Η πολιτική σημασία της επίσκεψης του Πάπα στην Αίγυπτο

 Egypt's President Sisi & Pope Francis.

 Pope Francis, & Pope Tawadros II, spiritual leader of Egypt's Orthodox Christians.  

 Pope Francis & Egyptian Grand Imam of al-Azhar Mosque Sheikh

Η επίσκεψη που πραγματοποίησε ο Πάπας Φραγκίσκος την Παρασκευή και το Σάββατο στην Αίγυπτο, πολυπληθέστερη χώρα της Μέσης Ανατολής και έκτη μεγαλύτερη του κόσμου σε μουσουλμανικό πληθυσμό, ήταν ένα εγχείρημα υψηλού ρίσκου. Ορισμένοι μάλιστα την αποτιμούν ως δυνάμει ιστορικό γεγονός.

Το ρίσκο δεν συνίστατο μόνο στο ζήτημα της ασφάλειας, σε μία συγκυρία κατά την οποία είναι νωπές οι επιθέσεις των τζιχαντιστών εναντίον Κοπτικών Ναών στην Αλεξάνδρεια και την Τάντα την Κυριακή των Βαϊων με 45 νεκρούς.

Πολύ μεγαλύτερο ήταν το πολιτικό ρίσκο, με την έννοια ότι ο Πάπας έπρεπε ταυτόχρονα να καταφερθεί εναντίον όσων παίζουν το χαρτί της "σύγκρουσης της θρησκειών”, να υπεραμυνθεί των δικαίων των δοκιμαζόμενων χριστιανικών κοινοτήτων της περιοχής, να ενθαρρύνει τις ισλαμικές αρχές της Αιγύπτου στον διάλογο που δηλώνουν ότι επιδιώκουν με τον έξω κόσμο και να στηρίξει στην μάχη κατά των τζιχαντιστών τον πρόεδρο Sisi (που ήρθε στα πράγματα το 2013 μετά από ανατροπή της κυβέρνησης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας), χωρίς ταυτόχρονα να αφεθεί να γίνει διαφημιστής ενός καθεστώτος το οποίο στηρίζεται στον στρατό και καταγγέλλεται για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Στον ακροβατικό αυτό στόχο, ο προκαθήμενος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας μπόρεσε να ανταποκριθεί συνδυάζοντας την θετική δημοσιότητα που ήδη τον συνοδεύει και τις επανειλημμένες αναφορές του στο Ισλάμ ως "θρησκεία της ειρήνης”, με αρκετά ευθείες εκκλήσεις προς τους οικοδεσπότες του για καθαρότερο διαχωρισμό θρησκείας και πολιτικής και για περισσότερη ειλικρίνεια ως προς την ειρηνική και ισότιμη συνύπαρξη διαφορετικών θρησκευτικών κοινοτήτων.

Το ερώτημα της ειλικρίνειας είναι το σημαντικότερο. Διότι ο μεν στρατάρχης Sisi έχει αυτοαναγορευθεί σε προστάτη της Κοπτικής μειονότητας των 9 εκατ. πιστών (καθιερώνοντας, χαρακτηριστικά, την πρακτική να παρακολουθεί την χριστουγεννιάτικη λειτουργία στον Πατριαρχικό Καθεδρικό Ναό), ωστόσο αυτό δεν μπορεί να παραγράψει ούτε την εν γένει καταπιεστική πολιτεία του, ούτε την κρατική ενθάρρυνση κατά καιρούς στην στοχοποίηση των θρησκευτικών μειονοτήτων. Και όμως, η επίσκεψη του Πάπα γίνεται αντιληπτή στους κυβερνητικούς κύκλους του Καϊρου ως "πλυντήριο” ή και ως έναυσμα για την προώθηση του θρησκευτικού τουρισμού προς την ταραγμένη Αίγυπτο.

Ο δε Ahmad al-Tayeb, ιμάμης του Αλ Αζχάρ του Καϊρου, της αρχαιότερης και μεγαλύτερης θεολογικής σχολής του ισλαμικού κόσμου, ο οποίος και προσκάλεσε τον Πάπα, όπως και τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, με την ευκαιρία διαθρησκειακού συνεδρίου, αποκηρύσσει όλο και πιο ηχηρά τη βία, όμως η διδακτέα ύλη του ιδρύματός του είναι απαρχαιωμένη και ασύμφωνη με έναν πλουραλιστικό κόσμο.

Μάλιστα, με την ανάμιξη και χρηματοδότηση της Σαουδικής Αραβίας η μουσουλμανική θεολογία που καλλιεργείται πλέον στην Αίγυπτο είναι πολύ πιο συντηρητική από οποτεδήποτε στην ιστορία. Το αποτέλεσμα είναι οι περισσότεροι Αιγύπτιοι πολίτες να θεωρούν, σύμφωνα με έρευνα του αμερικανικού Pew Research Centre, ότι η σαρία πρέπει να είναι ο νόμος του κράτους (74%), ότι τα θέματα οικογενειακού δικαίου πρέπει να κρίνονται από θρησκευτικά δικαστήρια (95%) και ότι η αποστασία από το Ισλάμ πρέπει να τιμωρείται με τη θανατική ποινή (86%).

Βήματα μεγαλύτερης "ισλαμοποίησης της κοινωνίας” είχαν γίνει και στα τελευταία χρόνια της κυριαρχίας του Hosni Mubarak, σε αναζήτηση αποτελεσματικότερης νομιμοποίησης της αμφισβητούμενης εξουσίας του. Είναι χαρακτηριστικό ότι την Πρωτοχρονιά του 2011, λίγες εβδομάδες πριν από την πτώση του Mubarak, είχε σημειωθεί τρομοκρατική επίθεση με 23 νεκρούς εναντίον Κοπτικής εκκλησίας στην Αλεξάνδρειας. Ο τότε Πάπας Βενέδικτος Ιστ' καταδίκασε με μήνυμά του την επίθεση και εξέφρασε τη συμπαράστασή του στους πληγέντες – όμως η αιγυπτιακή κυβέρνηση καταδίκασε την "ανάμιξη στις εσωτερικές της υποθέσεις” και ανακάλεσε τον πρεσβευτή της στην Αγία Έδρα, ενώ και το Αλ Αζχάρ διέκοψε τον διάλογό του με το Βατικανό.

Είναι σημείο των καιρών ότι πλέον, όταν ο Πάπας Φραγκίσκος μεταφέρει το ίδιο μήνυμα, βρίσκει ευήκοα ώτα. Κατά τον βατικανολόγο δημοσιογράφο John L. Allen αυτή η αλλαγή στάσης οφείλεται σε μετατοπίσεις στην αιγυπτιακή κοινωνία: η αποτυχία της διακυβέρνησης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και η κόπωση από τις επιθέσεις των τζιχαντιστών στο Σινά και αλλού έχουν δημιουργήσει μια διάθεση περισσότερο για αυτοκριτική παρά για δαιμονοποίηση της Δύσης. Το ότι ο Πάπας Φραγκίσκος βρήκε την κατάλληλη γλώσσα για να απευθυνθεί σε αυτό τον κόσμο καθιστά κατά τον Allen την επίσκεψη στην Αίγυπτο δυνάμει ιστορική. 

Του Κώστα Ράπτη
1/5/2017