Ενεργειακή παρτίδα με πολλούς «αγνώστους» στα Βαλκάνια.
Μετά την ανεξαρτοποίηση του Κοσσυφοπεδίου, οι ΗΠΑ «αποτραβήχτηκαν» από τα Βαλκάνια και από την επίλυση των «προβλημάτων χαμηλής ισχύος», εφαρμόζοντας το ήδη δοκιμασμένο σχέδιό τους, αυτό δηλαδή που εφάρμοσαν και στις υπόλοιπες χώρες του ανατολικού συνασπισμού μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, άφησαν την ΕΕ να αναλάβει τα (οικονομικά) βάρη της «μετάβασης» των χωρών της Βαλκανικής Χερσονήσου σε δημοκρατίες «δυτικού τύπου».
Το σχέδιο ήταν απλό: «Μεταρρυθμίσεις, μεταρρυθμίσεις, μεταρρυθμίσεις», στοχευμένη οικονομική πολιτική και στο τέλος του δρόμου, η υπόσχεση για ένταξη στην ΕΕ, αφού βεβαίως προηγουμένως θα είχαν ενταχθεί στο ΝΑΤΟ.
Όμως, ο απλοϊκός αυτός σχεδιασμός φαίνεται να μην έλαβε υπόψη του την ιστορική πραγματικότητα της περιοχής, με τα πολλά υπαρκτά προβλήματα μεταξύ των χωρών, αλλά και την επανάκαμψη της Ρωσικής Ομοσπονδίας, μετά το γεωπολιτικό σοκ της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ, ως σημαντικού παίκτη στην περιοχή.
Συγχρόνως οι εξελίξεις των τελευταίων ετών, ειδικά ο τρόπος που άσκησαν (και ασκούν) την εξωτερική τους πολιτική οι ΗΠΑ, έδωσε την ευκαιρία να εμφανιστούν, πιο ξεκάθαρα, οι πάντοτε υπάρχουσες εθνικές επιδιώξεις και των υπόλοιπων παικτών με ενδιαφέροντα στην περιοχή: της Γερμανίας και της Τουρκίας.
- Τα προβλήματα μεταξύ των χωρών της περιοχής είναι λίγο πολύ γνωστά: η εξαιρετική αστάθεια στην πΓΔΜ, στην οποία υποβόσκει μια εθνοτική σύγκρουση μεταξύ Αλβανών και Σλάβων, οι αποσχιστικές τάσεις της σερβικής μειονότητας στη Βοσνία (30,0% του πληθυσμού) αλλά και αυτή στην πΓΔΜ, με στόχο την ένωσή τους με τη Σερβία, η κατάσταση στο Κοσσυφοπέδιο το οποίο προετοιμάζεται να δημιουργήσει τον δικό του στρατό, ο εθνικιστικός μεγαλοϊδεατισμός της Αλβανίας, οι κακές σχέσεις Σερβίας και Αλβανίας, καθώς και οι παραδοσιακές και ιδιαίτερες σχέσεις της Σερβίας με τη Ρωσία, οι οποίες φαίνεται να διευρύνονται μετά τη σερβική ανακοίνωση για αγορά πολεμικών ελικοπτέρων από τη Ρωσική Ομοσπονδία, αλλά και την ανάπτυξη του σερβικού σιδηροδρομικού δικτύου από ρωσικές επιχειρήσεις.
- Η κατάσταση στην Ουκρανία οδηγεί αναγκαστικά τη Ρωσική Ομοσπονδία να αναζητήσει χώρο που θα μπορεί να ασκήσει το σχετικό της πλεονέκτημα, το οποίο εντοπίζεται πρωτίστως στον ρόλο της ως προμηθευτή ενέργειας. Η Ρωσία δεν επιθυμεί η ενέργεια να αποτελέσει μόνο γεωοικονομικό πλεονέκτημα αλλά να επεκταθεί, αντίστοιχα, και σε γεωπολιτικό. Η ενέργεια, στον σχεδιασμό της Ρωσίας, κατέχει πολλαπλασιαστική ποιοτική γεωπολιτική δυναμική. Σε αυτόν τον σχεδιασμό ο χώρος των Βαλκανίων αποτελεί κρίσιμη περιοχή για τη Ρωσική Ομοσπονδία. Σε αυτό τον σχεδιασμό ο αγωγός Turk Stream* (δες το πρώτο παράρτημα), το Κρεμλίνο επιχειρεί να αποκτήσει στρατηγικές σχέσεις με τη Σερβία, τη Βουλγαρία, την ΠΓΔΜ, τη Ρουμανία, τη Σλοβακία και την Ουγγαρία. Η Μόσχα προσβλέπει σε γεωπολιτική ανασυγκρότηση της ανατολικής Ευρώπης και σύνδεσή της με τη Βαλκανική Χερσόνησο υπό την επιρροή της.
- Η Γερμανία έχει αυξήσει την επιρροή της στην περιοχή. Είναι κάτι το αναμενόμενο, δεδομένης της οικονομικής της δύναμης. Βρίσκεται στις πρώτες θέσεις των εμπορικών συναλλαγών με όλες τις χώρες της περιοχής, αλλά και τις επενδύσεις. Το 2014 η Γερμανία εγκαινίασε μια πρωτοβουλία για περαιτέρω αύξηση της επιρροής της στα Βαλκάνια, χρησιμοποιώντας ως όχημα την Ευρωπαϊκή Ένωση, γνωστή ως Berlin Process ** (δες το δεύτερο παράρτημα).
Μέσα από αυτήν τη διαδικασία, το Βερολίνο αυξάνει τις δαπάνες για τη δημιουργία έργων υποδομής στην περιοχή, κυρίως στη Σερβία, την οποία θεωρεί ως την πιο σημαντική χώρα της περιοχής, λόγω της γεωγραφικής της θέσης. Είναι φυσιολογικό να επιθυμεί η Γερμανία να μην επιτρέψει την αποκοπή των Δυτικών Βαλκανίων από την ευρωπαϊκή τους τροχιά μέχρι η ΕΕ να γίνει ικανή για περαιτέρω διεύρυνση. Οι λόγοι που έχουν οδηγήσει σε αυτές τις αποφάσεις τη Γερμανία είναι τουλάχιστον δύο: το πρώτο είναι το προσφυγικό ζήτημα και η σημαντική έξαρσή του το 2015 καθώς και η ρωσική προσπάθεια διείσδυσης στην περιοχή μετά την κρίση τους Ουκρανίας. Όμως υπάρχει ακόμη μια πρωτοβουλία που ανησυχεί ιδιαίτερα τη Γερμανία. Πρόκειται για τη λεγόμενη πρωτοβουλία Three Seas Project*** (δες το τρίτο παράρτημα) . Η πρωτοβουλία αυτή των δώδεκα ευρωπαϊκών χωρών έχουν την υποστήριξη των ΗΠΑ. Ο στόχος είναι η Βαλτική Θάλασσα να ενωθεί γεωπολιτικά με τη Μαύρη Θάλασσα και με την Αδριατική. Ο κύριος στόχος αυτής της πρωτοβουλίας είναι να ενισχύσει την αποτρεπτική πολιτική των ΗΠΑ έναντι της Ρωσίας και της Κίνας και να ελέγξει τη συμπεριφορά της Γερμανίας.
- Η Τουρκία έχει επίσης μια δική της πολιτική στα Βαλκάνια. Είναι γνωστό ότι ο μοχλός άσκησης της τουρκικής πολιτικής στα Βαλκάνια είναι οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί στις χώρες των Βαλκανίων. Αυτούς προσπαθεί να χρησιμοποιήσει προκειμένου να επεκτείνει την επιρροή της στη συγκεκριμένη περιοχή. Πέραν των ειδικών σχέσεων που έχει με τη Βοσνία Ερζεγοβίνη, διατηρεί στρατιωτική βάση στην Αλβανία και έχει αυξήσει την επιρροή της στην πΓΔΜ, και το ίδιο επιχειρεί να πράξει στη Βουλγαρία αλλά και στην Ελλάδα. Δεν γνωρίζουμε αν η αποτυχημένη πολιτική της Τουρκίας στο κομμάτι της ανάδειξής της ως περιφερειακής δύναμης που θα εκπροσωπεί τους μουσουλμάνους της ευρύτερης Μέσης Ανατολής την οδηγεί πιεστικότερα στην αναζήτηση ρόλου στα Βαλκάνια. Πάντως φαίνεται ότι τόσο η Γερμανία όσο και οι ΗΠΑ ανησυχούν ιδιαίτερα για τις τουρκικές βλέψεις καθώς και λόγω του Turk Stream αλλά και των σχέσεων της Άγκυρας με τη Μόσχα, η Τουρκία μπορεί να αποτελέσει έναν τρόπον τινά «δούρειο ίππο» στην περιοχή.
- Όλα τα παραπάνω ανάγκασαν τις ΗΠΑ να αντιμετωπίσουν ξανά τα Βαλκάνια με μια στρατηγική ενατένιση. Οι ΗΠΑ επιθυμούν μια συμπαγή και σταθερή Ευρώπη, η οποία δεν θα εξαρτάται ενεργειακά από τη Ρωσία. Η σταθερότητα της Γηραιάς Ηπείρου αποτελεί μείζονος σημασίας στόχο των ΗΠΑ καθώς θεωρούν πως η αστάθεια (π.χ. σε περιοχές όπως τα Βαλκάνια) θα αποτελεί ευκαιρία για τη ρωσική διείσδυση. Μετά την ουκρανική κρίση, η ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια αποτελούν κρίσιμους γεωπολιτικούς χώρους για την Ουάσιγκτον που προσπαθεί να εφαρμόσει μια πολιτική αποτροπής έναντι της ρωσικής επιρροής. Βασικός στόχος εξακολουθεί να αποτελεί η ενεργειακή διαφοροποίηση της Ευρώπης και η ενεργειακή της απεξάρτηση από τη Ρωσία. Το μόνο σίγουρο συμπέρασμα, μετά από όσα αναφέρθηκαν, είναι η εκ νέου διαπίστωση ότι ο χώρος των Βαλκανίων αποτελεί διαχρονικά πεδίο αντιπαράθεσης μεγάλων και περιφερειακών δυνάμεων και είναι πολύ δύσκολο να «ηρεμήσει».
Υπάρχουν ανήσυχες ενδογενείς δυνάμεις οι οποίες ανά τακτά χρονικά διαστήματα προβάλλουν τον εαυτό τους στο προσκήνιο της ιστορίας και σε συνδυασμό με τις επιδιώξεις των μεγάλων παικτών προκαλούν πάντοτε ανησυχία και αβεβαιότητα.
Πρώτο παράρτημα - Turk Stream
Είναι ένας αγωγός φυσικού αερίου που βρίσκεται υπό κατασκευή από τη Ρωσία στην Τουρκία. Πρόκειται για τον αγωγό που ξεκινά από τον σταθμό συμπίεσης Russkaya που βρίσκεται κοντά στην πόλη Anapa στην περιοχή Krasnodar διαμέσου της Μαύρης Θάλασσας στο Kıyıköy, στην ευρωπαϊκή περιοχή της Τουρκίας. Ο αγωγός αυτός έχει πάρει τη θέση του εγκαταλειφθέντος σχεδίου για την κατασκευή του αγωγού South Stream. Η κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού αεροπλάνου το Νοέμβριο 2015 από τις τουρκικές δυνάμεις πάγωσε το σχέδιο. Μετά την επανασύνδεση των δύο χωρών το καλοκαίρι του 2016, υπογράφτηκε τον Οκτώβριο του 2016 η διακυβερνητική συμφωνία για την κατασκευή του αγωγού.
Αυτή άρχισε τον Μάιο του 2017.Ο σχεδιασμός προβλέπει ο αγωγός να μεταφέρει φυσικό αέριο από τη Ρωσία στην Ευρώπη (εκτός φυσικά να καλύψει μέρος των αναγκών της Τουρκίας) και συγκεκριμένα σε Ελλάδα, πΓΔΜ, Σερβία και Ουγγαρία, καταλήγοντας στον ενεργειακό κόμβο Baumgarten στην Αυστρία. Επίσης μια άλλη του διακλάδωση να μεταφέρει φυσικό αέριο σε Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία και Σλοβακία. Επίσης μια άλλη διακλάδωση να μεταφέρει φυσικό αέριο μέσω της Ελλάδος στην Ιταλία. Στους δύο παρατιθέμενους χάρτες απεικονίζεται ο συνολικός σχεδιασμός του αγωγού.
Δεύτερο παράρτημα - Berlin Process
Το Berlin Process αποτελεί μια διπλωματική πρωτοβουλία που συνδέεται με τη μελλοντική ενσωμάτωση νέων χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ξεκίνησε το 2014 με τη Συνδιάσκεψη των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, στο Βερολίνο. Στη συνέχεια υπήρξαν συναντήσεις στη Βιέννη (2015), στο Παρίσι (2016) και στην Τεργέστη (2017). Η επομένη έχει προγραμματισθεί να γίνει στη Σόφια τον Μάιο 2018. Πρόκειται για μια διακυβερνητική συνεργασία μεταξύ των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων και επιλεγμένων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (δες χάρτη), με στόχο την αναζωογόνηση των πολλαπλών δεσμών των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων με τις συγκεκριμένες αυτές χώρες προκειμένου να επιτευχθεί η ανάπτυξη των υποδομών και της οικονομίας. Πρόκειται για πρωτοβουλία της τρίτης κυβέρνησης της Άνγκελα Μέρκελ.
Προφανώς το ενδιαφέρον της Γερμανίας για τις χώρες αυτές είναι σημαντικό. Έχει σημασία να σημειωθεί ότι οι χώρες της ΕΕ που συμμετέχουν είναι εκτός της Γερμανίας, η Γαλλία, η Ιταλία, η Αυστρία, η Κροατία και η Σλοβενία. Εκτός από την οικονομική διείσδυση πρωτίστως της γερμανικής οικονομίας, ο στόχος είναι να μπορέσουν να επιλυθούν κρίσιμα θέματα, όπως ο έλεγχος της μετανάστευσης, η ενδεχόμενη ρωσική ανάμειξη, η κινεζική οικονομική επιρροή ή η πιθανή δραστηριοποίηση του ριζοσπαστικού ισλάμ στην περιοχή.
Tρίτο παράρτημα - Η πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών
(Three Seas Initiative)
Η πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών, γνωστή επίσης ως πρωτοβουλία των Θαλασσών Βαλτικής, Αδριατικής και Μαύρης Θάλασσας, είναι ένα forum χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης που ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στόχος είναι η δημιουργία διαλόγου για πολλαπλά ζητήματα που απασχολούν τα κράτη μέλη.
Σε αυτή συμμετέχουν δώδεκα χώρες που γεωγραφικά βρίσκονται κατά μήκος του άξονα βορρά-νότου από τη Βαλτική στην Αδριατική μέχρι και τη Μαύρη Θάλασσα. Αυστρία, Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχία, Εσθονία, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία και Σλοβενία. Όλες οι χώρες, εκτός της Αυστρίας, ανήκαν στο πρώην «σοσιαλιστικό» στρατόπεδο. Η πρώτη συνάντηση έγινε στο Ντουμπρόβνικ στις 25-26 Αυγούστου 2016. Η δεύτερη συνάντηση πραγματοποιήθηκε 6-7 Ιουλίου 2017 στη Βαρσοβία και στην οποία παρέστη και ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ.
Η πρωτοβουλία αυτή έχει μια ιστορική αναφορά στην πρωτοβουλία γνωστή ως Intermarium που ξεκίνησε μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου με πρωτοβουλία της Πολωνίας προκειμένου να δημιουργηθεί ένα δίχτυ προστασίας της χώρας έναντι της Ρωσίας και της Γερμανίας.
Κώστας Μελάς
28/9/2018