Την τρίτη φορά ο Ράμα βρέθηκε απότομα στη Χειμάρρα.

  


“Η Αλβανία, για τη σωματική μου υπόσταση ήταν μια περιπέτεια αβάσταχτη, αλλά για την ψυχική μου ιστορία, μια τομή βαθιά”.

Η Αλβανία διατρέχει το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη. Στο Ανάγνωσμα Πρώτο, Η Πορεία προς το Μέτωπο, διαβάζει κανείς “από Χιμάρα μέχρι Τεπελένι”, στο Ανάγνωσμα Δεύτερο, Οι Ημιονηγοί, “Δέλβινο, Άγιοι Σαράντα, Κορυτσά”.

Ο Εγγονόπουλος έγραψε Ένα ταξίδι στο Ελμπασσάν. Ο Σεφέρης τόσο στην ζωή του όσο και στο έργο έκανε αναφορές στην θητεία του το ’36-’37 ως Προξένου στην Κορυτσά. Ο Παλαμάς έγραψε την Χειμάρρα Ολόρθη, ο Βαλαωρίτης Αν δε σεισθεί η Χειμάρρα, φύγε, πουλί μου, γρήγορα κι είναι Θεού κατάρα! Ο Καββαδίας τον Μάρτιο του 1941 στο Κούδεσι, ορεινό χωριό της Χειμάρρας, σκαρφαλωμένο στα Ακροκεραύνια, γράφει Στο Άλογό μου. "Τα χέρια μου έχουνε σκληρύνει από τα λουριά σου, κι η ψυχή μου από άλλη αιτία. Όμως πρέπει. Αισθάνομαι την ανάγκη. Γι' αυτό θα σου γράψω. Ίσως για πρώτη φορά έβλεπα άλογο από τόσο κοντά”.

Σε μια συνέντευξη το 1965 με τίτλο “Έζησα το θαύμα της Αλβανίας”, ο Ελύτης εξιστορεί τον “ανυπολόγιστο κόπο”, αλλά και “την λάμψη”, “την αψηφισιά του θανάτου”, “την ακατάβλητη θέληση της ζωής” το ’40. Αφηγείται πως αρρώστησε από βαρύτατο τύφο, και ότι “αν έζησα το θαύμα, σώθηκα και από ένα θαύμα”. “Με είχανε αποφασίσει, αλλά εγώ δεν είχα αποφασίσει τον εαυτό μου”. “Έγινε αιτία ο πόλεμος να συνειδητοποιήσω τι είναι ο αγώνας, ο ομαδικός πλέον και όχι ο προσωπικός. Θέλω να πω τι σημαίνει να μάχεσαι ενταγμένος σε μιαν ομάδα, που έχει ορισμένα ιδανικά, και να μάχεσαι κι εσύ γι’ αυτά”.

“Την αρχική αφορμή να γράψω το ποίημά μου την έδωσε η διαμονή μου στην Ευρώπη τα χρόνια του ’48 με ’51. Ήτανε η δεύτερη φορά στη ζωή μου – η πρώτη ήτανε στην Αλβανία – που έβγαινα από το ατόμό μου, και αισθανόμουν όχι απλά και μόνο αλληλέγγυος, αλλά ταυτισμένος κυριολεκτικά με τη φυλή μου. Αυτό ήταν ο πρώτος σπινθήρας, ήταν το πρώτο εύρημα. Και η ανάγκη που ένιωθα για μια δέηση, μου ‘δωσε ένα δεύτερο εύρημα. Κι έτσι γεννήθηκε το Άξιον Εστί”. 

Τον τελευταίο μήνα τα σχέδια της αλβανικής κυβέρνησης για κατεδαφίσεις οικιών και επιχειρήσεων Ελλήνων Ομογενών στην περιοχή της Χειμάρρας, έχουν αναζωπυρωθεί. Τα πρώτα ειδοποιητήρια, οι Χειμαρριώτες τα είχαν παραλάβει παραμονές 28ης Οκτωβρίου του 2016, με αιτιολογικό ότι τα κτίσματα εμποδίζουν την υλοποίηση σχεδίου ανάπλασης της ευρύτερης περιοχής.
Ambassador Donald Lu  with Prime Minister Edi Rama

Υπό το φως των νέων εξελίξεων, την περασμένη εβδομάδα, Αμερικανίδα πολίτης, η οποία διαβιούσε στην Χειμάρρα, απέστειλε επιστολή προς τον Πρέσβυ των ΗΠΑ στα Τίρανα, Ντόναλντ Λου.

“Εξοχότατε, κ. Πρέσβυ, Έχω ζήσει στην Χειμάρρα. Σας γράφω διότι ανησυχώ για την δεύτερη μου πατρίδα “about my home away from home”. Εμάς τους ξένους μας διακατέχει το πνεύμα της κοινωνικής ένταξης, η οποία αποτελεί τον πιο σημαντικό παράγοντα σύνδεσης και κατανόησης μιας κοινότητας. Επειδή ακριβώς κατά την παραμονή μου στην Χειμάρρα, εντάχθηκα πλήρως στην τοπική κοινωνία, θεωρώ ότι είναι χρέος μου να την εκπροσωπήσω, και να απευθυνθώ σε εσάς προκειμένου να αναλογιστείτε τον ρόλο της Πρεσβείας των ΗΠΑ στην εξεύρεση λύσης.

Η Χειμάρρα βρίσκεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Το ιδιοκτησιακό ζήτημα μαστίζει ολόκληρη την αλβανική επικράτεια. Κτήρια που χτίστηκαν όταν δεν υπήρχε νομικό πλαίσιο, τώρα χαρακτηρίζονται παράνομα από νεοπαγείς νόμους που αναιρούν το κληρονομικό δικαίωμα στην ιδιοκτησία. Στην Χειμάρρα ιδιαίτερα συντελείται μία κατάφωρη αδικία. Κατά το πρώτο έτος μου εδώ, διέμενα σε μία πολυκατοικία. Οι υπόλοιποι ένοικοι δεν ήταν ντόπιοι, για την ακρίβεια ζούσαν αλλού. Ήμουν παντελώς μόνη σε ένα ξένο μέρος. Μετά από μία μακρά, δύσκολη χρονιά μετακόμισα στην νέα μου γειτονιά.

Νοίκιασα το διαμέρισμα της οικογένειας Βάρφη, ακριβώς πάνω από το σπίτι τους. Με καλωσόρισε όχι μόνο η συγκεκριμένη οικογένεια, αλλά ολόκληρη η γειτονιά. Με υποδεχόντουσαν επί καθημερινής βάσεως για να εξασκήσω τα ελληνικά μου, και έμαθα τα πάντα για τον καθένα τους. Μοιραστήκαμε γεύματα, γιορτές, γενέθλια. Άκουσα τις ιστορίες τους, έμαθα τι σημαίνει να ανήκεις σε οικογένεια Χειμαρριωτών. Τι σημαίνει να είσαι περήφανος για την διττή σου ταυτότητα ως Έλληνα Ομογενούς σε αλβανική πόλη, τι σημαίνει η ιστορία της οικογένειάς σου να ανάγεται πολύ παλαιότερα από το κομμουνιστικό καθεστώς. Είδα πόσο σκληρά εργάζονται.

Επανειλημμένως υπήρξα μάρτυρας ο Δήμος να αρνείται να τους δώσει τίτλους ιδιοκτησίας. Τους είδα να ψηφίζουν όλοι τον αντιπολιτευόμενο υποψήφιο δήμαρχο, και παρόλα αυτά να εκλέγεται ο ίδιος δήμαρχος για δεύτερη φορά. Ο Δήμος ετοιμάζεται να υλοποιήσει την δεύτερη φάση του σχεδίου ανάπλασης επεκτείνοντας τον κύριο πεζόδρομο και στην διπλανή γειτονιά. Το σχέδιο προβλέπει την επέκταση του κυρίου πεζοδρόμου έως το λιμάνι και την δημιουργία χώρου για δημόσιο πάρκο. Προβλέπει επίσης την ανοικοδόμηση και άλλων πολυκατοικιών εκεί όπου υπάρχουν παλιά σπίτια Χειμαρριωτών. Το δημόσιο πάρκο θα γίνει σε γη που θα απαλλοτριωθεί από ντόπιους. Γη με δέντρα, αρτεσιανά, μποστάνια, κήπους. Οι γείτονές και οι φίλοι μου αισθάνονται ότι έχουν στοχοποιηθεί εξαιτίας του υποψηφίου δημάρχου που υποστηρίζουν, και επειδή αυτοπροσδιορίζονται ως Έλληνες Μειονοτικοί.

Πολλοί Χειμαρριώτες που λένε τα πράγματα έξω από τα δόντια, καταλήγουν να στοχοποιούνται. Έχω δει σε επιχειρήσεις Χειμαρριωτών να κόβουν συνέχεια πρόστιμα, ενώ τις επιχειρήσεις ξένων να μην τις αγγίζει κανείς. Όλα τα σπίτια που θα κατεδαφιστούν σύμφωνα με το σχέδιο ανήκουν σε οικογένειες Χειμαρριωτών, οι οποίοι είναι γηγενείς κάτοικοι της περιοχής προτού αυτή η γη ανακηρυχθεί αλβανικό έδαφος. Όλες οι επιχειρήσεις που θα καταστραφούν ανήκουν σε Χειμαρριώτες που υποστηρίζουν ανοιχτά την αντιπολίτευση. Δεν μπορεί να είναι σύμπτωση”. 

Η ίδια συνεχίζει την επιστολή της αναφέροντας ότι ο Δήμος σκοπίμως δεν ενημέρωσε την κοινότητα των Χειμαρριωτών εγκαίρως για τα σχέδια του αναπτυξιακού προγράμματος, με αποτέλεσμα οι ενδιαφερόμενοι να μην μάθουν ότι κινδυνεύουν οι επιχειρήσεις και τα σπίτια τους παρά την τελευταία στιγμή, όταν παρέλαβαν τα ειδοποιητήρια κατεδάφισης με προθεσμία πέντε ημερών, ένα από τα γεγονότα που πυροδότησαν τις διαμαρτυρίες. Αιτήματα πολιτών για συζήτηση όχι απλώς απορρίφθηκαν, αλλά αγνοήθηκαν πλήρως. Απόπειρες εκπροσώπων και ηγετών αντιπολιτευόμενων κομμάτων για συνάντηση με τον Δήμο δεν βρήκαν ανταπόκριση. Η κοινότητα συστηματικά προσπαθούσε να συναντήσει τον Δήμαρχο προκειμένου να διαμαρτυρηθεί για το σχέδιο ανάπλασης που παραβιάζει τα ανθρώπινα και πολιτικά τους δικαιώματα. Σπίτια και επιχειρήσεις θα κατεδαφιστούν, ζωές θα καταστραφούν.

Η Αμερικανίδα εκφράζει αμφιβολίες για το αν ποτέ, οι ενδιαφερόμενοι λάβουν τις πενιχρές αποζημιώσεις που υπόσχεται η αλβανική κυβέρνηση, μακράν αναντίστοιχες των πραγματικών αξιών των περιουσιών τους, οι οποίες βρίσκονται στην πιο όμορφη ίσως παραθαλάσσια περιοχή της αλβανικής επικράτειας. Η Αμερικανίδα κλείνει την επιστολή της τονίζοντας τις ανησυχίες της για τους φίλους και γείτονές της “for those who I consider family”, για τον δημόσιο διάλογο και την δημοκρατία στην Αλβανία, για την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας, και καλεί τον Αμερικανό Πρέσβυ, που εκπροσωπεί μία από τις πιο ισχυρές Δημοκρατίες του πλανήτη να δει το πρόβλημα των Χειμαρριωτών, και να μεριμνήσει για δίκαιη και σύννομη λύση, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου.

Πράγματι, υπό το βάρος των κινητοποιήσεων των Χειμαρριωτών και του ενδιαφέροντος της διεθνούς κοινότητας, ο Αλβανός Πρωθυπουργός, Έντι Ράμα, συνάντησε ομάδα κατοίκων της Χειμάρρας μεσημέρι Παρασκευής, 15 Σεπτεμβρίου στο Πρωθυπουργικό Μέγαρο. Κατά το γεύμα εργασίας, το οποίο διεξήχθη σε ιδιαίτερα πολιτισμένο κλίμα, οι Χειμαρριώτες έθεσαν δύο βασικά αιτήματα. Την μη κατεδάφιση κατοικήσιμων περιουσιών και την άμεση καταγραφή των περιουσιών στο υποθηκοφυλακείο ως μόνιμη λύση του περιουσιακού που ταλανίζει την περιοχή. Οι Χειμαρριώτες εξήγησαν στον Αλβανό Πρωθυπουργό, -ο οποίος από την πλευρά της μητέρας του είναι Χειμαρριώτης και έχει δηλώσει ότι όταν αποσυρθεί, θέλει να ζήσει στη Χειμάρρα-, ότι το σχέδιο δεν είναι ένα, αλλά τρία, με ορισμένα στοιχεία εκ των οποίων συμφωνούν. Πρόκειται δηλαδή, πρώτον, για την αναπαλαίωση ιστορικών κέντρων στα χωριά Δρυμάδες, Βουνό και Παλαιά Χειμάρρα, δεύτερον, την ανάπλαση του ιστορικού κέντρου στα Σπήλια της Χειμάρρας που προβλέπει κατεδαφίσεις περιουσιών, και τρίτον, το master plan που προβλέπει διπλασιασμό των κατοίκων της Χειμάρρας, δηλαδή αλλοίωση της πληθυσμιακής σύνθεσης της περιοχής.

Ο Έντι Ράμα, δεσμεύτηκε ότι θα αξιολογήσει τις περιπτώσεις και τα αιτήματα που έθεσαν οι Χειμαρραίοι και ότι θα ακολουθήσει δεύτερος γύρος συναντήσεων των κατοίκων με την υπουργό Πολιτισμού, Μιρέλα Κουμπάρο, και τον υπουργό Ενέργειας και Υποδομών, Νταμιάν Γκικνούρι. 

Έτσι είναι, και ακόμη χειρότερα. Η Χειμάρρα σου κλέβει την καρδιά για πάντα. “Είναι σαν κάποιος να σου έχει κάνει μάγια”. Όταν ξεκινούσα για Τίρανα, ένας φίλος μου είχε πει. “Πήγες στην Πράγα, στον παράδεισο, και πέρασες κόλαση. Τώρα που πας στην κόλαση, να βρεις τον παράδεισο¨. Κομμάτι του παραδείσου, είναι η Χειμάρρα, οι άνθρωποί της, η περηφάνια και η αξιοπρέπειά τους, μετριοπαθείς και δημοκράτες.

Ο Λ.Ρ. συνήθιζε να λέει ότι ό,τι αξίζει από την Αλβανία, δεν μεταφέρεται. Αλλά τους Έλληνες της Νοτίου Αλβανίας τους έχεις πάντα μαζί σου, ακόμη κι αν πας πίσω από τον ήλιο. 

-Εδώ είναι Ελλάδα; Με ρωτούσε ο μικρός προσπαθώντας να μου ξεφύγει από το χέρι για να διασχίσει μόνος του την Μητροπόλεως, κοψοχολιάζοντας την γιαγιά μας, την τελευταία φορά που βρεθήκαμε στην πατρίδα παραμονές Αγίου Φανουρίου.

-Ναι, μωρό μου, εδώ είναι Ελλάδα, αυτή είναι η Θεσσαλονίκη, αυτό είναι το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, και αυτή είναι η πλατεία Αριστοτέλους. Εδώ γεννήθηκε η μαμά. Εδώ ήρθε η γιαγιούλα και με γέννησε.

Και ξαφνικά το μαγεμένο του βλέμμα με έκανε να νιώσω ευγνωμοσύνη πιο πορφυρή και από το αυγουστιάτικο δειλινό, πιο απέραντη και από τον θεσσαλονικιώτικο ορίζοντα. Για όσα δεν είχα και δεν έχω στην ζωή μου, για όσα στερήθηκα και στερούμαι. Αυτός είναι ίσως ο μόνος τρόπος φανερώματος, ο μόνος τρόπος να σου φανερωθεί αυτό που έχεις, και αυτό που είσαι.

Η Αλβανία, οι άνθρωποι, και οι δυσκολίες που γνώρισα εδώ με έκαναν να αγαπήσω τον εαυτό μου και την πατρίδα μου. Μου χάρισαν εμένα. 

“Σήμερα θα πω ταξιδιωτικές μου εντυπώσεις από την Αλβανίαν. Και, πριν απ’ όλα, πρέπει να δηλώσω ότι δεν υπάρχει τίποτες ευκολώτερο, τίποτες απλούστερο, από μία μετάβαση σ’ αυτήνα τη χώρα. Όμως, είναι απαραίτητο να προσμένη κανείς, γι’ αυτό το σκοπό, τη γιορτή τ’ Άι-Γιαννιού, το καλοκαίρι. Μόνο τότες, σα βραδιάξη, ο νοσταλγός των μακρινών τόπων, μπορεί, πηδώντας τις φωτιές, να βρεθή σ’ όποια πόλη έχει ποτές του επιθυμήσει. Έγώ, κάποτες, μία μέρα οδυνηρής μοναξιάς, μία μέρα όπου είχα ζήσει μακριά από τα πουλιά, πήδηξα, σα βράδιασε, τις φωτιές που είχαν ανάψει σε μιαν οποιαδήποτε λαϊκή γειτονιά των Αθηνών, με το βαθύ πόθο της Αλβανίας μεσ’ στην καρδιά μου. Πήδηξα μια, πήδηξα δυο. Τίποτες. Την τρίτη φορά βρέθηκα απότομα στο Ελμπασσάν”. Νίκος Εγγονόπουλος 

Μ.Σ.


23/9/2017