Τα Τέμπη, του Simone Pomardi.
Με την ευκαιρία των προγραμματισθέντων γι’ αυτές τις ημέρες εγκαινίων της διπλής οδικής σήραγγας των Τεμπών, θα ξεφύγουμε για λίγο σήμερα από τη δημοσίευση λαρισαϊκών εικόνων και θα παρουσιάσουμε ένα από τα πάμπολλα χαρακτικά που έχουν φιλοτεχνήσει ξένοι περιηγητές, οι οποίοι επισκέφθηκαν την όμορφη Κοιλάδα των Τεμπών, παρακινούμενοι από την αρχαιολατρία την οποία απέκτησαν κατά τις σπουδές ελληνικής κλασικής παιδείας, στις Σχολές όπου φοίτησαν.
Το σημερινό χαρακτικό είναι του Ιταλού ζωγράφου Simone Pomardi (1760-1830). Επιγράφεται: Iscrizione di Cassio Longino (=Η επιγραφή του Κάσσιου Λογγίνου) και απεικονίζει τα Τέμπη. Ο Pomardi γνωρίστηκε το 1804 στη Ρώμη με τον Ιρλανδό αρχαιολόγο, ζωγράφο και περιηγητή Edward Dodwell (1767-1832), τον οποίο συνόδευσε σαν σχεδιαστή στο δεύτερο ταξίδι του τελευταίου στην Ελλάδα το 1805-1806. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους Dodwell και Pomardi φιλοτέχνησαν περίπου χίλια χαρακτικά, 400 ο πρώτος και 600 ο δεύτερος, ο οποίος συγχρόνως κατέγραφε και το χρονικό της περιοδείας του. Το 1819 ο Dodwell κυκλοφόρησε δύο βιβλία με τις εντυπώσεις του από τα ταξίδια στην Ελλάδα. Οι εκδόσεις του αυτές ήταν εμπλουτισμένες με χαρακτικά και θαυμάσιες χρωμολιθογραφίες[1] δικές του και του Pomardi. Ένα χρόνο αργότερα, το 1820, ο Pomardi κυκλοφόρησε και αυτός ένα δίτομο οδοιπορικό[2], βασισμένο στις σημειώσεις από το ταξίδι του στην Ελλάδα συνοδεύοντας τον Dodwell, στο οποίο δημοσίευσε και χαρακτικά που δεν είχαν συμπεριληφθεί στις εκδόσεις του συνοδοιπόρου του. Στο τέλος του ταξιδιού όμως αρρώστησε και αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Ιταλία διαπλέοντας τα νησιά του Ιονίου. Πέθανε στη Ρώμη το 1830.
Στο χρονικό του, ο Pomardi περιγράφει πώς μαζί με τον Dodwell ταξίδεψαν από τη Ρώμη στη Σικελία και στη συνέχεια στη Ζάκυνθο και την υπόλοιπη Ελλάδα. Στη Λάρισα βρέθηκαν τον Φεβρουάριο του 1805 και κατέλυσαν, όπως συνέβαινε και με τους περισσότερους ξένους περιηγητές, στην κατοικία του μητροπολίτη η οποία βρισκόταν στον λόφο της Ακροπόλεως, δίπλα στον ναό του Αγ. Αχιλλίου. Μετά τη Λάρισα ταξίδευσαν και μέχρι τα Τέμπη. Από το ταξίδι τους αυτό είναι και η σημερινή εικόνα.
Στο χαρακτικό αυτό ο Pomardi αποτυπώνει την περιοχή που ονομάζεται «Γραμμένο άλας» από μια ωραία οπτική γωνία. Αριστερά κυλάει τα ορμητικά νερά του ο Πηνειός, ο Σαλαμβριάς των μεσαιωνικών χρόνων και δίπλα του διακρίνονται οι απότομες υπώρειες του Ολύμπου. Στο κέντρο της εικόνας προβάλλει ένα μικρό πλάτωμα από την πλευρά της Όσσας. Στην περιοχή αυτή βρισκόταν, όπως και σήμερα, ο δρόμος που διέσχιζε την Κοιλάδα. Αποτελούσε την συντομότερη διαδρομή που οδηγούσε από την Θεσσαλία στη Μακεδονία και αντιθέτως και αυτήν συνήθως ακολουθούσαν επί αιώνες στρατιές πολεμιστών. Στην εικόνα διακρίνονται στον δρόμο τα ίχνη που άφησαν με το πέρασμα του χρόνου οι ρόδες των αμαξών, ενώ χαμηλοί αναβαθμοί είναι σκαλισμένοι στο οδόστρωμα για να βοηθούν τον οδοιπόρο στην ανηφορική πορεία του δρόμου. Το ενδιαφέρον όμως εστιάζεται προς το δεξιό μέρος της εικόνας. Στην επιφάνεια ενός κάθετου βράχου βρίσκεται σκαλισμένη μέσα σε πλαίσιο επιγραφή τριών σειρών, γραμμένη στα λατινικά, η οποία αναφέρει: «L. CASSIUS LONGINUS PROCONS TEMPE MUNIVIT», δηλ. ο ανθύπατος Κάσσιος Λογγίνος οδοποίησε τα Τέμπη. Η επιγραφή αυτή χρονολογικά ανάγεται στον 1ο π. Χ. αιώνα. Πολλοί ξένοι επισκέπτες των Τεμπών έχουν αποτυπώσει σε σχέδιο την επιγραφή αυτή, η οποία διατηρείτο μέχρι πριν μερικές δεκαετίες, αλλά δυστυχώς καταστράφηκε κατά τους εκβραχισμούς που έγιναν το 1959 για την διάνοιξη της παλιάς εθνικής οδού.
Το σχέδιο αυτό, όπως και τα άλλα που φιλοτέχνησε ο Pomardi, ξαναζωντανεύουν έναν κόσμο που μάγεψε παλιότερα τους ευρωπαίους ταξιδιώτες και τους ενέπνευσε την παθιασμένη αναζήτηση της κλασικής αρχαιότητας, αλλά σήμερα έχει εξαφανισθεί. Γιατί το οδοιπορικό τους αυτό το θεωρούσαν σαν ένα απαραίτητο ταξίδι -προσκύνημα στη μυθική Κοιλάδα των θεών του Ολύμπου. Ήθελαν να περιηγηθούν στο μαγευτικό περιβάλλον των Τεμπών, να θαυμάσουν τον απρόσιτο Όλυμπο και να αντικρύσουν από μακριά την κατοικία των δώδεκα θεών, καθώς η Κοιλάδα αυτή συνδυάζει αρμονικά το γεωγραφικό κάλλος, με την μυθολογία και την ιστορία σε μια διαδρομή αιώνων. Από τους επισκέπτες των αρχαίων χρόνων μέχρι και τον 20ο αιώνα έχουν διασωθεί καταγραφές με ενθουσιώδεις εντυπώσεις από τη γραφική αυτή περιοχή. Αναφέρουμε μία: «Στα Τέμπη η φύση σκόρπισε σπάταλα όλα της τα δώρα: ορεινούς όγκους, πλαγιές, γκρεμούς, ανάβρες γάργαρες και δροσερές, οι οποίες πιδακίζουν από τις βραχότρυπες, χλωρίδα πολυποίκιλη με αμέτρητες τις αποχρώσεις του πράσινου, δένδρα πανύψηλα και αιωνόβια και στο μέσον ένα ποτάμι μυθικό, που κυλάει τα θολά νερά του ήρεμα, αθόρυβα και ασταμάτητα»[3].
Η σημερινή εικόνα του Simone Pomardi μας δίνει την ευκαιρία να σημειώσουμε ότι από τις πολλές επισκέψεις των ξένων ταξιδιωτών στην Κοιλάδα των Τεμπών έχει συγκεντρωθεί ένα πλούσιο φιλολογικό υλικό για την περιοχή, αλλά και μια εξ ίσου θαυμάσια συλλογή απεικονίσεων της που εμπνεύσθηκαν οι ζωγράφοι που την επισκέφθηκαν. Η ομάδα της Φωτοθήκης του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου έχει συγκεντρώσει σχεδόν το σύνολο των εικόνων αυτών, πάνω από εκατό, τα περισσότερα αυθεντικά, τα οποία καλύπτουν χρονικό διάστημα τεσσάρων αιώνων (από τον 16ο μέχρι τον 19ο). Είναι μια ονειρεμένη συλλογή η οποία νομίζουμε ότι χρειάζεται να γίνει κτήμα όλου του κόσμου υπό μορφή λευκώματος. Αναζητείται λοιπόν ο ευαίσθητος χορηγός που θα το υλοποιήσει!
---------------------------------------------
[1]. Edward Dodwell. A Classical and Topographical Tour through Greece, during the years 1801, 1805 and 1806. London (1819) και του ιδίου: Views in Greece, from drawings by Edward Dodwell. London (1819).
[2]. Pomardi Simone. Viaggio nella Grecia fatto da Simone Pomardi negli anni 1804, 1805, e 1806, τόμ. I και II, Ρώμη, Vincenzo Poggioli, (1820).
[3]. Η περιγραφή αυτή των Τεμπών ανήκει στον Ολλανδό ζωγράφο και χαρτογράφο Abraham Ortelius (1595).
Νίκος Παπαθεοδώρου
2/4/2017
http://www.eleftheria.gr/m/%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%B5%CF%81%CF%8E%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1/item/157578-%CF%84%CE%B1-%CF%84%CE%B5%CE%BC%CF%80%CE%B7,-toy-simone-pomardi.html
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
1.
1.
Σαν 6 σταθμοί του μετρό κάτω από τα Τέμπη!
'Εξι σήραγγες, τρεις για κάθε κλάδο κυκλοφορίας, φέρνουν 20 λεπτά πιο κοντά την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη, παρακάμπτοντας το δύσκολο κομμάτι των 24 χλμ. που περνά από την κοιλάδα των Τεμπών.
Μια από τις σήραγγες κάτω από τα Τέμπη
ΒΑΝΙΑ ΤΛΟΥΠΑ
Η πιο εντυπωσιακή είναι η μεσαία, διατρέχει τον Κίσσαβο και έχει μήκος 6 χλμ., που αντιστοιχεί στη χωρίς στάσεις διαδρομή ανάμεσα σε έξι σταθμούς του μετρό!
Μαζί με τη δίδυμη «αδελφή» της, είναι οι μεγαλύτερες σήραγγες των Βαλκανίων και δεν είναι το μόνο ρεκόρ τους. Εξίσου εντυπωσιακά είναι και τα τεχνικά επιτεύγματα των σηράγγων, που προς το παρόν είναι... αβάφτιστες και καθορίζονται με τον τεχνικό όρο Τ2.
Στην τελική τους επένδυση χρησιμοποιήθηκαν πάνω από 350.000 κυβικά μπετόν, ποσότητα που απαιτείται για να κατασκευαστούν περίπου 1.600 μονοκατοικίες.
Για τη διάνοιξή τους χρειάστηκε να μετακινηθούν πάνω από 1,620 εκατ. κυβικά χώματος, όγκος που αντιστοιχεί σε έναν λόφο ύψους 80 μέτρων.
Οι αφανείς πρωταγωνιστές πάντως είναι οι 400 εργαζόμενοι όλων των ειδικοτήτων, από χειριστές, σιδεράδες και καλουπατζήδες ώς τους εργοδηγούς και τους μηχανικούς που δούλεψαν στο ιδιαίτερα δύσκολο υπόγειο έργο.
Μία από τις σήρραγες κάτω από τα Τέμπη
EUROKINISSI / ΚΩΣΤΑΣ ΜΑΝΤΖΙΑΡΗΣ
Οι Τ2 έχουν άλλη μία ιδιαιτερότητα, καθώς βρίσκονται σε μεγάλο υψόμετρο και το φυσικό έδαφος στο εξωτερικό της σήραγγας είναι 30 έως 300 μέτρα πάνω από την επιφάνεια του οδοστρώματος.
Αυτό δημιουργούσε προβλήματα στον εξαερισμό, σε συνδυασμό με το μεγάλο μήκος των τούνελ, που επέβαλαν άλλο ένα τεχνικό τρικ: πέρα από τα γνωστά οριζόντια ανοίγματα, κατασκευάστηκαν καπναγωγοί, κατακόρυφα φρεάτια που διατρέχουν το βουνό.
Δεν στερούνται ενδιαφέρον και οι άλλες δύο δίδυμες σήραγγες, που θα έχουν στη διάθεσή τους οι οδηγοί. Οι Τ1, που βρίσκονται κοντά στον Ευαγγελισμό και είναι οι πρώτες από την πλευρά της διαδρομής από Αθήνα προς Θεσσαλονίκη, έχουν μήκος περίπου 2,5 χλμ. για κάθε κλάδο.
Κινούνται πάνω από τις επίσης δίδυμες σιδηροδρομικές σήραγγες και παράλληλα με τις οδικές γέφυρες των Τεμπών, ενώ έχουν ληφθεί αυξημένα μέτρα ασφαλείας καθώς βρίσκονται κοντά στον κεντρικό αγωγό φυσικού αερίου. Οι Τ3 βρίσκονται στην περιοχή του Παντελεήμονα και έχουν μήκος 3 χλμ. για κάθε κλάδο.
Εκτός από τις έξι σήραγγες, με συνολικό μήκος 23 χλμ., στη διαδρομή από τον Ευαγγελισμό ώς το Ομόλιο παρεμβάλλονται τμήματα ανοιχτού αυτοκινητόδρομου, στα οποία έχουν κατασκευαστεί εννέα καινούργιες γέφυρες, από τις οποίες η μεγαλύτερη έχει μήκος 200 μέτρα.
Ενδιαφέρον έχει το τελευταίο κομμάτι του 1,7 χλμ. κοντά στη Σκοτίνα, που πατάει πάνω στην υφιστάμενη εθνική οδό η οποία χρειάστηκε να μετακομίσει ανατολικότερα.
Η μόνη εκκρεμότητα είναι ο ημικόμβος της Ραψάνης, μετά την έξοδο της Τ2, που δεν είχε προβλεφθεί στους αρχικούς σχεδιασμούς του 2006 αλλά προστέθηκε στην πορεία και ήδη κατασκευάζεται για να εξυπηρετεί τους οικισμούς κοντά στη Λάρισα και τον Πυργετό.
Νέοι αυτοκινητόδρομοι
EUROKINISSI / ΑΝΤΩΝΗΣ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ
Την Πέμπτη, παρουσία Τσίπρα, τα εγκαίνια
Ο «Αυτοκινητόδρομος Αιγαίου», όπως είναι η επίσημη ονομασία της διαδρομής των 230 χλμ. από τις Ράχες Φθιώτιδας ώς το Κλειδί Ημαθίας, είναι ο μόνος που παραδίδεται σε πλήρη κυκλοφορία. Τα εγκαίνια προγραμματίζονται για την Πέμπτη, με την παρουσία του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα και της επιτρόπου Κορίνας Κρέτσου.
Οι οδηγοί θα έχουν όμως και άλλο ένα μπόνους καθώς θα είναι ο μόνος αυτοκινητόδρομος που δεν θα φέρει νέα διόδια! Η πλήρης διαδρομή για ένα Ι.Χ. θα κοστίζει 15,10 ευρώ και η επιβάρυνση, σε σχέση με τα σημερινά δεδομένα, είναι μόνον 0,30 ευρώ για κάθε κατεύθυνση.
Η εκπρόσωπος της κοινοπραξίας Ειρήνη Ζαβρίδου εξηγεί ότι τα διόδια αυξάνονται από 1,90 σε 3,10 ευρώ στον σταθμό της Λεπτοκαρυάς και από 1,40 στα 2,50 ευρώ στο Μακρυχώρι, αλλά καταργείται ο Πυργετός όπου η τιμή ήταν 2 ευρώ.
Προστίθενται πάντως πλευρικά διόδια στον Πλαταμώνα και τον Ευαγγελισμό, που επηρεάζουν μόνον τις τοπικές μετακινήσεις. Εχει προβλεφθεί δωρεάν μετακίνηση των μόνιμων κατοίκων των γύρω οικισμών, που καλύπτει μόνον τα τρία πρώτα χρόνια.
Υπάρχει και η εναλλακτική δωρεάν οδήγηση από τον σημερινό εθνικό δρόμο, αλλά ειδικά στην κοιλάδα των Τεμπών οι οδηγοί Ι.Χ. θα πληρώνουν διόδια 1,40 ευρώ, όπως προβλέπει η αρχική σύμβαση του 2006 για να εξασφαλίζονται πόροι για τη συντήρηση των πρανών της. Θα υπάρχει όμως μεγαλύτερη ασφάλεια αφού τα φορτηγά θα κινούνται μόνο μέσα από τις σήραγγες.
03.04.2017
Χαρά Τζαναβάρα
http://www.efsyn.gr/arthro/san-6-stathmoi-toy-metro-kato-apo-ta-tempi
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
2.
Πηνειός: γενναιόδωρος και απειλούμενος.
"O Πηνειός κατέβαινεν από τα Tέμπη, ανάμεσα στις καταπράσινες και ισκιωμένες όχθες του, θολός και φουσκωμένος. Tου απριλομάρτη το ηλιοπύρι ετίναξεν αρκετά επίβουλα τα φιλήματά του στα βαρυστοιβαγμένα χιόνια των βουνών και καταρράχτες αυτοσχέδιοι εκρεμνίζονταν από τα Xάσια και τον Πίνδο, από την Γκούρα και τον Όλυμπο, κι εχύνονταν πολυώνυμα παρακλάδια στην πολυδαίδαλη κοίτη του.
Δέντρα συγκλαδοκορμόρριζα, ροζωτές βελανιδιές και φουντωτά πεύκα και πλατάνια χιλιόχρονα· οξές θεόρατες κι ελάτια σταυρωτά ερροβολούσαν ένα με τ’ άλλο, μισοπεθαμένοι γίγαντες, μ’ έκφραση θλίψεως, γιατί άσπλαχνα εχωρίσθηκαν από την ψηλή κοιτίδα τους· μ’ έκφραση θριάμβου στο γοργό διάβα τους, γιατί εφέρνονταν ακίνδυνα επάνω στα υγρά νώτα ανήλεου στοιχειού.
Tα όρνια των βουνών, οι αετοί και τα ξεφτέρια, οι πετρίτες και τα γεράκια, κουρασμένα πολλές φορές από το αέρινο ταξίδι τους, εκατέβαιναν στους σκληρούς κορμούς κι εποταμοδρομούσαν αγέρωχα με τα κλαδωτά νύχια καρφωμένα στις σχισμάδες της φλούδας, με τα μάτια στυλωμένα στις απλωτές πεδιάδες ζερβόδεξα, με την συνείδηση της δυνάμεώς τους ολοφάνερη στο σώμα, με τα γυριστά ράμφη γεμάτα από φρίκη και απειλή, δεσπότες τύραννοι των αδυνάτων και των δειλών.
Tα ήμερα πουλιά της πεδιάδας, οι πελαργοί και οι νυχτοκόρακες, οι κουρούνες και οι φασιανοί και οι αγριόχηνες, θεονήστικα από τις πλημμύρες, εκάθιζαν επάνω στα κλαδιά κι εζητούσαν σπόρους θρεφτικούς και παράσιτα στις σχισμάδες τους.
Kαι τα πουλιά τα ταξιδιάρικα, τα χελιδόνια και τα σπουργίτια, τα τρυγόνια και τα περιστέρια, όλα τ’ αφρόντιστα πλάσματα, εκούρνιζαν εμπιστευτικά στα φυλλώματα, μαζί με το βδελυρό φίδι, που εχώνευε στην κουφάλα, και τον ποντικό, που αργομασούσε φιλόσοφος τ’ ακρορρίζα τους.
Kιβωτοί θεόσταλτοι τα ρουπάκια έφερναν τους φτερωτούς ταξιδώτες ανάμεσα από θεόρατα βουνά και άγρια φαράγγια, από σκοτεινούς δρυμούς και αρρωστημένους βάλτους, δίπλα σε πολιτείες πολυάνθρωπες και χωριά μοναχικά, κάτω από ερημοκλήσια θλιμμένα και μοναστήρια και μετόχια, από πεδιάδες ολοφώτιστες και αδιάβατα δάση, με το βόγγημα του νερού και των ανέμων τον τάραχο στα γνώριμα μέρη τους, στα ποθητά τους γιατάκια.
Kι έξαφνα, με τον πρώτο κλονισμό του φορείου, οι ελεύθερες ψυχές ετινάζονταν ζευγαρωτές είτε χωρισμένες με κλαγγή φτερών και αλαλαγμόν άγριο στον γαλανόν αιθέρα ψηλά, ν’ αρχίσουν νέο κυνήγι και αλληλοσπάραγμα· να γεμίσουν τ’ άγρια δάση με κελαδήματα και τα σπίτια των δούλων με ολόχαρες φωνές."(*)
''Άλογα με μαγνητικές οπλές και χάμουρα ανθισμένων σπάρτων
παιανίζουν τον ελαφρό κυματισμό σου
γιατί άναρχος φανερώνεσαι μέσα από μυστικές πηγές
κουβαλώντας το χιόνι από τα ασυγκράτητα ύψη
κι αποκαλύπτοντας τις μαρμαρυγές του χαλαζία/ και του θαμπού χαλκού. '' (**)
''Τα μπράτσα σου αναδίνουν άρωμα ηλιοκαμένου τριφυλλιού
γεύση στυφού κυδωνιού πλανιέται στο στόμα σου
και το ψωμί γλυκαίνει στο φύλλο της κολοκυθιάς
τυλιγμένο με το μαλακό τυρί και την ομίχλη.'' (**)
''Κι εγώ να ΄ρθω µέσα στα µουχλιασµένα γένια σου
σα βρέφος που γέρασε πρόωρα χωρίς να χορτάσει το
κλάµα του
και σ’ όλο το ποτισµένο µε ιώδιο στέρνο σου
να γίνω ατµός των εκβολών και άρτυµα κρυσταλλικό
του αλατιού σου.'' (**)
Εκεί όπου ο Πηνειός συναντά το Αιγαίο, «ταΐζοντας» ανθρώπους και ψάρια, οι επιστήμονες διεξήγαγαν μια επίπονη μελέτη δύο χρόνων, ψηλαφώντας τα ορατά αλλά και τα αόρατα σημεία του μεγάλου ποταμού. Ημασταν κοντά τους στην προσπάθεια και παρουσιάζουμε τα συμπεράσματα
Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσπάθεια δύο χρόνων από τέσσερις ερευνητικές ομάδες και οκτώ κύριες δράσεις στο δέλτα του Πηνειού παρακολούθησε το ΒΗΜΑScience από κοντά, με επιτόπιες επισκέψεις και συνομιλώντας με όσους συμμετείχαν στην κοπιαστική αυτή έρευνα. Η περιοχή είναι ταυτόχρονα ο πιο εκτεταμένος τόπος καλλιέργειας ακτινιδίων στην Ελλάδα, δημοφιλέστατος τόπος παραθερισμού σε rooms κυριολεκτικά επάνω στο κύμα, ενώ τα γύρω νερά με καλή διαχείριση συνιστούν έναν ελκυστικό ψαρότοπο. Η περιγραφή στις επόμενες σελίδες δίνει μια ιδέα για το πόσα απρόοπτα περιμένουν τον ερευνητή της περιοχής, τι δυνατότητες έχει αυτός ο τόπος αλλά και, απροσδόκητο ίσως για τους λιγότερο υποψιασμένους, το πόσο ζωντανή ύπαρξη είναι ένας ποταμός. Στη συγκεκριμένη δε περίπτωση ο Πηνειός όχι μόνο ρέει ασταμάτητα, αλλά σε βάθος χρόνου αλλάζει τα σημεία εκβολής του!
Συναντήθηκα με τους ανθρώπους της ομάδας από το Πανεπιστήμιο της Αθήνας και τα ΤΕΙ της Λάρισας που είχε αναλάβει να ακτινογραφήσει ολόκληρο το Δέλτα του ποταμού Πηνειού νωρίς το πρωί μιας, όπως αποδείχθηκε, τρομερά ζεστής ημέρας. Είχα πάρει θέση χαράματα στον μικρό συρμό που ξεκινώντας από τη Λάρισα και πηγαίνοντας βόρεια, κάνει στάση και στον σταθμό της Ραψάνης. Εναν σταθμό που το παμπάλαιο πέτρινο κτίριό του σε φέρνει πίσω στη δεκαετία του '50. Σκηνικό θα έλεγες ξεχασμένο από την εποχή του ιταλικού νεορεαλιστικού κινηματογράφου. Το τοπίο γύρω ανάλογο. Ηταν η ώρα για πρωινό όταν φθάσαμε σε μιαν αμμώδη παραλία, γεμάτη rooms to let και μικρά ξενοδοχεία επάνω στη θάλασσα, χωρίς παραθεριστές εκείνη την εποχή. «Να φας απ' όλα» με προέτρεψαν κι εγώ σκέφθηκα πως ήταν πολύ ευγενικό εκ μέρους τους, αν και δεν έκανα ακριβώς όπως μου είπαν. Επειτα η ομάδα, καθηγητές, μεταπτυχιακοί και προπτυχιακοί φοιτητές, αδιακρίτως, χωρίστηκε σε μικρότερες, φορτώθηκαν τα όργανα μετρήσεων στα αυτοκίνητα και μαζί αρχίσαμε να οργώνουμε την περιοχή.
Εξήντα δύο τετραγωνικά χιλιόμετρα ενός χώρου που τον έχει διαμορφώσει το πιο ζωντανό στοιχείο της περιοχής, ο ποταμός Πηνειός. Και δεν είναι παραδοξολογία. Παρομοιάζουμε άλλωστε με σιγανό ποτάμι έναν άνθρωπο που δεν παύει να κάνει πράγματα και να μας αιφνιδιάζει τελικά, έστω και αν πριν δεν είχαμε πάρει είδηση τις κινήσεις του άμεσα. Οταν μιλήσεις με κάποιον ειδικό στο θέμα, όπως ο καθηγητής Σεραφείμ Πούλος, θα σου πει, και θα σε πείσει μάλλον εύκολα, πως τα ποτάμια είναι και αυτά ολοζώντανα στοιχεία ενός τόπου. Και το διαπιστώνεις άμεσα, ψηλαφώντας τα ίχνη που αφήνουν στο έδαφος, αφού βέβαια δεν μπορείς να ζήσεις μερικές χιλιάδες χρόνια, τουλάχιστον, για να τα παρακολουθείς με τα μάτια σου. Πώς αποφεύγουν ήρεμα αλλά αποτελεσματικά τα εμπόδια που τους βάζουν τα άλλα στοιχεία της Φύσης ή ο άνθρωπος.
Η δουλειά που έκανε η ομάδα εδώ, ανιχνεύοντας τα αποτυπώματα των μετακινήσεων της κοίτης του στο σημείο όπου συναντιέται με τη θάλασσα, έδωσε συναρπαστικά αποτελέσματα. Ο καθηγητής Πούλος μελέτησε και τον θαλάσσιο χώρο μπροστά στο Δέλτα ενώ πολλές πληροφορίες, ιστορικές και λαογραφικές, βρέθηκαν στη βιβλιοθήκη της Ραψάνης με τη συνδρομή της βιβλιοθηκάριου, της κυρίας Πανταζή. Η δημιουργία του Δέλτα πηγαίνει αρκετές χιλιάδες χρόνια πίσω στον χρόνο, γεγονός που υποστηρίζεται και από αρχαιολογικά δεδομένα, όπως η παρουσία λιμένα (!!!) στο σημερινό Ομόλιο, που βρίσκεται πλέον σχετικά μακριά από τη θάλασσα, ενώ την περασμένη εκατονταετία άλλαξε τουλάχιστον δύο φορές η θέση των εκβολών του, με την τελευταία να έχει συμβεί στη δεκαετία του '50. Παραμένει όμως ανοικτό το ερώτημα στους γεωεπιστήμονες πότε και πώς βρήκε τη δίοδο προς τη θάλασσα ο Πηνειός ποταμός διά μέσου της σημερινής κοιλάδας των Τεμπών.
Η πρώτη ολοκληρωμένη μελέτη
Για κάτι που αρκετά αφαιρετικά σε ορισμένες περιπτώσεις ονομάζεται Δέλτα του ποταμού, η ομάδα των ελλήνων επιστημόνων, αποφασίζοντας να διερευνήσει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, έκανε το Δέλτα του Πηνειού το πρώτο στην Ελλάδα, που του έγινε μια ανάλυση, αρχίζοντας πραγματικά από το άλφα. Γιατί δεν είχε επιχειρηθεί ξανά στον ελλαδικό χώρο μια τόσο ολοκληρωμένη μελέτη, με βάση τις γεωλογικές, γεωμορφολογικές, φυσικο-χημικές, υδρογεωλογικές και παράκτιες ωκεανογραφικές διεργασίες που διαμορφώνουν και εξελίσσουν το Δέλτα σε σχέση - και αυτό έχει πολλή σημασία όπως θα δούμε - και με τις υφιστάμενες κοινωνικο-οικονομικές δραστηριότητες. Διότι η εκτίμηση του πόσο εύθραυστο είναι το περιβάλλον του Δέλτα, όταν υπάρχει εκεί και ανθρώπινη παρουσία, σε σχέση και με τα διάφορα σενάρια κλιματικής αλλαγής, θα δώσει και τη δυνατότητα να αναπτυχθούν στρατηγικές αντιμετώπισης των επιπτώσεών της αλλά και προσφορότερης εκμετάλλευσης (ή μήπως καλύτερα διαχείρισης;). Και ιδιαίτερα σε ό,τι έχει σχέση με το νερό. Που αποδείχθηκε πως ήταν η μεγαλύτερη πηγή ανησυχίας για τους κατοίκους της περιοχής, αφού όπου συναντούσαν τους ανθρώπους του Πανεπιστημίου τους ρωτούσαν σχεδόν με αγωνία αν, πού και σε ποιο βάθος βρήκαν νερό και αν είναι καλό (δηλαδή γλυκό). Εκτός όμως από το υδατικό ισοζύγιο μέσα από τις δοκιμασίες των τεσσάρων εποχών του χρόνου, μελετήθηκαν το χημικό φορτίο (ως δείκτες ρύπανσης) των επιφανειακών και υπόγειων νερών και το κατά πόσο απειλείται η δελταϊκή πεδιάδα.
Τεράστιες εκτάσεις στο δέλτα καλλιεργούνται για την παραγωγή ακτινιδίων, που όμως δυστυχώς απαιτούν αρκετά μεγάλες ποσότητες νερού.
Διότι εκεί όπου όλα φαίνονται ήσυχα και ακίνητα, οι μετρήσεις δείχνουν ερημοποίηση εδαφών, απώλεια ξηράς προς όφελος της θάλασσας, διείσδυση του θαλασσινού νερού στο ποτάμι. Και να μη φανταστούμε καλύτερα τι θα γίνει ως το 2100, σε σχέση με τις παραθεριστικές κατοικίες, που βρίσκονται σε πολύ μικρή απόσταση από τη θάλασσα, εξαιτίας της αναμενόμενης ανόδου της στάθμης της, περί το μισό μέτρο, σύμφωνα με τα συντηρητικά σενάρια της έκθεσης (2013) της Παγκόσμιας Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή. Ενώ οι νέες κατοικίες που προστίθενται αγνοούν τη Συνθήκη της Βαρκελώνης (από το 2012), που θέλει μια ζώνη 100 μέτρων ελεύθερη από κάθε δόμηση, αν και η Ελλάδα δεν την έχει ψηφίσει ακόμη.
Δέλτα Πηνειού
(''Κλικ'' επί των εικόνων για ''άνοιγμα'' )
Δέλτα Πηνειού
(''Κλικ'' επί των εικόνων για ''άνοιγμα'' )
Με την πλάτη στη θάλασσα
Το τοπίο μέσα στο Δέλτα του Πηνειού διαφέρει στα διάφορα σημεία του. Υπάρχει μια αμμώδης παραλία σε μήκος 18 χιλιομέτρων, δημιουργημένη από τις προσχώσεις του ποταμού και τα θαλάσσια ρεύματα, καταλήγοντας σε αμμόλοφους, σκηνικό ιδανικό για το γύρισμα ταινίας με ανθρώπους να ταλαιπωρούνται στην καυτή άμμο από τη ζέστη και τα... πάθη τους. Μόνον που οι αμμόλοφοι αυτοί δεν θα υπάρχουν σε λίγο αφού η άμμος είναι πλέον και αυτή ένα με πολλούς τρόπους εμπορεύσιμο υλικό, εκτός από οικοδομικό. Ελάχιστα μέτρα πιο μέσα από το κύμα η επέλαση των ανθρώπων είναι έκδηλη, αν κρίνεις από τα μόνιμα παραθεριστικά καταλύματα. Εκεί που το 1979 δεν υπήρχε ψυχή στο παραλιακό μέτωπο του Δέλτα, από το 2003 η ακτογραμμή είναι πυκνοκατοικημένη. Ετσι, περίπου το 10% της όλης επιφάνειας έχει καταληφθεί από τους ανθρώπους (ή τις κατασκευές τους) ενώ το 60% περίπου είναι καλλιεργημένο.
Εκεί δεσπόζουν οι αμέτρητες καλλιέργειες για την παραγωγή ακτινιδίου, ενός φυτού που απαιτεί πολύ και καθαρό νερό. Αν βρεθείς Νοέμβριο στην περιοχή θα εντυπωσιαστείς από την κυκλοφορία των τριαξονικών φορτηγών που φορτώνονται ως επάνω, με την παραγωγή να φεύγει σχεδόν ολοκληρωτικά για έξω. Ακόμη πιο μακριά από τη θάλασσα, πλησιάζοντας προς τα βουνά, που κλείνουν γύρω τον ιδανικό αυτό χώρο, ακολουθώντας το ποτάμι, φθάνεις μέχρι την κοιλάδα των Τεμπών. Οπως αναφέρεται από την ομάδα μελέτης της περιοχής: ''Ο Πηνειός είναι ο τρίτος μεγαλύτερος ποταμός της Ελλάδας και αναπτύσσεται στο ανατολικό τμήμα της Κεντρικής Ελλάδας με έκταση που ξεπερνά τα 10.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Αποστραγγίζοντας το μεγαλύτερο μέρος της υδρολογικής λεκάνης της Θεσσαλίας διέρχεται από την κοιλάδα των Τεμπών μεταξύ των ορέων Ολύμπου στα βόρεια και Οσσας στα νότια''.
Οικολόγοι, γεωλόγοι, γεωφυσικοί, ένα πράγμα!
Την περιπλάνηση με το ειδικά διαμορφωμένο για τις μετρήσεις αλλά εξαιρετικά άβολο για τους ανθρώπους ημιφορτηγό του Πανεπιστημίου Αθηνών μέσα στον καυτό ήλιο δεν θα την έλεγες και απόλαυση. Επρεπε, στα επιλεγμένα σημεία από τον επικεφαλής της γεωφυσικής ομάδας επίκουρο καθηγητή Γ. Αλεξόπουλο, που ήταν πάντα μαζί τους, να κατεβαίνουν όλοι παίρνοντας στα χέρια και όλα τα βαριά όργανα μετρήσεων, τους πασσάλους συν τα καρούλια με τα καλώδια. Στη συνέχεια καθηγητής και μεταπτυχιακοί φοιτητές, όλοι αδιακρίτως, να ακροβολίζονται μέσα στους αγρούς δημιουργώντας με τα καλώδια ρόμβους με πλευρές 40 μέτρων περίπου και στο κέντρο, με τη βοήθεια των ενδείξεων για την τάση και το ηλεκτρικό ρεύμα που περνάει και μέσα από το έδαφος, να βρίσκεις την ειδική αντίστασή του στο σημείο εκείνο, ως και 250 μέτρα κάτω. Ψηλαφώντας έτσι το προφίλ του υπεδάφους, τη διαστρωμάτωση των αποθέσεων του ποταμού αλλά και το πού και αν υπάρχει το πολύτιμο νερό. Μετά, μάζεμα ξανά όλων αυτών, και με το αυτοκίνητο να διαμαρτύρεται για τη δοκιμασία, στο επόμενο σημείο. Σε κάποια δεν υπήρχε ψυχή γύρω και ο μόνος αντίπαλος ήταν ο καυτός ήλιος, η δίψα, η έλλειψη τουαλέτας και η πείνα που είχε αρχίσει να κυριεύει τουλάχιστον εμένα. Σαν να ήταν το σενάριο κάποιας ταινίας το όλο σκηνικό της περιπλάνησης στο Δέλτα του Πηνειού. Μου θύμισε λίγο έργα του μακαρίτη Σταύρου Τορνέ, την Καρκαλού ίσως και τον Ντανίλο Τρέλες.
Σε άλλες περιπτώσεις όμως, εκεί όπου γύρω υπήρχαν και οι φυτείες με τα ακτινίδια, έπρεπε να πάρεις την άδεια από τους ντόπιους. Που όμως, λίγοι ευτυχώς, από αυτούς, έχοντας παρεξηγήσει τις διαδικασίες της έρευνας όπως γινόταν, έδειχναν μιαν απροθυμία να αφήσουν την ομάδα να κάνει μετρήσεις στο επιλεγμένο από πριν σημείο. Οπως κατάλαβα, πριν από τους γεωλόγους και τους γεωφυσικούς είχαν προηγηθεί κάποιοι οικολόγοι. Που, παρατηρώντας ίσως πως είχε αυξηθεί υπερβολικά ο πληθυσμός των αρουραίων στην περιοχή, είχαν ελευθερώσει έναν αριθμό φιδιών. Αυτό δεν άρεσε στους ανθρώπους που καλλιεργούσαν στο Δέλτα και όταν εμφανίστηκαν οι γεωλόγοι, τους θεώρησαν «ένα πράγμα» με τους οικολόγους και φοβήθηκαν ότι μια νέα... φιδοπαρτίδα θα ακολουθούσε. Παρά τις εξηγήσεις και τις διαβεβαιώσεις, είχε βγει και η φήμη ότι τα ξύλινα κιβώτια (με τα όργανα γεωφυσικής υπεδαφικής μέτρησης) είχαν μέσα τα φίδια! Οπότε η δυσπιστία ήταν διάχυτη. Το πιο αστείο που άκουσα με τα αφτιά μου ήταν η φράση: «Οχι, μην μπείτε εδώ σε αυτό το χωράφι γιατί θα σας κάψει ο ήλιος». Ως τις οκτώ το βράδυ πάντως εμείς γυρίζαμε πάνω - κάτω στο Δέλτα. Και όπως κατάλαβα, η ομάδα έτρωγε μία φορά το πρωί και μία το βράδυ, μετά από 12 ωρών αδιάκοπη παραμονή έξω στο πεδίο. Μετά το φαγητό, επεξεργαζόταν τις εντυπώσεις της ημέρας, καθοριζόταν το πρόγραμμα της επομένης και ένας ύπνος, ως το επόμενο πρωί, ήταν το μόνο ζητούμενο. Και όλο αυτό διαρκούσε αρκετές ημέρες κάθε φορά. Μεταξύ των ετών 2013 και 2015 έγιναν 14 παρόμοιες αποστολές.
Στις πίσω τους σελίδες
Η έρευνα πεδίου κράτησε για περισσότερο από δύο χρόνια και οι ερευνητές έζησαν και τις τέσσερις εποχές. Και όταν ο ήλιος έκαιγε την περιοχή, και όταν τα κουνούπια μετά τις φθινοπωρινές βροχές γίνονταν ανυπόφορα και όταν η χειμωνιάτικη βροχή και η λάσπη δεν σε άφηναν να κάνεις βήμα. Βέβαια βλέπεις την κοιλάδα των Τεμπών όπως δεν την έχει δει ο περαστικός επιβάτης του ΙΧ, του τρένου ή του λεωφορείου και είναι αλήθεια πως η εντύπωση από την ομορφιά της σε συνοδεύει αρκετά μετά αφού έχεις φύγει από εκεί. Το χειρότερο είναι πως όταν θέλησαν να παρουσιάσουν τα πρώτα εμπεριστατωμένα αποτελέσματα των ερευνών τους στους κατοίκους της περιοχής, ελάχιστοι ήταν στην αίθουσα του Δημαρχείου εκείνο το Σάββατο, Νοέμβριο του 2015, στον Πυργετό. Η μη προσέλευση σε μεγάλο βαθμό αποδόθηκε στο ότι ήταν η περίοδος συγκομιδής των ακτινιδίων (οπότε στη συνάντηση: Επιστήμη - Γεωργικές ασχολίες για το εισόδημα, σημειώθηκε 2). Ετσι, τα όσα πολύ χρήσιμα για το παρόν και το μέλλον είχαν να πουν οι πολυάριθμοι επιστήμονες, οι εμπλεκόμενοι στην εφαρμοσμένη αυτήν έρευνα, άκουσαν οι τοπικοί ιθύνοντες και λιγοστοί κάτοικοι της περιοχής, ενώ πριν από λίγες ημέρες κλείστηκαν οριστικά στις σελίδες των παραδοτέων του έργου, πίσω από τους μακρόσυρτους τίτλους και τις ευχές.
Το Δέλτα του ποταμού Πηνειού είναι αλήθεια πως προσφέρει πολλές δυνατότητες μιας καλύτερης ζωής στους κατοίκους της περιοχής. Αρκεί να καταφέρουν να διαχειριστούν όλο αυτό το σύστημα που για ευκολία αλλά χωρίς πολύ σεβασμό στην οντότητά του ο άνθρωπος το αποκαλεί «Φύση». Θα το κάνουν όμως; Γιατί, όπως φαίνεται από τα γραπτά, που μένουν αλλά πολλές φορές δεν αξιοποιούνται, χρειάζονται για αυτό και κάποιες θυσίες.
Το ερευνητικό έργο έχει τον κωδικό DAPHNE (MIS:375908) και τίτλο: «Διερεύνηση των Επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής στα Ποτάμια Δέλτα: Εφαρμογή στην περίπτωση του Δέλτα του Ποταμού Πηνειού» της Πράξης ΘΑΛΗΣ του Επιχειρησιακού Προγράμματος Εκπαίδευση & Διά Βίου Μάθηση του Υπουργείου Παιδείας, Ερευνας & Θρησκευμάτων. Και τα αποτελέσματα βρίσκονται στη διεύθυνση: thalis-daphne.geol.uoa.gr.
Δυσοίωνες προβλέψεις
Στην παρουσίαση που έγινε προς τους ενδιαφερόμενους κατοίκους της περιοχής τον Νοέμβριο στον Πυργετό, αν και δεν συμμετείχε άμεσα στις εργασίες πεδίου, είχε προσκληθεί και ο καθηγητής της Κλιματολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας κ. Π. Νάστος. Ηταν κάτι ανάμεσα σε... λαμπερό προσκεκλημένο και άγγελο-εξάγγελο που ήλθε από μακριά φέρνοντας και από αλλού όχι και τόσο καλά μαντάτα. Διότι, με βάση στοιχεία πενήντα ετών, από το 1951 ως το 2000, από 28 μετεωρολογικούς σταθμούς παρατήρησης, είχε να πει σε όσους είχαμε βρεθεί εκείνη την ημέρα στην καθαρά γεωργική αυτή κωμόπολη ότι τα νέα για το μέλλον δεν ήταν καλά. Η Ανατολική Ελλάδα, και μέσα σε αυτήν περιλαμβανόταν και η περιοχή του Δέλτα που αντίκριζε τη θάλασσα, θα γνωρίσει στο μέλλον, φθάνοντας η πρόβλεψη ως και το 2100, μια ελάττωση των βροχοπτώσεων από 5% ως 10%, που μάλιστα μπορεί να πέφτουν με αρκετά μεγάλη ένταση σε μικρό χρονικό διάστημα. Επιπλέον, μπορεί να ανέβει η μέση θερμοκρασία από τους 14,1 στους 17,7 βαθμούς Κελσίου, συμβάλλοντας στην υποβάθμιση του εδάφους εκεί. Αρα επίκειται μια χειροτέρευση του κλίματος με επιπτώσεις στη ζωή των κατοίκων και στη γεωργική παραγωγή.
Τα δύσκολα συμπεράσματα
-Αυτή τη στιγμή η περιοχή ανήκει σε τρεις διαφορετικούς δήμους (Αγιάς, Τεμπών και Ανατολικού Ολύμπου) ενώ θα ήταν καλύτερο να υπήρχε ένας φορέας διαχείρισης του Δέλτα όπως γίνεται στον ποταμό Εβρο.
-Στη γενικότερη διαχείριση των νερών του Πηνειού, που ξεκινάει από τα Αγραφα, θα έπρεπε να λαμβάνονται υπόψη και οι ανάγκες της δελταϊκής περιοχής. Π.χ. αν κάποια στιγμή συστηματοποιηθεί η εμφιάλωση των νερών στις πηγές, η ποσότητα θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε η μείωση της ροής να μην προξενήσει κατάρρευση στις καλλιέργειες αλλά και προβλήματα στους αλιείς της περιοχής.
-Μιας περιοχής με καλλιέργειες ακτινιδίου που απαιτούν πολύ και καθαρό νερό (καινοτόμες καλλιέργειες αναζητούνται πάντως). Ευτυχώς, προς το παρόν, όπως έδειξαν οι μετρήσεις των ερευνητών, υπάρχουν στα Τέμπη πηγές νερού που συμβάλλουν στην ανανέωση του ποταμού καθώς αυτός μπαίνει στην περιοχή του Δέλτα.
-Θα πρέπει να τεθεί φραγμός στην οικιστική βουλιμία στις παραλίες αλλά και να εμποδιστεί η ερημοποίηση, δηλαδή να προσεχθεί η υποβάθμιση του εδάφους ώστε να μπορεί να συντηρήσει τη βλάστηση.
-Να σταματήσει το πρόχειρο μπάζωμα της κοίτης με πρόχειρα αναχώματα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού για να ποτίζονται επιπλέον εκτάσεις και να δημιουργηθεί σύστημα ροοφρακτών.
Γαλδαδάς 'Αλκης
17/04/2016
http://www.tovima.gr/science/article/?aid=792795
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ - ΠΗΓΕΣ
(*) Απόσπασμα από το βιβλίο του Ανδρέα Καρκαβίτσα "Ο ΖΗΤΙΑΝΟΣ"
(**) Ποίημα ''Πηνειός'' του Ηλία Κεφάλα.
Συλλογή:''Τα µνήστρα της Αβύσσου'', 2003
(Οι ''υπογραμμίσεις'' -χρώμα,μέγεθος γραμματοσειράς και οι εικονογραφήσεις - με εικόνες από το World Wide Web-στις αναρτήσεις γίνονται με ευθύνη του blogger.
Στο αρχικό πρωτότυπο κείμενο παραπέμπεστε μέσω των επισυναπτόμενων ενεργών συνδέσμων)
Στο αρχικό πρωτότυπο κείμενο παραπέμπεστε μέσω των επισυναπτόμενων ενεργών συνδέσμων)