Τα μαντάτα από το Eurogroup και το ερώτημα για τις Αγορές.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ:
(1) Η "ακτινογραφία" της συμφωνίας για το ελληνικό χρέος
– η γραβάτα και η θηλιά.
της συμφωνίας του Eurogroup.
(4) Η συμφωνία της γραβάτας.
(1) Η "ακτινογραφία" της συμφωνίας για το ελληνικό χρέος
– η γραβάτα και η θηλιά.
(2) Τα ορατά και τα αόρατα σημεία
της συμφωνίας για το χρέος.
(3) Λιτότητα διαρκείας φέρνουν τα υψηλά πλεονάσματα της συμφωνίας για το χρέος.
της συμφωνίας του Eurogroup.
(4) Η συμφωνία της γραβάτας.
Τα αποτελέσματα του Eurogroup της Πέμπτης 21 Ιουνίου επιβεβαίωσαν για ακόμη μια φορά ότι η Γερμανία επιμένει στις απόψεις της για το ελληνικό χρέος, αρνούμενη πεισματικά να εγκαταλείψει τον ολοκληρωτικό τη έλεγχο επί της ελληνικής οικονομίας. Συγκεκριμένα, αποφασίσθηκε 10ετής επιμήκυνση και ανάλογη περίοδο χάριτος, καθώς και εκταμίευση δόσης που φτάνει τα 15 δισ. ευρώ.
Η Γερμανία πρόβαλε αντίσταση μέχρι την τελευταία στιγμή σε «γενναίες» παραχωρήσεις προς την Ελλάδα. Αντί για επιμήκυνση 15 ετών που ζητούσε το ΔΝΤ τελικά συμφώνησαν στα 10 έτη, αφού προηγουμένως εξασφάλισαν τη μη ενεργοποίηση της γαλλικής πρότασης που προέβλεπε σύνδεση της διαχείρισης του χρέους με το ρυθμό μεγέθυνσης της οικονομίας.
Το Eurogroup περιορίστηκε σε δήλωση-υπενθύμιση παρακολούθησης της βιωσιμότητας του χρέους και παρέμβασης αν χρειαστεί: «Στο πλαίσιο αυτό, για το μακροπρόθεσμο ορίζοντα, το Eurogroup υπενθύμισε τη συμφωνία του Μαΐου του 2016 για έναν έκτακτο μηχανισμό για το χρέος που θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί σε περίπτωση ενός αναπάντεχα πιο δυσμενούς σεναρίου».
Με τα εμπροσθοβαρή μέτρα, πάντως, εξασφαλίζεται ότι οι πληρωμές των δανείων του EFSF (περίπου 96 δισ. ευρώ) θα ξεκινήσουν από το 2033, αντί για το 2023. Αυτό σημαίνει ότι αναβάλλονται ετησίως αποπληρωμή δανείων ύψους περίπου 2,3 δις ευρώ και δεν καταβάλλονται ούτε οι αναλογούντες τόκοι.
Ενισχυμένη εποπτεία
Η δόση θα φτάσει τα 15 δισεκατομμύρια ευρώ και η χώρα θα φύγει από το πρόγραμμα με «μαξιλάρι» ρευστότητας 24,1 δισ. ευρώ, καλύπτοντας τις ανάγκες για τους επόμενους 22 μήνες, κάτι που θα αποτελέσει σημαντικό εργαλείο απέναντι σε πιθανές αναταράξεις.
Παράλληλα η χώρα θα εισπράξει περίπου τέσσερα δισ. ευρώ, που είναι τα κέρδη από τα ομόλογα SMPs και AMFA (ελληνικά ομόλογα που είχε αγοράσει με μεγάλη έκπτωση η Ευρωπαϊκή Κεντρική τράπεζα από τη δευτερογενή αγορά και τα οποία εξαιρέθηκαν από το κούρεμα του 2012 και αποπληρώνονται στο άρτιο) σε εξαμηνιαίες δόσεις έως το 2022, εφόσον υλοποιήσει τις μεταρρυθμίσεις που εκκρεμούν.
Σε ό,τι αφορά την επιτήρηση, θα ενεργοποιηθεί η ενισχυμένη εποπτεία στην οποία θα συμμετέχει και το ΔΝΤ. Η Γερμανία κράτησε το ΔΝΤ στο πρόγραμμα, με τέτοιο τρόπο, ώστε αφενός να συνεχίσει να αποτελεί τον «μπαμπούλα» για την Ελλάδα, αφετέρου να μην μπορεί να προβαίνει σε δικές του εκτιμήσεις για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους που να βρίσκονται στον αντίποδα των δικών της εκτιμήσεων.
Έτσι από τις 21 Αυγούστου η Ελλάδα μπαίνει σε καθεστώς «ενισχυμένης εποπτείας». Ένα πολύ πιο αυστηρό καθεστώς από αυτό που είχαν οι υπόλοιπες μνημονιακές χώρες μετά την έξοδό τους από το πρόγραμμα, καθώς κάθε τρίμηνο μέχρι το 2022 εκπρόσωποι των τεσσάρων θεσμών (Κομισιόν, ΔΝΤ, ΕΚΤ, ESM) θα βρίσκονται στη χώρα για να κρίνουν κατά πόσον η Ελλάδα τηρεί τους μεταμνημονιακούς όρους.
Θα συντάσσουν μία έκθεση, που θα παρακολουθείται σίγουρα πολύ προσεκτικά από τις αγορές και θα κρίνει το οικονομικό μέλλον της χώρας. Αν η έκθεση είναι θετική, εκτός από την εμπιστοσύνη των αγορών η χώρα θα κερδίζει και περαιτέρω ελάφρυνση του χρέους (ΑNFA’s και SMP’s) και την κατάργηση του επιτοκίου step up, που έχει συνδεθεί με μέρος (11,5 δισ ευρώ) του δανείου του δεύτερου Μνημονίου (EFSF).
Η στάση των Αγορών
Σε αυτό το πλαίσιο, οι ελληνικές αρχές έχουν αναλάβει πολύ συγκεκριμένες δεσμεύσεις. Πρέπει να ολοκληρώσουν σημαντικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, που ξεκίνησαν στο πλαίσιο του προγράμματος του ESΜ (συμπεριλαμβανομένων δεσμεύσεων για ολοκλήρωση μέτρων που δεν εξαρτώνται απολύτως από την κυβέρνηση), με βάση τα συμφωνημένα χρονοδιαγράμματα.
Οι δεσμεύσεις αυτές, αφορούν σε έξι βασικούς τομείς: Δημοσιονομικές και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, κοινωνική πρόνοια, χρηματοπιστωτική σταθερότητα, αγορές εργασίας και προϊόντων, ιδιωτικοποιήσεις και μεταρρυθμίσεις στη δημόσια διοίκηση. Ο κατάλογος είναι εκτενής και δύσκολος, με συγκεκριμένα αυστηρά χρονοδιαγράμματα, αλλά δεν πρόκειται για νέες μεταρρυθμίσεις. Είναι αυτές που δεν έχει προλάβει να ολοκληρώσει η ελληνική κυβέρνηση και πρέπει να γίνουν στα επόμενα τέσσερα χρόνια.
Όμως, αυτό που πραγματικά δημιουργεί ανησυχίες είναι η αβεβαιότητα ως προς την επίτευξη του βασικού στόχου του μνημονιακού προγράμματος. Ποιο είναι αυτό; Ας το ακούσουμε δια στόματος Κλάους Ρέγκλινγκ: «Το σημαντικότερο ζήτημα είναι να διασφαλίσουμε στο μέγιστο δυνατό βαθμό ότι η Ελλάδα μπορεί να διατηρήσει την πρόσβαση στις αγορές μετά την έξοδο από το πρόγραμμα. Αυτό δεν είναι μόνο σημαντικό για την Ελλάδα, αλλά και για τον ESM, ως τον μεγαλύτερο πιστωτή της χώρας».
Η παρούσα κατάσταση που επικρατεί στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές δεν βοηθά καθόλου προς επίτευξη αυτού του βασικού στόχου. Το κλίμα επιβαρύνουν η άνοδος των αμερικανικών επιτοκίων, η λήξη της νομισματικής πολιτικής της ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, οι διαφαινόμενοι εμπορικοί πόλεμοι, το μεταναστευτικό κτλ. Είναι όλοι παράγοντες που κινούνται στον αντίποδα του βασικού στόχου. Διαφαίνεται δηλαδή ο κίνδυνος η Ελλάδα να δυσκολευτεί να αναχρηματοδοτήσει μόνη της τις υποχρεώσεις αν αυτή η κατάσταση αβεβαιότητας συνεχιστεί.
Ο Κώστας Μελάς διδάσκει oικονομικά στο Πάντειο πανεπιστήμιο. Είναι συγγραφέας των κάτωθι βιβλίων: Το Ανυπόφορο Βουητό του Κενού (με Γιάννη Παπαμιχαήλ, 2017), Αργεντινή- Ελλάδα (2015), 5 Οικουμενικοί Έλληνες Στοχαστές (συλλογικό 2014), Η Ατελέσφορη Επιστήμη (2013), Μικρά Μαθήματα για την Ελληνική Οικονομία (2013), Μετά τον Ερντογάν τι; (με Σταύρος Λυγερό, 2013), Οι Σύγχρονες Κρίσεις του Παγκόσμιου Χρηματοπιστωτικού Συστήματος (2011), Η Σαστισμένη Ευρώπη (2009), Πλανόγραμμα (2009), Νεοσυντηρητικοί (2007), Παγκοσμιοποίηση και Πολυεθνικές Επιχειρήσεις (με Γιάννη Πολλάλη 2005), Ζητήματα Θεωριών Παραγωγής (2005), Περιδιαβαίνοντας σε ζητήματα της Μακροοικονομικής Θεωρίας, Αγορά Συναλλάγματος και Ιδιωτικοποίηση του Κινδύνου (2003), Εισαγωγή στην Τραπεζική Χρηματοοικονομική Διοικητική (2002 και 2009), Αρχές Νομισματικής Θεωρίας και Πολιτικής (με Κώστα Καρφάκη και Θεοφάνη Μπένο 2000), Διεθνής Τραπεζική στην Αλλαγή του Αιώνα (με Φιλομήλα Χρηστίδου, 1999), Παγκοσμιοποίηση (1999).
24 Ιουνίου 2018
Σκίτσο του Α.ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗ
Σκίτσο του Α.ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗ
Σκίτσο του ΣΤΑΘΗ
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
1.
Η "ακτινογραφία" της συμφωνίας για το ελληνικό χρέος
– η γραβάτα και η θηλιά.
"Κατακλυσμός” άρθρων στον διεθνή τύπο για την "ιστορική συμφωνία για τη ρύθμιση του ελληνικού χρέους" μετά τον λευκό καπνό στο Eurogroup της 22ης Ιουνίου. Τα χαμόγελα περίσσευαν στους διαδρόμους του Eurogroup για να πάρουν τη σκυτάλη οι πανηγυρισμοί στο Μαξίμου, οι γραβάτες στο Ζάππειο και τα δηκτικά σχόλια της αντιπολίτευσης.
"Κάνοντας ταμείο" από τη συμφωνία του Eurogroup
Όσον αφορά το ελληνικό χρέος, η επιμήκυνση των τελευταίων δανείων του EFSF ύψους 96,6 δισ. και επιτοκίου κάτω από 1% κατά 10 χρόνια ανεβάζει τη μέση σταθμισμένη διάρκειά τους που ήταν πριν τη συμφωνία αγκυροβολημένη στα 30,4 έτη. Επίσης, η παράταση της περιόδου χάριτος για τη μη αποπληρωμή τόκων κατά 10 έτη "κλοτσά το τενεκεδάκι πίσω" από το 2023 στο 2033.
Η ποσοτικοποίηση του οφέλους από αυτά τα δύο μέτρα αντιστοιχούν σε μια ελάφρυνση του ελληνικού χρέους κατά 12,5% περίπου.
Κέρδος για την Ελλάδα επίσης η επιστροφή των κερδών της ΕΚΤ από τα ελληνικά ομόλογα ύψους 4-5 δισ., το απόθεμα ασφαλείας ύψους 24,1 δισ. και η δόση-μαμούθ 15 δισ. που αφορά το τρίτο δάνειο του ESM.
Κατέστη το ελληνικό χρέος βιώσιμο;
Η Ελλάδα εξασφάλισε μια ελάφρυνση που δεν καθιστά το ελληνικό χρέος μακροπρόθεσμα βιώσιμο, δηλαδή σε ορίζοντα άνω των δέκα ετών, αλλά μόνο μεσοπρόθεσμα (σε 5-10 έτη). Προ της συμφωνίας η πιθανότητα μη αποπληρωμής του μακροχρόνια ανερχόταν σε 25%, ενώ μετά τη ρύθμιση της συμφωνίας ανέρχεται σε 19,3% περίπου. Μακροπρόθεσμα το ελληνικό χρέος για να είναι βιώσιμο θα πρέπει η πιθανότητα μη αποπληρωμής του να είναι κάτω από 10%, όπως παρατηρούμε στο κάτωθι διάγραμμα.
Επομένως το ποσοστό ελάφρυνσης του χρέους που θα καθιστούσε το χρέος βιώσιμο θα ήταν 38% απομείωση, εάν υποθέσουμε ότι η χώρα μας στο μέλλον θα έχει μηδενικό μέσο ρυθμό ανάπτυξης και 23% απομείωση αν έχει μέσο ρυθμό ανάπτυξης 2%.
Η ελάφρυνση λοιπόν που πήραμε που εμμέσως αντιστοιχεί σε 12,5% του ΑΕΠ δεν καθιστά το ελληνικό χρέος βιώσιμο. Η παραμονή του ΔΝΤ ως τεχνικού συμβούλου στη μεταμνημονιακή εποπτεία κρίνεται θετική, δεδομένου ότι η Κριστίν Λαγκάρντ αμφισβήτησε μετά το Eurogroup τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους, διότι αφήνει ανοιχτό παράθυρο για περαιτέρω ελάφρυνση στο μέλλον, που θεωρείται σχεδόν σίγουρη εάν θέλουν να αποτρέψουν μια ελληνική χρεοκοπία.
Οι νότες αισιοδοξίας στην οπερέτα της συμφωνίας
Θετικά κρίνονται τα εξής στοιχεία:
- Η απόρριψη της γερμανικής πρότασης για ελάφρυνση σε... δόσεις και ανάλογα με την τήρηση των συμφωνηθέντων
- Η απόρριψη της γερμανικής πρότασης για επιμήκυνση 3-5 έτη και το κλείδωμα στα 10 έτη, αντί 7 που αναμενόταν
- Η μη αποχώρηση του ΔΝΤ από τη μεταμνημονιακή εποπτεία που αφήνει ανοιχτή πόρτα νέας ελάφρυνσης του χρέους για το μέλλον
- Το υπερμαξιλάρι ρευστότητας με ένα απόθεμα ασφαλείας 24 δισ. αντί 19-20 δισ. που αναμενόταν για την έξοδο στις αγορές
- Η ελάφρυνση του χρέους που έδωσε σήμα στις αγορές για υποχώρηση των επιτοκίων που θα φέρει χαμηλότερο κόστος δανεισμού από το σημερινό και που σημαίνει μικρότερη δόση για τα επόμενα χρόνια
Τα μελανά χρώματα στο βιβλίο της συμφωνίας
Αρνητικά κρίνονται τα εξής στοιχεία:
- Η απόρριψη της γαλλικής πρότασης ("το γαλλικό κλειδί”) για σύνδεση της αποπληρωμής του χρέους με το ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης
- Η μικρή ελάφρυνση του ελληνικού χρέους που το καθιστά μακροπρόθεσμα μη βιώσιμο
- Η δέσμευση της Ελλάδας για πλεονάσματα ύψους 2,2% του ΑΕΠ μέχρι το 2060 (!) με μηδενική πιθανότητα επίτευξης που σηματοδοτεί λιτότητα διαρκείας
- Η μη άρση των νέων περιοριστικών δημοσιονομικών μέτρων που έχουν συμφωνηθεί για το 2019 και το 2020
Κωνσταντίνος Βουδούρης
Καθηγητής Οικονομικών/Χρηματοοικονομικών σε πανεπιστημιακά φροντιστήρια
25/6/2018
2.
Τα ορατά και τα αόρατα σημεία
της συμφωνίας για το χρέος.
Η στάση των αγορών, και μάλιστα σε μια περίοδο υψηλών αναταραχών λόγω της αλλαγής του κόστους του χρήματος διεθνώς, θα κρίνει την αξιοπιστία της συμφωνίας για το χρέος. Ειδικά, δε, το αν θα ανοίξει μέσα στις επόμενες εβδομάδες "παράθυρο" για την έκδοση πολυετούς (δεκαετούς) ομολόγου από το ΥΠΟΙΚ θα αποτελέσει την έμπρακτη απάντηση της αγοράς και της στάσης της απέναντι στην επιχείρηση "επιστροφής" των ελληνικών ομολόγων στη δευτερογενή αγορά.
Η γενική εκτίμηση είναι ότι αφενός η βραχυπρόθεσμη διασφάλιση με τα διαθέσιμα αποθεματικά και αφετέρου η μεσοπρόθεσμης διάρκειας επιμήκυνση του δανείου του EFSF (περί τα 110 δισ. ευρώ συν η εξυπηρέτησή του με επιτόκια ESM) δίνουν την αίσθηση ενίσχυσης της μεσοπρόθεσμης βιωσιμότητας.
Το σημείο που φαίνεται να αποτελεί την "αχίλλειο πτέρνα" της συμφωνίας αφορά τον μακροπρόθεσμο ορίζοντα βιωσιμότητας, για τον οποίο η διασφάλιση στη συμφωνία είναι εξαιρετικά "νεφελώδης".
Στον ορίζοντα αυτό προβλέπεται ότι μετά το 2032, ήτοι μετά την περίοδο της νέας δεκαετούς επιμήκυνσης, εάν και εφόσον χρειαστεί, θα επανεξεταστεί το θέμα ενίσχυσης της βιωσιμότητας του χρέους στη βάση της λογικής που είχε κατατεθεί με την περιβόητη "γαλλική πρόταση", ήτοι με τη σύνδεση της εξυπηρέτησης του χρέους με την πορεία της οικονομίας.
Τόσο η κυρία Λαγκάρντ όσο και ο κ. Ντράγκι, στις δηλώσεις που ακολούθησαν, εκφράστηκαν θετικά (με μεγάλη βεβαιότητα η κυρία Λαγκάρντ) για τη βιωσιμότητα του χρέους σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Η επικεφαλής του ΔΝΤ υποστήριξε με μεγάλη βεβαιότητα τη βιωσιμότητα του χρέους μεσοπρόθεσμα, ενώ ο κ. Ντράγκι μίλησε για σημαντική ενίσχυση της βιωσιμότητας σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα.
Επιβεβαιώθηκε, έτσι, η αρχική πληροφορία του "Κεφαλαίου" και του Capital.gr, ότι το ΔΝΤ θα "ξεφύγει" από τη δυσκολία για ενιαία στάση απέναντι στο ελληνικό χρέος με τη "σαλαμοποίηση" της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους σε συνάρτηση με τις περιόδους που θα καλύπτουν τα μέτρα στήριξης από την Ευρωζώνη.
Τα μέτρα και το χρέος
Οι παρεμβάσεις που τελικά έγιναν εντοπίζονται σε δύο χρονικές περιόδους.
Η πρώτη αφορά μέχρι το 2023. Ήτοι την περίοδο στην οποία το ελληνικό Δημόσιο θα πρέπει να εξασφαλίζει πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% του ΑΕΠ. Αυτή περιλαμβάνει τη διευρυμένη απόδοση της πέμπτης δόσης του δανείου στα 15 δισ. ευρώ, μέρος των οποίων θα διατεθεί στην προεξόφληση ακριβών δανείων (όπως του ΔΝΤ) και το υπόλοιπο θα ενισχύσει το "μαξιλάρι" διαθεσίμων, που τελικά θα διαμορφωθεί στα 24,1 δισ. ευρώ.
Σε επίπεδο "αριθμητικής", το "μαξιλάρι" αυτό καλύπτει ως "εγγύηση" τη χρονική περίοδο μέχρι το 2020 για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους. Στην πραγματικότητα, όμως, η διάρκειά του φτάνει μέχρι και το 2022, καθώς στις πραγματικές προθέσεις του ESM και παρά τις σχετικές δηλώσεις του κ. Τσακαλώτου, εκτιμάται ως μάλλον βέβαιη η προπληρωμή των δύο πρώτων ετών του δανείου του ΔΝΤ. Επιπλέον, στο ίδιο διάστημα θα αρχίσουν να συσσωρεύονται στο ειδικό ταμείο διαθεσίμων για την εξυπηρέτηση του χρέους και τα 4 περίπου δισ. ευρώ από τα κέρδη των κεντρικών τραπεζών από τα ελληνικά ομόλογα που κατέχουν...
Στα κεφάλαια αυτά θα πρέπει να συνυπολογιστεί αφενός η ετήσια συσσώρευση των 7 περίπου δισ. ευρώ από το πρωτογενές πλεόνασμα (3,5% του ΑΕΠ), το οποίο θα πρέπει να εξαντλείται στην αποπληρωμή χρέους. Και αφετέρου τα κεφάλαια που θα συγκεντρώνονται από τις νέες εκδόσεις τίτλων, που κατά τη διετία αυτή θα είναι τουλάχιστον 12-14 δισ. ευρώ. Με άλλα λόγια, διαμορφώνεται μια διαθέσιμη ρευστότητα στο ελληνικό Δημόσιο η οποία ξεπερνά τα 40 δισ. ευρώ.
Το δεύτερο κομμάτι της συμφωνίας, που αφορά την κατά δέκα έτη επιμήκυνση του δανείου από τον EFSF, έχει ένα ορατό και ένα... αόρατο όφελος.
Το ορατό έχει να κάνει με το γεγονός ότι στη δεκαετία 2023-2032 δεν θα υπάρχει η υποχρέωση αποπληρωμής του δανείου, που είναι 26,5 δισ. ευρώ. Στην ίδια δεκαετία "τρέχουν" αφενός τα διακρατικά δάνεια (GLF) και αφετέρου οι αποπληρωμές των ομολόγων που υπάρχουν στη δευτερογενή αγορά. Το "αόρατο" όφελος έχει να κάνει με το γεγονός ότι στη δεκαετία που αποφεύγει, λόγω της επιμήκυνσης, την αποπληρωμή του δανείου, το ελληνικό Δημόσιο θα είχε την επιπρόσθετη επιβάρυνση της χρηματοδότησης των πληρωμών με επιτόκια τριπλάσια του ESM, ήτοι εξοικονομεί περί τα 2,2 - 2,5 δισ. ετησίως από τόκους.
Συνολικά με τις δύο αυτές ρυθμίσεις διασφαλίζεται, σύμφωνα με τον ESM, η διατήρηση της δαπάνης εξυπηρέτησης του χρέους σε επίπεδα πολύ κάτω του 15% του ΑΕΠ, όριο που από το ΔΝΤ ορίζεται ως διασφάλιση της βιωσιμότητας του χρέους μέχρι το 2032.
Το ΔΝΤ ετοιμάζεται για "βελούδινη" αποχώρηση μετά το 2023
Η μορφή που τελικά πήρε η τελική συμφωνία φαίνεται να ικανοποιεί όλες τις πλευρές, και κυρίως τη Γερμανία και το ΔΝΤ. Η μεν Γερμανία εξασφάλισε την παραμονή του ΔΝΤ ως ισχυρού μέλους της μεταμνημονιακής εποπτείας μέσω της "εκκρεμότητας" του εν ισχύ δανείου. Ο σχεδιασμός που πρόκειται να προωθηθεί πιθανώς από το φθινόπωρο περιλαμβάνει την προεξόφληση τουλάχιστον ενός μέρους του δανείου (3,9 δισ. ευρώ) και επανεξέταση της δυνατότητας αυτής μετά την έναρξη είσπραξης των αποδόσεων από τα ANFAs και SMPs από τις κεντρικές τράπεζες, καθώς εκτιμάται ότι η διατήρηση ανοιχτού του δανείου του ΔΝΤ λειτουργεί θετικά όσον αφορά τη στάση των αγορών.
Και για το ΔΝΤ, όμως, η διευθέτηση είναι θετική. Στις προθέσεις του Ταμείου είναι να δώσει το "πράσινο φως" για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους μέχρι το 2032 στη βάση των μέτρων που συμφωνήθηκαν. Έτσι διατηρεί την παρέμβασή του μέσω Ελλάδος στην Ευρωζώνη...
*Αναδημοσίευση από το "Κεφάλαιο" που κυκλοφορεί
Του Γ. Αγγέλη
24/6/2018
Σκίτσο του ΣΤΑΘΗ
3.
Λιτότητα διαρκείας φέρνουν τα υψηλά πλεονάσματα
της συμφωνίας του Eurogroup.
Η λιτότητα δεν τελειώνει το 2022, αλλά θα διαρκέσει πάρα πολλές δεκαετίες. Μάλιστα μπορεί να είναι ακόμη πιο οδυνηρή τα επόμενα χρόνια εξ αιτίας μίας σταδιακής αποκλιμάκωσης των πρωτογενών πλεονασμάτων από το 3,5% του ΑΕΠ το 2022 στο 3% του ΑΕΠ το 2023, με πρόβλεψη στην συνέχεια για μία σύγκλιση προς το 2,2% του ΑΕΠ που θα διατηρηθεί "μεσοσταθμικά" από το 2025 έως το 2060.
Το παραπάνω σενάριο εξετάζεται σύμφωνα με πληροφορίες στο πλαίσιο της Έκθεσης Βιωσιμότητας Χρέους (DSA) η οποία ακόμη δεν έχει δει το φως της δημοσιότητας και προσαρμόζεται με βάση τις αποφάσεις που ελήφθησαν στο Λουξεμβούργο τα ξημερώματα της Παρασκευής.
Ωστόσο, μία πρώτη εκτίμηση της παραπάνω απόφασης η οποία διατηρεί την λιτότητα σε υψηλά επίπεδα για παραπάνω χρόνια αποτυπώθηκε χθες και σε έκθεση – αποτίμηση για την συμφωνία που εξέφρασε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, επιβεβαιώνοντας τις προθέσεις των θεσμών και την συμφωνία που έχει ήδη ληφθεί.
Η τελική διάρθρωση των πρωτογενών πλεονασμάτων και το … μεταβατικό στάδιο προς στο 2,2% του ΑΕΠ θα φανεί στην αναλυτική παράθεση στόχων που θα δείχνουν αν το χρέος είναι βιώσιμο μακροπρόθεσμα (έως το 2060). Περιλαμβάνει ετήσια πρόβλεψη για τα πρωτογενή πλεονάσματα, το ΑΕΠ και άλλες παραμέτρους.
Όλη αυτή η διαδικασία θα επανεξεταστεί το 2032, δηλαδή μετά από 14 χρόνια δεδομένης "λιτότητας". Και τούτο διότι η απόφαση του Eurogroup προβλέπει ότι τότε, το 2032, θα συζητηθεί εκ νέου αν χρειάζονται πρόσθετες παρεμβάσεις το χρέος εφόσον έως τότε η κυβέρνηση τηρεί τα συμφωνηθέντα.
Αναλυτικά, πληροφορίες κάνουν λόγο για διατήρηση του 3,5% του ΑΕΠ την περίοδο 2018-2022 και μετά μία σταδιακή αποκλιμάκωση, ανάλογη με αυτή του 2017 (Έκθεση Συμμόρφωσης 2ης αξιολόγησης). Η τότε συμφωνία όριζε πρωτογενές πλεόνασμα στο 3% του ΑΕΠ το 2023, στο 2,5% το 2024 και στο 2,2% από το 2025 και μετά.
Αυτή η …. μεταβατικότητα, σημαίνει και πολύ λιγότερο "δημοσιονομικό χώρο" ή ανάγκη για πρόσθετες παρεμβάσεις αν η Επιτροπή συνεχίσει να προβλέπει ότι θα υπάρξει αδυναμία συνέχισης της υπερσυγκράτησης δαπανών το 2022 απορρίπτοντας τα υπερπλεονάσματα της κυβέρνησης.
Μένει έτσι να φανεί πώς θα κλειδώσει οριστικά ανά έτος ο επίσημος δημοσιονομικός στόχος, τον οποίο έχει υπογράψει ήδη η κυβέρνηση ότι θέλει εκπληρώνει μέσα από τη συμφωνία του Λουξεμβούργου. Παράλληλα αποκαλύπτονται μέσα από τα κείμενα του μνημονίου που βγαίνουν σιγά-σιγά στη δημοσιότητα τα δημοσιονομικά μέτρα που θα ξεδιπλωθούν μετά το 2018 με διαδοχικές μειώσεις στις συντάξεις και αυξήσεις της φορολογίας στα ακίνητα αλλά και με πακέτο προαπαιτούμενων που δομούνται σε 6 άξονες και θα ορίζουν την Ενισχυμένη Εποπτεία…
Η συμφωνία του Eurogroup και το μαξιλάρι
Η συμφωνία για την "έξοδο” προβλέπει ένα "κουρεμένο" μαξιλάρι διαθεσίμων σε σχέση με τις αρχικές προσδοκίες που συνιστά έναν μοχλό πίεσης για εφαρμογή των συμφωνηθέντων. Η δόση είναι 15 δισ. ευρώ (έναντι προσδοκιών για 21,7 δισ. ευρώ) και από το αυτό μόνο στα 9,6 δισ. ευρώ θα γίνουν "διαθέσιμα", ενώ τα υπόλοιπα θα καλύψουν πληρωμές χρέους.
Υπάρχει και ένα πολιτικό "τρικ" για να καμφθούν οι πιέσεις της Γερμανίας. Σύμφωνα με πληροφορίες το "μαξιλάρι" αυτό των 9,6 δισ. ευρώ σχεδιάζεται να τροφοδοτήσει μέσα στο επόμενο 6μηνο μία μερική εξόφληση του δανείου του ΔΝΤ και έτσι να απομειωθεί και άλλο....
Σήμερα (χωρίς την πιθανή αποπληρωμή του ΔΝΤ) υπολογίζουν οι δανειστές σε διαθέσιμα 24,1 δισ. ευρώ (μαζί με τα χρήματα από προηγούμενες δόσεις, τα έσοδα από εξόδους στις αγορές, τα υπερπλεονάσματα, τα repos και την σώρευση διαθεσίμων του Δημοσίου).
Έτσι, το πακέτο αυτό προκαλεί πίεση στην Αθήνα να "συμμορφώνεται" για να ικανοποιεί 2 "κριτές": τις αγορές στις οποίες θα αναζητήσει δρόμο επιστροφής (ο ΥΠΟΙΚ προανήγγειλε 4-5 απόπειρες σε εύρος 2ετίας) αλλά και το Eurogroup που θα αποφασίζει για τα έσοδα 1,2 δισ. ευρώ ανά εξάμηνο από την επιστροφή κερδών ομολόγων αξίας έως 4,8 ευρώ έως το 2022. Τότε, το 2022 σχεδιάζεται να λήξει το πρώτο σκέλος της "Ενισχυμένης Εποπτείας". Η ειδική επιτήρηση είναι βέβαιο ότι θα συνεχισθεί. Θα διαρκέσει συνολικά 14 έτη αφού η Ελλάδα θα πρέπει να ικανοποιεί τα κριτήρια των θεσμών προκειμένου να μπορεί να ελπίζει το 2032 σε νέες παρεμβάσεις στο χρέος "αν κριθούν αναγκαίες".
Η διαπραγμάτευση για το πλαίσιο των δεσμεύσεων αποκαλύφθηκε σε αδρές γραμμές μέσα από τα συνοδευτικά κείμενα της συμφωνίας του Λουξεμβούργου. Ωστόσο, ακόμη έχει φανεί μόνο ένα μέρος των δεσμεύσεων.
Ένας νέος γύρος διαπραγματεύσεων προγραμματίζεται την άλλη εβδομάδα για την έκθεση βιωσιμότητας και την αξιολόγηση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (στη βάση του Αρθρου 4).
Διαπραγματεύσεις έως τον Ιούλιο αναμένονται για το τελικό πλαίσιο της Ενισχυμένης Εποπτείας. Ο λόγος για ένα πλαίσιο το οποίο επισήμως στο δημοσιονομικό πεδίο απαιτεί μέχρι και συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για το clawback στις δαπάνες υγείας τα επόμενα χρόνια με ρητή "εντολή" να ολοκληρώνεται η διαδικασία πριν από τον Ιούνιο κάθε έτους.
Το επόμενο crash test αναμένεται τον Σεπτέμβριο για τον νέο Προϋπολογισμό. Τίθεται ήδη υπό αμφισβήτηση ο δημοσιονομικός χώρος (τη στιγμή που το υπουργείο Οικονομικών προαναγγέλλει ήδη παροχές), ενώ θα ελεγχθεί η κάλυψη 1 δισ. ευρώ αποκλίσεων λόγω δικαστικών αποφάσεων.
Παράλληλα δεσμευτικά χρονοδιαγράμματα τίθενται για όλο το φάσμα των αναλυτικών οροσήμων έως και το 2022 στα δημοσιονομικά, στον ΕΝΦΙΑ, στις τράπεζες, στις ιδιωτικοποιήσεις, στη ΔΕΗ, στο κοινωνικό κράτος και στα επιδόματα, στον φοροεισπρακτικό μηχανισμό και στις αγορές. Δεσμεύεται ακόμη και για διαβούλευση για την ετήσια επικαιροποίηση του κατώτατου μισθού που θα γίνεται με τρόπου που να διασφαλίζει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας.
Οι προβλέψεις περιλαμβάνουν πιθανά πρόσθετα δημοσιονομικά μέτρα μέσα από δύο αυξήσεις σε αντικειμενικές αξίες (το 2019 και το 2020), πιθανά ισοδύναμα για αποφάσεις του ΣτΕ και για άλλους κινδύνους που μπορεί να προκύψουν. Δεσμεύεται, επίσης, η κυβέρνηση για παρεμβάσεις στη φορολόγηση της ναυτιλίας με την επέκταση της εθελοντικής εισφοράς, αλλά και την επιβολή ενός νέου φόρου.
Η Κομισιόν στο κείμενο της "Έκθεσης Συμμόρφωσης" που έδωσε στη δημοσιότητα εξηγεί ότι η Εποπτεία θα δημιουργήσει ένα ισχυρό πλαίσιο που θα διασφαλίσει την ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων σε όλα τα πεδία πολιτικής, που περιείχε το πρόγραμμα του ESM. Καταγράφεται η πλήρης δέσμευση των ελληνικών αρχών να συνεχίσουν να εφαρμόζουν με αποφασιστικότητα την οικονομική και δημοσιονομική πολιτική σε "μακροπρόθεσμο" ορίζοντα, οικοδομώντας πάνω στις μεταρρυθμίσεις του τρίτου Μνημονίου.
Δήμητρα Καδδά
http://www.capital.gr/oikonomia/3300773/
litotita-diarkeias-fernoun-ta-upsila-pleonasmata-tis-sumfonias-tou-eurogroup
23/6/2018
4.
Η συμφωνία της γραβάτας.
Για να εκτιμήσουμε τη σημασία της συμφωνίας του Γιούρογκρουπ του Ιουνίου του 2018 είναι απαραίτητο να πάμε δυο χρόνια πίσω και να αναφερθούμε πρώτα στη συμφωνία του Μαΐου του 2016. Τότε τέθηκε το πλαίσιο για το ελληνικό χρέος μέσα στο Τρίτο Μνημόνιο που έφερε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Η πρόσφατη συμφωνία του Αλέξη Τσίπρα – αυτή της γραβάτας – είναι απόρροια της προηγούμενης και στην πράξη ακόμη χειρότερη, όπως θα δούμε παρακάτω.
Το Γιούρογκρουπ του Μαΐου 2016
Η συμφωνία του Μαΐου 2016 περιλάμβανε βραχυπρόθεσμα μέτρα για το χρέος.
Συγκεκριμένα:
- Να βελτιωθεί τεχνικά η σειρά των αποπληρωμών για το χρέος προς το EFSF,
- Να γίνουν τεχνικές αλλαγές στη χρηματοδότηση του EFSF/ESMώστε να μειωθεί ο κίνδυνος από πιθανή άνοδο των επιτοκίων και,
- Να μην πληρωθούν τόκοι για το 2017 στο ποσό που είχε χρησιμοποιηθεί για επαναγορά χρέους κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Μνημονίου (ένα μικρό ποσό, λίγο πάνω από 11 δις).
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς οικονομολόγος για να καταλάβει ότι τα βραχυπρόθεσμα μέτρα ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, επιφανειακά.
Ταυτόχρονα το Γιούρογκρουπ προέβλεψε και μεσοπρόθεσμα μέτρα, τα οποία θα εφαρμόζονταν εάν και όταν το Τρίτο Μνημόνιο ολοκληρωνόταν με επιτυχία.
Συγκεκριμένα:
1.Την πλήρη κατάργηση των τόκων για το ποσό που είχε χρησιμοποιηθεί για επαναγορά χρέους στη διάρκεια του Δευτέρου Μνημονίου.
2.Την επιστροφή των κερδών από τα ομόλογα της ΕΚΤ και του ESM.
3.Τη χρήση τυχόν αδιάθετων κονδυλίων του Τρίτου Μνημονίου για να αποπληρωθούν παλαιότερα χρέη κι έτσι να γίνει ελάφρυνση των συνολικών τόκων.
4.Επιμήκυνση και αλλαγές στις πληρωμές των τόκων του χρέους προς το EFSF (που είναι περίπου το ένα τρίτο του συνολικού χρέους της Ελλάδας), ώστε να υπάρξει ελάφρυνση.
Και πάλι ήταν φανερό ότι τα μέτρα αυτά δεν πρόσφεραν καμιά ουσιαστική βελτίωση στο θέμα του χρέους. Επιπλέον, για να τα κάνει πράξη το Γιούρογκρουπ απαιτούσε από την Ελλάδα να συμμορφωθεί πιστά με το πρόγραμμα. Δηλαδή να εφαρμόσει θηριώδη λιτότητα, γενικευμένες ιδιωτικοποιήσεις της δημόσιας περιουσίας, και απορρύθμιση των αγορών.
Η πολιτική διαχείριση 2016-2018
Η πολιτική διαχείριση μιας τέτοιας συμφωνίας ήταν εξαιρετικά απαιτητική για τον ΣΥΡΙΖΑ και χρειάστηκε να επιστρατευτεί όλη η μαεστρία της ηγετικής ομάδας στην ‘επικοινωνία’. Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς, το ‘παράλληλο πρόγραμμα’, τα ‘αντίμετρα’, ή τον πόνο ψυχής καθώς η κυβέρνηση επέβαλε καταιγίδα φόρων στο πλαίσιο της μνημονιακής λιτότητας; Κυρίως όμως έκλεινε το μάτι στον ελληνικό λαό λέγοντας ότι, αν κάνουμε όλα όσα μας ζητάνε, τελικά θα έχουμε μια γενναιόδωρη ρύθμιση για το χρέος. Δε μπορεί, μας το είχαν υποσχεθεί ήδη από το 2012, όταν το χρέος μας ήταν αναλογικά πολύ μικρότερο. Τώρα που έφτασε σχεδόν το 180% του ΑΕΠ, οι φίλοι και ‘εταίροι’ μας θα φανούν γενναιόδωροι και θα μας ανταμείψουν.
Έτσι πορεύτηκε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ τα επόμενα δύο χρόνια και αναδείχθηκε στην πλέον πειθήνια μνημονιακή κυβέρνηση που γνώρισε η Ελλάδα. Για την ακρίβεια βασιλικότερη του βασιλέως πετυχαίνοντας πλεονάσματα λιτότητας πολύ μεγαλύτερα από αυτά που απαιτούσε το Γιούρογκρουπ. Το 2017 ξεπέρασε το 4%, πολύ πάνω από το 1,75% που προέβλεπε το Τρίτο Μνημόνια. Όχι απλώς καλοί μαθητές, αλλά αριστούχοι, υποδείγματα.
Το Γιούρογκρουπ του Ιουνίου 2018
Πέρασε λοιπόν ο καιρός, ακολουθήθηκε πιστά το Τρίτο Μνημόνιο, εφαρμόστηκαν και τα βραχυπρόθεσμα μέτρα για το χρέος, και φτάσαμε στην ώρα της ρύθμισης του χρέους, της τελικής πράξης της μνημονιακής περιόδου. Τι αποφάσισε το Γιούρογκρουπ;
Πρώτο, την κατάργηση της πληρωμής τόκων για το περίφημο ποσό που είχε χρησιμοποιηθεί για να γίνει η επαναγορά χρέους με το Δεύτερο Μνημόνιο.
Δεύτερο, την επιστροφή των κερδών από τα ομόλογα της ΕΚΤ και του ESM.
Τρίτο, για το χρέος προς το EFSF, την επέκταση της περιόδου χάριτος κατά δέκα χρόνια (δηλαδή μέχρι το 2032) και την επιμήκυνση της μέσης ωρίμανσης επίσης κατά δέκα χρόνια.
Αυτά.
Το Γιούρογκρουπ δεν υιοθέτησε ούτε καν όσα μεσοπρόθεσμα μέτρα είχαν προταθεί στη συμφωνία του Μαΐου του 2016. Δεν υπήρξε δηλαδή συμφωνία να χρησιμοποιηθεί ένα σοβαρό ποσό από τα αδιάθετα κονδύλια του Τρίτου Μνημονίου για να γίνει αποπληρωμή άλλων, ακριβότερων χρεών ώστε να υπάρξει συνολική ελάφρυνση.
Συμφωνήθηκε όμως να πάρει η Ελλάδα την πέμπτη και τελευταία δόση του προγράμματος, ύψους 15 δις, από τα οποία τα 5,5 δις θα χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά για διευκόλυνση της εξυπηρέτησης του χρέους (ίσως για αποπληρωμή ενός μέρους του χρέους προς το ΔΝΤ) και τα 9,5 δις για να σχηματιστεί το περιβόητο ‘μαξιλάρι’, που πλέον θα ξεπεράσει τα 24 δις, ώστε να βγει η χώρα στις αγορές. Όλα αυτά υπό την αυστηρή προϋπόθεση ότι η χώρα θα έχει πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% μέχρι το 2022 και 2,2% κατά μέσο όρο μέχρι το 2060! Και φυσικά θα υπάρξει ‘ενισχυμένη εποπτεία’ με τέσσερις επισκέψεις το χρόνο, καθώς και σταδιακή επιστροφή των κερδών από τα ομόλογα της ΕΚΤ και του ESM – με αιρεσιμότητα – ώστε να τηρείται το πλαίσιο.
Για μια ακόμη φορά η κυβέρνηση Τσίπρα ηττήθηκε στις διαπραγματεύσεις με τους δανειστές. Για μια ακόμη φορά οι ‘εταίροι’ μας φάνηκαν αμείλικτοι, δεν τήρησαν τις υποσχέσεις τους και στη ουσία έδειξαν ότι το κεφάλαιο Ελλάδα έχει κλείσει γι’ αυτούς. Η μακροπρόθεσμη πρόβλεψη που έκαναν για το χρέος είναι ότι, όταν με το καλό έρθει το 2032, θα το ξανασκεφτούν …
Τι θα ακολουθήσει;
Η συμφωνία αυτή είναι η τελική. Δεν υπάρχουν άλλες διαπραγματεύσεις, τα μνημόνια τελειώνουν επισήμως τον Αύγουστο του 2018 και η Ελλάδα θα ζήσει με αυτούς τους όρους. Τι σημαίνει αυτό;
Μέχρι το 2022 η χώρα θα είναι υποχρεωμένη να κινηθεί σε καθεστώς εξαιρετικά σκληρής λιτότητας με πρωτοφανή πλεονάσματα που σημαίνουν συνεχή φορολογική πίεση και ελάχιστο δημοσιονομικό χώρο για παροχές και ελαφρύνσεις προς τα στρώματα που έχουν χτυπηθεί ανελέητα. Θα πρέπει επίσης να εφαρμόσει τα μέτρα περικοπής των συντάξεων το 2019 και κατόπιν τα μέτρα μείωσης του αφορολόγητου. Θα πρέπει τέλος να συνεχίσει να εφαρμόζει σειρά δομικών νεοφιλεύθερων αλλαγών υπό την εποπτεία των δανειστών. Με τόσο μεγάλη πίεση στην ενεργό ζήτηση η ετήσια ανάπτυξη όλο αυτό το διάστημα πολύ δύσκολα θα ξεπεράσει το 2%.
Παράλληλα η χώρα θα δοκιμάσει να δανείζεται τακτικά από τις ανοιχτές αγορές. Για τα πρώτα δύο περίπου χρόνια το ‘μαξιλάρι’ προσφέρει μια κάλυψη, αλλά τα επιτόκια παγκοσμίως είναι στην ανοδική φάση του κύκλου, ο δανεισμός των αναπτυσσομένων χωρών είναι και πάλι τεράστιος και τα χρηματιστήρια είναι σε έξαρση. Για μια χώρα με την αναπτυξιακή δυναμική της Ελλάδας και με χρέος περίπου 180% του ΑΕΠ, η έξοδος στις συνθήκες αυτές είναι εξαιρετικά παρακινδυνευμένη. Ανά πάσα στιγμή τα επιτόκια μπορεί να γίνουν απαγορευτικά και ο δανεισμός να καταστεί ανέφικτος.
Μακροπρόθεσμα, τέλος, η εικόνα είναι τελείως απογοητευτική. Το πολυθρύλητο ‘ολιστικό σχέδιο ανάπτυξης’ ήταν μια άσκηση επί χάρτου για να πειστούν οι δανειστές ότι η κυβέρνηση θα είναι πολύ αυστηρή στα δημοσιονομικά με την ελπίδα ότι κάτι θα μας δώσουν στο χρέος, ώστε να υπάρξει κάποια μακροπρόθεσμη προοπτική ανάπτυξης. Δεν έγινε απολύτως τίποτε και η προοπτική που εμφανίζεται είναι τραγική. Η Ελλάδα έχει αρνητική καθαρή αποταμίευση και ένα τραπεζικό σύστημα που μειώνει τις πιστώσεις κάθε χρόνο. Οι επενδύσεις δεν έχουν καμία δυναμική, ενώ η ελπίδα ότι θα έρθουν ξένες επενδύσεις που θα αλλάξουν τα πράγματα είναι απλώς ευχολόγιο. Πάνω απ’ όλα, η χώρα χάνει συνεχώς το καλύτερα εκπαιδευμένο κομμάτι του εργατικού της δυναμικού, ιδίως τη νεολαία. Η Ελλάδα μετατρέπεται σταθερά σε χώρα γερόντων, με τεράστιο χρέος και εξαιρετικά αντιαναπτυξιακές πολιτικές που πηγάζουν από την εξυπηρέτηση του χρέους.
Ο Αλέξης Τσίπρας ανέβηκε στην εξουσία καταγγέλοντας τα μνημόνια και το χρέος. Όταν όμως βρέθηκε αντιμέτωπος με την πραγματικότητα, αποδέχθηκε και τα μνημόνια και το χρέος για να παραμείνει στην εξουσία. Σε τρία χρόνια ολοκλήρωσε το έργο των προηγούμενων κυβερνήσεων και έφτιαξε μια μνημονιακή πραγματικότητα για τη χώρα. Μετά έβαλε γραβάτα για να πανηγυρίσει. Ας μην έχει ψευδαισθήσεις για το τι θα πει η ιστορία.
Κώστας Λαπαβίτσας - 24/06/2018
http://costaslapavitsas.blogspot.com
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
Γρηγόρης Ρουμπάνης: Γιατί ο ηττημένος πρωθυπουργός πανηγυρίζει,
όπως περίπου το …1203 ο Αλέξιος ο Δ΄;
Μιράντα Ξαφά:Δύσκολα το ΔΝΤ θα κρίνει το χρέος ως βιώσιμο μακροπρόθεσμα.
Παναγιώτης Λιαργκόβας: Το χρέος θα επικρέμαται ως «δαμόκλειος σπάθη» πάνω από τις επενδύσεις.
Οι απόψεις,που δημοσιεύονται στα εκάστοτε-χάριν ενημέρωσης και προβληματισμού-αναρτώμενα άρθρα (ή κάθε είδους κείμενα) του ιστολογίου μου, εκφράζουν αποκλειστικά και μόνο τους αρθρογράφους που επώνυμα τις διατυπώνουν. Οι ''υπογραμμίσεις'' -χρώμα,μέγεθος γραμματοσειράς και οι εικονογραφήσεις-με εικόνες από το World Wide Web-στις αναρτήσεις γίνονται με ευθύνη του blogger.
Στο αρχικό πρωτότυπο κείμενο παραπέμπεστε μέσω των επισυναπτόμενων ενεργών συνδέσμων.