Ο περίπατος της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή.


«Θα επαναληφθεί το σενάριο του Αφγανιστάν». Αυτός ήταν ο ευσεβής πόθος του επιτελείου του Μπαράκ Ομπάμα το φθινόπωρο του 2015. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους οι Ρώσοι έκαναν ένα μεγάλο λάθος για την τότε αμερικανική κυβέρνηση. Αποφάσισαν να εμπλακούν στρατιωτικά στον συριακό εμφύλιο. Η ιστορία έμοιαζε να επαναλαμβάνεται, όλοι έκαναν αναλογίες με την επέμβαση των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν το 1979.

Αμερικανοί αξιωματούχοι θεωρούσαν με βεβαιότητα πως οι Ρώσοι θα είχαν μαζικές απώλειες στο πολεμικό μέτωπο της Συρίας. Ήταν σίγουροι πως το κόστος της πολεμικής εμπλοκής, σε συνδυασμό με την ραγδαία πτώση των τιμών του πετρελαίου, θα οδηγούσε την οικονομία της χώρας σε κατάρρευση. Θα ακολουθούσε έντονη λαϊκή δυσαρέσκεια με πιθανή κατάληξη μία «έγχρωμη επανάσταση» στη Ρωσία.

Την προηγούμενη βδομάδα δόθηκε ένα οριστικό τέλος σε όλα αυτά τα σενάρια με την περιοδεία του Βλαντιμίρ Πούτιν στη Μέση Ανατολή. Από την αεροπορική βάση της Λατάκειας στην Συρία, δήλωσε στο πλευρό του Μπασάρ αλ Άσαντ πως η «αποστολή εξετελέσθη».

Είναι ξεκάθαρο πως ο Ρώσος πρόεδρος θεωρεί ότι το μπααθικό καθεστώς ελέγχει πλέον τη συντριπτική επικράτεια της χώρας. Γι’ αυτό διέταξε την αποχώρηση μέρους των ρωσικών στρατευμάτων. Η εμπλοκή της Ρωσίας στην Συρία δεν εξελίχθηκε τελικά σε «Αφγανιστάν», αλλά ήταν ένας στρατιωτικός περίπατος.

Ο Πούτιν ευφυέστερος του Μπρέζνιεφ

Όσοι περίμεναν εκατόμβες νεκρών Ρώσων στρατιωτών απογοητεύτηκαν. Οι απώλειες των Ρώσων ήταν μόλις 42 νεκροί στρατιώτες και αξιωματικοί. Καμία λαϊκή εξέγερση δεν έγινε επίσης στην Ρωσία. Αντιθέτως, ο Βλαντιμίρ Πούτιν αναμένεται να θριαμβεύσει ακόμα μία φορά στις προσεχείς εκλογές. Όσο για τον Μπασάρ αλ Άσαντ μάλλον δεν «μετράει μέρες», όπως υποστήριζαν το 2011 κυβερνητικοί αξιωματούχοι της Τουρκίας και της Σαουδικής Αραβίας.

Όταν ο τότε ηγέτης της ΕΣΣΔ Λεονίντ Μπρέζνιεφ πήρε την μοιραία απόφαση να επέμβει στρατιωτικά στο Αφγανιστάν τα Χριστούγεννα του 1979 υπολόγιζε σε μία εύκολη νίκη. Το Αφγανιστάν συνόρευε με την ΕΣΣΔ και ο Κόκκινος Στρατός είχε στρατιωτική υπεροπλία. Ακόμα και οι πιο φανατικοί αντικομμουνιστές θεωρούσαν πως τα σοβιετικά στρατεύματα θα έκαναν «περίπατο». Τελικά, ο «περίπατος» εξελίχθηκε στο «Βιετνάμ» της ΕΣΣΔ. Οι Αφγανοί ισλαμιστές αντάρτες, οι μουτζαχεντίν, αποδείχτηκαν σκληροί αντίπαλοι για τον Κόκκινο Στρατό.

Ο Πούτιν αποδείχτηκε ευφυέστερος του Μπρέζνιεφ. Διέγνωσε σωστά πως η κατάσταση στην Συρία δεν είχε καμία απολύτως σχέση με το Αφγανιστάν του Ψυχρού Πολέμου. Το καθεστώς του Άσαντ δεν θύμιζε σε τίποτα το βραχύβιο πείραμα της αφγανικής κομμουνιστικής κυβέρνησης που είχε προηγηθεί της εισβολής των Σοβιετικών.

Η θεωρία του Αφγανού κομμουνιστή ηγέτη Ταράκι ότι «ο στρατός θα υποκαταστήσει το προλεταριάτο στην επιβολή του σοσιαλισμού στο Αφγανιστάν» ήταν καταδικασμένη να αποτύχει σε μία χώρα αναλφάβητων μουσουλμάνων χωρικών. Οι σπουδαγμένοι στην Δύση και στην Μόσχα Αφγανοί κομμουνιστές ήταν παντελώς ξεκομμένοι από την αφγανική κοινωνική πραγματικότητα.

Το Μπάαθ του Άσαντ έχει ερείσματα

Δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για το καθεστώς που ίδρυσε στην Συρία ο Χαφέζ Άσαντ, έμπειρος αξιωματικός της πολεμικής αεροπορίας της χώρας και πατέρας του σημερινού Σύρου προέδρου. Η ιδεολογία του κόμματος Μπάαθ, ο παναραβικός σοσιαλισμός, δεν έμοιαζε ξένη στον πληθυσμό της Συρίας, όπως έμοιαζε η κομμουνιστική ιδεολογία στους αγροτικούς πληθυσμούς του Αφγανιστάν. Η οικογένεια Άσαντ κυβερνάει επί δεκαετίες τη Συρία, έχοντας αποκτήσει σημαντικά ερείσματα στις μειονότητες των χριστιανών, των αλαουϊτών και στην αστική τάξη της χώρας.

Οι Αφγανοί κομμουνιστές δεν είχαν κανένα σοβαρό έρεισμα στην κοινωνία του Αφγανιστάν. Όταν κατέλαβαν πραξικοπηματικά την εξουσία το 1978 ήταν εντελώς άγνωστοι στην συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού. Είχαν επιρροή μόνο στις τάξεις των ενόπλων δυνάμεων, μιας και πολλοί Αφγανοί αξιωματικοί είχαν εκπαιδευτεί στις στρατιωτικές σχολές της ΕΣΣΔ. Το καθεστώς Άσαντ είχε τον απόλυτο έλεγχο του κόμματος Μπάαθ και της συντριπτικής πλειονότητας των ενόπλων δυνάμεων. Είναι οι βασικοί λόγοι που δεν ανατράπηκε με το ξέσπασμα της συριακής κρίσης.

Η κομμουνιστική αφγανική κυβέρνηση εμφάνισε από την αρχή της θητείας της σημάδια ολοκληρωτικής διάλυσης. Οι δύο φράξιες του αφγανικού κομμουνιστικού κόμματος «Χαλκ» και «Πάρτσαμ» είχαν επιδοθεί σε έναν αγώνα αιματηρής αλληλοεξόντωσης για τον έλεγχο της κυβέρνησης, αντί να αντιμετωπίσουν ενωμένοι ένα νέο εχθρό. Τους ισλαμιστές που άρχισαν να υποκινούν μία σειρά εξεγέρσεων σε όλη την αφγανική επικράτεια.

Η Ρωσία μπορεί να ισχυριστεί ότι η επέμβαση της στην Συρία έγινε μετά από πρόσκληση της νόμιμης κυβέρνησης του προέδρου Άσαντ. Η ΕΣΣΔ ψευδώς είχε υποστηρίξει ότι η εισβολή των στρατευμάτων της είχε την έγκριση της τότε αφγανικής κυβέρνησης. Ο ψευδής αυτός ισχυρισμός ακούγεται περιέργως ακόμα και στις μέρες μας.

Όταν ο Κόκκινος Στρατός μπήκε στο Αφγανιστάν ο στόχος του δεν ήταν αρχικά οι ισλαμιστές αντάρτες. Ήταν ο αιμοσταγής κομμουνιστής πρωθυπουργός Χαφιζουλάχ Αμίν, ο οποίος αποπειράθηκε προηγουμένως να απεξαρτηθεί από την Μόσχα. Τα σοβιετικά στρατεύματα τον δολοφόνησαν μαζί με την πολυάριθμη φρουρά του, τοποθετώντας μετέπειτα μία κυβέρνηση αχυρανθρώπων. Αυτή ήταν η «κυβέρνηση» που ισχυρίστηκε ότι κάλεσε την ΕΣΣΔ να επέμβει στρατιωτικά στην χώρα.

Ισχυρά διεθνή ερείσματα

Φυσικά ο Αμίν που δολοφονήθηκε δεν ήταν «άγιος». Ήταν «ένας δολοπλόκος με πάθος για την εξουσία, ικανός για οποιοδήποτε έγκλημα», σύμφωνα με έναν εύστοχο χαρακτηρισμό σοβιετικού διπλωμάτη. Το αποτέλεσμα ήταν να ακολουθήσει η γενίκευση των συγκρούσεων μεταξύ των ισλαμιστών ανταρτών και των σοβιετικών στρατευμάτων κατοχής. Λίγο μετά ήρθε η εμπλοκή μίας σειράς κυβερνήσεων σε μία χώρα που ήταν για δεκαετίες υπό την επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης.

Οι Αφγανοί μουτζαχεντίν δεν είχαν την υποστήριξη μόνο των ΗΠΑ και της Σαουδικής Αραβίας. Η δικτατορία του Πακιστάν, το Ιράν του Χομεϊνί, η Αίγυπτος του Σαντάτ, ακόμα και η κομμουνιστική Κίνα βοήθησαν με κάθε τρόπο τους ισλαμιστές αντάρτες. Η Σοβιετική Ένωση βρέθηκε απομονωμένη σε μεγάλο βαθμό, χάνοντας σημαντικά ερείσματα στον Τρίτο Κόσμο. Μέχρι και ο Μοαμάρ Καντάφι, αν και φίλος της Μόσχας, έπαιζε διπλό παιχνίδι, στηρίζοντας τους Αφγανούς μουτζαχεντίν.

Τα πράγματα ήταν διαφορετικά στην κρίση της Συρίας. Τα στρατεύματα του Ιράν μαζί με μαχητές της Χεζμπολάχ πολέμησαν στο πλευρό των Ρώσων στρατιωτών. Στις ψηφοφορίες του ΟΗΕ το καθεστώς Άσαντ είχε την θερμή συμπαράσταση της Κίνας. Το Πακιστάν από την πλευρά του δεν είχε γεωπολιτικά συμφέροντα για να επέμβει στην Συρία, όπως είχε κάνει στο Αφγανιστάν.

Η Αίγυπτος υπό τον Σίσι δεν ήθελε ούτε να ακούσει το ενδεχόμενο να αναλάβει η ισλαμική αντιπολίτευση την εξουσία στην Δαμασκό. Σύντομα, μόλις η Δύση υποχρεώθηκε να ομολογήσει ότι είναι οι τζιχαντιστές οι πραγματικοί κυρίαρχοι στην αντιπολίτευση της Συρίας, υιοθέτησε την θέση της αιγυπτιακής κυβέρνησης. Χρειάστηκε, όμως, πρώτα να πληρώσει βαρύ φόρο αίματος, καθώς οι εξτρεμιστές του Ισλάμ μετέφεραν τον πόλεμο στο εσωτερικό των κοινωνιών τους.

Δόγμα ήπιας ισχύος

Η Ρωσία δεν έκανε μόνο «περίπατο» στην Συρία. Κάνει δυναμική επιστροφή στην Μέση Ανατολή συνολικά, για πρώτη φορά από την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Δεν χρειάστηκε να χρησιμοποιήσει στρατιωτικά μέσα. Εφαρμόζει πολύ απλά το δόγμα της «ήπιας ισχύος», όπως το είχε διατυπώσει ο Τζόζεφ Νάϊ, ο πρώην σύμβουλος του προέδρου Κλίντον.

Προωθεί την οικονομική και την διπλωματική επιρροή της στην περιοχή. Η θεωρία του Νάϊ επιβεβαιώθηκε. Όλα τα καθεστώτα της Μέσης Ανατολής επιδιώκουν στενές οικονομικές, ενεργειακές, ακόμα και στρατιωτικές σχέσεις με την Μόσχα. Μέχρι και ο βασιλιάς της Σαουδικής Αραβίας επισκέφτηκε πρόσφατα την Ρωσία για πρώτη φορά στην ιστορία του βασιλείου.

Είναι μεγάλη είδηση που ένα από τα πιο αντιδραστικά φιλοαμερικανικά καθεστώτα της περιοχής δεν βλέπει την Ρωσία ως μία «απειλή», όπως την βλέπει αντίθετα ο Αμερικανός πρόεδρος. Οι Σαουδάραβες κατάλαβαν πολύ απλά πως η σημερινή Ρωσία δεν έχει καμία σχέση με την κομμουνιστική Σοβιετική Ένωση.

Είναι φανερό πως ο Βλαντιμίρ Πούτιν ήρθε για να μείνει στην Μέση Ανατολή, ειδικά μετά τις νέες απειλές του Ντόναλντ Τραμπ σε όσα αραβικά καθεστώτα δεν συμπαραταχθούν μαζί του στο θέμα της Ιερουσαλήμ. Αν συνεχίσει την εμπρηστική του πολιτική ο Αμερικανός πρόεδρος οι ΗΠΑ θα μείνουν μόνο με την συμμαχία του Ισράηλ. Το κενό που θα δημιουργηθεί στον αραβικό κόσμο θα το καλύψει με μεγάλη προθυμία η Ρωσία. Η Ρωσία θα κάνει έναν «περίπατο» στην Μέση Ανατολή και η ιστορία με το Αφγανιστάν θα μείνει μία υποσημείωση της ιστορίας.


 * Ο Γιώργος Λυκοκάπης είναι πολιτικός επιστήμονας. Τα ενδιαφέροντά του επικεντρώνονται στην ιστορία, την πολιτική και τις διεθνείς σχέσεις.


  23 Δεκεμβρίου 2017