Η τριανδρία της Θεσσαλονίκης, η Γερμανία και ο παντουρκισμός.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ:
Αμντουλχαμίτ και Νεότουρκοι οι αναφορές
του καθεστώτος Ερντογάν.
Αμντουλχαμίτ και Νεότουρκοι οι αναφορές
του καθεστώτος Ερντογάν.
Οι Νεότουρκοι ως Ακροδεξιοί μιλιταριστές εναντίον φιλελεύθερων αστών
Το 1908 είναι το σημείο κατά το οποίο το πνεύμα του ακραίου φυλετισμού, που κόμιζε η τριανδρία της Θεσσαλονίκης (Τζεμάλ, Εμβέρ και Ταλαάτ πασάς) υπερίσχυσε του ευρύτατου μεταρρυθμιστικού κινήματος που είχε αναφανεί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία από τα τέλη του 19ου αιώνα. Το 1891 είχε δημιουργήσει το Κομιτάτο «Ένωση και Πρόοδος») και προσδοκούσε στη μετεξέλιξη της Αυτοκρατορίας σε Κράτος Δικαίου.
Η φιλελεύθερη πτέρυγα, που ηττήθηκε από τους στρατιωτικούς, εξέφραζε τις νεωτερικές απόψεις. Εκπρόσωπός της ήταν ο πρίγκηπας Σαμπαχαεντίν και είχε την αποδοχή και των προοδευτικών στοιχείων από την ελληνική και αρμενική κοινότητα. Ο πρίγκηπας Σαμπαχαεντίν εξέφρασε τις πιο προωθημένες οθωμανικές δυνάμεις που εμφορούνταν από το πνεύμα του διαφωτισμού και επεδίωκαν τη διαμόρφωση ενός Κράτους Δικαίου.
Ο Ahmet Oral γράφει γι αυτή την τεράστια διαφορά των δύο απόψεων: «Εγκαινίασε (ο Σαμπαχαεντίν) ένα πρόγραμμα μετεξέλιξης της Αυτοκρατορίας σε μια ‘πολυπολιτισμική’ κοινωνία, που θα φιλοξενούσε μέσα στο οθωμανικό μωσαϊκό τους διάφορους συμβατούς μεταξύ τους πολιτισμούς. Με την αντίληψη αυτή ιδρύθηκε το Κομιτάτο ‘Ένωση και Πρόοδος’».
«Στην οργάνωση αυτή, σε αντίθεση με τις απόψεις του πρίγκιπα Σαμπαχαεντίν (αντεμί μερκετζί: αποκέντρωση), εμφανίστηκε η ομάδα του Αχμέτ Ριζά, που υποστήριζε τον συγκεντρωτικό έλεγχο (κατί μερκετζί) και εισήλθε δυναμικά στην πολιτική με την υποστήριξη των Γερμανών. Το αποτέλεσμα ήταν η διάσπαση της οργάνωσης…. Η γραμμή του Σαμπαχαεντίν είχε τη μεγαλύτερη μαζική αποδοχή. Παρ’ όλη τη συμμετοχή του στην κυβέρνηση για κάποια περίοδο, δεν κατάφερε να διαμορφώσει την τελική γραμμή και βαθμιαία απομακρύνθηκε από την εξουσία.
»Η ομάδα που πίστευε στο σκληρό κεντρικό έλεγχο, στις βίαιες επεμβάσεις και στη σκληρή καταστολή, ανάπτυξε συμπεριφορά ταύρου εν υαλοπωλείω εφαρμόζοντας κατά γράμμα τις εντολές της Γερμανίας. Πίστευε απόλυτα ότι τα πάντα πρέπει να εκτελούνται από το κράτος και τις ομάδες εξουσίας. Βάλθηκε με βιασύνη να διαμορφώσει το κράτος, οργανώνοντας τον εαυτό του νόμιμα ή παράνομα.
»Αποφάσισε να αρπάξει την κρατική εξουσία και να ισοσταθμίσει την απώλεια στη Δύση με τα κέρδη στην Ασία, ή τουλάχιστον να μη χάσει άλλα εδάφη. Η ομάδα αυτή του Κομιτάτου Ένωση και Πρόοδος, που δεν είχε φυλετική τουρκική προέλευση, ενστερνίστηκε την πολιτική της άκρατης βίας. Οι Ενωτικοί, όταν πραγματοποίησαν το πραξικόπημα το 1908 προσανατολιζόταν από τον οθωμανισμό προς τον τουρκισμό/τουρανισμό. Στην κατεύθυνση αυτή ονειρεύονταν να εθνικοποιηθούν ως ‘Τούρκοι’. Το Κομιτάτο δεν διέθετε τα εφόδια, ώστε να εκπληρώσει το σκοπό της εθνικοποίησης των Τούρκων ως μια ιστορική εξελικτική διαδικασία.…» (Ahmet Oral, «Για το Αρμενικό, Ελληνικό, Κουρδικό και Αλεβίτικο Ζήτημα», εφημ. Δρόμος της Αριστεράς, 30 Μαΐου 2011).
Η Λούξεμπουργκ για τους Νεότουρκους
Οι νέες εθνικιστικές απόψεις που εμφανίζονται καθορίζουν ως εθνικό χώρο των Τούρκων μια εκτεταμένη περιοχή από το Αιγαίο έως τη θάλασσα της Κίνας. Το παντουρκιστικό κίνημα στοχεύει ακριβώς στη δημιουργία αυτής της νέας τουρκικής αυτοκρατορίας, όπου δεν θα υπάρχει θέση για κανένα άλλο έθνος, εκτός από αυτό των Τούρκων. Κύριοι υποστηρικτές των τάσεων αυτών θα είναι οι Γερμανοί.
Με μια προνομιακή συμμαχία με το τουρκικό εθνικιστικό κίνημα, θα επιδιώξουν αφενός το ξαναμοίρασμα του παλιού κόσμου των αγορών και των αποικιών, αφετέρου την οικονομική τους κυριαρχία στην Εγγύς Ανατολή με την εξαφάνιση των μόνων ανταγωνιστών τους, των Ελλήνων και των Αρμενίων. (Για τη γερμανική στάση βλέπε: Γ. Μικρασιανός, Πώς η Γερμανία κατέστρεψε τον ελληνισμόν της Τουρκίας, εκδ. Πετράκου, Αθήνα, 1916, Μιχαήλ Ροδά, Πώς η Γερμανία κατέστρεψε τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας, επανέκδοση, εκδ. Παρουσία, Αθήνα, 1995).
Ο γερμανικός καπιταλισμός εισδύει στη μικρασιατική ενδοχώρα, επιχειρώντας να εξαρτήσει την αγροτική οικονομία μέσω των Γερμανικής Τράπεζας (Deutsche Bank). Παράλληλα, αναλαμβάνει τον έλεγχο του νεοτουρκικού στρατεύματος. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ που είχε καταγγείλει «την εσωτερική κοινωνική ανωριμότητα της νεοτουρκικής κυβέρνησης και τον αντεπαναστατικό της χαρακτήρα» αναφέρει: «Ο τουρκικός μιλιταρισμός γίνεται εξάρτημα του πρωσσικού-γερμανικού μιλιταρισμού… η αναλαμβανόμενη από τη Γερμανία προσπάθεια αναγέννησης της Τουρκίας, ήταν μια καθαρή τεχνική προσπάθεια γαλβανισμού ενός πτώματος…» (Ρόζα Λούξεμπουργκ, «Η δραστηριότητα των Γερμανών ιμπεριαλιστών στην Τουρκία», περ. Οι Λαοί, τευχος 1, Μάιος 1987, σελ. 56-62).
Οι απόψεις των μπολσεβίκων ηγετών για τους Νεότουρκους και τον κεμαλισμό ήταν διφορούμενες. Περιείχαν στοιχεία αποδοχής αλλά και επιφύλαξης. Ο Λένιν και ο Τρότσκι σε κείμενά τους στα 1910-1912 υποστήριζαν πως οι Νεότουρκοι αποτελούσαν ένα επαναστατικό αστικό κίνημα, που όμως έτεινε προς συμβιβασμό με την παλιά φεουδαρχική δομή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ενδεικτικές είναι οι εκτιμήσεις του Ζινόβιεφ για τον Κεμάλ το Σεπτέμβριο του 1920 στο συνέδριο των λαών της Ανατολής στο Μπακού. Όμως, αργότερα η επίσημη σοβιετική άποψη θα είναι απορριπτική των Νεότουρκων. Στη Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια θα αναφερθούν, μερικές δεκαετίες αργότερα από την παραδοχή του Λένιν, ως «πλαστογράφοι της ιστορίας» και εμπνευστές του σωβινιστικού δόγματος του παντουρκισμού. (Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, Παγκόσμια Ιστορία, τομ. Η1Η2, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, σελ 637-650).
Οι Νεότουρκοι και ο Λαός
Οι στρατιωτικοί που εξέφρασαν το κυρίαρχο, εν τέλει, ρεύμα χαρακτηρίζονταν από ακραία εθνικιστική υπεροψία. Προσπάθησαν να κατασκευάσουν μια νέα θετική οντότητα υπό τους όρους Τούρκος και Τουρκία, που έως τότε ήταν απόβλητοι για τους Οθωμανούς μουσουλμάνους (Tekin Alp «Τhe turkish and pan-turkish ideal, επανέκδοση, Λονδίνο, εκδ. Liberty Press, χ.χ. Το βιβλιο αυτό εκδόθηκε στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Αρμενικοί Ορίζοντες, Αθήνα, 1992, σελ. 78-79).
Η αντίληψη που διαμόρφωσε η νεοτουρκική ηγεσία στους αξιωματικούς που προσχώρησαν στο κίνημα, εμπεριείχε την επιφύλαξη, αν όχι και την εχθρότητα απέναντι στο λαό. Αποκαλυπτική είναι μια σύσταση του Ισμέτ Ινονού προς τους νέους αξιωματικούς: «Ο σουλτάνος είναι εχθρός σας. Είναι επτά γενεών εχθρός σας… ακόμα και ο λαός είναι εχθρός σας» (Βασίλης Νότης, Εκβιομηχάνιση και οικονομική ανάπτυξη στην Τουρκία, εκδ. Ίδρυμα Μεσογειακών Μελετών, Αθήνα, 1986, σελ. 36).
Την ιδιόμορφη αυτή σχέση των Νεότουρκων με τον λαό και τη σημασία της στην τουρκική κοινωνική και πολιτική συγκρότηση αναλύει ο κοινωνικός επιστήμονας Fikret Baskaya: «η ρεπουμπλικανική Τουρκία αντιμετώπιζε ανέκαθεν τις λαϊκές μάζες με μια αποικιοκρατική οπτική γωνία. Έχουμε δηλαδή να κάνουμε με ένα περίεργο φαινόμενο αυτοαποικιοκρατίας. Αν θέλουμε να το πούμε διαφορετικά, έχουμε να κάνουμε με μια ιδιάζουσα αποικιοκρατική διεργασία. Αυτή η αυτοαποικιοκρατία έχει ριζικές διαφορές από τη συνήθη αποικιοκρατία και παρουσιάζει την πρωτοτυπία να έχουν οι αποικιοκράτες την ίδια θρησκεία με τους αποίκους» (Fikret Baskaya, «Η συνείδηση της Ιστορίας θα μας απελευθερώσει», εφημ. Δρόμος της Αριστεράς, 30 Μαϊου 2011).
Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με βασικές του σπουδές τα Μαθηματικά και τους Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές (Πανεπιστήμιο Αθηνών). Τα κύρια ερευνητικά του ενδιαφέροντα σχετίζονται με το σοβιετικό Μεσοπόλεμο και την ιστορία του Ελληνισμού στη Σοβιετική Ένωση και με τη διαδικασία μετάβασης από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στα έθνη-κράτη. Έχει εκδώσει και επιμεληθεί 16 βιβλία. Έχει δημοσιεύσει αρκετά άρθρα. Από το 1987 αρθρογραφεί σε εφημερίδες (Καθημερινή, Ελευθεροτυπία, Αυγή κ.ά.) και περιοδικά. Eίχε την επιμέλεια των Σελίδων Ιστορίας στην εφημερίδα «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία». Δίδαξε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Δίδαξε επίσης στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών.
8 Ιουνίου 2018
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ:
Αμντουλχαμίτ και Νεότουρκοι οι αναφορές του καθεστώτος Ερντογάν.
Η Τουρκία διέρχεται μια περίοδο γιγαντιαίων μετασχηματισμών σε όλα τα επίπεδα. Με τις πρωτοβουλίες στα χέρια του Ερντογάν, η Τουρκία πορεύεται σε νέους δρόμους. Αυτοί οι νέοι δρόμοι, όταν πρωτοεμφανίστηκαν ως φιλελεύθερη προοπτική με την ήττα των Κεμαλιστών, ήταν ελπιδοφόροι για τους από πάντα απόκληρους αυτού του σκληρού κράτους. Όμως, τα πράγματα στράβωσαν στο πολιτικό πεδίο από την εποχή που ξεκίνησε ο ισλαμικός εμφύλιος το 2013.
Η αντιπαράθεση με τον πρώην σύμμαχό του Φετουλάχ Γκιουλέν, οδήγησε τον Ερντογάν σε συμμαχία με τους παλιούς του εχθρούς. Όλοι οι φυλακισμένοι στρατιωτικοί αξιωματούχοι καθώς και οι μη στρατιωτικοί που εμπλέκονταν στις περίφημες υποθέσεις Εργκένεκον και της οργάνωσης πραξικοπήματος (Balyoz Harekâtı-οργανώθηκε το 2003 κατά του AKP) απελευθερώθηκαν το 2014. Αυτοί θα είναι πλέον οι νέοι σύμμαχοι του Ερντογάν στον πόλεμο που ξεκίνησε ενάντια στο κίνημα Γκιουλέν. Και σύντομα στους συμμάχους θα προστεθούν οι νέοι εθνικιστές ακτιβιστές που αντλούσαν την έμπνευση από τον γενοκτόνο Ταλαάτ πασά και λίγο μετά το ακροδεξιό MHP (Κίνημα Εθνικιστικής Δράσης – Γκρίζοι Λύκοι).
Μετά το 2014, οι κεμαλικοί εθνικιστές του Βαθέος Κράτους επέστρεψαν στην τουρκική πραγματικότητα. Όπως γράφει ο Cengiz Candar στο κείμενό του “New Turkey: Neo-nationalist or the reincarnation of the «Old»? Featured”: δεν απελευθερώθηκαν μόνο από τη φυλακή, αλλά σε πολλές περιπτώσεις επέστρεψαν στις κεντρικές τους θέσεις σε υπηρεσίες της κρατικής ασφάλειας.
Ο Candar θεωρεί ότι αυτοί οι εθνικιστικοί κύκλοι –που αναφέρονται επίσης ως ευρασιανιστές και είναι ισχυροί παρόντες στο στρατό- εκπόνησαν την προσέγγιση μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας που είχε ξεκινήσει την παραμονή του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2016 και το οποίο επιδιώχθηκε μετά από αυτή. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι το παλιό κεμαλικό Βαθύ Κράτος διακατέχεται πλέον από αντιαμερικανικές και αντι-ΝΑΤΟϊκές αντιλήψεις και υποστηρίζει μια στρατηγική αναπροσανατολισμού προς ανατολάς που θα έκανε την Τουρκία εταίρο της Ρωσίας, του Ιράν και της Κίνας.
Το 2015, ο συνασπισμός που δημιουργήθηκε το 2014 μεταξύ του Ερντογάν και των εθνικιστών διευρύνθηκε με τη συμμετοχή του ακροδεξιού ΜΗΡ του Μπαχτσελί. Το στρατιωτικό πραξικόπημα του 2016, που είχε φιλοδυτικό πρόσημο και προσπάθησε να εμποδίσει την αυτονόμηση της Τουρκίας από το δυτικό πλαίσιο, εδραίωσε ακόμα περισσότερο τη συμμαχία του Ερντογάν με τους νέους φίλους του. Ο προσανατολισμός του αποτυχημένου πραξικοπήματος μπορεί να ερμηνεύσει την ακατανόητη στάση της Ελλάδας να το υποστηρίξει ηθικά, δίνοντας πολιτικό άσυλο σε πραξικοπηματίες.
Είναι ήδη φανερό πλέον ότι συγκεκριμένοι κύκλοι -που ίσως και να συνδέονται με τα διεθνή κέντρα που υποκίνησαν το πραξικόπημα- ενεργοποιήθηκαν δυναμικά, αξιοποιώντας τις ανοχές και τα περιθώρια που δίνει μια δυτικού τύπου μισοδιαλυμένη δημοκρατία. Κατάφεραν να κινητοποιήσουν έναν κόσμο στη βάση των «ανθρώπινων δικαιωμάτων» των πραξικοπηματιών και εν τέλει να επηρεάσουν τη Δικαιοσύνη, η οποία έδωσε το πολιτικό άσυλο ενάντια στη βούληση της ελληνικής κυβέρνησης και στα αντικειμενικά ελληνικά συμφέροντα.
Οι ρίζες της «Νέας Τουρκίας»
Ο Cengiz Candar αποδέχεται ότι «μια πιο προσεκτική ματιά αποκαλύπτει ότι κοσμικοί και ισλαμιστές είναι στην πραγματικότητα δύο πλευρές του ίδιου πράγματος». Γράφει: «Από το 2015, η Τουρκία διοικείται από έναν εθνικιστικό συνασπισμό που είναι ένα αμάλγαμα νεο-συνδικαλιστών (κεμαλικοί που αντλούν τις εμπνεύσεις τους από τον Ταλαάτ πασά των Νεότουρκων), παραδοσιακών εθνικιστών της Δεξιάς και ισλαμιστών εθνικιστών. Έχει υποστεί περαιτέρω τσιμεντοποίηση μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016. Είναι, κατά μία έννοια, συνέχεια της ‘Παλαιάς Τουρκίας’, που είχε τις ρίζες της στις τελευταίες ημέρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
»Είναι ένας συνασπισμός που αναβιώνει και συνενώνει δύο διαφορετικές παραδόσεις: τον κοσμικό εθνικισμό των Νεότουρκων, τους νέους εμπνεόμενους από το παράδειγμα του Ταλαάτ και τον ισλαμισμό του σουλτάνου Αμπντουλχαμίτ II. Ο Αμπντουλχαμίτ ήταν ένας αυταρχικός σουλτάνος που προσπάθησε να διατηρήσει την ενότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δίνοντας έμφαση σε μια ισλαμική ταυτότητα, εις βάρος των χριστιανικών κοινοτήτων. Οι Νεότουρκοι ήταν κοσμικοί εθνικιστές, αλλά στην πραγματικότητα τελείωσαν μετά το 1909 ό,τι είχε αρχίσει ο Αμπντουλχαμίτ όταν εκδίωκε τους Οθωμανούς Αρμένιους.
»Ο πρόεδρος Ερντογάν θεωρείται η μετενσάρκωση του Αμντουλχαμίτ από τους ισλαμιστές υποστηρικτές του, ο σουλτάνος που περιφρονείται για τον ισλαμισμό του από τους κοσμικούς εθνικιστές στην συνδικαλιστική και κεμαλική παράδοση. Ωστόσο, με μια ειρωνική συστροφή, ο Ερντογάν πρόσφατα -και για πρώτη φορά- αγκάλιασε τον κοσμικό ιδρυτικό πατέρα της Τουρκίας, Κεμάλ Ατατούρκ, προς έκπληξη κάποιων στην εκλογική του περιφέρεια. Αλλά αυτό δεν ήταν σύμπτωση». Cengiz Candar, “New Turkey: Neo-nationalist or the reincarnation of the «Old»? Featured”.
Το συμπέρασμα είναι ότι η οι ρίζες της Νέας Τουρκίας του Ερντογάν μπορούν να ανιχνευτούν στην τελευταία περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην υπερεθνικιστική πολιτική των Νεότουρκων. Μέσω των επιγόνων των Νεότουρκων που συγκροτήθηκαν ως διακριτό πολιτικό ρεύμα στη σύγχρονη Τουρκία (ο Candar τους αποκαλεί «νέο-συνδικαλιστές») και της συμμαχίας τους με τον Ερντογάν χτίζεται η Νέα Τουρκία.
Η θετική εικόνα των Νεότουρκων στην Ελλάδα
Να θυμίσουμε απλώς ότι οι Νεότουρκοι (Επιτροπή της Ένωσης και της Προόδου – CUP) ήταν αυτοί που οργάνωσαν και πραγματοποίησαν τις γενοκτονίες των χριστιανικών κοινοτήτων (Αρμενίων, Ελλήνων, Ασσυρίων). Και αυτοί αργότερα, στην Τουρκική Δημοκρατία δημιούργησαν το λεγόμενο Βαθύ Κράτος. Η έννοια του κράτους εντός του κράτους προέκυψε στην Τουρκία κατά τις τελευταίες ημέρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όταν οι Νεότουρκοι συγκρότησαν τις παρακρατικές οργανώσεις της Teşkilat-ı Mahsusa (σημαίνει Ειδική Οργάνωση), η οποία ανέλαβε εν μέσω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου την εξόντωση των χριστιανικών κοινοτήτων και στη συνέχεια πρωτοστάτησε στη δημιουργία των νέων δομών στο κεμαλικό κράτος.
Η γνώση, λοιπόν, για το τι σημαίνουν οι Νεότουρκοι και τι σημασία έχει στις μέρες μας η νεοτουρκική παράδοση είναι απαραίτητη για να γίνει πλήρως κατανοητή η ιστορία στην περιοχή μας, αλλά και οι σύγχρονες τάσεις στη γειτονική μας χώρα. Είναι διαπιστωμένο ότι στην Ελλάδα επικρατεί μια μάλλον θετική εικόνα για τους Νεότουρκους. Ακόμα και έγκριτοι ιστορικοί έχουν διατυπώσει αντιιστορικές θέσεις για το φαινόμενο.
Χαρακτηριστικό ήταν το άρθρο του Αντώνη Λιάκου «Έχει η Ελλάδα «νεότουρκους;». Η εξαιρετικά θετική εικόνα που είχε ο κ. Λιάκος για τους Νεότουρκους προκάλεσε κάποια ενδιαφέροντα κείμενα που την αμφισβητούσαν, όπως της Ίριδας Τζαχίλη, «Σχόλιο περί Νεότουρκων στο άρθρο του Αντώνη Λιάκου» ή της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη «Ιστορική επιστήμη, ιστορική μνήμη και πολιτική. Για τη γενοκτονία των Ποντίων». Η δική μου συμβολή στην αποδόμηση των θέσεων του κ. Λιάκου ήταν με το: «Ποιοι Νεότουρκοι; Ένα ζήτημα που παραμένει ακόμα ασαφές», του οποίου τη δημοσίευση αρνήθηκαν στο περιοδικό chronosmag.eu.
https://slpress.gr/idees/
abdoulhamit-kai-neotourkoi-oi-anafores-tou-kathestotos-erdogan/
7 Ιουνίου 2018
Η Τουρκία διέρχεται μια περίοδο γιγαντιαίων μετασχηματισμών σε όλα τα επίπεδα. Με τις πρωτοβουλίες στα χέρια του Ερντογάν, η Τουρκία πορεύεται σε νέους δρόμους. Αυτοί οι νέοι δρόμοι, όταν πρωτοεμφανίστηκαν ως φιλελεύθερη προοπτική με την ήττα των Κεμαλιστών, ήταν ελπιδοφόροι για τους από πάντα απόκληρους αυτού του σκληρού κράτους. Όμως, τα πράγματα στράβωσαν στο πολιτικό πεδίο από την εποχή που ξεκίνησε ο ισλαμικός εμφύλιος το 2013.
Η αντιπαράθεση με τον πρώην σύμμαχό του Φετουλάχ Γκιουλέν, οδήγησε τον Ερντογάν σε συμμαχία με τους παλιούς του εχθρούς. Όλοι οι φυλακισμένοι στρατιωτικοί αξιωματούχοι καθώς και οι μη στρατιωτικοί που εμπλέκονταν στις περίφημες υποθέσεις Εργκένεκον και της οργάνωσης πραξικοπήματος (Balyoz Harekâtı-οργανώθηκε το 2003 κατά του AKP) απελευθερώθηκαν το 2014. Αυτοί θα είναι πλέον οι νέοι σύμμαχοι του Ερντογάν στον πόλεμο που ξεκίνησε ενάντια στο κίνημα Γκιουλέν. Και σύντομα στους συμμάχους θα προστεθούν οι νέοι εθνικιστές ακτιβιστές που αντλούσαν την έμπνευση από τον γενοκτόνο Ταλαάτ πασά και λίγο μετά το ακροδεξιό MHP (Κίνημα Εθνικιστικής Δράσης – Γκρίζοι Λύκοι).
Μετά το 2014, οι κεμαλικοί εθνικιστές του Βαθέος Κράτους επέστρεψαν στην τουρκική πραγματικότητα. Όπως γράφει ο Cengiz Candar στο κείμενό του “New Turkey: Neo-nationalist or the reincarnation of the «Old»? Featured”: δεν απελευθερώθηκαν μόνο από τη φυλακή, αλλά σε πολλές περιπτώσεις επέστρεψαν στις κεντρικές τους θέσεις σε υπηρεσίες της κρατικής ασφάλειας.
Ο Candar θεωρεί ότι αυτοί οι εθνικιστικοί κύκλοι –που αναφέρονται επίσης ως ευρασιανιστές και είναι ισχυροί παρόντες στο στρατό- εκπόνησαν την προσέγγιση μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας που είχε ξεκινήσει την παραμονή του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2016 και το οποίο επιδιώχθηκε μετά από αυτή. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι το παλιό κεμαλικό Βαθύ Κράτος διακατέχεται πλέον από αντιαμερικανικές και αντι-ΝΑΤΟϊκές αντιλήψεις και υποστηρίζει μια στρατηγική αναπροσανατολισμού προς ανατολάς που θα έκανε την Τουρκία εταίρο της Ρωσίας, του Ιράν και της Κίνας.
Το 2015, ο συνασπισμός που δημιουργήθηκε το 2014 μεταξύ του Ερντογάν και των εθνικιστών διευρύνθηκε με τη συμμετοχή του ακροδεξιού ΜΗΡ του Μπαχτσελί. Το στρατιωτικό πραξικόπημα του 2016, που είχε φιλοδυτικό πρόσημο και προσπάθησε να εμποδίσει την αυτονόμηση της Τουρκίας από το δυτικό πλαίσιο, εδραίωσε ακόμα περισσότερο τη συμμαχία του Ερντογάν με τους νέους φίλους του. Ο προσανατολισμός του αποτυχημένου πραξικοπήματος μπορεί να ερμηνεύσει την ακατανόητη στάση της Ελλάδας να το υποστηρίξει ηθικά, δίνοντας πολιτικό άσυλο σε πραξικοπηματίες.
Είναι ήδη φανερό πλέον ότι συγκεκριμένοι κύκλοι -που ίσως και να συνδέονται με τα διεθνή κέντρα που υποκίνησαν το πραξικόπημα- ενεργοποιήθηκαν δυναμικά, αξιοποιώντας τις ανοχές και τα περιθώρια που δίνει μια δυτικού τύπου μισοδιαλυμένη δημοκρατία. Κατάφεραν να κινητοποιήσουν έναν κόσμο στη βάση των «ανθρώπινων δικαιωμάτων» των πραξικοπηματιών και εν τέλει να επηρεάσουν τη Δικαιοσύνη, η οποία έδωσε το πολιτικό άσυλο ενάντια στη βούληση της ελληνικής κυβέρνησης και στα αντικειμενικά ελληνικά συμφέροντα.
Οι ρίζες της «Νέας Τουρκίας»
Ο Cengiz Candar αποδέχεται ότι «μια πιο προσεκτική ματιά αποκαλύπτει ότι κοσμικοί και ισλαμιστές είναι στην πραγματικότητα δύο πλευρές του ίδιου πράγματος». Γράφει: «Από το 2015, η Τουρκία διοικείται από έναν εθνικιστικό συνασπισμό που είναι ένα αμάλγαμα νεο-συνδικαλιστών (κεμαλικοί που αντλούν τις εμπνεύσεις τους από τον Ταλαάτ πασά των Νεότουρκων), παραδοσιακών εθνικιστών της Δεξιάς και ισλαμιστών εθνικιστών. Έχει υποστεί περαιτέρω τσιμεντοποίηση μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016. Είναι, κατά μία έννοια, συνέχεια της ‘Παλαιάς Τουρκίας’, που είχε τις ρίζες της στις τελευταίες ημέρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
»Είναι ένας συνασπισμός που αναβιώνει και συνενώνει δύο διαφορετικές παραδόσεις: τον κοσμικό εθνικισμό των Νεότουρκων, τους νέους εμπνεόμενους από το παράδειγμα του Ταλαάτ και τον ισλαμισμό του σουλτάνου Αμπντουλχαμίτ II. Ο Αμπντουλχαμίτ ήταν ένας αυταρχικός σουλτάνος που προσπάθησε να διατηρήσει την ενότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δίνοντας έμφαση σε μια ισλαμική ταυτότητα, εις βάρος των χριστιανικών κοινοτήτων. Οι Νεότουρκοι ήταν κοσμικοί εθνικιστές, αλλά στην πραγματικότητα τελείωσαν μετά το 1909 ό,τι είχε αρχίσει ο Αμπντουλχαμίτ όταν εκδίωκε τους Οθωμανούς Αρμένιους.
»Ο πρόεδρος Ερντογάν θεωρείται η μετενσάρκωση του Αμντουλχαμίτ από τους ισλαμιστές υποστηρικτές του, ο σουλτάνος που περιφρονείται για τον ισλαμισμό του από τους κοσμικούς εθνικιστές στην συνδικαλιστική και κεμαλική παράδοση. Ωστόσο, με μια ειρωνική συστροφή, ο Ερντογάν πρόσφατα -και για πρώτη φορά- αγκάλιασε τον κοσμικό ιδρυτικό πατέρα της Τουρκίας, Κεμάλ Ατατούρκ, προς έκπληξη κάποιων στην εκλογική του περιφέρεια. Αλλά αυτό δεν ήταν σύμπτωση». Cengiz Candar, “New Turkey: Neo-nationalist or the reincarnation of the «Old»? Featured”.
Το συμπέρασμα είναι ότι η οι ρίζες της Νέας Τουρκίας του Ερντογάν μπορούν να ανιχνευτούν στην τελευταία περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην υπερεθνικιστική πολιτική των Νεότουρκων. Μέσω των επιγόνων των Νεότουρκων που συγκροτήθηκαν ως διακριτό πολιτικό ρεύμα στη σύγχρονη Τουρκία (ο Candar τους αποκαλεί «νέο-συνδικαλιστές») και της συμμαχίας τους με τον Ερντογάν χτίζεται η Νέα Τουρκία.
Η θετική εικόνα των Νεότουρκων στην Ελλάδα
Να θυμίσουμε απλώς ότι οι Νεότουρκοι (Επιτροπή της Ένωσης και της Προόδου – CUP) ήταν αυτοί που οργάνωσαν και πραγματοποίησαν τις γενοκτονίες των χριστιανικών κοινοτήτων (Αρμενίων, Ελλήνων, Ασσυρίων). Και αυτοί αργότερα, στην Τουρκική Δημοκρατία δημιούργησαν το λεγόμενο Βαθύ Κράτος. Η έννοια του κράτους εντός του κράτους προέκυψε στην Τουρκία κατά τις τελευταίες ημέρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όταν οι Νεότουρκοι συγκρότησαν τις παρακρατικές οργανώσεις της Teşkilat-ı Mahsusa (σημαίνει Ειδική Οργάνωση), η οποία ανέλαβε εν μέσω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου την εξόντωση των χριστιανικών κοινοτήτων και στη συνέχεια πρωτοστάτησε στη δημιουργία των νέων δομών στο κεμαλικό κράτος.
Η γνώση, λοιπόν, για το τι σημαίνουν οι Νεότουρκοι και τι σημασία έχει στις μέρες μας η νεοτουρκική παράδοση είναι απαραίτητη για να γίνει πλήρως κατανοητή η ιστορία στην περιοχή μας, αλλά και οι σύγχρονες τάσεις στη γειτονική μας χώρα. Είναι διαπιστωμένο ότι στην Ελλάδα επικρατεί μια μάλλον θετική εικόνα για τους Νεότουρκους. Ακόμα και έγκριτοι ιστορικοί έχουν διατυπώσει αντιιστορικές θέσεις για το φαινόμενο.
Χαρακτηριστικό ήταν το άρθρο του Αντώνη Λιάκου «Έχει η Ελλάδα «νεότουρκους;». Η εξαιρετικά θετική εικόνα που είχε ο κ. Λιάκος για τους Νεότουρκους προκάλεσε κάποια ενδιαφέροντα κείμενα που την αμφισβητούσαν, όπως της Ίριδας Τζαχίλη, «Σχόλιο περί Νεότουρκων στο άρθρο του Αντώνη Λιάκου» ή της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη «Ιστορική επιστήμη, ιστορική μνήμη και πολιτική. Για τη γενοκτονία των Ποντίων». Η δική μου συμβολή στην αποδόμηση των θέσεων του κ. Λιάκου ήταν με το: «Ποιοι Νεότουρκοι; Ένα ζήτημα που παραμένει ακόμα ασαφές», του οποίου τη δημοσίευση αρνήθηκαν στο περιοδικό chronosmag.eu.
Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με βασικές του σπουδές τα Μαθηματικά και τους Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές (Πανεπιστήμιο Αθηνών). Τα κύρια ερευνητικά του ενδιαφέροντα σχετίζονται με το σοβιετικό Μεσοπόλεμο και την ιστορία του Ελληνισμού στη Σοβιετική Ένωση και με τη διαδικασία μετάβασης από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στα έθνη-κράτη. Έχει εκδώσει και επιμεληθεί 16 βιβλία. Έχει δημοσιεύσει αρκετά άρθρα. Από το 1987 αρθρογραφεί σε εφημερίδες (Καθημερινή, Ελευθεροτυπία, Αυγή κ.ά.) και περιοδικά. Eίχε την επιμέλεια των Σελίδων Ιστορίας στην εφημερίδα «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία». Δίδαξε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Δίδαξε επίσης στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών.
https://slpress.gr/idees/
abdoulhamit-kai-neotourkoi-oi-anafores-tou-kathestotos-erdogan/
7 Ιουνίου 2018