Προκλήσεις και απαντήσεις στην ταραγμένη Μέση Ανατολή: Τι αλήθεια κάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση;

A handout picture shows members of the Syrian army. 
FILE PHOTO. EPA, SANA HANDOUT, EDITORIAL USE ONLY

Η ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής παράγει σήμερα πόλεμο, τρομοκρατία, διασυνοριακή ανασφάλεια και συγκρούσεις που δεν προέρχονται ούτε από κρατικές δομές ούτε από την έλλειψη ισχυρών κρατικών δομών. Έχουμε διαδοχικές στρατιωτικές επεμβάσεις.

Κατά χρονολογική σειρά:

Πρώτον: Την στρατιωτική εισβολή στο Ιράκ το 2003 από τις ΗΠΑ και την «Συμμαχία των πρόθυμων», μεταξύ των οποίων οι Εταίροι μας της «Νέας Ευρώπης» και της Διακήρυξης του Βίλνιους.

Δεύτερον: στην Λιβύη το 2011 –τον χορό θυμίζω έσυρε κυρίως η Γαλλία– και προθύμως ακολούθησαν το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιταλία. Ισχυροποιήθηκε βέβαια με την συμμετοχή των ΗΠΑ. Αναλυτικά και διεξοδικά για την Λιβύη γράφω στην επόμενη ενότητα.

Εδώ και έξι χρόνια όμως έχουμε, ακόμη και την στιγμή αυτή, μια ασταθή, ευμετάβλητη και ασυνεπή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του ΝΑΤΟ, του ΟΗΕ και των ΗΠΑ στην Συρία χωρίς καθαρό στρατηγικό στόχο.

Για να μην ανησυχήσει κάποιος, ευχαρίστως περιλαμβάνω και την Ρωσία. Άλλωστε, η ρωσική πολιτική τόσο στη Λιβύη το 2011, όσο και τώρα στην Συρία ούτε μονολιθική ήταν, ούτε ευθύγραμμη.

Αν όμως θελήσουμε να κάνουμε μια συνολική αποτίμηση των συνεπειών της παρεμβατικής και επεμβατικής πολιτικής της Ρωσίας στην άμεση γειτονιά της, δεν μπορούμε παρά να λάβουμε σοβαρά υπόψη την πολιτική των «τετελεσμένων γεγονότων» στην Ουκρανία και στην Κριμαία. Επίσης, το καλοκαίρι του 2008 στην Γεωργία μετά από τις επιπόλαιες ενέργειες του Μιχαήλ Σαακασβίλι.

Μια λέξη ακόμη για την Ρωσία

Στην πραγματικότητα, η Μόσχα είναι εκείνη που εφήρμοσε το λεγόμενο «Δόγμα Κόλιν Πάουελ» κατά την στρατιωτική της επέμβαση στην Συρία. Είναι η μόνη χώρα που θα μπορούσε να ισχυρισθεί –όπως το έπραξε ήδη– ότι μέχρι στιγμής πέτυχε τους στόχους της.

Όμως, πουθενά στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής δεν έχουμε ακόμη δει το τέλος.

Να διορθώσω. Αν θεωρήσουμε ότι είμαστε σήμερα στο τέλος, είμαστε ικανοποιημένοι από το αποτέλεσμα των δικών μας ενεργειών και πρωτοβουλιών; Το σήμερα παρέχει μεγαλύτερη ασφάλεια στην Ευρώπη και στις χώρες της σε σχέση με το χθες;

Διότι δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι κάποιος μεγαλοφυής Ευρωπαίος ηγέτης σχεδίασε για παράδειγμα τόσο καλά το σημερινό χάος στη Λιβύη, στη Συρία, στην Υεμένη και στο Ιράκ με στόχο να αποσταθεροποιήσει όχι μόνο τα θεμέλια και τους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και την ίδια την χώρα του.

Τα αποτελέσματα είναι ορατά. Οι συνέπειες οδυνηρές. Μια άνευ προηγουμένου διασπορά των λεγόμενων ασύμμετρων απειλών.

Οι απειλές έχουν έναν κοινό παρονομαστή. Αντιστοιχία αντι-δυτικών και στην πράξη αντι-ευρωπαϊκών απειλών, λόγων και πράξεων. Αιματοχυσία, ευτελισμός της ανθρώπινης ζωής, τρομοκρατία και απάνθρωπη συμπεριφορά.

Οι προσφυγικές ροές έφεραν δυστυχώς στην επιφάνεια την κρυφή πλευρά της Ευρώπης. Θεμελιώδεις αξίες μας παραμερίστηκαν, ειδικά σε σχέση με συγκεκριμένες πτυχές της πολιτικής του Πρόεδρου Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκία.

Κανείς, δυστυχώς κανείς, ηγέτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν θεώρησε χρήσιμο και σκόπιμο να επαναλάβει, έστω χαμηλόφωνα, τα λόγια που χρησιμοποίησε ο Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα για την Τουρκία του Ερντογάν, στις 2 Απριλίου 2016. Συνοψίζονται στη φράση «ανησυχώ διότι τα πλήγματα κατά των Μέσων Ενημέρωσης μπορούν να οδηγήσουν την Τουρκία σε προβληματικό δρόμο».

Παραθέτω το ακριβές απόσπασμα των παρατηρήσεων του Μπαράκ Ομπάμα. Θεωρώντας ότι είναι η πιο προωθημένη δημόσια κριτική του Λευκού Οίκου προς Πρόεδρο της Τουρκίας εδώ και αρκετά χρόνια:
«There are some trends in Turkey that I’ve been troubled with… I’m a strong believer in the freedom of the press. I’m a strong believer in the freedom of religion. I’m a strong believer in rule of law and democracy… There is no doubt that President Erdoğan has repeatedly been elected through a democratic process. But I think, the approach that they’ve [Erdoğan] been taking towards the press is one that could lead Turkey down a path that is very troubling».
«Υπάρχουν μερικές τάσεις στην Τουρκία οι οποίες με ενοχλούν… Είμαι ένθερμος υποστηρικτής της ελευθερίας του Τύπου. Είμαι ένθερμος υποστηρικτής της ελευθερίας του θρησκεύεσθαι. Είμαι ένθερμος υποστηρικτής του κράτους Δικαίου και της Δημοκρατίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Πρόεδρος Ερντογάν έχει επανειλημμένα εκλεγεί με δημοκρατικές διαδικασίες. Πιστεύω, εν τούτοις, ότι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει τον Τύπο θα μπορούσε να οδηγήσει την Τουρκία σε έναν δρόμο που είναι πολύ προβληματικός».
Επιπλέον, οι Ευρωπαϊκές Συνθήκες και Συμβάσεις υποτάχθηκαν στις εσωτερικές πολιτικές σκοπιμότητες και αντικαταστάθηκαν από την πολιτική των Εθνικών Τειχών, Συρματοπλεγμάτων και Σημαιών.

Να σημειώσουμε, επίσης, ότι πληθαίνουν οι φωνές, των Ηνωμένων Εθνών συμπεριλαμβανομένων, που διαμαρτύρονται και μέμφονται την Γηραιά μας Ήπειρο διότι οι Διεθνείς Συμβάσεις για την ιδιότητα του πρόσφυγα καταπατήθηκαν.

Τέλος, οι αντίπαλοι της Ενωμένης Ευρώπης, δηλαδή ο νεοναζισμός ή νεοφασισμός και ο εθνικισμός, φοβούμαι ότι έχουν ήδη κερδίσει μία πρώτη μάχη. Εδώ, στο μέτωπο της δικής μας «Ευρώπης των αξιών».

Ως προς το σημείο αυτό, εύχομαι και ελπίζω να διαψευσθώ. Θα ήμουν ευτυχής.

Βλέποντας τα πράγματα όπως έχουν εξελιχθεί σήμερα, νιώθω ότι η λεγόμενη «Αραβική Άνοιξη» δεν είναι μια μόνο χαμένη ιστορική ευκαιρία για τους Άραβες. Είναι κυρίως μια μεγάλη ευκαιρία που χάθηκε για την Ευρώπη κυρίως, αλλά και τις ΗΠΑ.

Ξεκίνησε σαν μια αμφισβήτηση των αραβικών δικτατοριών, τυράννων και των καθεστώτων, από τους ίδιους τους Άραβες. Η «θρησκευτική χροιά» των διαδοχικών εξεγέρσεων αποτέλεσε τον κινητήριο μοχλό και τον συνδετικό κρίκο. Πέραν και εκείθεν των συνόρων.

Σκέφτομαι ότι ήταν η πρώτη φορά μετά τη δημιουργία του «αραβικού εθνικισμού» στην δεκαετία του 1950, που ο στόχος των εξεγέρσεων και επαναστάσεων δεν ήταν η Ευρώπη, οι ΗΠΑ και το Ισραήλ.

Η συνέχεια μάς είναι γνωστή. Την αισθανόμαστε. Μας ακουμπάει. Μας επηρεάζει.

Οι άνευ προηγουμένου μαζικές ροές πληθυσμών –προσφύγων και μεταναστών– προς την Ευρωπαϊκή ακτογραμμή δεν είναι η αφορμή. Είναι η συνέπεια. Είναι και αποτέλεσμα –όχι αποκλειστικό– και της βασικής ανεπάρκειας της Ευρωπαϊκής πολιτικής.

Η μια πολιτική των Βρυξελλών, μέσω των Υπουργών Εξωτερικών, προωθεί στο Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων «πολιτικούς στόχους», χωρίς κατά κανόνα να έχει εξασφαλίσει την Επόμενη Ημέρα.

Η άλλη ετεροχρονισμένα διερωτάται, σκέπτεται, διασκέπτεται και συσκέπτεται στο Συμβούλιο των Υπουργών Μετανάστευσης και Εσωτερικών, για τη διαχείριση των «παράπλευρων συνεπειών».

Έχουμε επανειλημμένα δει ανεπάρκεια και καθυστέρηση στη διάγνωση των κινδύνων και των απειλών, ανεπάρκεια στη λήψη της κατάλληλης, της σωστής απόφασης και, βέβαια, ανεπάρκεια των μέσων.

Στην πραγματικότητα έχουμε ανεπάρκεια πολιτικής και μετακινούμενους στόχους χάριν κυρίως της εσωτερικής πολιτικής συγκεκριμένων κρατών-μελών.

Υπογραμμίζω, επίσης, την δραματική απουσία της κοινής και ενιαίας εξωτερικής πολιτικής που να διαμορφώνεται σε ψηλό κοινό παρονομαστή. Όχι στον χαμηλότερο, όπως σήμερα συμβαίνει.

Όσο αυτή η ανεπάρκεια διατηρείται, τόσο η πολιτική εμβέλεια και η εμβέλεια της πολιτικής συγκεκριμένων χωρών-μελών της ΕΕ θα υπερέχει της πολιτικής του συνόλου. Αν υποθέσουμε ότι στην σημερινή συμπεριφορά και της Ένωσης υπάρχουν τόσο το «μέρος» όσο και το «όλον».

Ισχυρίζομαι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση που ανδρώθηκε μέσα από διαδοχικές κρίσεις και συγκρούσεις στόχων και συμφερόντων των κρατών-μελών δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει, και ακόμη λιγότερο να λύσει, τις κρίσεις που εξελίσσονται στο σύνολο των περιοχών της άμεσης γειτονίας της. Από την Ρωσία και την Ουκρανία μέχρι τον Περσικό Κόλπο.

Παρότι οι σημερινοί συσχετισμοί δυνάμεων στην Ευρώπη με προβληματίζουν και με ανησυχούν, εντούτοις η διέξοδος είναι μόνο μία. Αναθεώρηση και εκσυγχρονισμός των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν είναι παράξενο ότι το ΝΑΤΟ, με την ομόθυμη στήριξη της ΕΕ, έχει ανακτήσει πλήρως τον ρόλο του στην Μεσόγειο.

  Του πρέσβη επί τιμή Αλέξανδρου Π.Μαλλιά


Το κείμενο αυτό είναι προσαρμογή από το βιβλίο μου “Όραματα και Χίμαιρες-διαδρομές ενός διπλωμάτη (Ι.ΣΙΔΕΡΗΣ,2016)



 9/6/2017