Είναι αυτή η Θεσσαλονίκη μας;

Η επίμαχη φωτογραφία των αδελφών Αμπντουλάχ.
 Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης:

Μία φωτογραφία που αναρτήθηκε στην ομάδα του facebook «Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης», δείχνει μία πόλη αγνώριστη, όπως ποτέ δεν έχει καταγραφεί, αναφερθεί ή ζωγραφιστεί. Με παραθαλάσσιο τείχος, αλλά χωρίς γνωστά σημεία αναφοράς. Το debate ξέσπασε. Τι αλήθεια συμβαίνει;

Εχει δημιουργήσει τεράστια αίσθηση μια φωτογραφία που αναρτήθηκε την Κυριακή σε ένα group στο facebook. Η φωτογραφία απεικονίζει, σύμφωνα με την περιγραφή, τη Θεσσαλονίκη γύρω στο 1860. Μια πόλη αγνώριστη, μια πόλη με τείχος που της κλείνει τελείως τη θάλασσα, φωτογραφημένη από το Λευκό Πύργο. Το group είναι ένα διαμάντι για το facebook και για την πόλη μας. Ονομάζεται «Παλιές φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης» και έχουμε αναφερθεί στο παρελθόν σε αυτό και σε μια καταπληκτική έκθεση που είχε διοργανώσει σε συνεργασία με την Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Μακεδονίας Θράκης (εδώ).

Δεν φαντάζεστε πόση συζήτηση και ανάλυση σηκώνει κάθε φωτογραφία που αναρτάται. Επιστρατεύονται οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, οι ερευνητές, οι γνώστες, ανοίγουν συρτάρια, βγαίνουν άλμπουμ, γίνεται μια πάρα πολύ δημιουργική εργασία.

Η συγκεκριμένη φωτογραφία βρέθηκε από το Ζαχαρία Σεμερτζίδη, μέλος του group, στη σελίδα των Εθνικών Αρχείων της Ουγγαρίας. Σύμφωνα με όσα αναφέρουν στο Protagon μέλη του: «Η πρώτη φωτογραφική αποτύπωση του κατεδαφισμένου εδώ κι ενάμιση σχεδόν αιώνα παραθαλάσσιου τείχους της Οθωμανικής και ύστερης Βυζαντινής Θεσσαλονίκης είναι γεγονός! Η φωτογραφία αν και παρούσα στο διαδίκτυο από το Μάρτιο του 2017 δεν φαίνεται στο ενδιάμεσο να έγινε αντιληπτή από κανέναν, μέχρι πριν λίγες μέρες. Είχαμε την ευκαιρία να τη δούμε και να την παρουσιάσουμε στην Ομάδα Φ/Β “Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης” το μεσημέρι του Σαββάτου στις 23 Σεπτεμβρίου 2017 και ξέροντας περί τίνος πρόκειται δεν είχαμε αμφιβολία ότι θα “ταράξει τα νερά” κάνοντας τον γύρο του διαδικτύου, εντός και εκτός Ελλάδας. Το εξαιρετικό αυτό ντοκουμέντο, “Άγιο Δισκοπότηρο” για όλους όσοι ασχολούνται με την φωτο-ιστορία της πόλης, εντοπίστηκε από τον συνδιαχειριστή της Ομάδας των ΠΦτΘ Ζαχαρία Σεμερτζίδη. Η επίπονη και επίμονη αναζήτηση υλικού στις διαδικτυακές μηχανές αναζήτησης και στα περίπου 10.000 αποτελέσματα που εμφάνισε το λήμμα “Szaloniki” οδήγησε στην ανακάλυψή της.

» Από την αρχή κέντρισε το ενδιαφέρον, παρότι βρισκόταν σε άλμπουμ με τον τίτλο Κωνσταντινούπολη, και τέθηκε αμέσως στη διάθεση των συνδιαχειριστών της ομάδας. Εκεί συζητήθηκε διεξοδικά, αποσαφηνίστηκαν κάποια πρώτα καίρια ερωτηματικά που ζητούσαν απαντήσεις, κι αφού ταυτίσθηκε με ασφάλεια ως φωτογραφία της Θεσσαλονίκης παρουσιάστηκε δημοσίως ώστε όλα τα μέλη να μπορούν να συμβάλλουν με τις γνώσεις τους ελεύθερα στα πολλά και σημαντικά ζητήματα που θέτει, αλλά επίσης να μπορέσουν να την απολαύσουν ελεύθερα. Πρόκειται για φωτογραφία των διάσημων αρμένιων φωτογράφων του 19ου αιώνα αδελφών Αμπντουλλάχ, επί 40 χρόνια δραστήριων στην Κωνσταντινούπολη και άλλες περιοχές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ή λήψη της έγινε όπως φαίνεται στα μέσα της δεκαετίας του 1860 και περιλήφθηκε μαζί με άλλες 31 φωτογραφίες της Κωνσταντινούπολης σε ένα άλμπουμ το οποίο παρουσιάστηκε στην Διεθνή Έκθεση του Παρισιού το 1867. Εκεί ένα αντίτυπό του αποκτήθηκε από ένα μέλος της αριστοκρατικής οικογένειας Festetics και παρέμεινε έκτοτε στα αρχεία της μέχρι τη δεκαετία του 1940 οπότε κατέληξε να περιληφθεί στα Εθνικά Αρχεία της Ουγγαρίας, απ’ όπου μας έγινε επιτέλους γνωστό. Η Ομάδα των ΠΦτΘ, όλοι εμείς, είμαστε υπερήφανοι και πολύ ικανοποιημένοι που είχαμε τη δυνατότητα να μοιραστούμε με το κοινό της Θεσσαλονίκης και όχι μόνο, αυτή τη σπουδαία ανακάλυψη. Η στιγμή του εντοπισμού της, όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, ήταν ανεπανάληπτη».

Μετά την πρώτη συγκίνηση, έρχεται ένα ελάχιστο δείγμα δυσπιστίας.«Ηταν πρώτα από όλα η αίσθηση της επαφής με κάτι έως τώρα μοναδικό. Αυτό ωστόσο ήταν μόνο η αρχή και η αρχή έχει πάντα μέσα της την δυσπιστία, την αμφιβολία, την ανάγκη της επιβεβαίωσης. Η φωτογραφία προκάλεσε όπως ήταν φυσικό και κάποιες αμφισβητήσεις, χρήσιμες γιατί κεντρίζουν το ενδιαφέρον για να οδηγηθεί η έρευνα σε βαθύτερο επίπεδο, αλλά αναμενόμενες από το ίδιο το περιεχόμενό της, αυτό που δείχνει να έρχεται σε αντίθεση με ένα μεγάλο μέρος της εικόνας που είχαμε για την παλιότερη Οθωμανική πόλη. Και δεν υπήρχε, εκτός από λίγα σχέδια και αποτυπώσεις της γραμμής του τείχους καμία παρόμοια ή ανάλογη εικόνα που να χρησιμοποιηθεί ως μέτρο σύγκρισης. Η πόλη της φωτογραφίας των αδελφών Αμπντουλλάχ ελάχιστα μόνο χρόνια αργότερα επρόκειτο να αλλάξει ριζικά και ανεπίστρεπτα. Μέσα σε λιγότερο από 30 χρόνια στη θέση της θα υπάρχει η σημερινή παραλιακή Λεωφόρος και οι σειρές των επιβλητικών κτιρίων της Λεωφόρου Νίκης, ενώ στο εσωτερικό, πυρκαγιές όπως αυτή του 1890 και μια εντατική ανοικοδόμηση θα έχουν ανατρέψει τελείως αυτή την περίκλειστη, μεταμεσαιωνική ακόμη εικόνα. Κι αργότερα η καταστροφική Πυρκαγιά του 1917 θα αφανίσει ακόμη κι αυτή την επόμενη πόλη, αφήνοντας χώρο για τη δική μας γνώριμη Θεσσαλονίκη όπου τα ίχνη του παρελθόντος είναι για όλους πια αόρατα. Η αναζήτηση σημείων επαφής και απόδειξης δεν ήταν εύκολη αλλά η προηγούμενη εμπειρία και το φωτογραφικό και πληροφορικό αρχείο που αργά αλλά σταθερά συσσωρεύεται από την ομάδα με τη βοήθεια όλων των γνωστών και μη μελών της όλα αυτά τα χρόνια, βοήθησαν όσο έπρεπε».

Η φωτογραφία από την πρώτη στιγμή γέννησε σε αρκετούς Θεσσαλονικείς ερωτηματικά ως προς το αν απεικονίζει τη Θεσσαλονίκη. Είναι, όντως, τραβηγμένη από το Λευκό Πύργο; Υπάρχει κάποιο σημείο σημερινό σημείο αναφοράς που να φαίνεται; Τι πιστοποιεί ότι πρόκειται για τη Θεσσαλονίκη;

Ο Ευάγγελος Χεκίμογλου είναι ένας από τους πιο γνωστούς ερευνητές της κοινωνικής και γεωγραφικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης. Συγγραφέας, αρθρογράφος κι επιμελητής εκθέσεων, είναι δεδομένο ότι η άποψή του είναι βαρύνουσας σημασίας. Το απόγευμα της Δευτέρας έκανε την εξής ανάρτηση στο facebook:

«Εξέτασα στην ιστοσελίδα των Κρατικών Αρχείων της Ουγγαρίας τη φωτογραφία που δημοσίευσε χτες η Ομάδα των Παλαιών Φωτογραφιών της Θεσσαλονίκης (κ. Σεμερτζίδης) και εκφράζω τις αμφιβολίες μου ότι πρόκειται για τη Θεσσαλονίκη, χωρίς να μπορώ να το αποκλείσω αυτή τη στιγμή. Οι λόγοι που επικαλούμαι είναι καταρχάς δύο: α) Δεν υπάρχει ίχνος της Αγίας Σοφίας και του Kara Ali cami’i. β) Δεν έχουμε άλλες λήψεις των freres Αbdullah από τη Θεσσαλονίκη. Προτείνω ένα workshop για τη συζήτηση του θέματος. Σπεύδω να αποδομήσω εξ αρχής το επιχείρημα που προβλήθηκε για ομοιότητα με τον ζωγραφικό πίνακα Sulucca, ο οποίος δεν είναι φωτογραφία (ενδέχεται να περιέχει φανταστικά στοιχεία) και τον οποίον δεν έχει δει κανείς εν πρωτοτύπω. Η δημόσια χρήση του (πέραν της δημοσιεύσεως σε οπισθόφυλλο ποιητικού βιβλίου) έγινε για πρώτη φορά το 1995, όχι όμως με την έννοια του αποδεικτικού στοιχείου. Τα συγχαρητήριά μου, όπως και νάχει, στην Ομάδα των Παλαιών Φωτογραφιών και τον κ. Σεμερτζίδη προσωπικά. Σημασία έχει η συσσωρευτική ερευνητική δουλειά κι όχι το συμπέρασμα, που αλλάζει ανάλογα με τις γνώσεις μας».

Τα μέλη του group ακούν με προσοχή όλες τις αιτιάσεις και απαντούν στο Protagon: «Τώρα η φωτογραφία θα ακολουθήσει το δρόμο της. Αφού χάρη στην ψηφιοποίηση του Ουγγρικού αρχείου (τόσο διαφορετικού από αυτό που γίνεται, ή καλύτερα που δε γίνεται εδώ) και την ικανότητα του κ. Σεμερτζίδη να την ξεχωρίσει μέσα από τον τεράστιο αριθμό των υπολοίπων έγινε κτήμα μας. Τώρα λοιπόν θα σχολιαστεί θα ερευνηθεί, θα κοσμήσει σημαντικές και λιγότερο σημαντικές εκδόσεις, θα αναλυθεί βαθιά, θα κακοποιηθεί επίσης και σίγουρα θα εκτεθεί μέσα στα επόμενα χρόνια έχοντας στο μεταξύ αλλάξει την εικόνα και την ιστορία της πόλης, στο μικρό έστω βαθμό που μια φωτογραφία μπορεί να το κάνει».

Iσως για κάποιους όλο αυτό να είναι τελείως αδιάφορο. Στη Θεσσαλονίκη, πάντως, υπάρχει ένας πολύ μεγάλος αριθμός ανθρώπων οι οποίοι ασχολούνται φανατικά με την ιστορία της κι ένας ακόμη μεγαλύτερος που παρακολουθεί κάθε τους νέο εύρημα με μεγάλο ενδιαφέρον. Σίγουρα, η ιστορία της φωτογραφίας θα έχει συνέχεια.


Χριστίνα Ταχιάου


26 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2017 











 


              ΣΧΕΤΙΚΑ                 

  THE BYZANTINE SEA WALLS OF THESSALONIKI
https://ojs.lib.uom.gr/index.php/BalkanStudies/article/viewFile/857/865

 Walls of Thessaloniki
http://www.thebyzantinelegacy.com/thessaloniki-walls