Συμφέρει την Ελλάδα η αλλαγή συνόρων στα Βαλκάνια;
Οι διαβουλεύσεις με σκοπό μία συμφωνία μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας για εδαφικές διευθετήσεις, οι οποίες να προσδίδουν εθνική ομοιογένεια στην περιοχή, έχει προκαλέσει αντιφατικές αντιδράσεις. Αν και θα πρόκειται για αλλαγή συνόρων, η οποία θα προκύψει κατόπιν συμφωνίας των ενδιαφερομένων κρατών, είναι πολλοί αυτοί που θεωρούν ότι εάν, έστω και έτσι, σπάσει η αρχή του απαραβίαστου των συνόρων θα προκληθεί ντόμινο ή τουλάχιστον θα εγερθούν ζητήματα, τα οποία θα αποσταθεροποιήσουν τα Βαλκάνια.
Η περιοχή έχει από το παρελθόν της βγάλει κακό όνομα. Παραπέμπει σε εθνοτικές συγκρούσεις, εθνικούς ανταγωνισμούς και αστάθεια. Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι διαφορετική. Από τους Βαλκανικούς Πολέμους στις αρχές του 20ου αιώνος και τη συνθήκη του Βουκουρεστίου το 1913, η οποία οριστικοποίησε τα σύνορα, έως τη δεκαετία του 1990, στη Βαλκανική επικράτησε σταθερότητα. Το συνοριακό καθεστώς άντεξε δύο παγκοσμίους πολέμους και βεβαίως το κλίμα του Ψυχρού Πολέμου για μεγάλο διάστημα πάγωσε, ή τουλάχιστον έθεσε σε δεύτερη μοίρα, τις όποιες εθνικές αντιπαλότητες και ανταγωνισμούς.
Η μείζονος σημασίας γεωπολιτική αλλαγή στη δεκαετία του 1990 ήταν η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, η οποία τις προηγούμενες δεκαετίες δέσποζε στον ηπειρωτικό κορμό της Χερσονήσου του Αίμου. Η διάλυση προέκυψε ως παράγωγο της κατάρρευσης των καθεστώτων του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού, αλλά και ως αποτέλεσμα της επιδίωξης των Δυτικών να θέσουν υπό τον γεωπολιτικό έλεγχό τους τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και βεβαίως των Βαλκανίων.
Η προσπάθεια του καθεστώτος Μιλόσεβιτς, μέσα από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, να οικοδομήσει τη Μεγάλη Σερβία τον έφερε σε αντίθεση με τη Δύση και πλησίον της Ρωσίας. Παρότι γονατισμένη και σχεδόν εξαρτημένη από τη Δύση, η Ρωσία του Μπόρις Γέλτσιν αντιμετωπιζόταν και από τους Αμερικανούς και από τους Ευρωπαίους ως δυνητικός γεωπολιτικός αντίπαλος. Αυτός ήταν ο λόγος, που το ΝΑΤΟ έφτιαξε με τη συνθήκη του Ντέιτον το εγγενώς ασταθές κράτος της Βοσνίας-Ερζογοβίνης και βομβάρδισε τη Σερβία για να επιτύχει την απόσχιση και ανεξαρτητοποίηση του Κοσσυφοπεδίου.
Επιδίωξη της ισορροπίας
Έτσι, ενώ στην πρώτη φάση στη Γιουγκοσλαβία συγκρούσθηκαν οι Σέρβοι, οι Κροάτες και οι Μουσουλμάνοι της Βοσνίας, στη δεύτερη φάση συγκρούσθηκαν Σέρβοι με Αλβανούς. Η απόσχιση και ανεξαρτητοποίηση του Κοσσυφοπεδίου πυροδότησε περαιτέρω τον αλβανικό εθνικισμό, όπως φάνηκε καθαρά όταν οι Αλβανοί της ΠΓΔΜ επιχείρησαν το 2001 να επαναλάβουν το εγχείρημα του Κοσσυφοπεδίου, με σκοπό προοπτικά να συμπεριληφθούν όλοι οι αλβανικοί πληθυσμοί σε ένα κράτος, στη Μεγάλη Αλβανία.
Στην περίπτωση της ΠΓΔΜ η Δύση έβαλε φρένο στον αλβανικό εθνικισμό-μεγαλοϊδεατισμό. Όπως δεν ήθελε τη μεγάλη σερβική κοινότητα της Βοσνίας να ενσωματωθεί στη Σερβία, έτσι και απέτρεψε την απόσχιση των αλβανικών περιοχών από την ΠΓΔΜ. Φαίνεται, ωστόσο, πως δεν έχει αντίρρηση να πραγματοποιηθούν μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας εδαφικές διευθετήσεις και κάποια ανταλλαγή πληθυσμών, προκειμένου να επιλυθεί η σημερινή εκκρεμότητα και να οριστικοποιηθεί ένα συνοριακό καθεστώς αποδεκτό και από τις δύο πλευρές.
Οι ΗΠΑ του προέδρου Τραμπ ευνοούν τα εθνικά κράτη και κατ’΄επέκτασιν κατά το δυνατόν την εθνική ομοιογένεια. Στη συγκεκριμένη περίπτωση φαίνεται πως επιδιώκουν μία ισορροπία μεταξύ του σερβικού και του αλβανικού στοιχείου. Ελπίζουν πως μία τέτοια εξέλιξη θα διευκολύνει την απεξάρτηση της Σερβίας από τη ρωσική επιρροή και την προσέλκυσή της στις δυτικές δομές.
Μόνο με κοινή απόφαση
Ωστόσο, πέραν των επιδιώξεων των εξωτερικών παραγόντων, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι στην Πρίστινα, το σύνολο της αντιπολίτευσης τάσσεται απέναντι σε ένα ενδεχόμενο συνοριακών αλλαγών. Σε επιστολή προς την επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Φεντερίκα Μογκερίνι, η αντιπολίτευση στο Κόσοβο εκτιμά πως «τέτοια σχέδια όχι μόνο θα αποσταθεροποιήσουν την περιοχή με αλυσιδωτές αντιδράσεις (…), αλλά θα είναι επίσης αδύνατο να εφαρμοσθούν και θα προκαλέσουν περισσότερες συγκρούσεις στην περιοχή μας που είναι τώρα παγωμένες».
Ακόμα και στον κυβερνητικό συνασπισμό, η αντίθεση σε οποιαδήποτε ανταλλαγή εδαφών είναι επίσης ισχυρή. Ο πρωθυπουργός του Κοσόβου Ραμούς Χαραντινάι μάλιστα προειδοποίησε ότι υπάρχει κίνδυνος να οδηγήσει «στον πόλεμο». Πάντως, με δεδομένο ότι οι όποιες αλλαγές στο συνοριακό καθεστώς θα πραγματοποιηθούν με κοινή απόφαση των δύο πλευρών και όχι με εκβιασμούς και επιβολή, η Ελλάδα δεν έχει κανένα λόγο να είναι αντίθετη.
Συμφωνίες, οι οποίες παράγουν σταθερότητα ευνοούν και τη χώρα μας, η οποία, παρά τα προβλήματά της, είναι η μόνη ισχυρή στα Βαλκάνια. Για να μην υπάρξουν, μάλιστα, προβλήματα, θα μπορούσε η όποια συμφωνία μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας να προσλάβει έναν ευρύτερο χαρακτήρα: με τη συνυπογραφή όλων των κρατών της Βαλκανικής, η συνθήκη να εγγυηθεί συνολικά το συνοριακό καθεστώς στην περιοχή.
[Ο Άγγελος Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής διεθνούς δικαίου και εξωτερικής πολιτικής στο Πάντειο πανεπιστήμιο. Έχει επανειλημμένως ασχοληθεί με τα ελληνοτουρκικά, το προσφυγικό και το μεταναστευτικό ζήτημα από θέσεις ευθύνης.]
15 Σεπτεμβρίου 2018
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Οι κ.κ. Βούτσιτς (επάνω) και Θάτσι επρόκειτο να έχουν συζήτηση επί του ζητήματος υπό την αιγίδα της Φεντερίκα Μογκερίνι στις Βρυξέλλες. Ωστόσο, οι δύο άνδρες είχαν χωριστές συναντήσεις με την ύπατη εκπρόσωπο της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική, αλλά τριμερής συνάντηση δεν πραγματοποιήθηκε
1.
Σερβία – Κόσοβο: έτοιμοι για αλλαγή συνόρων
Σερβία – Κόσοβο: έτοιμοι για αλλαγή συνόρων
Καταιγιστικές εξελίξεις προμηνύονται τους επόμενους μήνες στη Βαλκανική, καθώς σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις η Σερβία και το Κόσοβο σκέφτονται να προχωρήσουν (ίσως μέχρι τον Νοέμβριο) σε συμφωνία για ανταλλαγή εδαφών, η οποία θα επιτρέψει την αναγνώριση της αποσχισθείσας επαρχίας από το Βελιγράδι ως ανεξάρτητου κράτους. Σύμφωνα με πληροφορίες από τις Βρυξέλλες, το Βελιγράδι και την Πρίστινα, οι συζητήσεις μεταξύ του σέρβου προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς και του κοσοβάρου ομολόγου του Χασίμ Θάτσι φαίνεται να είναι πολύ πιο προχωρημένες από όσο θεωρούν οι έξωθεν παρατηρητές.
Η πορεία των συνομιλιών δεν θα είναι φυσικά ευθύγραμμη. Μόλις προχθές οι κ.κ. Βούτσιτς και Θάτσι επρόκειτο να έχουν συζήτηση επί του ζητήματος υπό την αιγίδα της Φεντερίκα Μογκερίνι στις Βρυξέλλες. Ωστόσο, οι δύο άνδρες είχαν χωριστές συναντήσεις με την ύπατη εκπρόσωπο της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική, αλλά τριμερής συνάντηση δεν πραγματοποιήθηκε. Ο κ. Βούτσιτς αρνήθηκε να συναντηθεί με τον κ. Θάτσι, καθώς η σερβική πλευρά έκρινε ότι η κοσοβαρική επιδιώκει να προκαταλάβει τις εξελίξεις. Παράλληλα, η πολυαναμενόμενη (για χθες) ομιλία του κ. Βούτσιτς στο Βόρειο Κόσοβο ετέθη εν αμφιβόλω, λόγω και ανησυχιών για την ασφάλειά του.
Ανταλλαγές εδαφών
Η ιδέα περί συνοριακών προσαρμογών ευνοήθηκε από τη στροφή των Ηνωμένων Πολιτειών υπέρ αυτού του σεναρίου που φέρεται να περιλαμβάνει ανταλλαγή του Βορείου Κοσόβου με περιοχές με αλβανικό πληθυσμό στην κοιλάδα του Πρέσεβο στη Νότια Σερβία. Διπλωματικές πηγές σημείωναν ότι η Γαλλία διάκειται θετικά στην ιδέα, ενώ η Γερμανία εμφανίζεται διχασμένη. Η Ανγκελα Μέρκελ εμφανίστηκε πιο διαλλακτική έπειτα από πρόσφατη τηλεφωνική συνομιλία της με τον Ντόναλντ Τραμπ, σε αντίθεση με τον υπουργό Εξωτερικών Χέικο Μάας που επαναλαμβάνει την αντίθεσή του σε αλλαγή συνόρων.
Η Ουάσιγκτον θεωρεί ότι, στο πλαίσιο της προσαρμογής τής πολιτικής της προς την Ευρώπη, πρέπει να κλείσουν ανοιχτά μέτωπα. Στα Βαλκάνια, το πρώτο βήμα ήταν η συμφωνία των Πρεσπών για το Μακεδονικό. Η επίλυση των διαφορών Σερβίας – Κοσόβου είναι ένα δεύτερο βήμα, που θα επιτρέψει παράλληλα ένα στενότερο φλερτ Ουάσιγκτον – Βελιγραδίου και ίσως τη χαλάρωση του ασφυκτικού εναγκαλισμού του δεύτερου από τη Μόσχα. Η Ρωσία δεν έχει εκδηλωθεί δημοσίως, πέραν κάποιων λιτών δηλώσεων του υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ υπέρ του σεβασμού του Ψηφίσματος 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας, το οποίο η ίδια θεωρεί ότι εγγυάται την εδαφική ακεραιότητα της Σερβίας με το Κόσοβο ως αναπόσπαστο μέρος. Ωστόσο, ευρωπαίοι διπλωμάτες έλεγαν ότι η Μόσχα ίσως να μην είναι τόσο αρνητική εφόσον οι ευαισθησίες της ληφθούν υπ’ όψιν.
Οι ίδιες πληροφορίες αναφέρουν ότι ο κ. Θάτσι σχεδιάζει να φέρει μια τέτοια συμφωνία σε δημοψήφισμα περί τον προσεχή Φεβρουάριο (10 χρόνια μετά τη μονομερή ανακήρυξη της ανεξαρτησίας), ώστε οι σχετικές διαδικασίες, που περιλαμβάνουν εγκρίσεις και από τον διεθνή παράγοντα, να έχουν ολοκληρωθεί πριν από την εκπνοή της θητείας της σημερινής Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Υπέρ η Αθήνα
Αξιωματούχοι που γνωρίζουν πολύ καλά τα τεκταινόμενα στην περιοχή προβλέπουν ότι θα πρόκειται μόνο για το πρώτο επεισόδιο μιας ευρύτερης επαναχάραξης συνόρων. Αν το Κόσοβο στερηθεί το βόρειο τμήμα του, τότε (και παρά την πιθανή ένταξη μέρους της κοιλάδας του Πρέσεβο στην επικράτειά του) δεν θα είναι βιώσιμο ως κράτος. Επειτα από σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα θα αρχίσει να εξετάζεται το σενάριο μιας ένωσης (υπό τη μορφή πιθανώς μιας χαλαρής ομοσπονδίας) με την Αλβανία, με σκοπό τη δημιουργία ενός αλβανικού κράτους στη Βαλκανική. Αλλωστε, από την 1η Ιανουαρίου 2019 καταργούνται οι συνοριακοί έλεγχοι μεταξύ Αλβανίας και Κοσόβου. Σε ένα επόμενο στάδιο, οι αλλαγές θα μπορούσαν να επηρεάσουν και τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη, αν και η περίπτωσή της είναι πιο περίπλοκη. Ηδη τρεις πρώην ύπατοι εκπρόσωποι για τη Βοσνία, οι Πάντι Ασνταουν, Καρλ Μπιλντ και Κρίστιαν Σβαρτς-Σίλινγκ, έστειλαν ανοικτή επιστολή προς την κυρία Μογκερίνι εκφράζοντας τη βαθιά τους ανησυχία για το ντόμινο που θα προκαλούσαν συνοριακές προσαρμογές μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου.
Αυτό που εντυπωσιάζει πάντως είναι το γεγονός ότι η Ελλάδα (ένα από τα πέντε κράτη-μέλη της ΕΕ που δεν έχουν αναγνωρίσει το Κόσοβο) δεν φαίνεται να είναι αντίθετη με τις αλλαγές συνόρων στα Βαλκάνια. Σύμφωνα με πληροφορίες του «Βήματος», ο Νίκος Κοτζιάς φέρεται να έχει αποστείλει σχετικές επιστολές τόσο προς την κυρία Μογκερίνι όσο και προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες με τις οποίες τάσσεται υπέρ μιας συναινετικής αλλαγής συνόρων. Η εκπρόσωπος της κυρίας Μογκερίνι, η Μάγια Κοσίγιαντσιτς, επιβεβαίωσε εμμέσως την ύπαρξη αυτής της επιστολής απαντώντας σε e-mail του «Βήματος». «Οι επιστολές είναι μεταξύ των καναλιών αλληλογραφίας, αλλά φοβάμαι ότι δεν τις σχολιάζουμε» ήταν η απάντησή της.
Τα τρία πρόσωπα-κλειδιά
Μέχρι τις αρχές Αυγούστου ουδείς είχε κάνει την παραμικρή αναφορά στους παρασκηνιακούς σχεδιασμούς Βελιγραδίου και Πρίστινας. Το κομβικό σημείο για να αρχίσουν οι δημόσιες δηλώσεις φαίνεται ότι ήταν η επίσκεψη του αντιπροέδρου της σερβικής κυβερνήσεως και υπουργού Εξωτερικών Ιβιτσα Ντάτσιτς στην Ουάσιγκτον στα τέλη Ιουλίου. Ο κ. Ντάτσιτς είχε εκτενείς συνομιλίες με τρία πρόσωπα-κλειδιά στην αμερικανική πρωτεύουσα: τον σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας Τζον Μπόλτον, τον βοηθό υπουργό Εξωτερικών για θέματα Ευρώπης και Ευρασίας Γουές Μίτσελ και τον ειδικό σύμβουλο και γαμπρό του κ. Τραμπ, τον Τζάρεντ Κούσνερ. Ηταν ύστερα από αυτό το ταξίδι που οι κ.κ. Βούτσιτς και Θάτσι άρχισαν τις δημόσιες δηλώσεις περί αλλαγής συνόρων, που κορυφώθηκαν κατά την κοινή τους παρουσία στο European Forum στα τέλη Αυγούστου στο Αλμπαχ των αυστριακών Αλπεων. Εκείνες τις ημέρες έσπευσε να εισέλθει στον διάλογο και ο ίδιος ο κ. Μπόλτον με δηλώσεις του από το Κίεβο. «Η αμερικανική πολιτική είναι ότι εφόσον τα δύο μέρη μπορούν να τα βρουν μεταξύ τους και να φθάσουν σε συμφωνία, δεν αποκλείουμε εδαφικές προσαρμογές. Δεν θα σταθούμε εμπόδιο και δεν νομίζω ότι κανείς στην Ευρώπη θα στεκόταν εμπόδιο αν τα δύο μέρη της διαφοράς έφθαναν σε έναν αμοιβαία αποδεκτό συμβιβασμό» τόνισε.
Σε ανύποπτο χρόνο, η ιδέα για τη διόρθωση της διοικητικής γραμμής, δηλαδή της μεθορίου, μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου είχε πέσει στο τραπέζι από το Κέντρο Ευρωατλαντικών Σπουδών με έδρα το Βελιγράδι. Τον Ιούνιο, η συγκεκριμένη δεξαμενή σκέψης δημοσίευσε μια μελέτη, σε εμφανή φιλοαμερικανική/φιλοδυτική κατεύθυνση, υπό τον ευφάνταστο τίτλο «West Side Story». Από τότε βέβαια, οι εξελίξεις τρέχουν με καταιγιστικό ρυθμό. Οι κ.κ. Βούτσιτς και Θάτσι φέρεται να συζητούν μια ανταλλαγή εδαφών με την οποία στη σερβική επικράτεια θα προσαρτηθούν οι τέσσερις δήμοι του Βορείου Κοσόβου (Βόρεια Μιτροβίτσα, Ζβέτσαν, Λεποσάβιτς και Ζούμπιν Πότοκ), ενώ παράλληλα το Κόσοβο θα λάβει ένα μέρος της κοιλάδας του Πρέσεβο όπου κατοικούν αλβανικοί πληθυσμοί. Στην κοιλάδα αυτή της Νότιας Σερβίας υπάρχουν τρεις δήμοι: Πρέσεβο, Μπουγιάνοβατς, Μεντβέγια.
Τα πλούσια ορυχεία της Τρέπτσα και ο Διάδρομος 10
Αν η Σερβία ελέγξει το Βόρειο Κόσοβο, θα ελέγξει παράλληλα και τα πλούσια ορυχεία της Τρέπτσα. Την ίδια στιγμή, η κατάσταση στην κοιλάδα του Πρέσεβο είναι περίπλοκη. Μοιάζει δύσκολο να δεχθεί το Βελιγράδι να δώσει τον Δήμο του Πρέσεβο, από όπου διέρχεται ο στρατηγικής σημασίας Διάδρομος 10, κομβικός για τις ευρωπαϊκές μεταφορές. Επίσης, στο Μπουγιάνοβατς βρίσκεται σημαντική σερβική στρατιωτική βάση. Επιπλέον, θα πρέπει να βρεθεί λύση για τους Σέρβους που σήμερα κατοικούν στο Νότιο Κόσοβο. Τοπικοί παρατηρητές αναφέρουν ότι πολλοί εξ αυτών έχουν αρχίσει να αναζητούν αγοραστές για τις περιουσίες τους.
Στη Σερβία ο κ. Βούτσιτς είναι ο απόλυτος κυρίαρχος και λογικά δεν θα δυσκολευθεί να επιβάλει μια επιθυμητή για τον ίδιο λύση. Στο Κόσοβο η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη. Δημοσίως φαίνεται ότι υπάρχει μια σύγκρουση μεταξύ του κ. Θάτσι και του πρωθυπουργού Ραμούς Χαραντινάι. Ο τελευταίος διόρισε ομάδα διαπραγματευτών για το θέμα, αλλά ο κ. Θάτσι δεν φαίνεται να πτοείται. Ωστόσο, αμερικανικές και ευρωπαϊκές διπλωματικές πηγές σημείωναν ότι εφόσον οι Ηνωμένες Πολιτείες τάχθηκαν υπέρ μιας αλλαγής συνόρων, αυτό θα είναι επαρκές ώστε όλοι να στοιχηθούν πίσω από μια τέτοια λύση.
Αθανασόπουλος Αλ Άγγελος
9 Σεπτεμβρίου 2018
2.
Επαναχαράσοντας τα σύνορα στα Βαλκάνια.
“Πρέπει να θυμόμαστε ότι η γεωγραφία είναι γεγονός και όχι μοίρα. Δεν μπορούμε ν’ αλλάξουμε τη γεωγραφία, μπορούμε όμως, και πρέπει, ν’ αλλάξουμε τη μοίρα”. Κρίστοφερ Πάτεν, πρώην Επίτροπος για τις εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ.
Τα δυτικά Βαλκάνια, βρισκόμενα ανάμεσα στους “γεωπολιτικούς οδοστρωτήρες” της Δύσης (ΗΠΑ και Ε.Ε.) και της Ανατολής (Ρωσία, Τουρκία, Κίνα κ.ά.), εισέρχονται εκ νέου σε μια “ζώνη αναταράξεων”, η οποία μπορεί τελικά να οδηγήσει τους πολιτικούς γεωγράφους να ξαναπιάσουν δουλειά επανασχεδιάζοντας τους χάρτες της περιοχής ή, από μία άλλη άποψη, να τους “οριστικοποιήσουν”.
Το γκρίζο καθεστώς, που επέβαλε το ΝΑΤΟ από τον Ιούνιο του 1999 στο Κόσοβο, δημιούργησε στους Αλβανούς αυτής της πρώην σερβικής επαρχίας την ελπίδα ότι η ανεξαρτησία, την οποία και ανακήρυξαν το 2008, θα ήταν το επόμενο και τελικό βήμα -με τις ευλογίες μάλιστα της Δύσης και ιδιαίτερα της Ουάσιγκτον. Για να εμποδίσουν μάλιστα την μελλοντική επιστροφή του Γιουγκοσλαβικού/Σερβικού Στρατού, οι Αλβανοί εξτρεμιστές προχώρησαν, αμέσως μετά την κατάπαυση του πυρός τον Ιούνιο του 1999, στη βίαιη εκδίωξη του σέρβικου εθνικού στοιχείου και στην καταστροφή ιστορικών και καλλιτεχνικών μνημείων του σέρβικου πολιτισμού. Χωρίς ανθρώπους και μνημεία, οι Σέρβοι δεν θα είχαν πλέον ερείσματα για να επιστρέψουν στο Κόσοβο...
Από τους 220.000 Σέρβους και Μαυροβούνιους που ζούσαν στο Κόσοβο (κατοικημένο τότε κατά 80-85% από Αλβανούς) στις αρχές του 1999 απέμειναν λιγότεροι από τους μισούς. Οι εναπομείναντες Σέρβοι του Κοσόβου (περίπου 100.000) συνεχίζουν να έχουν υπό τον έλεγχο τους, εκτός από κάποιους μικρούς και διάσπαρτους θύλακες στο κεντρικό και ανατολικό Κόσοβο, όλο το βορειοανατολικό τμήμα της περιοχής (πάνω από το 10% της συνολικής της έκτασης), συμπεριλαμβανομένου και του βορείου τομέα της στρατηγικής σημασίας πόλης Κόσοβσκα Μίτροβιτσα, όπου κατοικούν 20.000 Σέρβοι, Βοσνιάκοι (Μουσουλμάνοι) και Ρομά (Τσιγγάνοι).
Η Κόσοφσκα Μίτροβιτσα (η πόλη ονομάζεται στα αλβανικά Mitrovica ή Mitrovicë και στα Σερβικά Косовска Митровица ή Kosovska Mitrovica) αποτελεί τη χαρακτηριστική περίπτωση μιας αυστηρά διαιρεμένης/διχοτομημένης πόλης των δυτικών Βαλκανίων. Στο βορρά ζουν κυρίως Σέρβοι, ορθόδοξοι στο θρήσκευμα, και στο νότο οι Αλβανοί, που είναι κυρίως μουσουλμάνοι. Ανάμεσα τους ο ποταμός Ίμπαρ, που ρέει ορμητικά, προσπαθεί να ξεπλύνει το μίσος μεταξύ τους. Η επικοινωνία μεταξύ των δύο τομέων είναι ελάχιστη, καθώς οι γέφυρες ελέγχονταν αυστηρά από τους Γάλλους στρατιώτες της KFOR και τα τελευταία χρόνια από μία ευρωπαϊκή δύναμη αστυνόμευσης, ενώ τα επεισόδια και οι αιματηρές ταραχές είναι συχνό φαινόμενο. Το Μάρτιο του 2004 οι συγκρούσεις στη διηρημένη πόλη του Κοσσυφοπεδίου, Μιτρόβιτσα κράτησαν πολλές μέρες...
Η έλλειψη ειρηνικής συμβίωσης ανάμεσα στις δύο κοινότητες στο Κόσοβο, παρ’ όλη την παρότρυνση της διεθνούς κοινότητας προς αυτή την κατεύθυνση, έχει δημιουργήσει μια ρευστή ατμόσφαιρα, όπου ευδοκιμούν πολλά σενάρια για καντονοποίηση ακόμη και διαίρεση της επαρχίας. Τα σενάρια αυτά είναι παλιά και επανέρχονται κατά καιρούς στο προσκήνιο. Τον Μάιο του 2001 ο πρώην πρωθυπουργός της Σερβίας Νεμπόισα Κόβιτς πρότεινε τη διαίρεση του Κοσόβου σε δύο τομείς (αλβανικό και σέρβικο), επειδή «ούτε οι Σέρβοι ούτε οι αλβανόφωνοι έχουν το χρονικό περιθώριο να περιμένουν την προσέγγιση με την Ευρώπη, ενώ η δημιουργία δύο τομέων θα μπορούσε να οδηγήσει στη συμφιλίωση των ιστορικών δικαιωμάτων των Σέρβων και των εθνικών δικαιωμάτων των Αλβανών».
Σύμφωνα με την πρόταση του Κόβιτς η περιοχή των Σέρβων του Κοσσυφοπεδίου θα προστατεύεται από τον στρατό και την αστυνομία του Βελιγραδίου, ενώ οι αλβανοκοσοβάροι, έχοντας πλέον το ανεξάρτητο κράτος τους, θα παραμείνουν υπό την προστασία της διεθνούς ειρηνευτικής δύναμης. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι δύο πλευρές θα εγκαταλείψουν την ψευδαίσθηση ότι το Κόσοβο τους ανήκει ολοκληρωτικά και θα αποφύγουν την εμπλοκή τους σ’ έναν νέο πόλεμο από τον οποίο θα βγουν και οι δύο χαμένοι. Οι Αλβανοί ωστόσο δεν συμβιβάστηκαν με τίποτε λιγότερο από την ολοκληρωτική ανεξαρτησία, χωρίς απώλεια κανενός τμήματος του Κοσόβου. Ανακήρυξαν τελικά την ανεξαρτησία το 2008, η οποία αναγνωρίστηκε από σχεδόν 100 κράτη μέλη του ΟΗΕ, αλλά δεν μπόρεσαν να ανακτήσουν τον έλεγχο όλου του Κοσόβου και ειδικά του βορειοανατολικού σερβοκρατούμενου τομέα. Μάλιστα η οικονομική κατάσταση στο Κόσοβο είναι μονίμως τόσο άθλια ώστε το χειμώνα του 2014-15 περίπου 100.000 Αλβανοκοσοβάροι (ή το 7% του πληθυσμού της χώρας) εγκατέλειψαν την πατρίδα τους μέσα σε λίγες βδομάδες, περνώντας μέσα από τη Σερβία, και ζητώντας “άσυλο” σε ευρωπαϊκές χώρες. Σχεδόν κανείς τους δεν επέστρεψε στο Κόσοβο, ο συνολικός πληθυσμός του οποίου μειώθηκε από περίπου 2 εκατομμύρια. κάτοικοι το 1998 σε 1,5 εκατομμύριο σήμερα.
Σύμφωνα με τη σέρβικη γεωπολιτική άποψη η κοιλάδα του ποταμού Ίμπαρ, που ξεκινά από το βορειοανατολικό Κόσοβο, αποτελεί τον βασικό δρόμο εισβολής προς την κεντρική Σερβία και γι’ αυτό τον λόγο η διχοτομημένη πόλη Κόσοβσκα Μίτροβιτσα παίζει για τους Σέρβους τον ρόλο των «Θερμοπυλών», που εμποδίζει τη γεωπολιτική προώθηση προς την καρδιά της Σερβίας...
Στη γειτονική πΓΔΜ οι ένοπλες συγκρούσεις του 2001 μεταξύ Αλβανόφωνων και Σλαβομακεδόνων, που απείλησαν να βυθίσουν τη χώρα σ’ έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, οδήγησαν δύο Σλαβομακεδόνες πανεπιστημιακούς να προτείνουν ένα τολμηρό σχέδιο για την «ειρηνική επίλυση» της τότε κρίσης. Οι δύο πανεπιστημιακοί, μέλη της Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών των Σκοπίων, πρότειναν μια επικίνδυνη ανταλλαγή: Οι Αλβανοί μπορούν να αποσχίσουν τα εδάφη τους στα δυτικά της χώρας, γύρω από τις πόλεις Τέτοβο, το Γκόστιβαρ και να ενωθούν με την Αλβανία. Σε αντάλλαγμα θα πρέπει η Αλβανία να παραχωρήσει στην ΠΓΔΜ την δυτική όχθη της Οχρίδας με την πόλη Πόγραδετς και την δυτική όχθη της Μεγάλης Πρέσπας, όπου κατοικεί μια σλαβομακεδονική και μια βλαχική μειονότητα. Επίσης οι Αλβανοί θα έπρεπε να εκκενώσουν την πρωτεύουσα και τις περιοχές γύρω από το Κουμάνοβο.
Ωστόσο και οι δυο πλευρές ξέχασαν ότι, εκτός από τους Σλαβομακεδόνες και τους Αλβανούς, ζουν και άνθρωποι άλλων εθνικοτήτων στην ίδια περιοχή. Εκτός από τους Τούρκους, τους Σέρβους και τους Βλάχους, στην πΓΔΜ διαβιεί και μια μεγάλη «μικρή» μειονότητα, αυτή των Ρομά (Τσιγγάνων), που υπολογίζεται σε 250.000-300.000 (!), αν και δεν υπάρχουν ακριβείς στατιστικές. Ο μεγάλος αυτός αριθμός εξηγείται από το γεγονός ότι σ’ αυτή τη χώρα συγκεντρώθηκαν οι εκδιωγμένοι Τσιγγάνοι από τις άλλες εμπόλεμες περιοχές της πρώην ενιαίας Γιουγκοσλαβίας. Για παράδειγμα στη Βοσνία ζούσαν πριν απ' τον πόλεμο 300.000 Ρομά, ενώ σήμερα δεν ξεπερνούν τις 15.000. Στο Κόσοβο ζούσαν πριν απ' τον πόλεμο 200.000 Ρομά, ενώ σήμερα παρέμειναν εκβιαστικά ούτε 8.000. Οι περισσότεροι Ρομά πρόσφυγες συγκεντρώθηκαν στη πΓΔΜ, στην πρωτεύουσα της οποίας διοικούν μια ολόκληρη γειτονιά. Όπως και στις άλλες περιοχές, δεν γίνεται και στα Σκόπια κανένας λόγος γι’ αυτούς, που θα είναι από τα πρώτα θύματα κάθε σεναρίου ανταλλαγής πληθυσμών.
Ευτυχώς όμως ούτε οι Σλάβοι, ούτε και οι Αλβανοί υποδέχθηκαν θερμά τότε το σχέδιο ανταλλαγής εδαφών και πληθυσμών, που πρότειναν οι δύο Σλαβομακεδόνες πανεπιστημιακοί. Ο πρώην Πρόεδρος της χώρας Κίρο Γκλιγκόροφ είχε δηλώσει χαρακτηριστικά πως «πρόκειται για την πιο επικίνδυνη εναλλακτική λύση για τη χώρα μας, καθώς απειλείται η εδαφική της ακεραιότητα και το δικαίωμα των κατοίκων της, αλλά και των κατοίκων των γειτονικών χωρών, να ζουν εντός των συνόρων των δικών τους χωρών... Κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει μόνον με νέο Βαλκανικό Πόλεμο».
Αλλά και οι Αλβανοί απέρριψαν την πρόταση μέσω της απάντησης του τότε πρόεδρου της Ακαδημίας Επιστημών της Αλβανίας, Ιλι Πόπα, πως οι Αλβανοί που ζουν στα Σκόπια δεν επιθυμούν την επαναχάραξη των κρατικών συνόρων, δεν επιθυμούν να δουν τη χώρα να κατακερματίζεται, αλλά επιθυμούν την ενίσχυσή της ως κοινό κράτος Αλβανών και Σλάβων. «Οι Αλβανοί ζητούν να γίνουν σεβαστά τα δικαιώματά τους και δεν θέλουν την καταστροφή της χώρας στην οποία ζουν», είπε χαρακτηριστικά.
Υπάρχουν όμως και πιο απαιτητικές φωνές στην Αλβανία, που όχι μόνον υποστηρίζουν την αλλαγή των συνόρων, αλλά ζητούν και τη συνολική «γεωπολιτική διευθέτηση» του αλβανικού ζητήματος στα Βαλκάνια, με τη δημιουργία μιας Μεγάλης Αλβανίας. Δύο πρώην διπλωματικοί αξιωματούχοι του αλβανικού υπουργείου Εξωτερικών είχαν στείλει στις 20 Ιουνίου του 2001 στον τότε επικεφαλής της Ε.Ε. για Εξωτερική Πολιτική και Ασφάλεια, Χαβιέ Σολάνα, μια πολυσέλιδη επιστολή, όπου ζητούσαν διόρθωση των «ιστορικών λαθών» της Ευρώπης με αλλαγές στο γεωπολιτικό χάρτη της περιοχής, έτσι ώστε να περιέλθουν κάτω από μια κοινή κρατική «στέγη», όλοι οι Αλβανοί των Βαλκανίων. Οι δύο Αλβανοί πρώην διπλωμάτες ισχυρίζονται πως «κατά μήκος των συνόρων της Δημοκρατίας της Αλβανίας υπάρχουν εδάφη κατοικούμενα μόνον από Αλβανούς... Οι γείτονες των Αλβανών είναι Αλβανοί, άνθρωποι που μιλούν την ίδια γλώσσα και έχουν τον ίδιο πολιτισμό και αίμα. Κατά περίπτωση, τα εδάφη όπου ζουν συνιστούν την αυθεντική Αλβανία. Ενωμένα, αυτά τα εδάφη δε θα συνιστούσαν τη Μεγάλη Αλβανία, γιατί εντός των συνόρων της δε θα υπήρχε κανένα έδαφος, καμία περιοχή, που να ανήκει σε άλλους λαούς»…
Οι Αλβανοί, που αναμφίβολα βρίσκονται στην «καρδιά» του βαλκανικού προβλήματος, αποτελούν την πιο αναθεωρητική εθνική ομάδα στα Βαλκάνια, η οποία υποστηρίζει θερμά την αλλαγή των σημερινών «πλασματικών» συνόρων στην περιοχή. Και δεν είναι οι μόνοι αυτοί.
Τον Μάρτιο του 2001 είχαν συναντηθεί στην Ουάσιγκτον εκπρόσωποι του Πενταγώνου, του Λευκού Οίκου, της CIA, του Φόρεϊν Όφις, μαζί με τον Λόρδο Ντ. Όουεν, τον Χ. Κίσινγκερ κ.α. για συζητήσουν προτάσεις γεωπολιτικής «ανακατασκευής» των Βαλκανίων προς την κατεύθυνση δημιουργίας εθνικά καθαρών κρατών. Η εφημερίδα του Βελιγραδίου Γκλας δημοσίευσε στις 7 Ιουνίου του 2001 έναν σχετικό χάρτη με τα «νέα Βαλκάνια». Σύμφωνα μ’ αυτόν το βόρειο Κόσοβο θα ενωθεί με τη Σερβία και το υπόλοιπο τμήμα του, μαζί με το δυτικό τμήμα της πΓΔΜ θα ενωθεί με την Αλβανία, η οποία θα μετατραπεί έτσι σε μια «Ένωση Αλβανικών Χωρών».
Το υπόλοιπο σλαβομακεδονικό τμήμα της πΓΔΜ θα αποτελούσε μια κουτσουρεμένη, αλλά εθνικά πιο ομοιογενή, «Μακεδονία» (Βόρεια Μακεδονία, μετά τη Συμφωνία των Πρεσπών). Η Σερβία (μαζί με το βόρειο Κόσοβο) και το Μαυροβούνιο (μαζί με την επίμαχη χερσόνησο Πρέβλακα), θα ενωθούν με τη Σέρβικη Δημοκρατία της Βοσνίας και θα σχηματίσουν μια «Ένωση Σερβικών Χωρών» με πληθυσμό γύρω στα 10 εκατομμύρια.
Η Ερζεγοβίνη, που βρίσκεται υπό τον έλεγχο των Κροατοβόσνιων, θα ενωθεί με την Κροατία κι έτσι η Μουσουλμανική Βοσνία θα γίνει ένα ανεξάρτητο μεν αλλά κράτος-τσέπης! Για να «τετραγωνιστεί ο κύκλος» του βαλκανικού προβλήματος το σχέδιο περιλάμβανε και αλλαγές εκτός πρώην Γιουγκοσλαβίας: παραχώρηση της Τρανσυλβανίας, που κατοικείται από 1,5 εκατομμύριο Ούγγρους, στην Ουγγαρία και της νοτιοανατολικής Βουλγαρίας, που κατοικείται από Τούρκους, στην Τουρκία. Ευτυχώς το σχέδιο αυτό για τα “Νέα Βαλκάνια”, που εκπονήθηκε την ίδια εποχή με το αμερικανικό σχέδιο για τη “Μεγάλη Μέση Ανατολή”, έμεινε μόνο στα χαρτιά και στις φαντασιώσεις των Βαλκάνιων εθνικιστών.
Έτσι τουλάχιστον νομίζαμε, ώσπου πρόσφατα αποκαλύφθηκε πως Αμερική (Τραμπ) και Ρωσία (Πούτιν) συζήτησαν ανοικτά το ζήτημα της επαναχάραξης και “διορθώσεις” των συνόρων στο Κόσοβο με την ανταλλαγή εδαφών μεταξύ Σερβίας και (αλβανικού) Κοσόβου ως οριστικού τρόπου επίλυσης ενός χρόνιου προβλήματος. Ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάντερ Βούτσιτς, έχοντας πλέον Ερντογανικού τύπου υπερεξουσίες στο εσωτερικό της Σερβίας, φέρεται πως συζήτησε παρασκηνιακά αυτό το ενδεχόμενο με τον πρωθυπουργό του Κοσόβου Χασίμ Θάτσι -πρώην ηγέτη του UCK και “μαύρο πανί” για τους Σέρβους εθνικιστές. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που διέρρευσαν στον Τύπο, Βούτσιτς και Θάτσι, συζήτησαν το ενδεχόμενο να ενσωματωθεί επίσημα το σερβοκρατούμενο βορειοανατολικό Κόσοβο στη Σερβία, ως αντάλλαγμα την επίσημη αναγνώριση του υπόλοιπου Κοσόβου από τη Σερβία, ως απαραίτητη προϋπόθεση για να διευκολυνθούν οι διαπραγματεύσεις Βελιγραδίου και Πρίστινας με την Ουάσιγκτον (ΝΑΤΟ) και τις Βρυξέλλες (Ε.Ε.). Στα πλαίσια αυτής της “διευθέτησης” η συνοριακή πόλη του Πρέσεβο, στη νοτιοδυτική Σερβία, που κατοικείται κατά 95% από Αλβανούς θα ενσωματώνονταν στο Κόσοβο.
Όχι όμως και η πλειονότητα των γύρω αλβανικών χωριών της στρατηγικής σημασίας κοιλάδας του Πρέσεβο, στη νότια Σερβία, που θα παρέμεναν ως μειονοτικά χωριά στο εσωτερικό της Σερβίας, όπως θα παρέμεναν ως μειονότητα και οι περίπου 40.000 Αλβανοί του Μπουγιάνοβατς και της Μέντβετζα. Ειδικά η κοιλάδα του Πρέσεβο, που συνδέει τον ποταμό Μοράβα με τον Βαρδάρη/Αξιό, και κατεπέκταση το Βελιγράδι με τη Θεσσαλονίκη, θεωρείται από τους Σέρβους ύψιστης γεωστρατηγικής σημασίας για να εγκαταλειφθεί ή να παραχωρηθεί. Σε αντιστάθμισμα της μικρής αλβανικής μειονότητας στη νότια Σερβία, οι Σέρβοι και οι σέρβικες κοινότητες του κεντρικού και νότιου Κοσόβου, ειδικά στις περιοχές Γκρατσάνιτσα, Νόβο Μπρντο, Γκνίλανε και Στρέπτσε, θα παρέμειναν πολίτες του Κοσόβου απολαμβάνοντας πλήρως τα μειονοτικά τους δικαιώματα που θα προστατεύονταν κι από την Ε.Ε.
Ειδικό καθεστώς αυτοδιοίκησης θα είχαν και τα μεσαιωνικά σέρβικά ορθόδοξα μοναστήρια του Κοσόβου. Το όλο σενάριο εδαφικού διαχωρισμού δεν είναι τόσο απλό όπως φαίνεται εκ πρώτης όψεως, αλλά παρουσιάζει πολυπλοκότητα “Κυπριακού” έχοντας πολλές παραμέτρους. Οι δε αντιδράσεις στο εσωτερικό και των δύο πλευρών, ειδικά μεταξύ των πιο εθνικιστών, υπήρξαν ιδιαίτερα έντονες κάνοντας λόγο για “προδοσία”, ακόμη και για “αφορμή έναρξης ενός νέου πολέμου” στα Βαλκάνια. Ορισμένοι μίλησαν για μια ακόμη “πρόταση του αέρα” που ρίχτηκε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας μόνο και μόνο για να “καεί”.
Σε κάθε περίπτωση στο ζήτημα του Κοσόβου παρατηρείται τελευταία έντονη κινητικότητα, που οφείλεται εν μέρει και στη Συμφωνία των Πρεσπών μεταξύ Αθήνας-Σκοπίων, ως τμήμα μιας διαδικασίας οριστικής διευθέτησης, σταθεροποίησης και ένταξης των δυτικών Βαλκανίων στο Ευρωατλαντικό σύστημα. Σημαντική “λεπτομέρεια”: Η σκοτεινή δολοφονία του μετριοπαθούς Σέρβου πολιτικού Όλιβερ Ιβάνοβιτς στις 16 Ιανουαρίου του 2018 στη βόρεια Μητροβίτσα, δεν είναι καθόλου άσχετη με τα παραπάνω. Ο Ιβάνοβιτς, Σέρβος του Κοσόβου και ηγέτης του μικρού σερβικού κόμματος SDP (Srbija, demokratija, pravda, δηλαδή Σερβία, Δημοκρατία, Δικαιοσύνη), ήταν υπέρ του διαλόγου με την Πρίστινα, κατά του εθνικισμού κι από τις δύο πλευρές, και υπέρ της ειρηνικής συμβίωσης Αλβανών και Σέρβων του Κοσόβου. Αν ζούσε και δεν είχε δολοφονηθεί, πιθανώς από σέρβικη παραστρατιωτική ομάδα, θα ήταν από τους πρώτους που θα αντιδρούσε και θα αντιστέκονταν δυναμικά σε όποιο σχέδιο διχοτόμησης του Κοσόβου και επαναχάραξης των συνόρων. Εκείνοι που επέλεξαν να τον “βγάλουν από τη μέση” σίγουρα δε θα το ήθελαν αυτό.
Τελειώνοντας το όλο σχέδιο για την επαναχάραξη των συνόρων στα δυτικά Βαλκάνια, ξεκινώντας από το Κόσοβο, και την κατασκεύη «εθνικά καθαρών» κρατών, είναι χωρίς δεύτερη σκέψη άκρως επικίνδυνο και δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί παρά μόνον έπειτα από έναν νέο Βαλκανικό Πόλεμο. Το σχέδιο αυτό, που προβλέπει ανταλλαγές πληθυσμών και οι μοιρασιές εδαφών, δεν αποτελεί λύση. Αντίθετα καθιστά ανεξέλεγκτο το βαλκανικό πρόβλημα. Οι ΗΠΑ, η Ευρώπη και γενικώς η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να αναζητήσουν άλλες λύσεις για την περιοχή. Κλειδί για την ειρήνη στα σημερινά Βαλκάνια είναι ο σεβασμός απέναντι στις μειονότητες και παροχή ίσων ευκαιριών σ’ αυτές, και ταυτόχρονα ο σεβασμός των υπαρχόντων συνόρων και της εδαφικής ακεραιότητας των χωρών της περιοχής. Η λύση δεν είναι η αλλαγή των συνόρων, αλλά η αλλαγή της συμπεριφοράς των βαλκανικών λαών.
Γιώργος Στάμκος
(stamkos@post.com),
συγγραφέας, δημοσιογράφος, ειδικός για τα Βαλκάνια,
και δημιουργός του Ζενίθ (www.zenithmag.wordpress.com).
https://tvxs.gr/news/kosmos/epanaxarasontas-ta-synora-sta-balkania
6/9/2018
2.
Επαναχαράσοντας τα σύνορα στα Βαλκάνια.
“Πρέπει να θυμόμαστε ότι η γεωγραφία είναι γεγονός και όχι μοίρα. Δεν μπορούμε ν’ αλλάξουμε τη γεωγραφία, μπορούμε όμως, και πρέπει, ν’ αλλάξουμε τη μοίρα”. Κρίστοφερ Πάτεν, πρώην Επίτροπος για τις εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ.
Τα δυτικά Βαλκάνια, βρισκόμενα ανάμεσα στους “γεωπολιτικούς οδοστρωτήρες” της Δύσης (ΗΠΑ και Ε.Ε.) και της Ανατολής (Ρωσία, Τουρκία, Κίνα κ.ά.), εισέρχονται εκ νέου σε μια “ζώνη αναταράξεων”, η οποία μπορεί τελικά να οδηγήσει τους πολιτικούς γεωγράφους να ξαναπιάσουν δουλειά επανασχεδιάζοντας τους χάρτες της περιοχής ή, από μία άλλη άποψη, να τους “οριστικοποιήσουν”.
Το γκρίζο καθεστώς, που επέβαλε το ΝΑΤΟ από τον Ιούνιο του 1999 στο Κόσοβο, δημιούργησε στους Αλβανούς αυτής της πρώην σερβικής επαρχίας την ελπίδα ότι η ανεξαρτησία, την οποία και ανακήρυξαν το 2008, θα ήταν το επόμενο και τελικό βήμα -με τις ευλογίες μάλιστα της Δύσης και ιδιαίτερα της Ουάσιγκτον. Για να εμποδίσουν μάλιστα την μελλοντική επιστροφή του Γιουγκοσλαβικού/Σερβικού Στρατού, οι Αλβανοί εξτρεμιστές προχώρησαν, αμέσως μετά την κατάπαυση του πυρός τον Ιούνιο του 1999, στη βίαιη εκδίωξη του σέρβικου εθνικού στοιχείου και στην καταστροφή ιστορικών και καλλιτεχνικών μνημείων του σέρβικου πολιτισμού. Χωρίς ανθρώπους και μνημεία, οι Σέρβοι δεν θα είχαν πλέον ερείσματα για να επιστρέψουν στο Κόσοβο...
Από τους 220.000 Σέρβους και Μαυροβούνιους που ζούσαν στο Κόσοβο (κατοικημένο τότε κατά 80-85% από Αλβανούς) στις αρχές του 1999 απέμειναν λιγότεροι από τους μισούς. Οι εναπομείναντες Σέρβοι του Κοσόβου (περίπου 100.000) συνεχίζουν να έχουν υπό τον έλεγχο τους, εκτός από κάποιους μικρούς και διάσπαρτους θύλακες στο κεντρικό και ανατολικό Κόσοβο, όλο το βορειοανατολικό τμήμα της περιοχής (πάνω από το 10% της συνολικής της έκτασης), συμπεριλαμβανομένου και του βορείου τομέα της στρατηγικής σημασίας πόλης Κόσοβσκα Μίτροβιτσα, όπου κατοικούν 20.000 Σέρβοι, Βοσνιάκοι (Μουσουλμάνοι) και Ρομά (Τσιγγάνοι).
Η Κόσοφσκα Μίτροβιτσα (η πόλη ονομάζεται στα αλβανικά Mitrovica ή Mitrovicë και στα Σερβικά Косовска Митровица ή Kosovska Mitrovica) αποτελεί τη χαρακτηριστική περίπτωση μιας αυστηρά διαιρεμένης/διχοτομημένης πόλης των δυτικών Βαλκανίων. Στο βορρά ζουν κυρίως Σέρβοι, ορθόδοξοι στο θρήσκευμα, και στο νότο οι Αλβανοί, που είναι κυρίως μουσουλμάνοι. Ανάμεσα τους ο ποταμός Ίμπαρ, που ρέει ορμητικά, προσπαθεί να ξεπλύνει το μίσος μεταξύ τους. Η επικοινωνία μεταξύ των δύο τομέων είναι ελάχιστη, καθώς οι γέφυρες ελέγχονταν αυστηρά από τους Γάλλους στρατιώτες της KFOR και τα τελευταία χρόνια από μία ευρωπαϊκή δύναμη αστυνόμευσης, ενώ τα επεισόδια και οι αιματηρές ταραχές είναι συχνό φαινόμενο. Το Μάρτιο του 2004 οι συγκρούσεις στη διηρημένη πόλη του Κοσσυφοπεδίου, Μιτρόβιτσα κράτησαν πολλές μέρες...
Η έλλειψη ειρηνικής συμβίωσης ανάμεσα στις δύο κοινότητες στο Κόσοβο, παρ’ όλη την παρότρυνση της διεθνούς κοινότητας προς αυτή την κατεύθυνση, έχει δημιουργήσει μια ρευστή ατμόσφαιρα, όπου ευδοκιμούν πολλά σενάρια για καντονοποίηση ακόμη και διαίρεση της επαρχίας. Τα σενάρια αυτά είναι παλιά και επανέρχονται κατά καιρούς στο προσκήνιο. Τον Μάιο του 2001 ο πρώην πρωθυπουργός της Σερβίας Νεμπόισα Κόβιτς πρότεινε τη διαίρεση του Κοσόβου σε δύο τομείς (αλβανικό και σέρβικο), επειδή «ούτε οι Σέρβοι ούτε οι αλβανόφωνοι έχουν το χρονικό περιθώριο να περιμένουν την προσέγγιση με την Ευρώπη, ενώ η δημιουργία δύο τομέων θα μπορούσε να οδηγήσει στη συμφιλίωση των ιστορικών δικαιωμάτων των Σέρβων και των εθνικών δικαιωμάτων των Αλβανών».
Σύμφωνα με την πρόταση του Κόβιτς η περιοχή των Σέρβων του Κοσσυφοπεδίου θα προστατεύεται από τον στρατό και την αστυνομία του Βελιγραδίου, ενώ οι αλβανοκοσοβάροι, έχοντας πλέον το ανεξάρτητο κράτος τους, θα παραμείνουν υπό την προστασία της διεθνούς ειρηνευτικής δύναμης. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι δύο πλευρές θα εγκαταλείψουν την ψευδαίσθηση ότι το Κόσοβο τους ανήκει ολοκληρωτικά και θα αποφύγουν την εμπλοκή τους σ’ έναν νέο πόλεμο από τον οποίο θα βγουν και οι δύο χαμένοι. Οι Αλβανοί ωστόσο δεν συμβιβάστηκαν με τίποτε λιγότερο από την ολοκληρωτική ανεξαρτησία, χωρίς απώλεια κανενός τμήματος του Κοσόβου. Ανακήρυξαν τελικά την ανεξαρτησία το 2008, η οποία αναγνωρίστηκε από σχεδόν 100 κράτη μέλη του ΟΗΕ, αλλά δεν μπόρεσαν να ανακτήσουν τον έλεγχο όλου του Κοσόβου και ειδικά του βορειοανατολικού σερβοκρατούμενου τομέα. Μάλιστα η οικονομική κατάσταση στο Κόσοβο είναι μονίμως τόσο άθλια ώστε το χειμώνα του 2014-15 περίπου 100.000 Αλβανοκοσοβάροι (ή το 7% του πληθυσμού της χώρας) εγκατέλειψαν την πατρίδα τους μέσα σε λίγες βδομάδες, περνώντας μέσα από τη Σερβία, και ζητώντας “άσυλο” σε ευρωπαϊκές χώρες. Σχεδόν κανείς τους δεν επέστρεψε στο Κόσοβο, ο συνολικός πληθυσμός του οποίου μειώθηκε από περίπου 2 εκατομμύρια. κάτοικοι το 1998 σε 1,5 εκατομμύριο σήμερα.
Σύμφωνα με τη σέρβικη γεωπολιτική άποψη η κοιλάδα του ποταμού Ίμπαρ, που ξεκινά από το βορειοανατολικό Κόσοβο, αποτελεί τον βασικό δρόμο εισβολής προς την κεντρική Σερβία και γι’ αυτό τον λόγο η διχοτομημένη πόλη Κόσοβσκα Μίτροβιτσα παίζει για τους Σέρβους τον ρόλο των «Θερμοπυλών», που εμποδίζει τη γεωπολιτική προώθηση προς την καρδιά της Σερβίας...
Στη γειτονική πΓΔΜ οι ένοπλες συγκρούσεις του 2001 μεταξύ Αλβανόφωνων και Σλαβομακεδόνων, που απείλησαν να βυθίσουν τη χώρα σ’ έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, οδήγησαν δύο Σλαβομακεδόνες πανεπιστημιακούς να προτείνουν ένα τολμηρό σχέδιο για την «ειρηνική επίλυση» της τότε κρίσης. Οι δύο πανεπιστημιακοί, μέλη της Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών των Σκοπίων, πρότειναν μια επικίνδυνη ανταλλαγή: Οι Αλβανοί μπορούν να αποσχίσουν τα εδάφη τους στα δυτικά της χώρας, γύρω από τις πόλεις Τέτοβο, το Γκόστιβαρ και να ενωθούν με την Αλβανία. Σε αντάλλαγμα θα πρέπει η Αλβανία να παραχωρήσει στην ΠΓΔΜ την δυτική όχθη της Οχρίδας με την πόλη Πόγραδετς και την δυτική όχθη της Μεγάλης Πρέσπας, όπου κατοικεί μια σλαβομακεδονική και μια βλαχική μειονότητα. Επίσης οι Αλβανοί θα έπρεπε να εκκενώσουν την πρωτεύουσα και τις περιοχές γύρω από το Κουμάνοβο.
Ωστόσο και οι δυο πλευρές ξέχασαν ότι, εκτός από τους Σλαβομακεδόνες και τους Αλβανούς, ζουν και άνθρωποι άλλων εθνικοτήτων στην ίδια περιοχή. Εκτός από τους Τούρκους, τους Σέρβους και τους Βλάχους, στην πΓΔΜ διαβιεί και μια μεγάλη «μικρή» μειονότητα, αυτή των Ρομά (Τσιγγάνων), που υπολογίζεται σε 250.000-300.000 (!), αν και δεν υπάρχουν ακριβείς στατιστικές. Ο μεγάλος αυτός αριθμός εξηγείται από το γεγονός ότι σ’ αυτή τη χώρα συγκεντρώθηκαν οι εκδιωγμένοι Τσιγγάνοι από τις άλλες εμπόλεμες περιοχές της πρώην ενιαίας Γιουγκοσλαβίας. Για παράδειγμα στη Βοσνία ζούσαν πριν απ' τον πόλεμο 300.000 Ρομά, ενώ σήμερα δεν ξεπερνούν τις 15.000. Στο Κόσοβο ζούσαν πριν απ' τον πόλεμο 200.000 Ρομά, ενώ σήμερα παρέμειναν εκβιαστικά ούτε 8.000. Οι περισσότεροι Ρομά πρόσφυγες συγκεντρώθηκαν στη πΓΔΜ, στην πρωτεύουσα της οποίας διοικούν μια ολόκληρη γειτονιά. Όπως και στις άλλες περιοχές, δεν γίνεται και στα Σκόπια κανένας λόγος γι’ αυτούς, που θα είναι από τα πρώτα θύματα κάθε σεναρίου ανταλλαγής πληθυσμών.
Ευτυχώς όμως ούτε οι Σλάβοι, ούτε και οι Αλβανοί υποδέχθηκαν θερμά τότε το σχέδιο ανταλλαγής εδαφών και πληθυσμών, που πρότειναν οι δύο Σλαβομακεδόνες πανεπιστημιακοί. Ο πρώην Πρόεδρος της χώρας Κίρο Γκλιγκόροφ είχε δηλώσει χαρακτηριστικά πως «πρόκειται για την πιο επικίνδυνη εναλλακτική λύση για τη χώρα μας, καθώς απειλείται η εδαφική της ακεραιότητα και το δικαίωμα των κατοίκων της, αλλά και των κατοίκων των γειτονικών χωρών, να ζουν εντός των συνόρων των δικών τους χωρών... Κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει μόνον με νέο Βαλκανικό Πόλεμο».
Αλλά και οι Αλβανοί απέρριψαν την πρόταση μέσω της απάντησης του τότε πρόεδρου της Ακαδημίας Επιστημών της Αλβανίας, Ιλι Πόπα, πως οι Αλβανοί που ζουν στα Σκόπια δεν επιθυμούν την επαναχάραξη των κρατικών συνόρων, δεν επιθυμούν να δουν τη χώρα να κατακερματίζεται, αλλά επιθυμούν την ενίσχυσή της ως κοινό κράτος Αλβανών και Σλάβων. «Οι Αλβανοί ζητούν να γίνουν σεβαστά τα δικαιώματά τους και δεν θέλουν την καταστροφή της χώρας στην οποία ζουν», είπε χαρακτηριστικά.
Υπάρχουν όμως και πιο απαιτητικές φωνές στην Αλβανία, που όχι μόνον υποστηρίζουν την αλλαγή των συνόρων, αλλά ζητούν και τη συνολική «γεωπολιτική διευθέτηση» του αλβανικού ζητήματος στα Βαλκάνια, με τη δημιουργία μιας Μεγάλης Αλβανίας. Δύο πρώην διπλωματικοί αξιωματούχοι του αλβανικού υπουργείου Εξωτερικών είχαν στείλει στις 20 Ιουνίου του 2001 στον τότε επικεφαλής της Ε.Ε. για Εξωτερική Πολιτική και Ασφάλεια, Χαβιέ Σολάνα, μια πολυσέλιδη επιστολή, όπου ζητούσαν διόρθωση των «ιστορικών λαθών» της Ευρώπης με αλλαγές στο γεωπολιτικό χάρτη της περιοχής, έτσι ώστε να περιέλθουν κάτω από μια κοινή κρατική «στέγη», όλοι οι Αλβανοί των Βαλκανίων. Οι δύο Αλβανοί πρώην διπλωμάτες ισχυρίζονται πως «κατά μήκος των συνόρων της Δημοκρατίας της Αλβανίας υπάρχουν εδάφη κατοικούμενα μόνον από Αλβανούς... Οι γείτονες των Αλβανών είναι Αλβανοί, άνθρωποι που μιλούν την ίδια γλώσσα και έχουν τον ίδιο πολιτισμό και αίμα. Κατά περίπτωση, τα εδάφη όπου ζουν συνιστούν την αυθεντική Αλβανία. Ενωμένα, αυτά τα εδάφη δε θα συνιστούσαν τη Μεγάλη Αλβανία, γιατί εντός των συνόρων της δε θα υπήρχε κανένα έδαφος, καμία περιοχή, που να ανήκει σε άλλους λαούς»…
Οι Αλβανοί, που αναμφίβολα βρίσκονται στην «καρδιά» του βαλκανικού προβλήματος, αποτελούν την πιο αναθεωρητική εθνική ομάδα στα Βαλκάνια, η οποία υποστηρίζει θερμά την αλλαγή των σημερινών «πλασματικών» συνόρων στην περιοχή. Και δεν είναι οι μόνοι αυτοί.
Τον Μάρτιο του 2001 είχαν συναντηθεί στην Ουάσιγκτον εκπρόσωποι του Πενταγώνου, του Λευκού Οίκου, της CIA, του Φόρεϊν Όφις, μαζί με τον Λόρδο Ντ. Όουεν, τον Χ. Κίσινγκερ κ.α. για συζητήσουν προτάσεις γεωπολιτικής «ανακατασκευής» των Βαλκανίων προς την κατεύθυνση δημιουργίας εθνικά καθαρών κρατών. Η εφημερίδα του Βελιγραδίου Γκλας δημοσίευσε στις 7 Ιουνίου του 2001 έναν σχετικό χάρτη με τα «νέα Βαλκάνια». Σύμφωνα μ’ αυτόν το βόρειο Κόσοβο θα ενωθεί με τη Σερβία και το υπόλοιπο τμήμα του, μαζί με το δυτικό τμήμα της πΓΔΜ θα ενωθεί με την Αλβανία, η οποία θα μετατραπεί έτσι σε μια «Ένωση Αλβανικών Χωρών».
Το υπόλοιπο σλαβομακεδονικό τμήμα της πΓΔΜ θα αποτελούσε μια κουτσουρεμένη, αλλά εθνικά πιο ομοιογενή, «Μακεδονία» (Βόρεια Μακεδονία, μετά τη Συμφωνία των Πρεσπών). Η Σερβία (μαζί με το βόρειο Κόσοβο) και το Μαυροβούνιο (μαζί με την επίμαχη χερσόνησο Πρέβλακα), θα ενωθούν με τη Σέρβικη Δημοκρατία της Βοσνίας και θα σχηματίσουν μια «Ένωση Σερβικών Χωρών» με πληθυσμό γύρω στα 10 εκατομμύρια.
Η Ερζεγοβίνη, που βρίσκεται υπό τον έλεγχο των Κροατοβόσνιων, θα ενωθεί με την Κροατία κι έτσι η Μουσουλμανική Βοσνία θα γίνει ένα ανεξάρτητο μεν αλλά κράτος-τσέπης! Για να «τετραγωνιστεί ο κύκλος» του βαλκανικού προβλήματος το σχέδιο περιλάμβανε και αλλαγές εκτός πρώην Γιουγκοσλαβίας: παραχώρηση της Τρανσυλβανίας, που κατοικείται από 1,5 εκατομμύριο Ούγγρους, στην Ουγγαρία και της νοτιοανατολικής Βουλγαρίας, που κατοικείται από Τούρκους, στην Τουρκία. Ευτυχώς το σχέδιο αυτό για τα “Νέα Βαλκάνια”, που εκπονήθηκε την ίδια εποχή με το αμερικανικό σχέδιο για τη “Μεγάλη Μέση Ανατολή”, έμεινε μόνο στα χαρτιά και στις φαντασιώσεις των Βαλκάνιων εθνικιστών.
Έτσι τουλάχιστον νομίζαμε, ώσπου πρόσφατα αποκαλύφθηκε πως Αμερική (Τραμπ) και Ρωσία (Πούτιν) συζήτησαν ανοικτά το ζήτημα της επαναχάραξης και “διορθώσεις” των συνόρων στο Κόσοβο με την ανταλλαγή εδαφών μεταξύ Σερβίας και (αλβανικού) Κοσόβου ως οριστικού τρόπου επίλυσης ενός χρόνιου προβλήματος. Ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάντερ Βούτσιτς, έχοντας πλέον Ερντογανικού τύπου υπερεξουσίες στο εσωτερικό της Σερβίας, φέρεται πως συζήτησε παρασκηνιακά αυτό το ενδεχόμενο με τον πρωθυπουργό του Κοσόβου Χασίμ Θάτσι -πρώην ηγέτη του UCK και “μαύρο πανί” για τους Σέρβους εθνικιστές. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που διέρρευσαν στον Τύπο, Βούτσιτς και Θάτσι, συζήτησαν το ενδεχόμενο να ενσωματωθεί επίσημα το σερβοκρατούμενο βορειοανατολικό Κόσοβο στη Σερβία, ως αντάλλαγμα την επίσημη αναγνώριση του υπόλοιπου Κοσόβου από τη Σερβία, ως απαραίτητη προϋπόθεση για να διευκολυνθούν οι διαπραγματεύσεις Βελιγραδίου και Πρίστινας με την Ουάσιγκτον (ΝΑΤΟ) και τις Βρυξέλλες (Ε.Ε.). Στα πλαίσια αυτής της “διευθέτησης” η συνοριακή πόλη του Πρέσεβο, στη νοτιοδυτική Σερβία, που κατοικείται κατά 95% από Αλβανούς θα ενσωματώνονταν στο Κόσοβο.
Όχι όμως και η πλειονότητα των γύρω αλβανικών χωριών της στρατηγικής σημασίας κοιλάδας του Πρέσεβο, στη νότια Σερβία, που θα παρέμεναν ως μειονοτικά χωριά στο εσωτερικό της Σερβίας, όπως θα παρέμεναν ως μειονότητα και οι περίπου 40.000 Αλβανοί του Μπουγιάνοβατς και της Μέντβετζα. Ειδικά η κοιλάδα του Πρέσεβο, που συνδέει τον ποταμό Μοράβα με τον Βαρδάρη/Αξιό, και κατεπέκταση το Βελιγράδι με τη Θεσσαλονίκη, θεωρείται από τους Σέρβους ύψιστης γεωστρατηγικής σημασίας για να εγκαταλειφθεί ή να παραχωρηθεί. Σε αντιστάθμισμα της μικρής αλβανικής μειονότητας στη νότια Σερβία, οι Σέρβοι και οι σέρβικες κοινότητες του κεντρικού και νότιου Κοσόβου, ειδικά στις περιοχές Γκρατσάνιτσα, Νόβο Μπρντο, Γκνίλανε και Στρέπτσε, θα παρέμειναν πολίτες του Κοσόβου απολαμβάνοντας πλήρως τα μειονοτικά τους δικαιώματα που θα προστατεύονταν κι από την Ε.Ε.
Ειδικό καθεστώς αυτοδιοίκησης θα είχαν και τα μεσαιωνικά σέρβικά ορθόδοξα μοναστήρια του Κοσόβου. Το όλο σενάριο εδαφικού διαχωρισμού δεν είναι τόσο απλό όπως φαίνεται εκ πρώτης όψεως, αλλά παρουσιάζει πολυπλοκότητα “Κυπριακού” έχοντας πολλές παραμέτρους. Οι δε αντιδράσεις στο εσωτερικό και των δύο πλευρών, ειδικά μεταξύ των πιο εθνικιστών, υπήρξαν ιδιαίτερα έντονες κάνοντας λόγο για “προδοσία”, ακόμη και για “αφορμή έναρξης ενός νέου πολέμου” στα Βαλκάνια. Ορισμένοι μίλησαν για μια ακόμη “πρόταση του αέρα” που ρίχτηκε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας μόνο και μόνο για να “καεί”.
Σε κάθε περίπτωση στο ζήτημα του Κοσόβου παρατηρείται τελευταία έντονη κινητικότητα, που οφείλεται εν μέρει και στη Συμφωνία των Πρεσπών μεταξύ Αθήνας-Σκοπίων, ως τμήμα μιας διαδικασίας οριστικής διευθέτησης, σταθεροποίησης και ένταξης των δυτικών Βαλκανίων στο Ευρωατλαντικό σύστημα. Σημαντική “λεπτομέρεια”: Η σκοτεινή δολοφονία του μετριοπαθούς Σέρβου πολιτικού Όλιβερ Ιβάνοβιτς στις 16 Ιανουαρίου του 2018 στη βόρεια Μητροβίτσα, δεν είναι καθόλου άσχετη με τα παραπάνω. Ο Ιβάνοβιτς, Σέρβος του Κοσόβου και ηγέτης του μικρού σερβικού κόμματος SDP (Srbija, demokratija, pravda, δηλαδή Σερβία, Δημοκρατία, Δικαιοσύνη), ήταν υπέρ του διαλόγου με την Πρίστινα, κατά του εθνικισμού κι από τις δύο πλευρές, και υπέρ της ειρηνικής συμβίωσης Αλβανών και Σέρβων του Κοσόβου. Αν ζούσε και δεν είχε δολοφονηθεί, πιθανώς από σέρβικη παραστρατιωτική ομάδα, θα ήταν από τους πρώτους που θα αντιδρούσε και θα αντιστέκονταν δυναμικά σε όποιο σχέδιο διχοτόμησης του Κοσόβου και επαναχάραξης των συνόρων. Εκείνοι που επέλεξαν να τον “βγάλουν από τη μέση” σίγουρα δε θα το ήθελαν αυτό.
Τελειώνοντας το όλο σχέδιο για την επαναχάραξη των συνόρων στα δυτικά Βαλκάνια, ξεκινώντας από το Κόσοβο, και την κατασκεύη «εθνικά καθαρών» κρατών, είναι χωρίς δεύτερη σκέψη άκρως επικίνδυνο και δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί παρά μόνον έπειτα από έναν νέο Βαλκανικό Πόλεμο. Το σχέδιο αυτό, που προβλέπει ανταλλαγές πληθυσμών και οι μοιρασιές εδαφών, δεν αποτελεί λύση. Αντίθετα καθιστά ανεξέλεγκτο το βαλκανικό πρόβλημα. Οι ΗΠΑ, η Ευρώπη και γενικώς η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να αναζητήσουν άλλες λύσεις για την περιοχή. Κλειδί για την ειρήνη στα σημερινά Βαλκάνια είναι ο σεβασμός απέναντι στις μειονότητες και παροχή ίσων ευκαιριών σ’ αυτές, και ταυτόχρονα ο σεβασμός των υπαρχόντων συνόρων και της εδαφικής ακεραιότητας των χωρών της περιοχής. Η λύση δεν είναι η αλλαγή των συνόρων, αλλά η αλλαγή της συμπεριφοράς των βαλκανικών λαών.
Γιώργος Στάμκος
(stamkos@post.com),
συγγραφέας, δημοσιογράφος, ειδικός για τα Βαλκάνια,
και δημιουργός του Ζενίθ (www.zenithmag.wordpress.com).
https://tvxs.gr/news/kosmos/epanaxarasontas-ta-synora-sta-balkania
6/9/2018
3.
Η τμηματική πραγμάτωση του αλβανικού μεγαλοϊδεατισμού μέσα από ενδεχόμενη συμφωνία Σερβίας-Κοσόβου και η Ελλάδα.
Τεκτονικές αλλαγές πιθανολογείται ότι θα συντελεστούν στα Βαλκάνια το προσεχές διάστημα. Σερβία και Κόσοβο αναζητούν μια βιώσιμη λύση στις μεταξύ τους διαφορές, προκειμένου να ομαλοποιήσουν/κανονικοποιήσουν τις σχέσεις τους. Στο πλαίσιο αυτής της αναδιάταξης περιλαμβάνεται, όπως γράφτηκε και ειπώθηκε από διεθνή χείλη, η αναδιάρθρωση των συνόρων τους∙ κοινώς, η ανταλλαγή εδαφών.
Το Διεθνές Δίκαιο (ΔΔ) επιτρέπει την ειρηνική ανταλλαγή εδαφών με τη σύναψη διεθνούς συνθήκης, ενώ και ο διεθνής παράγοντας φαίνεται πως είναι σύμφωνος προς αυτή την κατεύθυνση. Χαρακτηριστικά ήταν τα λόγια του συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας του Λευκού Οίκου, Τζο Μπόλτον, ότι η χώρα του δε θα εναντιωθεί σε ενδεχόμενη τέτοια λύση.
Τα εδάφη που περιλαμβάνονται στη συζήτηση ανταλλαγής είναι οι περιοχές βορείως του ποταμού Ιμπάρ (πόλη Μιτροβίτσα και άλλες) που βρίσκονται στο Βόρειο Κόσοβο και στις οποίες πλειοψηφούν οι Σέρβοι, ενώ στον αντίποδα είναι η κοιλάδα του Πρέσεβο, περιοχή της νότιας Σερβίας, όπου πλειοψηφεί το αλβανικό στοιχείο. Ανεξαρτήτως του εάν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο ευδοκιμήσουν, χρίζει ιδιαίτερης μνείας ότι οι ηγέτες των δύο χωρών παραμέρισαν τις σημαντικές διαφορές τους, επιδεικνύοντας στυγνό ρεαλισμό και όχι συναισθηματισμό, ώστε να βρουν τη χρυσή τομή που δυνητικά θα εδραιώσει την ειρήνη και τη σταθερότητα στην «μπαρουταποθήκη της Ευρώπης». Εξάλλου, ο τελευταίος πολυαίμακτος πόλεμος έλαβε χώρα στα Βαλκάνια.
Αυτή, όμως, είναι η μία οπτική γωνία του θέματος. Πρέπει να δούμε επίσης τι θα σημάνει ενδεχόμενη αλλαγή συνόρων στα Βαλκάνια και πόσο αυτή θα επηρεάσει την ευρύτερη περιοχή και συνακόλουθα τη χώρα μας. Τα Βαλκάνια αποτελούν το εγγύς γεωστρατηγικό περιβάλλον της Ελλάδας και κάθε εξέλιξη σε αυτά την επηρεάζει άμεσα και ενεργά.
Το Κόσοβο έχει λάβει 109 αναγνωρίσεις, μεταξύ των οποίων όλες οι μεγάλες δυνάμεις, εκτός της Ρωσίας και της Κίνας. Από την Ευρώπη δεν το έχουν αναγνωρίσει Ελλάδα, Κύπρος, Ισπανία, Ρουμανία και Σλοβακία. Η κάθε μία για τους δικούς της λόγους, οι οποίοι προσδιορίζονται από τα εθνικά τους συμφέροντα. Ελλάδα και Κύπρος δεν έχουν αναγνωρίσει το Κόσοβο για να μην ενθαρρύνουν διεθνώς την αναγνώριση της τετελεσμένης τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, οι Ίβηρες λόγω των ζητημάτων με τις αποσχιστικές τάσεις των Καταλανών και οι Σλοβάκοι επειδή έχουν μια ισχυρή ουγγρική μειονότητα εντός των εδαφών τους. Πιθανόν, ανάλογος λόγος εθνικού συμφέροντος θα συντρέχει και για τη Ρουμανία.
Για συγκεκριμένο λόγο λοιπόν η Ελλάδα δεν αναγνωρίζει το Κόσοβο∙ όχι για τον φιλοσερβισμό που της προσάπτουν. Φυσικά, οι περιπτώσεις του Κοσόβου με την τουρκική εισβολή και κατοχή της βόρειας Κύπρου απέχουν παρασάγγας, ωστόσο αυτό είναι το σκεπτικό της ελληνικής πλευράς. Πάντως, αν και στις κοινωνικές επιστήμες λένε ότι δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα, στην εν λόγω περίπτωση υπάρχει ένα αδιαμφισβήτητο δεδομένο. Το ότι το Κόσοβο ανήκε στην Ομοσπονδία της Γιουγκοσλαβίας και συγκεκριμένα ήταν περιοχή της Σερβίας. Εν συνεχεία, με τις μεταρρυθμίσεις του 1968 και του 1971 έγινε αυτόνομη σοσιαλιστική επαρχία (χωρίς όμως κρατική υπόσταση) και αργότερα, μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας διεκδίκησε και σταδιακά πέτυχε την ουσιαστική αυτονομία και εντέλει την ανεξαρτησία του. Δημιουργήθηκε ένα νέο status quo.
Συνεπώς, οιαδήποτε ανταλλαγή εδαφών νομιμοποιεί τέτοιες περιστάσεις/καταστάσεις και δημιουργεί ένα διεθνές προηγούμενο. Κι επί τούτου, ανακύπτει ένα ακόμα ζήτημα: o αλβανικός μεγαλοϊδεατισμός. Κάτι που αφορά όλα τα Βαλκάνια, της Ελλάδας περιλαμβανομένης.
Μπορεί να ηχεί παράλογο και γραφικό, ωστόσο το ιδεολόγημα της «Μεγάλης Αλβανίας» είναι υπαρκτό, έστω ρητορικά. Τι «περιλαμβάνει»; Τη σημερινή Αλβανία, το Κόσοβο ενσωματωμένο σε αυτή μέχρι και την κοιλάδα του Πρέσεβο, ένα τμήμα της δυτικής πΓΔΜ (Τέτοβο) που υπάρχει έντονο αλβανικό στοιχείο και… αρκετή Ελλάδα. Προφανώς όλα αυτά είναι από ανυπόστατα, ανιστορικά, ανιστόρητα, και δε προάγουν καθόλου τη φιλία και τη συνεργασία μεταξύ των λαών. Βέβαια, καίριο ρόλο παίζει και το περιβάλλον που αναπτύσσονται τέτοιες «ιδέες».
Τα Βαλκάνια, διαχρονικά, εκτός του ότι «παράγουν περισσότερη ιστορία απ’ ότι μπορούν να καταναλώσουν» σύμφωνα με τον sir Ουίνστον Τσώρτσιλ, είναι και κοίτη εθνικισμού, συρράξεων και εθνοτικών (κάποιες φορές και με θρησκευτικό υπόβαθρο) συγκρούσεων. Τούτων δοθέντων, το γεγονός της κατάργησης των συνόρων μεταξύ Κοσόβου και Αλβανίας που θα τεθεί σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου του 2019, μόνο αδιάφορο δε πρέπει να είναι.
Η Ελλάδα, ως εκ τούτου, οφείλει να έχει ενεργό ρόλο και λόγο στην ευρύτερη περιοχή. Ουσιαστικές και προβλέψιμες σχέσεις με τους άνω των βορείων συνόρων μας γείτονες. Ας μη λησμονούμε ότι η Τουρκία εξαπλώνεται στα Βαλκάνια μέσω μιας πολυδιάστατης οικονομικής, πολιτισμικής και πολιτιστικής διπλωματίας, με ότι αυτό συνεπάγεται.
Παρά την οικονομική και κοινωνική κρίση που βιώνει εδώ και εννιά χρόνια, η Ελλάδα παραμένει η πιο πλούσια και ισχυρή χώρα των Βαλκανίων, με έντονη οικονομική παρουσία σε πολλές γειτονικές της χώρες. Οφείλει να εκμεταλλευτεί προς ίδιον όφελος αυτή την ισχύ. Τι σημαίνει προς ίδιον όφελος; Επί παραδείγματι, είναι απαράδεκτο το γεγονός ότι ενώ οι Έλληνες επενδύουν στην Αλβανία, η κυβέρνηση εκεί συνεχίζει το πογκρόμ έναντι της αναγνωρισμένης ελληνικής εθνικής μειονότητας της Βορείου Ηπείρου. Είναι μόνο ένα παράδειγμα, υπάρχουν πολλά ανάλογα. Τα Βαλκάνια είναι ο ζωτικός μας χώρος∙ πρέπει να τον καταστήσουμε πιο οικείο. Κι αυτό απαιτεί, στρατηγική, βούληση και σοβαρή διπλωματία. Όχι προεκλογική διπλωματία και δηλώσεις∙ πράξεις!
Παναγιώτης Μίχος,
φοιτητής Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
και απόφοιτος του Εργαστηρίου Επαγγελματικής Δημοσιογραφίας.
https://www.liberal.gr/arthro/219503/amyna--diplomatia/2018/i-tmimatiki-pragmatosi-tou-albanikou-megaloideatismou-mesa-apo-endechomeni-sumfonia-serbias-kosobou-kai-i-ellada.html
12/9/2018
Οι απόψεις,που δημοσιεύονται στα εκάστοτε-χάριν ενημέρωσης και προβληματισμού-αναρτώμενα άρθρα (ή κάθε είδους κείμενα) του ιστολογίου μου, εκφράζουν αποκλειστικά και μόνο τους αρθρογράφους που επώνυμα τις διατυπώνουν. Οι ''υπογραμμίσεις'' -χρώμα,μέγεθος γραμματοσειράς και οι εικονογραφήσεις-με εικόνες από το World Wide Web-στις αναρτήσεις γίνονται με ευθύνη του blogger.
Στο αρχικό πρωτότυπο κείμενο παραπέμπεστε μέσω των επισυναπτόμενων ενεργών συνδέσμων.
Η τμηματική πραγμάτωση του αλβανικού μεγαλοϊδεατισμού μέσα από ενδεχόμενη συμφωνία Σερβίας-Κοσόβου και η Ελλάδα.
Τεκτονικές αλλαγές πιθανολογείται ότι θα συντελεστούν στα Βαλκάνια το προσεχές διάστημα. Σερβία και Κόσοβο αναζητούν μια βιώσιμη λύση στις μεταξύ τους διαφορές, προκειμένου να ομαλοποιήσουν/κανονικοποιήσουν τις σχέσεις τους. Στο πλαίσιο αυτής της αναδιάταξης περιλαμβάνεται, όπως γράφτηκε και ειπώθηκε από διεθνή χείλη, η αναδιάρθρωση των συνόρων τους∙ κοινώς, η ανταλλαγή εδαφών.
Το Διεθνές Δίκαιο (ΔΔ) επιτρέπει την ειρηνική ανταλλαγή εδαφών με τη σύναψη διεθνούς συνθήκης, ενώ και ο διεθνής παράγοντας φαίνεται πως είναι σύμφωνος προς αυτή την κατεύθυνση. Χαρακτηριστικά ήταν τα λόγια του συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας του Λευκού Οίκου, Τζο Μπόλτον, ότι η χώρα του δε θα εναντιωθεί σε ενδεχόμενη τέτοια λύση.
Τα εδάφη που περιλαμβάνονται στη συζήτηση ανταλλαγής είναι οι περιοχές βορείως του ποταμού Ιμπάρ (πόλη Μιτροβίτσα και άλλες) που βρίσκονται στο Βόρειο Κόσοβο και στις οποίες πλειοψηφούν οι Σέρβοι, ενώ στον αντίποδα είναι η κοιλάδα του Πρέσεβο, περιοχή της νότιας Σερβίας, όπου πλειοψηφεί το αλβανικό στοιχείο. Ανεξαρτήτως του εάν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο ευδοκιμήσουν, χρίζει ιδιαίτερης μνείας ότι οι ηγέτες των δύο χωρών παραμέρισαν τις σημαντικές διαφορές τους, επιδεικνύοντας στυγνό ρεαλισμό και όχι συναισθηματισμό, ώστε να βρουν τη χρυσή τομή που δυνητικά θα εδραιώσει την ειρήνη και τη σταθερότητα στην «μπαρουταποθήκη της Ευρώπης». Εξάλλου, ο τελευταίος πολυαίμακτος πόλεμος έλαβε χώρα στα Βαλκάνια.
Αυτή, όμως, είναι η μία οπτική γωνία του θέματος. Πρέπει να δούμε επίσης τι θα σημάνει ενδεχόμενη αλλαγή συνόρων στα Βαλκάνια και πόσο αυτή θα επηρεάσει την ευρύτερη περιοχή και συνακόλουθα τη χώρα μας. Τα Βαλκάνια αποτελούν το εγγύς γεωστρατηγικό περιβάλλον της Ελλάδας και κάθε εξέλιξη σε αυτά την επηρεάζει άμεσα και ενεργά.
Το Κόσοβο έχει λάβει 109 αναγνωρίσεις, μεταξύ των οποίων όλες οι μεγάλες δυνάμεις, εκτός της Ρωσίας και της Κίνας. Από την Ευρώπη δεν το έχουν αναγνωρίσει Ελλάδα, Κύπρος, Ισπανία, Ρουμανία και Σλοβακία. Η κάθε μία για τους δικούς της λόγους, οι οποίοι προσδιορίζονται από τα εθνικά τους συμφέροντα. Ελλάδα και Κύπρος δεν έχουν αναγνωρίσει το Κόσοβο για να μην ενθαρρύνουν διεθνώς την αναγνώριση της τετελεσμένης τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, οι Ίβηρες λόγω των ζητημάτων με τις αποσχιστικές τάσεις των Καταλανών και οι Σλοβάκοι επειδή έχουν μια ισχυρή ουγγρική μειονότητα εντός των εδαφών τους. Πιθανόν, ανάλογος λόγος εθνικού συμφέροντος θα συντρέχει και για τη Ρουμανία.
Για συγκεκριμένο λόγο λοιπόν η Ελλάδα δεν αναγνωρίζει το Κόσοβο∙ όχι για τον φιλοσερβισμό που της προσάπτουν. Φυσικά, οι περιπτώσεις του Κοσόβου με την τουρκική εισβολή και κατοχή της βόρειας Κύπρου απέχουν παρασάγγας, ωστόσο αυτό είναι το σκεπτικό της ελληνικής πλευράς. Πάντως, αν και στις κοινωνικές επιστήμες λένε ότι δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα, στην εν λόγω περίπτωση υπάρχει ένα αδιαμφισβήτητο δεδομένο. Το ότι το Κόσοβο ανήκε στην Ομοσπονδία της Γιουγκοσλαβίας και συγκεκριμένα ήταν περιοχή της Σερβίας. Εν συνεχεία, με τις μεταρρυθμίσεις του 1968 και του 1971 έγινε αυτόνομη σοσιαλιστική επαρχία (χωρίς όμως κρατική υπόσταση) και αργότερα, μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας διεκδίκησε και σταδιακά πέτυχε την ουσιαστική αυτονομία και εντέλει την ανεξαρτησία του. Δημιουργήθηκε ένα νέο status quo.
Συνεπώς, οιαδήποτε ανταλλαγή εδαφών νομιμοποιεί τέτοιες περιστάσεις/καταστάσεις και δημιουργεί ένα διεθνές προηγούμενο. Κι επί τούτου, ανακύπτει ένα ακόμα ζήτημα: o αλβανικός μεγαλοϊδεατισμός. Κάτι που αφορά όλα τα Βαλκάνια, της Ελλάδας περιλαμβανομένης.
Μπορεί να ηχεί παράλογο και γραφικό, ωστόσο το ιδεολόγημα της «Μεγάλης Αλβανίας» είναι υπαρκτό, έστω ρητορικά. Τι «περιλαμβάνει»; Τη σημερινή Αλβανία, το Κόσοβο ενσωματωμένο σε αυτή μέχρι και την κοιλάδα του Πρέσεβο, ένα τμήμα της δυτικής πΓΔΜ (Τέτοβο) που υπάρχει έντονο αλβανικό στοιχείο και… αρκετή Ελλάδα. Προφανώς όλα αυτά είναι από ανυπόστατα, ανιστορικά, ανιστόρητα, και δε προάγουν καθόλου τη φιλία και τη συνεργασία μεταξύ των λαών. Βέβαια, καίριο ρόλο παίζει και το περιβάλλον που αναπτύσσονται τέτοιες «ιδέες».
Τα Βαλκάνια, διαχρονικά, εκτός του ότι «παράγουν περισσότερη ιστορία απ’ ότι μπορούν να καταναλώσουν» σύμφωνα με τον sir Ουίνστον Τσώρτσιλ, είναι και κοίτη εθνικισμού, συρράξεων και εθνοτικών (κάποιες φορές και με θρησκευτικό υπόβαθρο) συγκρούσεων. Τούτων δοθέντων, το γεγονός της κατάργησης των συνόρων μεταξύ Κοσόβου και Αλβανίας που θα τεθεί σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου του 2019, μόνο αδιάφορο δε πρέπει να είναι.
Η Ελλάδα, ως εκ τούτου, οφείλει να έχει ενεργό ρόλο και λόγο στην ευρύτερη περιοχή. Ουσιαστικές και προβλέψιμες σχέσεις με τους άνω των βορείων συνόρων μας γείτονες. Ας μη λησμονούμε ότι η Τουρκία εξαπλώνεται στα Βαλκάνια μέσω μιας πολυδιάστατης οικονομικής, πολιτισμικής και πολιτιστικής διπλωματίας, με ότι αυτό συνεπάγεται.
Παρά την οικονομική και κοινωνική κρίση που βιώνει εδώ και εννιά χρόνια, η Ελλάδα παραμένει η πιο πλούσια και ισχυρή χώρα των Βαλκανίων, με έντονη οικονομική παρουσία σε πολλές γειτονικές της χώρες. Οφείλει να εκμεταλλευτεί προς ίδιον όφελος αυτή την ισχύ. Τι σημαίνει προς ίδιον όφελος; Επί παραδείγματι, είναι απαράδεκτο το γεγονός ότι ενώ οι Έλληνες επενδύουν στην Αλβανία, η κυβέρνηση εκεί συνεχίζει το πογκρόμ έναντι της αναγνωρισμένης ελληνικής εθνικής μειονότητας της Βορείου Ηπείρου. Είναι μόνο ένα παράδειγμα, υπάρχουν πολλά ανάλογα. Τα Βαλκάνια είναι ο ζωτικός μας χώρος∙ πρέπει να τον καταστήσουμε πιο οικείο. Κι αυτό απαιτεί, στρατηγική, βούληση και σοβαρή διπλωματία. Όχι προεκλογική διπλωματία και δηλώσεις∙ πράξεις!
Παναγιώτης Μίχος,
φοιτητής Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
και απόφοιτος του Εργαστηρίου Επαγγελματικής Δημοσιογραφίας.
https://www.liberal.gr/arthro/219503/amyna--diplomatia/2018/i-tmimatiki-pragmatosi-tou-albanikou-megaloideatismou-mesa-apo-endechomeni-sumfonia-serbias-kosobou-kai-i-ellada.html
12/9/2018
Οι απόψεις,που δημοσιεύονται στα εκάστοτε-χάριν ενημέρωσης και προβληματισμού-αναρτώμενα άρθρα (ή κάθε είδους κείμενα) του ιστολογίου μου, εκφράζουν αποκλειστικά και μόνο τους αρθρογράφους που επώνυμα τις διατυπώνουν. Οι ''υπογραμμίσεις'' -χρώμα,μέγεθος γραμματοσειράς και οι εικονογραφήσεις-με εικόνες από το World Wide Web-στις αναρτήσεις γίνονται με ευθύνη του blogger.
Στο αρχικό πρωτότυπο κείμενο παραπέμπεστε μέσω των επισυναπτόμενων ενεργών συνδέσμων.