Προσοχή στον αναδυόμενο βουλγαρικό εθνικισμό.

  Boyko Borissov and Zoran Zaev

Διαβάζοντας το εξαιρετικό βιβλίο του Michael Harris Μαθηματικά χωρίς απολογίες (εκδόσεις Ροπή), το οποίο σας συνιστώ ανεπιφύλακτα, συνάντησα στον πρόλογο αυτό που ο αμερικανός θεωρητικός της επιστήμης Steven Shapin χαρακτήρισε ως «επιχείρημα της Χρυσής Χήνας»: Η θεωρητική έρευνα στα Μαθηματικά, όπως και σε άλλους τομείς είναι καλή, εφόσον συχνά οδηγεί σε ωφέλιμες πρακτικές συνέπειες.
  • Με βάση αυτό το κριτήριο η ιστορική έρευνα έχει ενδιαφέρον όχι μόνο ως καθαρή γνώση αλλά προς εξαγωγή συμπερασμάτων.

Ήμουν παρών σ’ εκείνη τη σημαντική επίσκεψη του Ανδρέα Παπανδρέου στο Χάσκοβο (Απρίλιος 1989), όταν ο Βούλγαρος πρόεδρος Τοντόρ Ζίβκοβ δήλωσε στην κοινή συνέντευξη Τύπου πως οι ελληνοβουγαρικές σχέσεις είχαν ταλαιπωρηθεί πολύ στο παρελθόν, αλλά τώρα ο ίδιος και ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν αποφασισμένοι να τις προβιβάσουν σε τέτοιο επίπεδο που να μην υπάρχουν καλύτερες στη βαλκανική.

Και, πράγματι, ο Ζίβκοβ τήρησε την υπόσχεσή του. Θα έλεγα πως και οι βουλγαρικές κυβερνήσεις που ακολούθησαν ήταν προσεκτικές στο θέμα αυτό. Τα δεινά που προξένησαν οι Βούλγαροι στο ελληνισμό με τις δύο κατοχές ήταν τεράστια. Το βασικό πρόβλημα που αντιμετώπισε η Ελλάδα στο «Μακεδονικό Ζήτημα» προερχόταν από τη Σόφια. Όλα αυτά ήταν δύσκολο να ξεχαστούν.

Επιπροσθέτως, η Βουλγαρία έβγαινε από το καθεστώς του υπαρκτού σοσιαλισμού και αναζητούσε προσανατολισμό σε ένα άγνωστο (γι’ αυτήν) περιβάλλον. Επαναπροσδιόριζε τις σχέσεις της, επέλεξε την ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Και σε όλα αυτά είχε ανάγκη την υποστήριξη της Ελλάδας, της οποία και πήρε. Βέβαια και η ελληνική πλευρά δεν έμεινε χωρίς οφέλη. Με τη Βουλγαρία εντός της ΕΕ οι αντιπαλότητες του παρελθόντος κλείστηκαν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας και αρκετές φορές η διέξοδος μέσω Βουλγαρίας προς τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες ήταν σωτήρια.

Η τελευταία κυβέρνηση Μπορίσοφ, όμως, φαίνεται να ένιωσε αρκετά άνετα και ασφαλής και άρχισε να επιλέγει τακτικές που αναβιώνουν πλευρές του παρελθόντος. Πίσω από την πρόταση των Σκοπίων για την ονομασία που θα ήταν διατεθειμένα να αποδεχτούν (Δημοκρατία της Μακεδονίας του Ίλιντεν) κρύβεται η βουλγαρική διπλωματία. Στις 24 Μαΐου ήταν η ημέρα της γιορτής (με το παλιό ημερολόγιο) των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου. Οι κύριοι Ζάεφ και Μπορίσοφ βρέθηκαν στη Ρώμη για να γιορτάσουν τους αγίους τους οποίους οι Σλάβοι θεωρούν διαφωτιστές τους. Αλλά το παράδοξο είναι ότι οι μεν τους θεωρούν Βούλγαρους, οι δε Μακεδόνες με την έννοια που αυτοί αποδίδουν στον όρο. Ενώ ήταν Έλληνες από τη Θεσσαλονίκη.
  • Ιστορικά πρόσωπα και ημερομηνίες (όπως οι δύο άγιοι που αναφέρθηκαν ή ο Σαμουήλ ή η ημέρα του Ίλιντεν) ήταν, μεταξύ άλλων, θέματα που χώριζαν Σόφια και Σκόπια την περίοδο από το 1989 μέχρι πέρσι. Και οι διαφορές τους ήταν έντονες.

Πέρσι, όμως, υπήρξε μια συμφωνία για κοινό εορτασμό των αμφισβητούμενων  ιστορικών γεγονότων και προσώπων. Συνεννόηση δε υπήρξε και στο θέμα της γλώσσας. Οι Βούλγαροι αρνούνταν να αποδεχθούν ότι η γλώσσα που μιλούν στα Σκόπια είναι διαφορετική από τη δική τους. Αλλά, οι Σκοπιανοί επιμένουν στην δική τους εκδοχή.

Η νέα κυβέρνηση στα Σκόπια και ιδιαιτέρως ο νέος υπουργός Εξωτερικών Νικολάι Δημητρόφ διαπνέονται από έναν φιλοβουλγαρισμό ο οποίος γίνεται βασικό στοιχείο της βουλγαρικής πολιτικής στη γειτονική χώρα. Πολλοί κάτοικοι της πΓΔΜ κατέχουν βουλγαρικά διαβατήρια. Μεταξύ αυτών και ο πρώην πρωθυπουργός Λιούμπτσο Γκεορκιέφσκι, πρώτος πρόεδρος του VMRO μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, ο οποίος είχε δηλώσει σε συνέδριο του κόμματός του ότι το επόμενο θα γινόταν στη Θεσσαλονίκη, αλλά στην πορεία έγινε ο πιο διαλλακτικός πολιτικός της γειτονικής χώρας.

Πριν από λίγους μήνες η αποσχιστική Εκκλησία των Σκοπίων –η οποία δεν θέλει να αναγνωρίσει τα λάθη που διέπραξε στο παρελθόν–, απευθύνθηκε στη Βουλγαρική Εκκλησία και ζήτησε να την υπαγάγει υπό την κεφαλήν της και να της παράσχει το αυτοδιοίκητο. Το γεγονός κολάκευσε τον βουλγαρικό εθνικισμό και η βουλγαρική Εκκλησία αναζήτησε τρόπους να επεκτείνει την επιρροή της. Η όλη υπόθεση είχε την πολιτική υποστήριξη της κυβέρνησης Μπορίσοφ.

Σύμφωνα με τους εκκλησιαστικούς κανονισμούς το δικαίωμα παραχώρησης αυτοδιοίκητου το έχει μόνον η Μητέρα Εκκλησία και το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση Μητέρα Εκκλησία των Σκοπίων αναγνωρίζεται η σερβική, η οποία το 2002 αίροντας το σχίσμα αναγνώρισε Αρχιεπίσκοπο Αχρίδος τον Ιωάννη. Το τι τράβηξε ο Ιωάννης από τις σκοπιανές κυβερνήσεις είναι γνωστό· πέρασε αρκετά χρόνια στη φυλακή.

Υπάρχει, λοιπόν, μια αυξανόμενη επιρροή της Σόφιας προς τα Σκόπια και μια νέα γενιά πολιτικών στη Βουλγαρία η οποία δεν είναι επηρεασμένη από το κλίμα των χρόνων του Ζίβκοβ. Τότε που η βουλγαρική ελίτ είχε συνειδητοποιήσει ότι η αντιπαράθεση με την Ελλάδα ήταν αδιέξοδη και πως όφειλε να υποχωρήσει για να ξεχαστούν και οι ωμότητες που η βουλγαρική πλευρά διέπραξε κατά τις περιόδους που κατείχε ελληνικά εδάφη.
  • Αρκετά νέα στοιχεία, λοιπόν, μπαίνουν στις ελληνοβουλγαρικές σχέσεις αλλά γενικότερα στις βαλκανικές ισορροπίες. Στοιχεία φορτισμένα με βαρύ ιστορικό αποτύπωμα.

Το Ίλιντεν και ο Μακεδονικός Αγώνας που το ακολούθησε είναι από τα γεγονότα που το επιβαρύνουν. Δεν είναι καθόλου τυχαία η πρόταση για το «Δημοκρατία της Μακεδονίας του Ίλιντεν»· αποκαλύπτει τις βουλγαρικές αλλά και τις σκοπιανές προθέσεις.

Η ελληνική διπλωματία γνωρίζει, προφανώς, αυτές τις μεθοδεύσεις. Ίσως η κλιμακούμενη βουλγαρική αποστασιοποίηση από την πολιτική που ακολούθησαν οι μετά τον Ζίβκοβ κυβερνήσεις να είναι ένα στοιχείο που να οδηγεί στην  ελληνική επιμονή για εξεύρεση λύσης με τα γειτονικά Σκόπια στο θέμα της ονομασίας. Αλλά η λύση αυτή δεν μπορεί να είναι παράδοση. Η λύση πρέπει να είναι σύνθετης ονομασίας με γεωγραφικό και όχι με χρονικό προσδιορισμό, όπως θέλει να περάσει στην κοινή γνώμη ο ΣΥΡΙΖΑ. Ο γεωγραφικός προσδιορισμός για όλες τις χρήσεις αποδίδει μια γεωγραφική πραγματικότητα. Ο χρονικός προσδιορισμός υποκρύπτει σκοπιμότητες.  

Η βουλγαρική διπλωματία δεν έχει λόγο στη διαπραγμάτευση της Ελλάδας με τα Σκόπια. Και καλά θα κάνουν στη Σόφια να μην εκλαμβάνουν και αυτοί την ελληνική επιθυμία για καλές σχέσεις ως αδυναμία.



26 Μάιος 2018