Είναι επαναστατική η εξωτερική πολιτική του Modi; Στην Ινδία είναι δύσκολο να έρθει η ριζική αλλαγή.

Ο Modi ανέλαβε την πρωθυπουργία με την ελπίδα να μεταμορφώσει τις σχέσεις με την Κίνα και το Πακιστάν, να απαλλαγεί από την αναχρονιστική δέσμευση της Ινδίας ως προς την ουδετερότητα, και να επεκτείνει την ινδική επιρροή στη Νότια και Νοτιοανατολική Ασία.

Ο Narendra Modi (δεξιά) και ο Ισραηλινός πρωθυπουργός, Benjamin Netanyahu, 
στο Νέο Δελχί, τον Ιανουάριο του 2018. ADNAN ABIDI / REUTERS 

Κατά την προεκλογική εκστρατεία του το 2013-14, ο πρωθυπουργός της Ινδίας, Narendra Modi [1], έδειξε ελάχιστο ενδιαφέρον για την εξωτερική πολιτική, εστιάζοντας αντ’ αυτού στην οικονομική ανάπτυξη, την διαφθορά και την διακυβέρνηση. Όντας στην εξουσία, ωστόσο, ο Modi έχει πραγματοποιήσει 35 ταξίδια στο εξωτερικό και επισκέφθηκε 53 χώρες. Από την εποχή του Jawaharlal Nehru, κανένας Ινδός πρωθυπουργός δεν ήταν τόσο πολυταξιδεμένος. Στην πραγματικότητα, αυτή η εξαιρετική έμφαση οδήγησε ορισμένους σχολιαστές, όπως ο συγγραφέας C. Raja Mohan, να υποδείξουν ότι η εξωτερική πολιτική της Modi ήταν τόσο επαναστατική [2] ώστε να σηματοδοτήσει την αρχή μιας ινδικής «τρίτης δημοκρατίας».

Στην πραγματικότητα, δεν υπήρξε επανάσταση. Ο Modi ανέλαβε την πρωθυπουργία με την ελπίδα να μεταμορφώσει τις σχέσεις με την Κίνα και το Πακιστάν, να απαλλαγεί από την αναχρονιστική δέσμευση της Ινδίας ως προς την ουδετερότητα, και να επεκτείνει την ινδική επιρροή [3] στη Νότια και Νοτιοανατολική Ασία. Ωστόσο, παρά τις καλύτερες προσπάθειές του, απέτυχε να αλλάξει θεμελιωδώς την εξωτερική πολιτική της χώρας του.

Αυτή η αποτυχία μπορεί να αποδοθεί σε τρεις τουλάχιστον παράγοντες. Πρώτον, η συντηρητική, μόνιμη γραφειοκρατία της εξωτερικής πολιτικής της Ινδίας αντιστάθηκε στις προσπάθειες του Modi για αλλαγή. Δεύτερον, παρά την υγιή οικονομική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, η Ινδία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σημαντικούς οικονομικούς περιορισμούς που περιορίζουν την ικανότητά της να προβάλλει ισχύ στο εξωτερικό. Τρίτον, αν και το κόμμα Bharatiya Janata (BJP) του Modi απολαμβάνει μια πλειοψηφία στο εθνικό κοινοβούλιο [4], εξακολουθεί να πρέπει να αντιμάχεται την ομοσπονδιακή δομή της χώρας, η οποία δίνει ευρύ περιθώριο στα [ομοσπονδιακά] κρατίδια που κυβερνώνται από άλλα κόμματα να αποθαρρύνουν το BJP. Μαζί, και οι τρεις [περιορισμοί] συντήρησαν μεγάλο μέρος του status quo.

ΣΚΛΗΡΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ

Ο Μόντι είχε το μερίδιό του σε επιτεύγματα εξωτερικής πολιτικής στην πρωθυπουργία. Δεν υπάρχει αμφιβολία, για παράδειγμα, ότι έχει ενισχύσει την σχέση ΗΠΑ-Ινδίας. Παρά τον εκνευρισμό του Modi επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες τού είχαν αρνηθεί την χορήγηση βίζας το 2005 για τον υποτιθέμενο ρόλο του ως επικεφαλής υπουργός του Γκουτζαράτ, σε ένα αντι-μουσουλμανικό πογκρόμ το 2002, ως πρωθυπουργός κάλεσε [5] τον Αμερικανικό πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα να είναι κύριος προσκεκλημένος στην παρέλαση της Παγκόσμιας Ημέρας της Δημοκρατίας, τον Ιανουάριο του 2015. Ποτέ στην ιστορία της Ινδίας δεν είχε δοθεί αυτή η ιδιαίτερη τιμή σε πρόεδρο των ΗΠΑ. Πέραν της προσφοράς αυτής της συμβολικής χειρονομίας, ο Modi προχώρησε στο να υπογράψει μια σημαντική συμφωνία logistics [6] με τις Ηνωμένες Πολιτείες η οποία είχε μαραζώσει για πάνω από μια δεκαετία. Πιο πρόσφατα, η κυβέρνησή του ενεπλάκη πιο βαθιά στον τετραμερή διάλογο για την θαλάσσια ασφάλειας με την Αυστραλία, την Ιαπωνία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Πιο κοντά στην χώρα, η πολιτική του Μόντι «Πρώτα η Γειτονιά», η οποία επιδιώκει να ενισχύσει τους υφιστάμενους δεσμούς της Ινδίας με τους γείτονές της από τη Νότια Ασία, έχει επιτύχει ανάμεικτα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, η Ινδία χορήγησε γρήγορα ανθρωπιστική βοήθεια στο Νεπάλ αφότου ο σεισμός το 2015 προκάλεσε ανείπωτη ζημιά. Ωστόσο, σύντομα έχασε μεγάλο μέρος της καλής θέλησης που είχε δημιουργήσει όταν έκανε μια αδέξια απόπειρα να επηρεάσει τις εκλογές στο Νεπάλ προσπαθώντας να διαμορφώσει την σύνταξη ενός νέου συντάγματος. Οι συναλλαγές της Ινδίας με άλλα μικρά κράτη στην περιοχή ήταν πιο επιτυχημένες. Μέσα σε λίγους μήνες από την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Modi επέλυσε επιδέξια [7] μια ιδιαίτερα αμφισβητούμενη και μακρόχρονη συνοριακή διαμάχη με το Μπαγκλαντές -μια διευθέτηση που ξέφευγε από τις προηγούμενες κυβερνήσεις εδώ και δεκαετίες. Υπό τον Modi, η Ινδία έχει επίσης διαχειριστεί ικανοποιητικά τις σχέσεις της με το Αφγανιστάν, συνεχίζοντας να παρέχει βοήθεια και να εκπαιδεύει αφγανικό προσωπικό ασφαλείας δημιουργώντας ταυτόχρονα έναν εναέριο διάδρομο για την βελτίωση του διμερούς εμπορίου. Το πιο σημαντικό είναι ότι η Ινδία έχει προχωρήσει στην κατασκευή λιμανιού στο Chabahar του Ιράν, προκειμένου να δημιουργήσει έναν διάδρομο ξηράς και θάλασσας για το Αφγανιστάν.

Ωστόσο, οι σχέσεις με την Κίνα και το Πακιστάν υπήρξαν διαμφισβητούμενες. Αμέσως αφότου έγινε πρωθυπουργός, ο Modi προσέγγισε και τις δύο χώρες. Κάλεσε τον Nawaz Sharif, τότε πρωθυπουργό του Πακιστάν, να παρευρεθεί στην ορκωμοσία του μαζί με άλλους αρχηγούς κρατών από ολόκληρη τη Νότια Ασία. Δυστυχώς, η φιλική χειρονομία του δεν έτυχε ανταπόκρισης. Αντ’ αυτού, την παραμονή των διμερών συνομιλιών τον Αύγουστο του 2014, ο πρεσβευτής του Πακιστάν στο Νέο Δελχί κάλεσε αυτονομιστές του Κασμίρ να παραβρεθούν σε δεξίωση στην πακιστανική πρεσβεία παρά μια ρητή προειδοποίηση της Ινδίας. Αν και προηγούμενοι πρωθυπουργοί αγνοούσαν παρόμοιες διπλωματικές προκλήσεις, ο Modi αποφάσισε να διακόψει τις συνομιλίες. Οι επακόλουθες επιθέσεις στην Ινδία από τους τρομοκράτες που εδρεύουν στο Πακιστάν, καθώς και τα ινδικά διασυνοριακά χτυπήματα αντιποίνων έχουν προκαλέσει επιδείνωση των σχέσεων.

Οι κινεζο-ινδικές σχέσεις υπήρξαν επίσης τεταμένες τα τελευταία χρόνια, αν και οι εντάσεις δεν μπορούν να αποδοθούν μόνο στον Modi. Τον Σεπτέμβριο του 2014, ο Modi κάλεσε τον Κινέζο πρόεδρο, Xi Jinping, στην Ινδία για επίσημη επίσκεψη. Ωστόσο, κατά την διάρκεια της επίσκεψης, ο κινεζικός στρατός πραγματοποίησε μια σειρά εισβολών στην περιοχή Ladakh των Ιμαλαΐων, η οποία αποτελεί περιοχή εξελισσόμενης συνοριακής διαμάχης μεταξύ των δύο χωρών.

Η εισβολή στην Ladakh δεν ήταν ένα μεμονωμένο περιστατικό. Το καλοκαίρι του 2017, ο κινεζικός στρατός εισήλθε και πάλι σε μια διαμφισβητούμενη περιοχή [8], αυτή την φορά στο οροπέδιο Doklam του Μπουτάν [9], το οποίο συνορεύει με την Κίνα και την Ινδία. Δεδομένου ότι μια κινεζική παρουσία στο οροπέδιο θα αποτελούσε σοβαρή απειλή για την ασφάλεια στην Ινδία, ο Modi, επικαλούμενος μια συμφωνία με το Μπουτάν, έστειλε ένα τμήμα στρατού για να αντιμετωπίσει τις κινεζικές δυνάμεις. Οι επακόλουθες εχθροπραξίες διήρκεσαν αρκετές εβδομάδες προτού οι δύο πλευρές συμφωνήσουν σε αμοιβαία απόσυρση δυνάμεων, αν και η Κίνα αρνήθηκε να παραιτηθεί επισήμως από τις αξιώσεις της στην περιοχή. Τέτοιες κινέζικες επιδρομές κατά μήκος των συνόρων στα Ιμαλάια έχουν μακρά ιστορία -η βασική διαφορά είναι ότι, υπό τον Modi, η Ινδία αντιπαρατίθεται άμεσα με την Κίνα όταν τις αντιμετωπίζει. Επιπλέον, το Νέο Δελχί αρνήθηκε κατηγορηματικά να υποστηρίξει την πρωτοβουλία One Belt, One Road του Πεκίνου [10], η οποία επιδιώκει, μεταξύ άλλων, να συνδέσει σημαντικά τμήματα του Πακιστάν με την Κίνα μέσω επίγειων μεταφορών.

Ο Modi έχει επίσης δείξει αυξημένη βούληση να αντιταχθεί στην αυξανόμενη επιρροή της Κίνας επεκτείνοντας το αποτύπωμα ασφαλείας της Ινδίας στη Νοτιοανατολική Ασία. Ήδη από το 1992, ο πρωθυπουργός Narasimha Rao είχε ξεκινήσει την πολιτική «Κοίτα Ανατολικά» ("Look East"), η οποία σχεδιάστηκε για να προωθήσει το εμπόριο και να προσελκύσει επενδύσεις από τα οικονομικά ζωηρά κράτη της περιοχής. Υπό την αιγίδα της νέας πολιτικής του «Δράσε Ανατολικά» ("Act East"), ο Modi πρόσθεσε ένα ξεχωριστό στοιχείο ασφάλειας, ξεκινώντας διαπραγματεύσεις για πωλήσεις όπλων στο Βιετνάμ, ενισχύοντας την αμυντική συνεργασία με την Σιγκαπούρη και αυξάνοντας τις ινδικές ναυτικές επισκέψεις σε μια σειρά χωρών της περιοχής.

Υποστηρικτής του BJP κρατά ένα πλακάτ με την φωτογραφία του Modi σε μια προεκλογική συγκέντρωση στο Kalol, στο Γκουτζαράτ της Ινδίας, τον Δεκέμβριο του 2017. AMIT DAVE / REUTERS 

ΔΡΟΜΟΣ ΜΕΤ’ ΕΜΠΟΔΙΩΝ

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Modi έχει φέρει ανανεωμένη ενέργεια και κίνητρα στην εξωτερική πολιτική της Ινδίας. Ωστόσο, οι αλλαγές που έχει θεσπίσει αντανακλούν έναν αξιοσημείωτο βαθμό συνέχειας με προηγούμενες πολιτικές και δεν αποτελούν, όπως ισχυρίστηκαν ορισμένοι, μια επανάσταση.

Τι είναι αυτό που εξηγεί την αποτυχία του Modi να επανεκκινήσει θεμελιωδώς την ατζέντα της εξωτερικής πολιτικής της Ινδίας; Ο πρώτος λόγος έχει να κάνει με το ισχυρογνώμων και στενόμυαλο κατεστημένο της εξωτερικής πολιτικής της Ινδίας. Το Ινδικό Υπουργείο Εξωτερικών αποτελείται τυπικά από περίπου χίλιους αξιωματούχους πλήρους απασχόλησης. Όταν νεοεισερχόμενοι συμμετέχουν σε αυτή την ελίτ γραφειοκρατία, οι ανώτεροί τους γρήγορα τους κάνουν κοινωνούς των κανόνων αυτού του θεσμικού οργάνου, το οποίο ευνοεί την προσοχή, την επιφυλακτικότητα και την σταδιακή λήψη αποφάσεων. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι αντιστέκονται σε κάθε προσπάθεια εκ μέρους ενός νέου καθεστώτος να αλλάξουν δραστικά τις προτεραιότητες της εξωτερικής πολιτικής της χώρας (για παράδειγμα, ήταν αρκετά επιφυλακτικοί για την ουσιαστική διεύρυνση των δεσμών με τις Ηνωμένες Πολιτείες). Ο Modi αναμφισβήτητα επιδιώκει να εισάγει νέα ενέργεια στην ινδική εξωτερική πολιτική, αλλά αυτή η γραφειοκρατία ενήργησε ως ενσωματωμένος περιορισμός.

Μια ληθαργική διπλωματική υπηρεσία δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα του Modi. Παρά την έντονη οικονομική ανάπτυξη τις τελευταίες δεκαετίες, η Ινδία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σημαντικούς περιορισμούς όσον αφορά τους πόρους [11] σε σχέση με ανταγωνιστές όπως η Κίνα. Ο συνολικός προϋπολογισμός εξωτερικής βοήθειας της Ινδίας, για παράδειγμα, είναι μόνο περί τα 2 δισεκατομμύρια δολάρια. Παρόλο που είναι δύσκολο να βρεθούν ακριβείς αριθμοί, ο προϋπολογισμός του Πεκίνου για την εξωτερική βοήθεια είναι πιθανόν να ξεπερνά τα 30 δισεκατομμύρια δολάρια. Κατά συνέπεια, η Ινδία δεν είναι σε θέση να ανταγωνιστεί σοβαρά την Κίνα όσον αφορά τη μετάφραση της οικονομικής ισχύος σε πολιτική δύναμη. Αυτός ο διαρθρωτικός φραγμός είναι απίθανο να υπερκεραστεί οποτεδήποτε σύντομα.

Τέλος, η ομοσπονδιακή δομή της Ινδίας, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει μεταβιβάσει όλο και περισσότερη εξουσία σε επίπεδο κρατιδίου, έχει περιορίσει σημαντικά τον Modi. Ορισμένα κρατίδια έχουν στενά συμφέροντα που έρχονται σε σύγκρουση με εκείνα του έθνους. Για παράδειγμα, ο Modi διαπραγματεύθηκε με επιτυχία μια συμφωνία χερσαίων συνόρων με το Μπαγκλαντές, με το να φλερτάρει με την πολιτική ηγεσία του συνοριακού κράτους της Δυτικής Βεγγάλης. Αλλά δεν μπόρεσε να πείσει τους ίδιους τοπικούς ηγέτες να του επιτρέψουν να προχωρήσει σε μια συμφωνία με το Μπαγκλαντές για τον καταμερισμό των υδάτων του ποταμού. Σε αυτό το κρίσιμο ζήτημα, οι επαρχιακές πολιτικές απέκλεισαν εντελώς την προοπτική διμερούς συμφωνίας μεταξύ Ντάκα και Νέου Δελχί.

Αυτά τα εμπόδια έχουν εμποδίσει τις πιο φιλόδοξες προσπάθειες του Modi να μεταμορφώσει την εξωτερική πολιτική της Ινδίας. Έχει, χωρίς αμφιβολία, επιφέρει σημαντικές αλλαγές. Ωστόσο, οι όποιες ελπίδες ότι οι προσπάθειές του θα ισοδυναμούσαν με επανάσταση έχουν αποδειχθεί πρόωρες. 

Στα αγγλικά:  


Σύνδεσμοι:

[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/india/2017-03-30/who-narendra-modi
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/india/2017-10-16/will-india-star...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/japan/2017-11-15/how-abe-and-mod...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/india/2017-03-15/modis-victory-a...
[5] https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2015/01/24/why-obamas-...
[6] https://thediplomat.com/2016/08/india-us-sign-logistics-exchange-agreeme...
[7] http://www.bbc.com/news/world-asia-india-33733911
[8] http://www.bbc.com/news/world-asia-40478813
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/asia/2017-09-07/what-were-chinas...
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2018-02-16/backlash-belt-a...
[11] https://www.foreignaffairs.com/reviews/review-essay/2018-03-01/indian-ni...

 Sumit Ganguly

Ο SUMIT GANGULY είναι διακεκριμένος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών 

14/03/2018