Τι πραγματικά επιδιώκει ο Trump με το Ιράν;
Με τον Trump δεν μπορεί ποτέ πραγματικά να γνωρίζει κανείς. Και η ολομέτωπη φραστική επίθεση που εξαπέλυσε ο πρόεδρος των ΗΠΑ εναντίον του Ιράν, κατά την ομιλία του ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ενδέχεται να αποτελεί όχι το προοίμιο μιας αμερικανικής καταγγελίας της διεθνούς συμφωνίας του 2015 για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, αλλά απλώς το προκάλυμμα μιας πολιτικής διαπραγμάτευσης με αρκετά στοιχεία "μπλόφας". Αν όμως η εκδοχή αυτή ισχύει, τότε η αποτυχία του εγχειρήματος Trump είναι εξασφαλισμένη, διότι συμπαίκτες στη διεθνή σκηνή δεν πρόκειται να υπάρξουν.
Όσο και αν στην Ουάσιγκτον έχει ήδη πραγματοποιηθεί μια "αλλαγή φρουράς", που οδήγησε τους εθνικιστές τύπου Flynn και Bannon εκτός Λευκού Οίκου και έφερε τους στρατηγούς Mattis, Kelly και McMaster να αναλαμβάνουν το γενικό πρόσταγμα, η αντι-ιρανική εμμονή παραμένει χαρακτηριστικό γνώρισμα και της παλαιάς και της νέας ηγετικής ομάδας.
Επιπλέον, ο στενός κύκλος του Αμερικανού προέδρου περιλαμβάνει και ένα ισχυρό λόμπι υπέρ της ιρανικής αντιπολίτευσης, στο οποίο συμμετέχουν ο πρώην δήμαρχος της Νέας Υόρκης Rudy Giuliani, ο πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στον ΟΗΕ John Bolton και η νυν υπουργός Μεταφορών Elaine Chao. Δεν είναι τυχαίο ότι και η CIA έχει αναβαθμίσει την ομάδα εργασίας που εξετάζει τη δυνατότητα "αλλαγής καθεστώτος" στο Ιράν.
Το δε Ισραήλ, που δεν έχει παραιτηθεί από την ιδέα να προκαλέσει έως και πολεμική σύγκρουση εις βάρος των Ιρανών περιφερειακών ανταγωνιστών του, έχει ισχυρή πρόσβαση στην κυβέρνηση Trump (λ.χ. δια του προεδρικού γαμπρού Jared Kushner), όπως άλλωστε και η Σαουδική Αραβία.
Είναι χαρακτηριστικό ότι της ομιλίας Trump στα Ηνωμένα Έθνη ακολούθησε συνάντηση της ομάδας "5+1" των μεγάλων δυνάμεων που υπέγραψαν τη συμφωνία του 2015 και του Ιράν σε υπουργικό επίπεδο στη Νέα Υόρκη. Και εκεί ο επικεφαλής του State Department, Rex Tillerson μετέθεσε τη συζήτηση στο "ευρύτερο" ζήτημα της μη "ενσωμάτωσης" του Ιράν στην περιοχή και των "αποσταθεροποιητικών" ενεργειών του, οι οποίες αντίκεινται στο "πνεύμα" και στις "προσδοκίες" που κατέγραφε η συμφωνία του 2015.
Με άλλα λόγια, οι ΗΠΑ και οι περιφερειακοί τους πελάτες δυσφορούν με τη διεύρυνση της ιρανικής επιρροής στη Μέση Ανατολή, μετά και την αποτυχία της επιχείρησης "αλλαγής καθεστώτος" στη Συρία και χρησιμοποιούν το ζήτημα της συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, η οποία μέχρι τώρα τηρείται ευλαβικά, προκειμένου να πετύχουν μια πολιτική αναπροσαρμογή.
Η ίδια η συμφωνία του 2015 δεν θα είναι διόλου εύκολο να αναθεωρηθεί, διότι κάτι τέτοιο θα σήμαινε καταρράκωση ης αξιοπιστίας των συνυπογραψάντων - εξ ού και οι έντονες αντιδράσεις της Μόσχας, αλλά και οι επιφυλάξεις Βερολίνου και Παρισιού.
Άλλωστε και η αμερικανική πλευρά εκ των υστέρων έκανε γνωστό, αρχικά δια της εκπροσώπου των ΗΠΑ στο Συμβούλιο Ασφαλείας του OHE Nikki Haley ότι η ομιλία Trump δεν προεξοφλεί αποχώρηση από τη συμφωνία του 2015 και κατόπιν δια του Tillerson ότι το πραγματικό αντικείμενο ενδιαφέροντος της αμερικανικής διπλωματίας είναι οι καταληκτικές ρήτρες (sunset clauses) των περιόδων περιορισμού των ιρανικών πυρηνικών δραστηριοτήτων.
Πρόκειται για την ίδια λογική που σε μία άλλη εμβληματική εκδήλωση της δυσανεξίας Trump με το πολυμερές πλαίσιο, τη συμφωνία των Παρισίων για την κλιματική μεταβολή, η "αγέρωχη" αμερικανική αποχώρηση μεταφράζεται σε ένα κοινό διαπραγματευτικό "πίσω-μπρος", που όμως αφήνει την υπερδύναμη περισσότερο απομονωμένη στη διεθνή σκηνή.
Στην Ουάσιγκτον, την ίδια ώρα, ομάδα Δημοκρατικών Γερουσιαστών ζητά από την αμερικανική κυβέρνηση να χορηγήσει έως τις 6 Οκτωβρίου τις απαιτούμενες πληροφορίες που να αποδεικνύουν ότι το Ιράν δεν τηρεί τους όρους της συμφωνίας για το πυρηνικό του πρόγραμμα.
Εννοείται ότι όλη αυτή η κατάσταση κάθε άλλο παρά κάμπτει την Ισλαμική Δημοκρατία που απαντά είτε με την ψύχραιμη απόκρουση των αιτιάσεων από τον πρόεδρο Rowhani, κατά τη δική του ομιλία στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, είτε με τις εκκλήσεις του επικεφαλής των Φρουρών της Επανάστασης για "οδυνηρή απάντηση" τους επόμενους μήνες στις αμερικανικές ενέργειες.
Οι αμερικανικές αντιφάσεις και οι "νέοι δρόμοι του μεταξιού"
Σε κάθε περίπτωση, η αμερικανική στάση μαστίζεται από δύο αντιφάσεις. Η πρώτη αφορά στη χρονική σύμπτωση με τη βορειοκορεατική κρίση: Τυχόν ακύρωση της συμφωνίας του 2015 με το Ιράν ακυρώνει κάθε προσπάθεια να χαλιναγωγηθεί η Πιονγκγιανγκ και να προσέλθει σε συνομιλίες.
Η δεύτερη αντίφαση αφορά στις οικονομικές σχέσεις που αναπτύσσονται μετά την άρση της απομόνωσης της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Το Ιράν αποτελεί έναν κρίσιμο κόμβο για την κινεζική στρατηγική των "νέων δρόμων του μεταξιού". Κινεζικές εταιρείες στις κατασκευές, στην ενεργειακή υποδομή, στη χημική βιομηχανία είναι παρούσες σε όλο το Ιράν, ενώ πρόσφατα υπογράφηκε συμφωνία ανάμεσα στην κινεζική CΙΤIC και ένα κονσόρτσιουμ ιρανικών τραπεζών για την παροχή δανείων ύψους 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τη χρηματοδότηση έργων υποδομών. Επίσης, κινεζικές εταιρείες έχουν αναλάβει τον εκσυγχρονισμό του σιδηροδρομικού δικτύου, κάτι που είναι και κομβικό για τη κινεζική στρατηγική για μεγάλης ταχύτητας απευθείας σιδηροδρομικές συνδέσεις μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Η μεταφορά εμπορευμάτων από το Σετσουάν στην ιρανική επικράτεια απαιτεί πλέον μόνο δύο εβδομάδες σιδηροδρομικώς, ήτοι τη μισή διάρκεια του ταξιδιού δια της θαλασσίας οδού.
Επιπλέον, η Δανία, η Αυστρία, η Ιταλία, όπως και η Ιαπωνία και η Κορέα αποκτούν όλο και μεγαλύτερη παρουσία στο Ιράν στην προοπτική μεγάλων επενδύσεων. Μάλιστα, οι ιρανικές και οι κορεατικές τράπεζες υπέγραψαν και συμφωνία για εμπόριο στα δικά τους νομίσματα, δηλαδή παρακάμπτοντας το δολάριο. Η ανανέωση του στόλου της ιρανικής πολιτικής αεροπορίας προιωνίζεται τεράστια συμβόλαια, που θα μοιραστούν σολομώντεια στην Airbus και την Boeing. Παράλληλα, το τελευταίο διάστημα έχει αναβαθμιστεί και ο ρόλος του ιρανικού λιμανιού της Τσαμπαχάρ που λόγω γεωγραφικής θέσης αποτελεί κρίσιμο κόμβο του ινδικού "νότιου δρόμου του μεταξιού", καθώς η Ινδία επενδύει ιδιαίτερα σε αυτό στην προοπτική μιας άμεσης διασύνδεσής του και με το Αφγανιστάν.
Συνολικά, το Ιράν δείχνει να αποκτά όλο και πιο σημαντικό ρόλο σε ό,τι αποκαλείται "ευρασιατική ολοκλήρωση" και αποτελεί βασική πλευρά της ρωσικής και της κινεζικής στρατηγικής. Καθόλου τυχαία, ένα από τα πιο μεγαλεπήβολα σχέδια που εξετάζεται, είναι και η κατασκευή ενός καναλιού που θα συνδέει την Κασπία Θάλασσα με τον Περσικό και θα επιτρέπει λ.χ. στα ρωσικά πλοία να παρακάμπτουν τα Δαρδανέλια και τον Βόσπορο.
Με αυτά τα δεδομένα, είναι δύσκολο για τις δυνάμεις που υπέγραψαν τη συμφωνία να επιστρέψουν σε μια λογική εμπάργκο. Στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη η συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα αντιμετωπίζεται ως βήμα για την ειρήνη και όχι το αντίθετο.
Του Κώστα Ράπτη
21/9/2017