Η Καταλονία και τα όρια του δικαιώματος για αυτοδιάθεση.
Γιατί είναι δύσκολη η εφαρμογή του δικαιώματος για αυτοδιάθεση στη μετα-αποικιακή εποχή. Το αίτημα της Καταλονίας και τα περιθώρια αντίδρασης. Τι δείχνει το παράδειγμα των Κούρδων και του Νότιου Σουδάν.
«Δεν σκέφτηκα ποτέ ότι θα δω κάτι τέτοιο στην πόλη μου», μου είπε περίλυπος ένας φίλος από τη Βαρκελώνη. Πολλοί άλλοι στην Ευρώπη, χωρίς συναισθηματικούς δεσμούς με την Καταλονία, είχαν βαθύτατα ενοχληθεί από τις σκηνές χάους και βίας σε μια από τις πιο όμορφες και επιτυχημένες πόλεις της Ευρώπης.
Όντας αντίθετος στον αγώνα για ανεξαρτησία, ο φίλος μου ήταν θυμωμένος τόσο με την απόφαση της καταλανικής κυβέρνησης να διεξάγει δημοψήφισμα ανεξαρτησίας, όσο και με τη βίαιη αντιμετώπισή του από την κυβέρνηση στη Μαδρίτη. Όπως γνωρίζει πολύ καλά, η τραγωδία της περασμένης Κυριακής είναι ότι η αντίδραση της Ισπανίας προσέφερε στην Καταλονία τις εικόνες που θα ενισχύσουν την υπόθεσή της, δίνοντας ενδεχομένως ώθηση στην πορεία της προς την απόσχιση.
Οι Καταλανοί αυτονομιστές βασίζουν το επιχείρημά τους για ανεξαρτησία στο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Αν και περιλαμβάνεται στον κατάλογο των δικαιωμάτων του ΟΗΕ, η εφαρμογή του δικαιώματος αυτού στη μετα-αποικιακή εποχή έχει αποδειχθεί πολύ δύσκολη, ειδικά όταν έρχεται σε σύγκρουση με την εδαφική ακεραιότητα κρατών. Θα μπορούσε να ικανοποιηθεί μέσω μιας εσωτερικής μορφής αυτοπροσδιορισμού, την αυτονομία.
Μέχρι τώρα τουλάχιστον, η επίκληση του δικαιώματος της αυτοδιάθεση από τους Καταλανούς αντιμετωπιζόταν με περίγελο: όσοι έχουν επισκεφτεί την περιοχή μπορούν να βεβαιώσουν ότι οι Καταλανοί δεν αντιμετωπίζουν καταπίεση και διακρίσεις, ούτε ζουν ως αποικία της Ισπανίας. Αντίθετα, απολαμβάνουν ήδη ένα μεγάλο βαθμό αυτονομίας.
Όπως μου έχει πει ο Άλεν Μπουκάναν, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Duke και ειδικός σε θέματα αυτοδιάθεσης, η ύπαρξη μιας διαφορετικής κουλτούρας και η δυσανάλογη συνεισφορά στον εθνικό προϋπολογισμό -στα οποία βασίζεται το επιχείρημα των Καταλανών- δεν συνιστούν λόγο για να ισχυριστεί κανείς ότι αδικείται. Διαφορετικά, οι πλούσιες πόλεις, κουρασμένες από την επιδότηση των πιο φτωχών, θα αποσχίζονταν και το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση θα γινόταν ένας δρόμος προς τον κατακερματισμό των κρατών.
Ο καθηγητής Μπουκάναν υποστηρίζει ωστόσο πως στην περίπτωση της Καταλονίας μπορεί να ισχύουν δύο άλλες προϋποθέσεις για τη δικαιολόγηση μιας απόσχισης: η πρώτη είναι αν ανακληθεί η αυτονομία (το οποίο μπορεί να είναι το επόμενο βήμα της Μαδρίτης, αν οι Καταλανοί κηρύξουν ανεξαρτησία) και η δεύτερη, αν το κράτος αρνηθεί να διαπραγματευτεί με μια περιοχή που έχει σοβαρούς λόγους να ζητάει αυτονομία.
Οι Καταλανοί ισχυρίζονται πως η τελευταία προϋπόθεση ισχύει ήδη, μετά τη συνταγματική απόρριψη ενός νέου καταστατικού το 2010, που θα έδινε στην περιοχή περισσότερη αυτονομία. Η Μαδρίτη διαφωνεί. Ο μόνος λογικός δρόμος προς τα εμπρός, που θα ικανοποιεί τη δυσαρέσκεια των Καταλανών και θα σέβεται το ισπανικό Σύνταγμα, είναι μια νέα συμφωνία για την αυτονομία.
***
Περίπου 5.000 χιλιόμετρα μακριά από τη Βαρκελώνη, διεξάγεται ένας άλλος αγώνας για αυτοδιάθεση. Σε αντίθεση με την Καταλονία, το δημοψήφισμα της 25ης Σεπτεμβρίου στο Κουρδιστάν στο Βόρειο Ιράκ κύλησε ομαλά, χωρίς να κατασχεθούν κάλπες ή να τραυματιστούν ψηφοφόροι. Σε αντίθεση με την Καταλονία, είναι εύκολο να αναγνωρίσει κανείς το δικαίωμα των Κούρδων στην αυτοδιάθεση: έχουν υποστεί μια άνευ προηγουμένη καταπίεση, μεταξύ άλλων και επιθέσεις με χημικά όπλα. Επιπλέον, η ημιαυτόνομη περιοχή τους είναι κομμάτι ενός κράτους που έχει αποδειχθεί ανίκανο να μοιραστεί την εξουσία ή να υπηρετήσει τον λαό του.
Ακόμα και έτσι, είναι αμφίβολο ότι το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση πρέπει να ασκηθεί. Με την κεντρική κυβέρνηση του Ιράκ να είναι αντίθετη και να έχει την δυνατότητα να καταπνίξει πρακτικές κινήσεις προς την απόσχιση, και τους γείτονες -την Τουρκία και το Ιράν- να είναι σθεναρά στο πλευρό της Βαγδάτης, το κόστος θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερο από το όφελος.
Η βιωσιμότητα της ανεξαρτησίας υπονομεύεται από τον κίνδυνο ενός εμφύλιου πολέμου ανάμεσα στους Άραβες και τους Κούρδους.
***
Ένας άλλος φίλος, ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα, επέστρεψε πρόσφατα στο Νότιο Σουδάν. «Μια ανθρωπιστική καταστροφή τεραστίων διαστάσεων» είναι ο τρόπος που περιγράφει την νεότερη χώρα στον κόσμο, η οποία αποσχίστηκε από το Σουδάν το 2011. Και εδώ δεν υπήρχε ερώτημα όσον αφορά στη νομιμότητα του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση, με τους κατοίκους του Νότιου Σουδάν να έχουν υποστεί πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές διακρίσεις.
Έγιναν διάφορες προσπάθειες για μια ενδιάμεση λύση, πείθοντας ένα μεγάλο μέρος του κόσμου για την ανάγκη να δημιουργηθεί το κράτος του Νότιου Σουδάν. Και πάλι, λιγότερο από τρία χρόνια μετά την ανεξαρτησία, το Νότιο Σουδάν είναι αντιμέτωπο με έναν εμφύλιο πόλεμο, ο οποίος έχει εκτοπίσει δύο εκατομμύρια ανθρώπους.
Η νεότερη χώρα του κόσμου έγινε και το νεότερο αποτυχημένο κράτος.
Roula Khalaf
5/10/2017
Ξεκίνησε και ο οικονομικός «πόλεμος» στην Καταλονία
Σφίγγει ο κλοιός των πιέσεων γύρω από την Καταλονία. Η περιφέρεια και ο πρόεδρος της Κάρλες Πουτζδεμόν δεν έχουν πλέον να αντιμετωπίσουν μόνο τη Μαδρίτη αλλά και τις εταιρείες που μπήκαν στο «παιχνίδι», με στόχο την υποχώρηση των σχεδίων της τοπικής κυβέρνησης για κήρυξη μονομερούς ανεξαρτησίας μετά το ματωμένο δημοψήφισμα της περασμένης Κυριακής.
Η απόφαση αυτή που δοκιμάζει τις αντοχές του πολιτικού κατεστημένου και της Ισπανίας θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα την επόμενη Δευτέρα, όταν η καταλανική Βουλή θα συζητήσει τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος σε μια συνεδρίαση που έχει ήδη απαγορευτεί από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ισπανίας.
Οι τράπεζες μπαίνουν στο παιχνίδι των πιέσεων
Σύμφωνα με τα σχετικά δημοσιεύματα, η τράπεζα προχώρησε στην κίνηση αυτή γιατί επιθυμεί να συνεχίσει να έχει πρόσβαση στις γραμμές ρευστότητας και χρηματοδοτική κάλυψη υπό την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Υπενθυμίζεται ότι η Κομισιόν δήλωσε επισήμως ότι μια ανεξάρτητη Καταλονία θα βρεθεί αυτομάτως εκτός της ΕΕ.
Ο Τζόσεπ Ολίου, πρόεδρος της Banco Sabadell, δήλωσε στους δημοσιογράφους, σύμφωνα με το Politico, ότι η τράπεζα θα εξετάσει όλα τα «απαραίτητα μέτρα» για την προστασία των πελατών της και πρόσθεσε ότι όλες οι αποφάσεις που θα παρθούν, θα λάβουν υπόψη το γεγονός ότι η μεγαλύτερη αγορά της είναι η Ισπανία, που αντιπροσωπεύει το 70% της επιχειρηματικής δραστηριότητας της τράπεζας.
Οι μετοχές της Sabadell έπεσαν κατά 10% αυτή την εβδομάδα αλλά η είδηση της μετακόμισης της έδρας έφερε μια άνοδο περίπου 4%. Σημειώνεται ότι την Τετάρτη, το χρηματιστήριο της Ισπανίας υπέστη τη μεγαλύτερη πτώση από το δημοψήφισμα του Brexit.
Πλήθος άλλων επιχειρήσεων από όλους τους κλάδους έχουν ανακοινώσει είτε ότι βρίσκονται στη διαδικασία λήψεις αποφάσεων για το αν θα μείνουν ή θα φύγουν από την Καταλονία, είτε ότι παρακολουθούν την κατάσταση και τις εξελίξεις προκειμένου να πάρουν τις ανάλογες αποφάσεις.
Διευκολύνσεις από τον Ραχόι
Τα πράγματα εξελίσσονται γρήγορα και η κατάσταση αντανακλά την αυξανόμενη ανησυχία των ηγετικών σχημάτων των εταιρειών στην Καταλονία μετά το δημοψήφισμα. Υπενθυμίζεται ότι το δημοψήφισμα κηρύχθηκε παράνομο από την ισπανική κυβέρνηση, τα ισπανικά δικαστήρια και την Κομισιόν. Ωστόσο, η καταλανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι το 42% του εκλογικού σώματος ψήφισε - παρά την καταστολή που εξαπέλυσε η Μαδρίτη - και το 90% των Καταλανών τάχθηκαν υπέρ της ανεξαρτησίας.
«Προσπάθεια άσκησης πολιτικής πίεσης από τις τράπεζες»
Ήδη κάποιες εταιρείες είχαν μετακινήσει την έδρα τους ή είχαν ανακοινώσει την μετεγκατάστασή τους εκτός Καταλονίας τους τελευταίους μήνες πριν από το δημοψήφισμα. Ωστόσο, τόσο οι υποστηρικτές της ανεξαρτησίας της Καταλονίας, όσο και οι υποστηρικτές της ενότητας της Ισπανίας ερμηνεύουν τα τελευταία νέα από τις τράπεζες ως πολιτικές κινήσεις.
«Η κίνηση της Sabadell δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως μια νόμιμη απόφαση να αποχωρήσει από την Καταλονία, αλλά ως μια προσπάθεια άσκησης πολιτικής πίεσης», λέει ο Χαβιέ Σαλά-ι-Μαρτίν, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και υποστηρικτής της καταλανικής ανεξαρτησίας.
«Είναι μια σοβαρή προειδοποίηση προς τον Πουτζδεμόν: Μην προχωρήσετε στην κήρυξη της ανεξαρτησίας», δηλώνει ο Κάρλος Ριβαντούλα, αντιπρόεδρος της Επιχειρηματικής Ένωσης της Καταλονίας που είναι κατά της ανεξαρτησίας. Περιέγραψε επίσης ως πολύ ανησυχητικές τις κινήσεις των ηγετικών σχημάτων των επιχειρήσεων.
«Τα πάντα διακυβεύονται»
Ο αντιπρόεδρος της Καταλονίας, Οριόλ Χουνκέρας, υποβάθμισε το ζήτημα αποχώρησης των τραπεζών, σε μια τηλεοπτική συνέντευξή του, λέγοντας ότι στην εποχή του διαδικτύου «κάθε εταιρεία συνεργάζεται με τράπεζες σε όλο τον κόσμο. Πρόσθεσε δε, ότι η Καταλονία καταγράφει ρεκόρ όταν πρόκειται για ξένες επενδύσεις».
Στον αντίποδα, ο Ισπανός υπουργός Οικονομίας Λουίς ντε Γκίντος, δήλωσε στο Bloomberg, ότι οι τράπεζες δίνουν ένα σήμα: «αν συνεχιστεί αυτή η διαδικασία, είναι τελείως ανοιχτές να μετακομίσουν την έδρα τους σε άλλες περιοχές της Ισπανίας». «Κι αυτό αποτελεί σαφή ένδειξη για το πόσο παρανοϊκή είναι η περιφερειακή κυβέρνηση της Καταλονίας», πρόσθεσε ο ντε Γκίντος.
Δεν υπάρχουν σημάδια που να δείχνουν οποιαδήποτε εύκολη διέξοδο ή την ματαίωση της σύγκρουσης μεταξύ Μαδρίτης και Βαρκελώνης. Έτσι το ενδιαφέρον στρέφεται στο Κοινοβούλιο της Καταλονίας, που θα συνεδριάσει τη Δευτέρα.
Στο μεταξύ, ο πρωθυπουργός της Ισπανίας, Μαριάνο Ραχόι, προτρέπει τον Κάρλες Πουτζδεμόν, να εγκαταλείψει τα σχέδια για μονομερή κήρυξη ανεξαρτησίας. «Αυτό θα φέρει χειρότερες συμφορές», προειδοποιεί. Επίσης στην Ισπανία έχουν γίνει παρασκηνιακές προσπάθειες ώστε να εμπλακεί και η Καθολική Εκκλησία στο ζήτημα.
Την Τετάρτη, ο Πουτζδεμόν ζήτησε ξανά διεθνή διαμεσολάβηση για την επίλυση της σύγκρουσης, ενώ παράλληλα δήλωσε ανυποχώρητος και τόνισε ότι θα προχωρήσει στα σχέδιά του. Το Podemos, που αντιτίθεται στην ανεξαρτησία ζητά επίσης διεθνή διαμεσολάβηση για να αποκλιμακωθεί η κατάσταση.
Πάντως και εντός των οργανώσεων και των πολιτικών δυνάμεων υπέρ της ανεξαρτησίας υπάρχουν διαφωνίες για το αν είναι σοφή μια κίνηση μονομερούς κήρυξης της ανεξαρτησίας καθώς αυτή θα μπορούσε να παρακινήσει την κεντρική κυβέρνηση της Μαδρίτης να πάψει τις εξουσίες της περιφερειακής κυβέρνησης της Καταλονίας ή να κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Ο Πουτζδεμόν, πάντως συνεχίζει να είναι μεταξύ εκείνων που πιέζουν και θεωρούν ότι η Καταλονία πρέπει να προχωρήσει.
«Τα πάντα διακυβεύονται εδώ», δηλώνει ο Μανουέλ Αριάς, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα. «Όχι μόνο η σταθερότητα της ισπανικής δημοκρατίας αλλά και η μορφή ολόκληρης της Ευρώπης».
7/10/2017