Δύο βήματα μπρος, ένα και ενενήντα πίσω
Είναι κοινός τόπος ότι η ελληνική Δημόσια Διοίκηση αποτελεί το απόλυτο βαρίδι στην αναπτυξιακή διαδικασία. Ως εκ τούτου, θα έπρεπε να είναι στο κέντρο των όποιων μεταρρυθμίσεων. Είναι αληθές πως υπέστη μεγάλο κόστος από τις αλλαγές. Υπάρχει έστω και ένας (φαντάζομαι εκτός από τον αρμόδιο υπουργό), ο οποίος να υποστηρίζει ότι έχει επέλθει ποιοτική αλλαγή;
Ακόμη σήμερα, οι επιλογές για τους επικεφαλής σε κρίσιμες κρατικές θέσεις γίνονται με προσωπικά, φιλικά και κομματικά κριτήρια. Είμαι ίσως ο μοναδικός ο οποίος θεωρεί ότι αυτό δεν πρόκειται να μεταβληθεί, όπως δεν μεταβλήθηκε από την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Η λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης, αν δεν έχει χειροτερέψει, έχει παραμείνει τουλάχιστον στο ίδιο επίπεδο.
Στην Ελλάδα, με βάση το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, επιτεύχθηκε μόνο η ποσοτική μείωση του εισοδήματος (25%) και κατ’ αναλογία η μείωση των εισοδηματικών κριτηρίων (30-40%). Επίσης, επιτεύχθηκε μείωση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων, λόγω του σπασίματος της φούσκας που είχε δημιουργηθεί μέσω του δημόσιου δανεισμού. Φούσκα, η οποία δεν μπορούσε πλέον να αναχρηματοδοτηθεί.
Αναζητάμε το οικείο
Η παραγωγική βάση της οικονομίας, όμως, αφέθηκε στο έλεος των συνεπειών αυτών των επιλογών, χωρίς καμία κατεύθυνση, χωρίς καμία καθοδήγηση, χωρίς κανένα προσανατολισμό, χωρίς καμία βοήθεια, να βρει μόνη της το δρόμο της διεξόδου. Σύμφωνα με όσα ισχύουν σε όλες τις θεσμικές (αλλά και φυσικές) οντότητες, αν δεν υπάρξει σχέδιο και καθοδήγηση αυτό που θα αναζητήσουν οι περισσότερες από αυτές τις οντότητες είναι το οικείο, το γνωστό, θα πορευτούν όπως επί χρόνια έχουν συνηθίσει.
Όλοι γνωρίζουμε ποιο είναι το οικείο στην ελληνική οικονομία. Άλλωστε, το ζούμε παρατηρώντας τα δεκάδες καφέ, αρτοποιεία, σουβλατζίδικα, επισκευές οικιακών συσκευών κτλ, που κατακλύζουν τις κεντρικές περιοχές της Αθήνας και όχι μόνο. Αξίζει να ρίξουμε μια ματιά στις επενδύσεις της οικονομίας ανά κλάδο για να το εμπεδώσουμε και στατιστικά.
Ο μόνος κλάδος που παρουσιάζει θετικές καθαρές επενδύσεις αφορά στις Λοιπές υπηρεσίες. Σ’ αυτό τον κλάδο καταγράφονται επισκευές συσκευών και ειδών προσωπικού και οικιακού εξοπλισμού, καθαριστήρια, κομμωτήρια/κουρεία, κέντρα αισθητικής, γυμναστήρια, γραφεία κηδειών, καθώς και παντός είδους δραστηριότητες οργανώσεων (επιχειρηματικών, εργοδοτικών, επαγγελματικών, συνδικαλιστικών, θρησκευτικών, πολιτικών κ.ο.κ).
Σημειώνεται ότι οι επενδύσεις στις «λοιπές υπηρεσίες», ως ποσοστό των επενδύσεων πλην αγοράς ακινήτων, έχουν διπλασιασθεί στη διάρκεια της κρίσης και έχουν ανέλθει σε 7,9% το 2015 έναντι 4,3% το 2009. Η αύξηση των επενδύσεων σε «επισκευές» προσωπικών και οικιακών συσκευών αποτυπώνουν την τάση τα νοικοκυριά, λόγω περιορισμένων πόρων, να επιζητούν να επισκευάζουν τις παλιές, παρά να αγοράζουν νέες συσκευές.
Επίσης, η αύξηση των επενδύσεων σε «δραστηριότητες παροχής προσωπικών υπηρεσιών» εξηγείται με τη στροφή των νοικοκυριών, λόγω υψηλής ανεργίας, στην «επιχειρηματικότητα ανάγκης».
Αναδιοργάνωση μέσω εκκαθάρισης
Κάνουμε ότι δεν βλέπουμε τις ελληνικές επιχειρήσεις να αποχωρούν από την χώρα, επειδή η κυβέρνηση αδυνατεί ή δεν θέλει να ασχοληθεί με το κόστος ενέργειας, ή με το κόστος του χρήματος.
Σήμερα, επτά χρόνια εφαρμογής του Μνημονίου, υπό το βάρος των επισφαλών δανείων των επιχειρήσεων και των ενδεχομένων κινδύνων που μπορούν να προκύψουν για το τραπεζικό σύστημα, η κυβέρνηση αποφασίζει να ασχοληθεί με την «αναδιάρθρωση» του επιχειρηματικού ιστού της χώρας.
Αναθέτει την επίλυση του τεράστιου αυτού προβλήματος στις τράπεζες, οι οποίες, ως εμπλεκόμενες στο πρόβλημα, έχουν έννομο συμφέρον να προχωρήσουν σε λύσεις, οι οποίες συνάδουν με την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εξασφάλιση των ιδίων συμφερόντων τους. Έτσι θα έπραττε, άλλωστε, ο καθένας που θα βρισκόταν στη θέση τους.
Η αναμενόμενη «αναδιάρθρωση» ουσιαστικά σημαίνει στην παρούσα φάση ένα μεγάλο downsizing της υπάρχουσας παραγωγικής βάσης μέσω εξαγορών, συγχωνεύσεων και κλεισίματος επιχειρήσεων, ώστε η εκκαθάριση των αγορών να συμβεί στο κατώτατο σημείο.
Οι συνέπειες στην απαξίωση φυσικού κεφαλαίου, αλλά και στην αγορά εργασίας θα είναι περαιτέρω αρνητικές. Δυστυχώς, η επικρατούσα λογική της γραμμικής και «εν σειρά» σταδιακής αντιμετώπισης των προβλημάτων αποδεικνύεται λανθασμένη, αναποτελεσματική και με υψηλό κόστος.
Φρούδες ελπίδες
Είναι της μόδας η συλλήβδην καταδίκη του προηγουμένου αναπτυξιακού υποδείγματος. Θεωρείται άξιο μόνο να καεί στις φωτιές της κόλασης. Πρόκειται για πράξη αθεράπευτης εθελοτυφλίας και αποπροσανατολισμού, δεδομένου ότι παρακάμπτει την ιστορική παραγωγική πραγματικότητα της ελληνικής οικονομίας.
Είναι τουλάχιστον αφελές να πιστεύει κανείς ότι στην παρούσα συγκυρία και υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες θα επιτευχθεί η πολυπόθητη δραστική αλλαγή στο παραγωγικό υπόδειγμα της χώρας. Όλοι όσοι σκέπτονται με τον τρόπο αυτό, πρωταρχικά λοιδορούν τους εαυτούς τους και στη συνέχεια όλους τους υπολοίπους. Προφανώς, δεν συμπεριλαμβάνω στον κατάλογο τους πολιτικούς, δεδομένου ότι κανείς δεν θα πρέπει να λαμβάνει σοβαρά υπόψη του τα όσα υποστηρίζουν.
Αν τα παραγωγικά υποδείγματα των διαφόρων χωρών μπορούσαν να μεταβληθούν ολοκληρωτικά σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα με βάση τα βολονταριστικά προτάγματα μιας «ατελέσφορης» οικονομικής επιστήμης, όπως αυτή που κυριαρχεί σήμερα, θα ζούσαμε σε άλλον κόσμο. Πιθανά ιδανικό, όπως τα α-παγωγικά οικονομικά υποδείγματα, τα οποία δεν συνιστούν τίποτε περισσότερο από ασκήσεις στον μαυροπίνακα.
Μεθοδικότητα και ιεραρχία
Δεν μπορεί κανείς να γεννήσει κάποιον άχρονο οικουμενικό συμβολισμό, όπως ακριβώς δεν μπορεί να επινοήσει άχρονο, οικουμενικό τρόπο ζωής, τον οποίο κάποια ορθολογική ύπαρξη θα ακολουθεί όπου και όποτε συμβαίνει να ζει. Είναι κανείς ό,τι είναι, σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο. Κανείς δεν μπορεί να διαφύγει από τις ιδιαίτερες κατηγορίες, κοινωνικές και ψυχολογικές, πνευματικές και συγκινησιακές που επικρατούν σε δεδομένο χώρο και χρόνο. Καθένας υπόκεινται στους νόμους της εξέλιξης (εκσυγχρονισμού).
Οι εκσυγχρονιστικές μεταβολές είναι μακροχρόνιες και μακρόσυρτες. Απαιτούν μεγάλη προσπάθεια για να ενσωματωθούν στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Είναι πολυδιάστατες και μη γραμμικές.
Οι κινήσεις τους περιλαμβάνουν άλματα προς τα εμπρός και μεγάλα πισωγυρίσματα. Η ιστορία είναι ανοικτή, οι σκοποί της είναι ετερογενείς. Προπαντός δεν είναι βίαιες και ολικές. Είναι σταδιακές, επικεντρωμένες στους στόχους που ιεραρχικά τοποθετούνται πρώτοι. Αντανακλούν όλες τις συνιστώσες της ιστορικής πραγματικότητας.
Στην ελληνική οικονομία αυτό που επιβεβαιώνεται ιστορικά είναι ότι ο βηματισμός της ακολουθεί τη λογική «δύο βήματα μπροστά, ένα και ενενήντα βήματα πίσω». Μπορεί αυτό να μην αρέσει, αλλά αυτό είναι. Και ευτυχώς μέχρι σήμερα, ως ιστορική τάση, είναι ανοδική σε σύγκριση με τις 205 χώρες του πλανήτη. Οι βίαιες αλλαγές από τη μια μεριά, ή οι παθητικές διαχειρίσεις από την άλλη προκαλούν τις μεγαλύτερες κρίσεις στην ελληνική οικονομία καθόλη την περίοδο ύπαρξης του ελληνικού κράτους.
( Διδάσκει oικονομικά στο Πάντειο πανεπιστήμιο)
26/7/2017