρας. Έδειξε ελάχιστο ενδιαφέρον για τη σκληρή πραγματικότητα (…) τον βρήκα πρόσχαρο και γοητευτικό, αλλά και πάλι είναι προφανές πως δεν είναι σε θέση να ασκήσει αποτελεσματική διοίκηση. Ενώ δεν το είπε επί λέξει, έχω την υπόνοια ότι αναπολεί τις «παλιές καλές μέρες» του Μεταξά.
*
Στη 1.45, μαζί με το ζεύγος MacVeagh, ήμουν προσκαλεσμένος σε ένα εκπληκτικό γεύμα προς τιμήν μου, στο σπίτι του Τσαλδάρη (…) Στο γεύμα παρίστατο και ο Ηλιάσκος, ο πρόεδρος της Τράπεζας Αθηνών (…) Από την πρεσβεία με ενημέρωσαν ότι ο Ηλιάσκος δικάστηκε ως συνεργάτης των Γερμανών και αθωώθηκε.
*
8.45 μ.μ. Πέρασε και με πήρε ο Jacks, και πήγαμε στο διαμέρισμα του προέδρου της Τραπέζης Αθηνών, του Ηλιάσκου, σε απόσταση περίπου πέντε λεπτών από τη «Μεγάλη Βρετανία». Ήταν ένα εξαιρετικά περίτεχνο διαμέρισμα, με βυζαντινά έργα τέχνης αφειδώς διασκορπισμένα σε κάθε γωνιά. Παρόντες ήταν επίσης το ζεύγος Τσαλδάρη, το ζεύγος Βλάγκαλη, μια διαζευγμένη Ελληνίδα που παμντρεύεται τον αδερφό του Ηλιάσκου (τον πρόεδρο της Ελληνικής Τράπεζας στη Νέα Υόρκη), καθώς και η πριγκίπισσα Ελένη. Πρέπει να ομολογήσω ότι έφυγα από το δείπνο περί τη 1 το πρωί, με κάποια αποστροφή για τους τρεις οικονόμους με τις λιβρέες τους, το λουκούλειο γεύμα και τα εκπληκτικά κρασιά. Ωστόσο, υποθέτω ότι αυτοί οι άνθρωποι πίστευαν πως όφειλαν να επιδείξουν τόσο πλουσιοπάροχη φιλοξενία. Μου θύμισε την εποχή που είχα δειπνήσει με έναν χρηματιστή στη Νέα Υόρκη, μεσούσης της ύφεσης του 1930 (…) Πάντως προσπαθούν να αποτελούν μέλη της κομψής διεθνούς κλίκας και συνιστούν την άκρα Δεξιά των «βασιλικών» στην πολιτική και στην εμπορική σφαίρα. Ο Τσαλδάρης είναι προφανώς της παρέας. Η συζήτηση ήταν περί ανέμων και υδάτων, με τον Βλάγκαλη να περιγράφει με έντονα χρώματα τις ομορφιές της θαλάσσιας πανίδας και να πλέκει το εγκώμιο της τέχνης του ψαροντούφεκου.
*
Ο Μάξιμος … και αυτός είναι δέσμιος της πολιτικής κλίκας και, παρά τις καλές προθέσεις του, έχω ιδιαίτερες επιφυλάξεις για τη συμβολή την οποία θα καταφέρει τελικώς να έχει στην ανοικοδόμηση της Ελλάδας.
*
Ο Μαρκεζίνης μπορεί να είναι ικανός, αλλά αυτό δεν αποκαλύφθηκε ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας.
*
…πήγαμε να δειπνήσουμε με ομάδα φιλοβασιλικών στην Κηφισιά. Ύστερα από άφθονο φαγητό και κρασί, η συζήτηση επικεντρώθηκε στο σύνηθες θέμα του κομμουνισμού και των «ταραχών». Ταχύτατα συμπεραίνει κανείς ότι ο φόβος του κομμουνισμού είναι το κυριότερο ατού της άρχουσας τάξης: κάθε δυσκολία αποδίδεται στην πολιτική αστάθεια. Η προπαγάνδα που έχει γίνει σε αυτό το επίπεδο είναι πραγματικά εντυπωσιακή.
*
Ο Rapp, αναπληρωτής αρχηγός της Βρετανικής Οικονομικής Αποστολής, μου υπέβαλε σήμερα το πρωί τις απαντήσεις των Βρετανών στο ερωτηματολόγιό μας, καθώς και μια ενδιάμεση αναφορά που έχει υποβάλει στην κυβέρνησή του. Πρόκειται για εκτενή και απογοητευτική καταγγελία, και θλιβερή περιγραφή της αδυναμίας των ελληνικών επιχειρήσεων ή κυβερνητικών οργανώσεων να εφαρμόσουν οποιοδήποτε πρόγραμμα. Ίσως η Συμφωνία του Λονδίνου να έγινε με τις καλύτερες των προθέσεων, αλλά η εφαρμογή της ήταν κάθε άλλο παρά επιτυχής. Ως αποτέλεσμα, έχει τροφοδοτήσει επιπλέον καχυποψία απέναντι στους Βρετανούς, ενώ ταυτόχρονα διατήρησε στην εξουσία ένα καθεστώς που δεν έχει ακόμα αποδείξει την ικανότητά του να κυβερνήσει.
*
Ο Τσουδερός, πρώην διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος και πρωθυπουργός της κυβέρνησης σε εξορία, ήρθε και συζητήσαμε δυο ώρες (…) Επέμεινε ότι η κυβέρνηση με την τρέχουσα σύνθεσή της δεν μπορούσε να ασκήσει εξουσία, πως έπρεπε να επιτευχθεί η εσωτερική ειρήνη μέσω ευρύτατης αμνηστίας και ότι απαιτούνταν διασφάλιση των συνόρων εγγυημένη από τα Ηνωμένα Έθνη, καθώς και εκλογές άμεσα. Πίστευε ότι αυτό ήταν το πρώτο βήμα για την ανάκαμψη.
*
Είναι προφανές ότι οι περισσότεροι από τους Ελληνοαμερικανούς που έχουν καταφέρει να πλουτίσουν στην Αμερική γυρίζουν εδώ και κολακεύονται από τις συναναστροφές τους με την αθηναϊκή ελίτ και τους φιλοβασιλικούς. Η αποτελεσματικότητα που θα μπορούσε να έχει η δράση τους εξουδετερώνεται ως ένα βαθμό από την ελαφρότητα της αθηναϊκής κοινωνίας.
*
Οι συζητήσεις με τον Μαρκεζίνη είχαν αρκετό ενδιαφέρον (…) Μου είπε για τον φατριασμό που κυριαρχεί στην παρούσα Κυβέρνηση Εθνικής Συνεργασίας και ισχυρίστηκε πως ο Τσαλδάρης επιχειρούσε σκόπιμα να φέρει τον Μάξιμο σε δύσκολη θέση στο ζήτημα της αμνηστίας.
(…) Αναρωτιέται κανείς για τον πατριωτισμό αυτών των ατόμων που απεργάζονται την ανατροπή μιας κυβέρνησης ενός μήνα περίπου, με δεδομένες τις πολιτικές και οικονομικές συνθήκες.
*
Είμαι πεπεισμένος ότι, αν ο Churtchill δεν είχε παραπλανηθεί τόσο το 1944, η σημερινή κατάσταση θα ήταν απείρως καλύτερη.
*
Δεν έχω δει καμία ηγεσία – ούτε δεξιά ούτε αριστερή, ούτε κεντρώα – που να δίνει ελπίδες για ορθή αξιοποίηση των πόρων και της εργασίας αυτού του λαού, ώστε να βελτιωθεί έστω ελάχιστα το ριζικό του.
*
…πίσω από την κυβέρνηση, είναι μια μικρή εμπορική και τραπεζική ομάδα συνωμοτών, με επικεφαλής τον Πεσμαζόγλου, διοικητή της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας, έξυπνο και αποτελεσματικό χειραγωγό. Αυτή η ομάδα είναι αποφασισμένη πάνω απ’ όλα να προστατέψει τα οικονομικά της προνόμια, υπό οιοδήποτε κόστος για την οικονομική υγεία της χώρας. Τα μέλη της επιθυμούν να διατηρήσουν ένα φορολογικό σύστημα στημένο καταπληκτικά υπέρ αυτών. Αντιτίθενται στους ελέγχους συναλλάγματος, διότι μπορεί να τους εμποδίσει να διοχετεύουν τα κέρδη τους σε τράπεζες στο Κάιρο ή την Αργεντινή. Αυτοί ούτε θα ονειρευτούν ποτέ να επενδύσουν αυτά τα κέρδη στην ανάκαμψη της χώρας τους.
*
Τα ναυτιλιακά συμφέροντα είναι ιδιαίτερα σκανδαλώδη. Σήμερα η ελληνική εμπορική ναυτιλία απολαμβάνει μια έκρηξη εργασιών και οι εφοπλιστές συσσωρεύουν κέρδη. Αλλά η πτωχευμένη ελληνική κυβέρνηση σχεδόν δεν επωφελείται καθόλου από αυτή την ευημερία. Τα εμβάσματα των ναυτικών εξακολουθούν να έρχονται στην Ελλάδα, αλλά τα κέρδη των ιδιοκτητών στο μεγαλύτερο μέρος τους διαφυλάσσονται αλλού.
*
Κάθε επιχείρηση πρέπει να αναμένεται να πληρώνει δίκαιο φόρο στην κυβέρνηση υπό την προστασία της οποίας λειτουργεί – και ιδιαίτερα σε αυτή την περίπτωση όπου, οι Έλληνες εφοπλιστές είχαν τα περισσότερα κέρδη τους από πλοία Liberty που πουλήθηκαν σε αυτούς από την Ναυτιλιακή Επιτροπή των ΗΠΑ, ενώ η ελληνική κυβέρνηση εγγυήθηκε τα δάνεια τους (δες Σχόλιο 2).Τα ετήσια έσοδα ενός ελληνικής ιδιοκτησίας πλοίου Liberty κυμαίνονται πιθανότατα μεταξύ 200.000 έως 250.000 δολαρίων. Από το ποσό αυτό, μόνο ένα γελοιωδώς μικρό ποσό 8.000 δολαρίων πηγαίνει στην κυβέρνηση ως φόρος. Ξένοι εμπειρογνώμονες κάλεσαν την κυβέρνηση να αυξήσει τις φορολογικές της απαιτήσεις σε περίπου 30.000 δολάρια. Όμως, η πολιτική δύναμη των πλοιοκτητών έχει εμποδίσει οιαδήποτε αποτελεσματική δράση.
*
Θα είναι η δουλειά της αποστολής μας να υποχρεώσει σε ενέργειες αυτή την κυβέρνηση. Στην προσπάθειά τους, τα μέλη της αποστολής ας αναμένουν αντίσταση. Θα λάβουν κάθε δυνατή δικαιολογία και κάθε δυνατή μορφή γραφειοκρατικών αγκυλώσεων και ανικανότητας.
*
Μια άλλη, πιο ύπουλη μορφή πίεσης, θα ασκηθεί κατά των μελών της αποστολής. Το κοινωνικό λόμπι – το έξυπνο διεθνές γκρουπ, με έδρες τους στις Κάννες, το St. Moritz και την πλατεία Κολωνακίου των Αθηνών – θα μπει σε λειτουργία. Πολλοί τους είναι γοητευτικοί άνθρωποι, μιλούν άπταιστα αγγλικά, θα προσπαθήσουν αυθεντικά να εξυπηρετήσουν την αμερικανική αποστολή, αλλά, πάνω απ ‘όλα, θα επιδιώξουν να μετατρέψουν την αποστολή σε ένα ακόμα μέσο διαφύλαξης των δικών τους προνομίων.
*
Θυμάμαι ακόμα ένα περίτεχνο δείπνο, όταν ένας κορυφαίος τραπεζίτης με διασκέδασε στο πολυτελές διαμέρισμά του στην Αθήνα. Υπήρχαν τρεις μπάτλερ με ποδιές, αρκετά υπέροχα κρασιά, εκπληκτικά καλό φαγητό. Ένας των επισκεπτών κατά τη διάρκεια του δείπνου τραγούδησε τις ομορφιές της θαλασσινής ζωής και του υψηλού σπορ του ψαρέματος με ψαροντούφεκο και γυαλιά. Η αντίθεση ανάμεσα στο υπέροχο πάρτυ στο διαμέρισμα και τα υποσιτισμένα παιδιά στους δρόμους, ήταν απλά πάρα πολύ χτυπητή και σκληρή.
*
Εδώ δεν υφίσταται κράτος σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Αντ’ αυτού υπάρχει μια χαλαρή ιεραρχία ατομιστών πολιτικών, μερικοί από τους οποίους είναι χειρότεροι από άλλους, που είναι τόσο απασχολημένοι με τον προσωπικό τους αγώνα για εξουσία, ώστε δεν έχουν τον χρόνο να αναπτύξουν οικονομική πολιτική, ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι είχαν την ικανότητα.
*
Υπάρχει μεγάλη ανομοιομορφία εις το βιοτικό επίπεδο και τα εισοδήματα ανά την Ελλάδα. Οι κερδίζοντες, δηλαδή οι βιομήχανοι, οι έμποροι, οι κερδοσκόποι και οι μαυραγορίτες, διάγουν έν πλούτω και χλιδή, το πρόβλημα δε αυτό ουδεμία κυβέρνηση το αντιμετώπισε αποτελεσματικώς. Εν τω μεταξύ αι λαϊκές μάζες περνούν μιαν αθλία ζωή. Οι κερδίζοντες είναι σχετικώς ολίγοι τον αριθμόν. Ο πολυτελής τρόπος ζωής των εν μέσω της πτώχειας συντείνει εις το να εξοργίζει τας μάζας και να υπογραμμίζει την δυστυχία των πτωχών.
*
Η αντίδραση στην ομιλία του Προέδρου Τρούμαν, όταν την 12η Μαρτίου έκανε έκκληση για βοήθεια προς την Ελλάδα, ήταν χαρακτηριστική (…) το άμεσο αποτέλεσμα διασφάλισης της αμερικανικής βοήθειας δεν οδήγησε τις κυβερνητικές προσπάθειες στο να ενταθούν περεταίρω, αλλά σε μια αίσθηση χαλάρωσης ότι δεν χρειάζεται να κάνουν απολύτως τίποτα. Έτσι, κήρυξαν εθνική αργία και υπήρξαν χοροί στους δρόμους. Ταυτόχρονα, εγκατέλειψαν ένα σχέδιο άμεσης εξαγωγής του πλεονασματικού ελαιόλαδου, σχέδιο στο οποίο αντιτίθεντο κάποιοι ιδιώτες έμποροι.
*
Η κυβέρνηση (του Κ. Τσαλδάρη, Απρ. 1946–Ιαν. 1947), χαρακτηρίστηκε από την εγκατάλειψη μέτρων εσωτερικής οικονομικής πολιτικής που θα μπορούσαν να έχουν πραγματικό όφελος στις μάζες του Ελληνικού λαού.
*
…ο ίδιος (ο Τσαλδάρης) διακηρύσσει πως αναγνωρίζει ότι οι Έλληνες είναι κουρασμένοι από το παιχνίδι των πολιτικών για καρέκλες, όπου τα ίδια άτομα απλώς αλλάζουν θέσεις όταν υπάρχει κυβερνητική κρίση. Υπήρξαν επτά αλλαγές στην ελληνική κυβέρνηση από την απελευθέρωση, αλλά ο Τσαλδάρης και η Λαϊκή του ακροδεξιά ομάδα (extreme right) παραμένουν κυρίαρχοι.
*
Μια ακόμα πιο αμφιλεγόμενη προσωπικότητα είναι ο στρατηγός Ναπολέων Ζέρβας, ο Υπουργός Δημόσιας Τάξης. Κατά τη διάρκεια του πολέμου ο Ζέρβας είχε μια μικρή ομάδα «αντίστασης» στις δραστηριότητες της οποίας κρέμεται μυρωδιά συνεργασίας με τους ναζί. Σήμερα ο Ζέρβας είναι πρωτίστως μεταξύ εκείνων που θέλουν να εκμεταλλευτούν την παρούσα κατάσταση, όχι μόνο για να εξαλείψουν την κομμουνιστικής έμπνευσης επιθετικότητα πέραν των συνόρων, αλλά προφανώς για να ξεριζώσει όλους όσους στην Ελλάδα εναντιώνονται στην παρούσα κυβέρνηση. Είναι αναμφίβολα αυτός πίσω από το πρόσφατο κύμα συλλήψεων που δεν συνέλαβε μόνο κομμουνιστές, αλλά και, σύμφωνα με καλά πληροφορημένους παρατηρητές στην Αθήνα, αντι – κομμουνιστές αριστερούς.
*
Δουλειά της οικονομικής μας αποστολής είναι να εξαναγκάσει την ελληνική Κυβέρνηση να δράσει. Στην προσπάθεια αυτή τα μέλη της αποστολής έχουν κάθε λόγο να περιμένουν ότι κάποιοι θα παρεμβάλλουν κάθε δυνατό εμπόδιο. Θα προβληθεί κάθε απίθανη δικαιολογία και θα έρθουν αντιμέτωποι με κάθε πιθανή μορφή γραφειοκρατικής κωλυσιεργίας και ανικανότητας. Ο Στρατηγός Ζέρβας θα κραυγάζει ότι το σημαντικό είναι να καταπολεμηθούν οι Κομμουνιστές συλλαμβάνοντας κάθε φιλελεύθερο. Οι Κομμουνιστές θα τον βοηθήσουν αναζωπυρώνοντας τον εμφύλιο πόλεμο.
Επαρχία
(Θεσσαλονίκη)
Κανόνισα με τον στρατιωτικό διοικητή του λιμανιού να κάνω μια βόλτα για τρία τέταρτα με το σκάφος του λιμενάρχη. Η καταστροφή αυτού του λιμανιού από τους ναζί ήταν τρομερή: όλες οι μεγάλες αποθήκες ήταν ερείπια και τα μακάβρια σκαριά των ιταλικών φορτηγών πλοίων έκλειναν ακόμα τα κυριότερα σημεία εισόδου. Πάντως κάποια ανακατασκευή είχε επιτευχθεί (…)
*
…πήγαμε στα αμαξοστάσια των σιδηροδρόμων. Και εκεί η καταστροφή ήταν τεράστια (…)
*
(Νέα Χαλκηδόνα)
Διαπίστωσα ότι έκτοτε (σημ. μετά την αποχώρηση των Γερμανών) δεν υπήρξε ουσιαστικά καμία απόπειρα ανοικοδόμησής του.
*
(Γιαννιτσά)
Ο δήμαρχος ισχυρίστηκε ότι οι Γερμανοί και οι αντάρτες κατέστρεψαν 540 σπίτια και 110 καταστήματα το φθινόπωρο του 1944, από τα οποία 37 σπίτια και 30 καταστήματα έχουν αναστηλωθεί. Τον ρώτησα αν κανένας από τους κατοίκους του χωριού είχε ταχθεί στο πλευρό των ανταρτών. Απάντησε ότι 50 περίπου κάτοικοι, που είχαν ήδη κατηγορηθεί για εγκληματικές ενέργειες, είχαν προσχωρήσει στους συμμορίτες. Όταν τον ρώτησα αν τα εγκλήματα για τα οποία είχαν κατηγορηθεί ήταν πολιτικά, δεν κατάφερα να γίνω κατανοητός.
*
(Δράμα)
Ξανά και ξανά οι πολιτικοί αξιωματούχοι τόνισαν το μέγεθος της καταστροφής από τους Βουλγάρους. Ο δήμαρχος είπε ότι στην περιοχή της Δράμας υπήρχαν 4.000 ορφανά και ότι πολυάριθμα χωριά είχαν μείνει χωρίς αντρικό πληθυσμό.
…και ξανά έλαβα την απάντηση πως δεν έγιναν έργα επισκευής ή συντήρησης (σημ. των δρόμων), λόγω έλλειψης ρευστού για την πληρωμή των ντόπιων εργατών. Η εικόνα της παραγωγής καπνού και σιτηρών (…) ήταν κάπως αισιόδοξη.
*
(Ξάνθη)
Εντυπωσιάστηκα από τον αντιπρόσωπο του υπουργείου Γεωργίας στην Ξάνθη, και ιδιαίτερα από την ανάπτυξη συνεταιρισμών υπό την αιγίδα της Αγροτικής Τράπεζας (…) Τον ρώτησα αν οι καλλιέργειες πλήττονταν από τη δράση των συμμοριτών και, ενώ είπε ότι έχουν αναφερθεί ορισμένες μεμονωμένες ενέργειες, δεν πίστευε πως θα είχαν ιδιαίτερα σημαντική επίδραση στη συνολική παραγωγή.
*
(Καβάλα)
Ο μόχθος που απαιτεί αυτού του είδους η εργασία (σημ. η επεξεργασία του καπνού) είναι πραγματικά θλιβερός. Επίσης, δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί η φυματίωση «θερίζει» στους κόλπους αυτών των κοινοτήτων: δεν υπάρχει συσκευή εξαερισμού ή καθαρισμού του αέρα σε καμία από τις εγκαταστάσεις, και προφανώς η σκόνη και οι αναθυμιάσεις δηλητηριάζουν την υγεία. Η φυματίωση αποτελεί αναμφίβολα την επαγγελματική νόσο των καπνεργατών.
*
(Στρυμόνας, Αμφίπολη)
Εδώ, η γέφυρα που ανατινάχτηκε το 1944 παραμένει μελαγχολικό σύμβολο της ανικανότητας των Ελλήνων να αποκαταστήσουν το δίκτυο μεταφορών. Παντού ακούς τη δικαιολογία όχι μόνο ότι δεν υπάρχουν λεφτά, αλλά και το φόβο πως, ό,τι χτιστεί, θα ξανακαταστραφεί.
*
Ήταν προφανές ότι στο Βορρά οι κατώτεροι δημόσιοι λειτουργοί ήταν ανδρείκελα των Αθηνών, χωρίς ουσιαστική ισχύ, και οι περισσότεροι έτρεμαν τις καρέκλες τους. Πως μπορεί να ελπίζει να λειτουργήσει μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία, όταν η οργάνωσή της γίνεται από τα πάνω προς τα κάτω; Ο λαός δεν μπορεί να ασκήσει καμία πίεση για θεμελιώδη ζητήματα, όπως η βελτίωση των δρόμων και η πρόοδος βασικών έργων ανοικοδόμησης.
*
(Κόρινθος, διώρυγα)
Δύο χρόνια μετά την καταστροφή έχουν γίνει πολύ λίγα πράγματα και, κατά τα φαινόμενα, δεν έχουν καθαριστεί όλες οι νάρκες.
*
(Καλάβρυτα)
…πιο θλιβερή βρήκα την αδιάπτωτη φρίκη στα Καλάβρυτα, παρά την επίσκεψή μου πριν από δυο χρόνια στο Νταχάου, στο στρατόπεδο της φρίκης στη Νότια Γερμανία. Στο δεύτερο, υπό την επίβλεψη Αμερικανών, είχαν τεθεί σε πλήρη εφαρμογή τα σχέδια για την εξάλειψη αυτής της μελανής κηλίδας στον πολιτισμό, ενώ εδώ στα Καλάβρυτα η καταστροφή παραμένει και οι επιζώντες κάθονται ανάμεσα στα ερείπια, ξαναζώντας τη φρίκη του παρελθόντος. (…) λόγω έλλειψης κεφαλαίων τα σχέδια είχαν μείνει στα χαρτιά’ μόνο μερικά μαγαζιά και η στέγη της εκκλησίας είχαν επιδιορθωθεί. (…)
Κατά τις συζητήσεις μου με τους επιζώντες, εντυπωσιάστηκα από το γεγονός ότι απέδιδαν τη μεγαλύτερη ευθύνη στους αντάρτες οι οποίοι επιτέθηκαν στους Γερμανούς, παρά στους ίδιους τους ναζί που προέβησαν στις εγκληματικές ενέργειες ως αντίποινα.
*
(Πάτρα)
Το λιμάνι της Πάτρας δεν φάνηκε να βρίσκεται σε κακή κατάσταση (…) Η βιομηχανική αποκατάσταση στο Νομό (…) ήταν σε επίπεδο περίπου 60% του προπολεμικού.
*
(Καλαμάτα)
…εγώ επέμενα να πάμε στο χωριό Άγιος Φλώρος, στην Εθνική οδό από Καλαμάτα για Αθήνα (…) Κοιτώντας αυτά τα παιδιά (…) η ανάπτυξή τους προβληματική, ούτε ήταν καλοντυμένα, και σίγουρα δεν θα γίνουν καλοί αγρότες ή εργάτες, ακόμη και αν επιζήσουν. Είδαμε συμπτώματα πελάγρας και δερματικών παθήσεων, προφανώς λόγω έλλειψης βιταμινών. Δεν υπήρχε απόδειξη ότι το πρόγραμμα παροχής συμπληρωματικών τροφίμων είχε κάποιο χειροπιαστό αποτέλεσμα σε τούτο το χωριό. Η δασκάλα, που παίρνει 150.000 δραχμές το μήνα ή περίπου 20 δολάρια με την πραγματική ισοτιμία, διδάσκει από το 1939, και στις συζητήσεις μαζί μου ήταν αρκετά στωική. Χωρίς ηρωισμό ή αυτολύπηση, παρουσίασε ωμά τα γεγονότα, συγκρίνοντας τα παιδιά που είχαν επιζήσει από την Κατοχή με εκείνα της ίδιας ηλικίας προπολεμικώς.
(…) Η αγροτική παραγωγή στο νομό Μεσσηνίας (…) ήταν κατά 20% μεγαλύτερη της αντίστοιχης του 1946, και στο 70% της προπολεμικής.
*
(Τρίπολη)
Γυρίσαμε στην Τρίπολη για δείπνο και σύντομη συζήτηση με τον Βρετανό αστυνομικό στην περιοχή, ο οποίος μας προειδοποίησε για τον κίνδυνο των ανταρτών στα περίχωρα της Σπάρτης. Νόμιζα ότι τα παραέλεγε, έως ότου το επόμενο πρωί ανακάλυψα πως οι αντάρτες κατέβηκαν από τα βουνά κοντά στη Σπάρτη και απελευθέρωσαν κρατουμένους από τις φυλακές, με μερικές απώλειες πολιτών και στρατιωτών. Αν δεν είχε βρέξει, εκείνο το βράδυ θα ήμασταν στη Σπάρτη.
—
Επιλογή από διάφορες εκδόσεις και αναπαραγωγές στο διαδίκτυο, με επιπλέον δικές μου από την έκδοση ΤΟ ΒΗΜΑ, 2010. Τα αποσπάσματα έχουν ταξινομηθεί κατά θέμα και δεν ακολουθούν τη χρονική ακολουθία του ημερολογίου.
ΠΗΓΗ
1/4/2017
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
«Εδώ δεν υπάρχει κράτος ! Υπάρχει μόνο μία ιεραρχία πολιτικών, ο ένας χειρότερος από τον άλλον.
Μοναδική τους έννοια , η κατάκτηση της εξουσίας. Σε ολόκληρη τη χώρα οι άνθρωποι έχουν παραλύσει από την αβεβαιότητα και τον φόβο, οι επιχειρηματίες δεν επενδύουν, οι καταστηματάρχες δεν αποθηκεύουν προμήθειες. Η δημόσια διοίκηση είναι υπερβολικά εκτεταμένη. Οι χαμηλοί μισθοί προσαυξάνονται βάσει ενός συστήματος επιδομάτων, ( μερικοί δημόσιοι υπάλληλοι κερδίζουν μέχρι και τέσσερις φορές περισσότερο από τον βασικό μισθό τους!). Η δημόσια διοίκηση δεν είναι σε θέση να προβεί ούτε στην είσπραξη φόρων, ή την επισκευή δρόμων. Η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει άλλη πολιτική εκτός από το να εκλιπαρεί για ξένη βοήθεια απαριθμώντας θορυβωδώς τις θυσίες της Ελλάδος...
Στόχος της είναι να χρησιμοποιήσει την ξένη βοήθεια για τη διαιώνιση των προνομιών μιας μικρής κλίκας που έχει την έδρα της στην πλατεία Κολωνακίου...».
