Eισερχόμενοι στο 2018: O ηγεμονικός ανταγωνισμός τον 21ο αιώνα.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
(1) Δέκα ζητήματα ασφαλείας που θα μας απασχολήσουν το 2018.
(2) Δύο απειλές για τη διεθνή οικονομία.
Ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζουν να είναι η δεσπόζουσα και ισχυρότερη δύναμη του πλανήτη διανύουμε μια μετάβαση προς ένα πολυπολικό διεθνές σύστημα το οποίο ωριμάζει ολοένα και περισσότερο.
Τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι: πολλές μεγάλες δυνάμεις, διαρκείς ανακατανομές ισχύος που ακατάπαυστα υποκινούν εξισορροπητικές συμμαχίες, τα πυρηνικά όπλα και μεγάλη αστάθεια που προκλήθηκε πρωτίστως λόγω επεμβάσεων που προκάλεσαν κατεδαφίσεις κρατών, κύματα εκατομμυρίων προσφύγων και ενθάρρυναν εξτρεμιστικές τάσεις, κυρίως στα ισλαμικά πεδία.
Όλα δείχνουν ότι η υπερεπέκταση των ΗΠΑ έφθασε τα όριά της και ότι η εκλογή του Προέδρου Τραμπ, πέραν άλλων κριτηρίων εσωτερικής πολιτικής, ενδέχεται να σηματοδοτεί την αφετηρία ενός νέου στρατηγικού προσανατολισμού αναζήτησης ισορροπίας και ενός modusvivendi γύρω από ένα πλανητικό νέο statusquo.
Όταν όμως λαμβάνουν χώρα μεγάλες ανακατανομές ισχύος ο δρόμος προς μια νέα ισορροπία είναι πάντα σπαρμένος με συγκρούσεις που αφορούν τις ανακατανομές συμφερόντων, έλεγχο ή κατοχή πόρων και γεωπολιτική επιρροή.
Λόγω πυρηνικού όπλου οι ηγεμονικές δυνάμεις δεν συγκρούονται κατευθείαν μεταξύ τους αλλά στις περιφέρειες του πλανήτη. Ένα κεντρικό ζήτημα της της Μεταψυχροπολεμικής εποχής είναι ότι επειδή ακριβώς ένας πυρηνικός πόλεμος μεταξύ των ηγεμονικών δυνάμεων είναι αδιανόητος, οι διαρκείς εξισορροπήσεις με συμβατικά όπλα με σκοπό τον έλεγχο της κατανομής ισχύος στις περιφέρειες είναι το κύριο χαρακτηριστικό του διεθνούς συστήματος τον 21ο αιώνα.
Ως προς αυτό συνοψίζουμε τους κύριους σκοπούς των ηγεμονικών εξισορροπήσεων όπως διατυπώνονται στο εμβληματικό έργο του John Mearsheimer, «Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων» (Εκδόσεις Ποιότητα) και όπως εξάλλου ολοένα πυκνότερα εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια μας: Επειδή η οικονομία είναι η βάση της ισχύος συμπεριλαμβανομένης της στρατιωτικής προσπαθούν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους όσο μεγαλύτερο μέρος μπορούν του παγκόσμιου πλούτου. Έτσι, επιδιώκουν να εμποδίσουν αντίπαλες μεγάλες δυνάμεις να κυριαρχήσουν σε περιοχές του κόσμου που δημιουργούν πλούτο. Κυρίως, επιδιώκουν να παρεμποδίσουν μια άλλη δύναμη να γίνει περιφερειακός ηγεμόνας γιατί αυτό πιθανό να οδηγήσει σε παγκόσμια επικράτησή της και να θέσει το συμφέρον επιβίωσής τους σε κίνδυνο.
Αναμφίβολα θα ήθελαν να κυριαρχήσουν πλανητικά αλλά αυτό είναι δύσκολο ή ανέφικτο, ιδιαίτερα στην πυρηνική εποχή. Ενώ αναπόφευκτα υποβόσκει ακόμη και η ιδέα για πυρηνική υπεροχή, όσοι ασχολήθηκαν με την πυρηνική στρατηγική γνωρίζουν πως αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει το τέλος της ζωής πάνω στον πλανήτη όπως τον γνωρίζουμε σήμερα.
Οι κύριες τακτικές και στρατηγικές προσεγγίσεις των μεγάλων δυνάμεων όπως εξετάζονται από τον John Mearsheimer στο εμβληματικό του έργο είναι συντομογραφικά οι εξής:
Εάν σταθούμε στην πυρηνική ισχύ, επειδή μπορεί να είναι μόνο αποτρεπτική είναι ένα κρίσιμο και ευαίσθητο ζήτημα και αφορά ζωτικά την στρατηγική της ισχυρότερης δύναμης του 21ου αιώνα εάν για ένα αριθμό λόγω αποφασίσει ή υποχρεωθεί από άλλες δυνάμεις να συνεχίσει την παρεμβατική πολιτική όπως την γνωρίσαμε επί ένα τέταρτο του αιώνα μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Σε αυτή την περίπτωση ο στρατηγικός ορθολογισμός επιτάσσει επιδίωξη νέων ισορροπιών και ένα νέο πλανητικό statusquo.
Πώς τίθεται λοιπόν το ζήτημα της εκπλήρωσης των στρατηγικών σκοπών στις περιφέρειες και τι σημαίνει αυτό για το διεθνές σύστημα εάν οι ΗΠΑ ως η ισχυρότερη δύναμη επιχειρήσει να διαχειριστεί τις ανακατανομές ισχύος με σκοπό την πλανητική ισορροπία και το προαναφερθέν modusvivendi για ένα νέο statusquo.
Υπό αυτό το πρίσμα, όσον αφορά τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Τραμπ, με όρους στρατηγικής θεωρίας, μπορούμε να πούμε ότι ναι μεν παρέλαβε την σκυτάλη της παρεμβατικής υπερεπέκτασης πλην εισερχόμενος σε ένα ώριμο πλέον πολυπολικό διεθνές σύστημα πολλών μεγάλων δυνάμεων για λόγους καθαρά στρατηγικού ορθολογισμού, λογικό είναι να επιδιώκει να επιτύχει μια νέα και όσο μπορεί πιο ευνοϊκή για τις ΗΠΑ νέα ισορροπία δυνάμεων.
Στο δεύτερο μέρος που θα ακολουθήσει: «Ο ανταγωνισμός των ηγεμονικών δυνάμεων και πς επηρεάζονται οι περιφέρειες»
Ομ. Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων – Στρατηγικών Σπουδών, Παν/μιο Πειραιώς, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών
5/1/2018
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
1.
Δέκα ζητήματα ασφαλείας που θα μας απασχολήσουν το 2018.
Κάθε χρόνο προσπαθώ μέσα από το Geopolitics & Daily News να δώσω μια εικόνα του τι περιμένω από θέματα ασφαλείας στο διεθνές στερέωμα για το επόμενο έτος. Φέτος θα κάνω το ίδιο αν και πιστεύω ότι κάθε πρόβλεψη θα είναι εντελώς ριψοκίνδυνη αφού τα δεδομένα αλλάζουν με ωριαίο ρυθμό πλέον.
Στα παρακάτω σημεία αναφοράς, εστιάζονται κάποια σημαντικά στοιχεία και δεδομένα όπως ισχύουν σήμερα και δείχνουν μια πιθανή εικόνα εξέλιξης για τους πρώτους τουλάχιστον μήνες του 2018. Σημειώνω πώς είναι προσωπικές κρίσεις και προβλέψεις, μέσα από την ανάλυση κάποιων δεδομένων και προοπτική επιρροής τους στα όσα γίνονται σήμερα.
- Τρομοκρατία. Η ολική κατάρρευση του DAESH δεν σημαίνει πώς το φαινόμενο θα εξαλειφθεί. Αντίθετα θα ενισχυθεί καθώς η διασπορά των στελεχών του, θα ενσωματωθεί σε άλλες οργανώσεις όπως είναι η Αλ Κάιντα , οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν αλλά και ομάδες πυρήνων στην Δύση που θα μεταμορφωθούν σε μικρά κέντρα επιχειρήσεων με μεγάλη διασπορά, με ίδια κατεύθυνση πράξεων αλλά χωρίς κεντρική διοίκηση. Μια εικόνα σαν αυτή του Καυκάσου περίπου και των σχετικών οργανώσεων εκεί. Σε αυτό το πλαίσιο επίσης θα υπάρξει πολύ μεγαλύτερη ενίσχυση νόμων και μέτρων προστασίας που θα οδηγήσουν σε αντιδράσεις από τους περισσότερους πολίτες του κόσμου.
- Κυβερνοασφάλεια. Η επιβολή μέτρων προστασίας και ιδιωτικότητας σε κάθε ψηφιακή υπηρεσία, θα είναι συνταρακτική και θα δημιουργήσει κοσμογονία, ειδικά στην Ε.Ε. και στις ΗΠΑ όπου με το GDPR και το Privacy Shield θα οδηγήσουν σε νέα δεδομένα για όλους. Από τον απλό πολίτη μέχρι και την πολυεθνική, αφού τα οικονομικά πρόστιμα για παραβάσεις των παραπάνω θα είναι εξαντλητικά ενώ θα υποχρεώσουν όλους να ανεβάσουν επενδύσεις και σχεδιασμό για την αναβάθμιση της ηλεκτρονικής ασφάλειας τους. Σε πρόσθεση όλων αυτών θα υπάρξει επίσης μια νέα γραμμή τακτικών και διεθνών νόμων που θα δίνουν δικαίωμα «αντεπίθεσης» , ειδικά κατά ομάδων που μοιράζουν κακόβουλων λογισμικών (ransomware)
- Robotics. Μπορεί να είναι κάτι που δεν έχει ακόμα μεγάλη εφαρμογή, ειδικά σε χώρες που δεν έχουν ανεπτυγμένη τεχνολογία. Όμως, είναι σημαντικό να τονιστεί πώς ήδη κάποιες robotics κατασκευές βρίσκονται σε πειραματικό στάδιο για να μετέχουν σε δυνάμεις του στρατού αλλά και της αστυνομίας. Η πρόοδος τους, ήδη βρίσκει χώρο συζητήσεων σε τραπέζια ειδικών ασφαλείας για την διαμόρφωση των δράσεων των robots που μπορεί να δείχνει προς τους περίφημους κανόνες του I. Asimov όμως αυτοί είναι ουσιαστικά ανεφάρμοστοι σε χρήση των μηχανών σε πεδίο μάχης. (βλ. DARPA Robotics projects).
- Πιθανότητες πολεμικών συγκρούσεων. Δυστυχώς φαίνεται πώς μέσα στο 2018 οι πιθανότητες να δούμε ένα νέο πολεμικό πεδίο είναι πολύ μεγάλες.Υεμένη, Ουκρανία,Σουδάν είναι χώρες που ήδη βρίσκονται σε σύρραξη. Σε αυτές μπορεί να προστεθούν η Βόρειος Κορέα, η Τουρκία, η Λιβύη, το Πακιστάν και η Ινδία. Το πώς θα εξελιχθούν όλα αυτά είναι άγνωστο καθώς οι εξελίξεις είναι όπως ειπώθηκε, σε ωριαία βάση. Το μόνο σίγουρο είναι πώς οι ισορροπίες όπως διαμορφώνονται δεν προβάλουν κάποια ελπίδα για εκτόνωση αλλά ενισχύουν τις προοπτικές για κλιμάκωση.
- Περιβάλλον – Κλίμα. Ανεξάρτητα αν κάποιοι θεωρούν πώς η κλιματική αλλαγή είναι κάτι φυσιολογικό ή λόγω ανθρώπινης υπαιτιότητας, η κοινή παραδοχή είναι πώς το κλίμα αλλάζει και έχει ως πειστήρια τους νέους υπερ-κυκλώνες σαν αυτή με το όνομα Ίρμα που έπληξε της Νοτιο-Ανατολικές πολιτείες των ΗΠΑ ή σαν την απόσχιση τεράστιων κομματιών παγετώνων από Αρκτικό και Ανταρκτικό Πόλο. Στον παγκόσμιο χάρτη ήδη σημειώνεται μια βύθιση και εξαφάνιση νησιών λόγω της αύξηση στάθμης της θάλασσας ενώ υπάρχει ήδη διαπίστωση πώς αυτή η άνοδος της στάθμης πλήττει και την πολιτεία της ΝΥ που έχει περισσότερες πλημμύρες από το παρελθόν. Σε όλα αυτά δυστυχώς δεν έχει υπάρξει κάποιο στρατηγικό σχέδιο αντιμετώπισης των επερχόμενων προβλημάτων λόγω ανάγκης μεγάλων δαπανών αλλά και διαφορετικών απόψεων για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
- Διάστημα. Κάθε χώρα προσπαθεί να ανακτήσει προβάδισμα στο πώς θα κυριαρχήσει επί του χώρου. Χώρες πέρα από την Ρωσία και τις ΗΠΑ, όπως είναι η Τυνησία, η Κίνα, Αραβικές χώρες, Γαλλία, Γερμανία, και άλλες κάνουν σημαντικά βήματα για δορυφορική επικράτηση. Αυτό όμως φαίνεται να πιέζει και τις ΗΠΑ και Ρωσία να κάνουν το επόμενο βήμα που μάλλον θυμίζει τον R.Reagan και το περίφημο «Πόλεμος των Άστρων» πρόγραμμα του που περιείχε πυραυλικές συστοιχίες για βολές κατά αντιπάλων. Είναι άγνωστο πώς θα εξελιχθεί όμως υπάρχει ήδη γραφείο σε ΟΗΕ που το λαμβάνει υπόψη , κυρίως για τις δυνατότητες που μπορεί να κάνει χρήση τους σε μια απειλή από το διάστημα όπως είναι μετεωρίτες για παράδειγμα.
- Επιδημίες και βιοχημικά όπλα. Αν και το 2017 γενικά είχε ελάχιστες αναφορές για τέτοια θέματα και ήταν περιορισμένα κυρίως σε θέματα τρομοκρατίας και πολεμικών πεδίων, θα πρέπει να σημειωθεί πώς ελάχιστες χώρες έχουν έτοιμα πρωτόκολλα ασφαλείας και ετοιμότητα υπηρεσιών για να αντιμετωπίσουν μια έξαρση ιογενούς επιδημίας ή ακόμα και μιας μικρής κλίμακας βιοχημική επίθεση. Η δήλωση του Bill Gates πώς η ανθρωπότητα κινδυνεύει από μια νέα έξαρση ασθενειών ειδικά μετά το λιώσιμο των πάγων που μπορεί να απελευθερώσει νέα μικρόβια και ιούς. Ένα από τα κυριότερα περιστατικά που βλέπουμε ακόμα και σήμερα, είναι η έξαρση παλαιών ασθενειών όπως είναι η ασθένεια του Ιλαρά ή οι παραλλαγές της γρίπης των πτηνών(Η1Ν*) που αντιμετωπίζονται εκ των υστέρων με διάφορα εμβόλια που «δοκιμάζονται στο πεδίο» επί ασθενών πριν πάρουν τελική έγκριση.
- Μεταναστευτικό. Ένα φαινόμενο που εδώ και χρόνια έχει ενταθεί. Ανεξάρτητα των αιτίων και των στοιχείων που το δημιουργούν και το ενισχύουν κατά περιόδους, το μόνο σίγουρο είναι πώς έχει φτάσει στο τελικό στάδιο ανοχής, από τις χώρες υποδοχής. Αναμενόμενο θα έλεγε κάποιος καθώς με απλά μαθηματικά και αριθμητική, είναι απολύτως ανέφικτο, τα εκατοντάδες εκατομμύρια σε Ευρασία να βρούνε χώρο διαβίωσης σε ένα ελάχιστο κομμάτι της βορειοδυτικής Ευρώπης. Σε όλο αυτό θα πρέπει να προσθέσει κάποιος το βασικό σημείο διαφοράς που είναι η άρνηση ενσωμάτωσης των μεταναστών σε υπάρχοντες νομοθεσίες και κανόνες κοσμικών κρατών και η εμμονή τους να διατηρήσουν συνήθειες, ήθη και έθιμα από τις χώρες καταγωγής τους, που είναι εξορισμού αντίθετα με ότι βρίσκεται στον τόπο υποδοχής τους. Αυτό δημιουργεί τριβές και προβλήματα που ενδέχεται να κλιμακωθούν ακόμα περισσότερο.
- Ασφάλεια τροφίμων. Όσο και αν σε πολλές χώρες της ανεπτυγμένης μερίδας του κόσμου ακόμα δεν είναι εμφανές το πρόβλημα της έλλειψης τροφίμων, είναι σχεδόν σίγουρο πώς το πρόβλημα θα συνεχίσει να μεγαλώνει καθώς η δυνατότητα παραγωγής τροφίμων του πλανήτη σταδιακά μειώνεται (βλ. κακάο, σιτάρι κ.α. ) και οι τιμές τους σταδιακά θα αυξάνονται περιορίζοντας έτσι την προμήθεια τους. Αυτό φυσικά δεν θα γίνει μέσα στο 2018 μόνο , όμως η πορεία αυτή θα ενισχυθεί σίγουρα ειδικά με την παρούσα κλιματική αλλαγή. Είναι καλό να γνωρίζουμε εδώ πώς χώρες όπως η Κίνα έχουν κάνει ενοικίαση καλλιεργήσιμης γης σε άλλα κράτη όπως αυτό της Ουκρανίας αλλά και σε Αφρικανικές χώρες όπως το κράτος της Αιθιοπίας. Αυτό σύντομα θα γίνει εστία τριβών και συγκρούσεων. Το νερό είναι και αυτό κομμάτι της ασφάλειας τροφίμων και ήδη γίνονται πολεμικές συγκρούσεις για αυτό (Λεβάντ, Ισραήλ, κ.α. ). Το πόσιμο ποσοστό νερού μειώνεται συνεχώς και αυτό θα οδηγήσει σε ακόμα πιο έντονες καταστάσεις ακόμα και εντός του 2018 , ειδικά σε Αφρική και Ασία.
- Ενεργειακό. Η ανάγκη για ενέργεια είναι τεράστια σε όλο τον πλανήτη. Ίσως να είναι και το νο1 γενεσιουργό αίτιο προβλημάτων σε όλο τον πλανήτη καθώς η διαχείριση και η παραγωγή του, δίνουν εξουσία και δύναμη επιρροής σε εκείνους που τους ανήκουν. Ένα κράτος για να λειτουργήσει σωστά και να διατηρήσει μια ισχύ και ικανότητα επιβίωσης στηρίζεται πάρα πολύ στην επάρκεια ενέργειας που διαθέτει για κάθε τομέα του. Από την καθημερινότητα των πολιτών μέχρι και την διατήρηση πολεμικής ισχύος. Σε αυτό το κομμάτι που αφορά το ενεργειακό θα πρέπει να σημειωθεί πώς σε όλο τον πλανήτη το 2018 θα υπάρξει μια αλλαγή και προσαρμογή στο ενεργειακό. Δείγμα αυτού που αναφέρω είναι κατά ελάχιστο η κατάργηση των οχημάτων με κίνηση βασισμένη σε καύσιμα Diesel. Αν προσθέσει κάποιος σε αυτό και την ανεύρεση νέων κοιτασμάτων που θα τεθούν υπό έρευνα και εκμετάλλευση (ΕΜΕΑ, Αρκτικός Κύκλος), προφανώς και δημιουργείται σοβαρό θέμα ασφαλείας λόγω των δυναμικών που θα αναπτυχθούν.
Σε πολλά από αυτά τα σημεία θα επισημάνω ξανά πώς η βαθμίδα επιρροής και ανάπτυξης τους είναι άμεσα εξαρτώμενη από παραμέτρους που αλλάζουν ώρα με την ώρα και είναι πιθανόν να χαθούν ή και να γίνουν σοβαρότατες απειλές μέσα στο 2018. Σε κάθε περίπτωση , οι καιροί είναι ενδιαφέροντες με ότι αυτό συνεπάγεται για το μέγεθος απειλών που τους συνοδεύει.
Αλέξανδρος Νίκλαν,
Σύμβουλος Θεμάτων Ασφαλείας - IISCA Sec Group
Αναδημοσίευση από το Geopolitics & Daily News
1/1/2018
2.
Δύο απειλές για τη διεθνή οικονομία.
Δύο απειλές θα μπορούσαν να εκτροχιάσουν την παγκόσμια οικονομία: μία τεραστίων διαστάσεων πολιτική κρίση και η πρόωρη υπερθέρμανση της συγχρονισμένης παγκόσμιας οικονομίας.
Οι πολιτικοί κίνδυνοι εξακολουθούν να ρίχνουν βαριά τη σκιά τους στην παγκόσμια οικονομία, αλλά σε μικρότερο βαθμό απ’ ό,τι πέρυσι. Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ δεν κήρυξε εμπορικό πόλεμο στην Κίνα ή στο Μεξικό. Στην Ευρώπη, η αντίθεση μεταξύ των κενών περιεχομένου υποσχέσεων που έδιναν οι υποστηρικτές της εξόδου της Βρετανίας από την Ε.Ε. και της σκληρής πραγματικότητας, που είναι η πολύ ασθενής διαπραγματευτική θέση της Βρετανίας απέναντι στην Ενωση, έχει συμβάλει ώστε να περιοριστούν οι αντιευρωπαίοι λαϊκιστές. Παρ’ όλ’ αυτά, οι πολιτικοί κίνδυνοι εξακολουθούν να είναι σοβαροί. Ο αμερικανικός οικονομικός προστατευτισμός απειλεί να υπονομεύσει παγκόσμιες εμπορικές συμφωνίες, ενώ ενδέχεται να καταρρεύσουν οι διαπραγματεύσεις ΗΠΑ - Καναδά - Μεξικού για τη Nafta. Στην Ευρώπη, η Ιταλία οδεύει προς αβέβαιο πολιτικό μέλλον. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, δεν θα προκύψει νικητής από τις βουλευτικές εκλογές της 4ης Μαρτίου. Μπορεί αυτό να μην είναι ασυνήθιστο για την Ιταλία, ωστόσο υπάρχει ο κίνδυνος ριζοσπαστικά αριστερά και δεξιά πολιτικά κόμματα να ενώσουν τις δυνάμεις τους κατά της Ε.Ε. και κατά του ευρώ. Στη γεωπολιτική αρένα, η διαμάχη με τη Βόρειο Κορέα δεν θα αποτελέσει σημαντικό πρόβλημα για την παγκόσμια οικονομία, παρά μόνο στην περίπτωση που ο ηγέτης της Βορείου Κορέας δείξει αυτοκτονικές τάσεις και αρχίσει πραγματικό πόλεμο με τις ΗΠΑ ή αν μεταμορφωθεί η περιρρέουσα ένταση σε ανοικτή σύγκρουση μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Δεν εντοπίζουμε ενδείξεις πώς θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο. Πρέπει να παρακολουθήσουμε και την εξέλιξη της αντιπαλότητας μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν. Οσο περιορίζονται σε πολέμους δι’ αντιπροσώπων στο εξωτερικό και δεν επιτίθενται η μία στην άλλη άμεσα, η ροή του πετρελαίου και η παγκόσμια οικονομία δεν θα επηρεαστούν σημαντικά. Οκτώ χρόνια αφότου άρχισε η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας, το κρίσιμο ερώτημα είναι πόσο μπορεί να διαρκέσει το πάρτι. Το 2017 η παγκόσμια οικονομία αναπτύχθηκε ταχύτερα από τη μακροπρόθεσμη τάση, ωστόσο ο συνδυασμός χαμηλού πληθωρισμού και ισχυρής ανάπτυξης δεν μπορεί να διαρκέσει για πάντα. Στο τέλος, η ανάγκη να περιοριστούν οι υπερβολές στη χορήγηση δανείων σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά ή η ανάγκη να καταπολεμηθεί η άνοδος του πληθωρισμού θα προκαλέσουν νέα ύφεση. Ωστόσο, κάτι τέτοιο ενδέχεται να μη συμβεί πριν από το 2020 ή το 2021.
Οι πολιτικοί κίνδυνοι εξακολουθούν να ρίχνουν βαριά τη σκιά τους στην παγκόσμια οικονομία, αλλά σε μικρότερο βαθμό απ’ ό,τι πέρυσι. Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ δεν κήρυξε εμπορικό πόλεμο στην Κίνα ή στο Μεξικό. Στην Ευρώπη, η αντίθεση μεταξύ των κενών περιεχομένου υποσχέσεων που έδιναν οι υποστηρικτές της εξόδου της Βρετανίας από την Ε.Ε. και της σκληρής πραγματικότητας, που είναι η πολύ ασθενής διαπραγματευτική θέση της Βρετανίας απέναντι στην Ενωση, έχει συμβάλει ώστε να περιοριστούν οι αντιευρωπαίοι λαϊκιστές. Παρ’ όλ’ αυτά, οι πολιτικοί κίνδυνοι εξακολουθούν να είναι σοβαροί. Ο αμερικανικός οικονομικός προστατευτισμός απειλεί να υπονομεύσει παγκόσμιες εμπορικές συμφωνίες, ενώ ενδέχεται να καταρρεύσουν οι διαπραγματεύσεις ΗΠΑ - Καναδά - Μεξικού για τη Nafta. Στην Ευρώπη, η Ιταλία οδεύει προς αβέβαιο πολιτικό μέλλον. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, δεν θα προκύψει νικητής από τις βουλευτικές εκλογές της 4ης Μαρτίου. Μπορεί αυτό να μην είναι ασυνήθιστο για την Ιταλία, ωστόσο υπάρχει ο κίνδυνος ριζοσπαστικά αριστερά και δεξιά πολιτικά κόμματα να ενώσουν τις δυνάμεις τους κατά της Ε.Ε. και κατά του ευρώ. Στη γεωπολιτική αρένα, η διαμάχη με τη Βόρειο Κορέα δεν θα αποτελέσει σημαντικό πρόβλημα για την παγκόσμια οικονομία, παρά μόνο στην περίπτωση που ο ηγέτης της Βορείου Κορέας δείξει αυτοκτονικές τάσεις και αρχίσει πραγματικό πόλεμο με τις ΗΠΑ ή αν μεταμορφωθεί η περιρρέουσα ένταση σε ανοικτή σύγκρουση μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Δεν εντοπίζουμε ενδείξεις πώς θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο. Πρέπει να παρακολουθήσουμε και την εξέλιξη της αντιπαλότητας μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν. Οσο περιορίζονται σε πολέμους δι’ αντιπροσώπων στο εξωτερικό και δεν επιτίθενται η μία στην άλλη άμεσα, η ροή του πετρελαίου και η παγκόσμια οικονομία δεν θα επηρεαστούν σημαντικά. Οκτώ χρόνια αφότου άρχισε η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας, το κρίσιμο ερώτημα είναι πόσο μπορεί να διαρκέσει το πάρτι. Το 2017 η παγκόσμια οικονομία αναπτύχθηκε ταχύτερα από τη μακροπρόθεσμη τάση, ωστόσο ο συνδυασμός χαμηλού πληθωρισμού και ισχυρής ανάπτυξης δεν μπορεί να διαρκέσει για πάντα. Στο τέλος, η ανάγκη να περιοριστούν οι υπερβολές στη χορήγηση δανείων σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά ή η ανάγκη να καταπολεμηθεί η άνοδος του πληθωρισμού θα προκαλέσουν νέα ύφεση. Ωστόσο, κάτι τέτοιο ενδέχεται να μη συμβεί πριν από το 2020 ή το 2021.
Ευτυχώς, προς το παρόν, δεν υπάρχει κάποια σαφής ένδειξη ότι οι αναπτυγμένες οικονομίες της Δύσης πλησιάζουν σε σημείο καμπής. Με βάση τα ιστορικά στοιχεία, η πιστωτική επέκταση στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρώπη παραμένει πολύ υποτονική. Πλέον η προσοχή έχει αρχίσει να στρέφεται περισσότερο στους πληθωριστικούς κινδύνους παρά στον αποπληθωρισμό. Μέχρι σήμερα, η ευκολία μετεγκατάστασης της παραγωγής σε χώρες με φθηνότερους μισθούς, οι τεχνολογικές καινοτομίες, περιλαμβανομένων των ρομπότ, και ορισμένες διαρθρωτικές αλλαγές στις αγορές εργασίας έχουν εμποδίσει μια σημαντική αύξηση των μισθών και του πληθωρισμού. Ο δομικός πληθωρισμός αυξήθηκε το 2017 λιγότερο απ’ όσο περιμέναμε πριν από ένα χρόνο. Για το 2018 προβλέπουμε άνοδο της παραγωγικότητας, χάρη στην αύξηση των επενδύσεων, ενώ οι τεχνολογικές πρόοδοι θα αντισταθμίσουν σε μεγάλο βαθμό την περιορισμένη αύξηση των μισθών. Δεν υπάρχουν σημαντικά στοιχεία που να υποδηλώνουν ότι ο δομικός πληθωρισμός θα αυξηθεί το 2018 περισσότερο από το προβλεπόμενο. Μπορεί αυτός να είναι ο σημαντικότερος οικονομικός κίνδυνος που πρέπει να παρακολουθεί κανείς, ωστόσο θεωρούμε πως κάτι τέτοιο είναι πιθανότερο να συμβεί το 2019 ή το 2020 παρά το 2018.
επικεφαλής οικονομολόγος της Berenberg Bank.
5/1/2018