ΜΕΤΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ: Ο ανυπεράσπιστος άνθρωπος.




ή ο σύγχρονος εφιάλτης των ‘’Φώτων’’!

Επιμέλεια: Ευάγγελος Νιάνιος

[Ο όρος είναι επινόηση του Τζούλιαν Χάξλεϋ (+1975) – αδελφού του μυθιστοριογράφου – και πρώτου προέδρου της ΟΥΝΕΣΚΟ: ‘’ το ανθρώπινο είδος μπορεί, αν το θέλει, έγραφε, να ξεπεράσει τον εαυτό του… ως ανθρώπινη φύση’’. Με άλλα λόγια να υπερβεί τα όριά του μέχρι να καταργήσει τα γηρατειά και… το θάνατο! Αλλά αυτή καθ’ αυτή η ιδέα είναι δημιούργημα των ‘’Φώτων’’. Σύμφωνα με τον Ωγκύστ Κοντ (+1887), η «νέα φιλοσοφία» έχει σκοπό «τη συνεχή βελτίωση… επίσης και κυρίως της φύσης μας». Για τον  ίδιο το Δαρβίνο (+1882) ο άνθρωπος «θα μπορούσε να ελπίζει σε ένα πεπρωμένο ακόμα πιο υψηλότερο στο μακρινό μέλλον.» Αρνούμενος ο Διαφωτισμός τον ‘’Καινούριο άνθρωπο’’ του ευαγγελικού μηνύματος και της εκκλησιαστικής ζωής, αδυνατώντας δηλαδή να δώσει στον άνθρωπο το μείζον, νόημα στη ζωή, του προσφέρει μια ουτοπία. Αλλά η πραγμάτωση της στην Ιστορία ήταν οδυνηρή, με τον ‘’υπεράνθρωπο’’ του Νίτσε, της Ναζιστικής Γερμανίας και τον ‘’σοβιετικό άνθρωπο’’ της πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ. Και ο εφιάλτης βρίσκεται μπροστά μας. O Αγγλος κομουνιστής φυσικός Ζ. Μπέρναλ (+1971) είναι κατηγορηματικός για μία από τις επιπτώσεις του μετανθρωπισμού: έτσι και ορισμένοι άνθρωποι βελτιωθούν από την επιστήμη «τα πλάσματα με καλύτερα προσόντα θα αναγκασθούν, για λόγους αυτοπροστασίας, να μειώσουν τον αριθμό των άλλων, μέχρις ότου αυτοί δεν θα αποτελούν πλέον σοβαρό πρόσκομμα». Και ο νοών νοείτω!

 Ο Ολιβιέ Ρέ, μαθηματικός και φιλόσοφος, σε συνέντευξη στον Κριστόφ Ζεφρουά, με την ευκαιρία της έκδοσης του βιβλίου του Απάτη και συμφορά του μετανθρωπισμού*, διαπιστώνει ότι ο άνθρωπος από ‘’πολιτικό ζώο’’ κατά τον Αριστοτέλη έγινε ήδη ‘’επιτηρούμενο ζώο’’ αφού δεν μπορεί να ζήσει χωρίς το Διαδίκτυο… Ε. Δ. Ν.]


La Nef – Υποστηρίζετε ότι ο μετανθρωπισμός προωθείται μέσω προπαγάνδας: πώς γίνεται αυτή η προπαγάνδα;

Olivier Rey – Αυτή η προπαγάνδα μοιάζει με την ιστορία του καζανιού, που αναφέρει ο Φρόιντ: ένας άνθρωπος δάνεισε στον γείτονά του ένα καζάνι και, αφού το ξαναπήρε, παραπονιέται ότι το καζάνι έχει μια τρύπα. Ο γείτονας αντιδρά ισχυριζόμενος πρώτα ότι του επέστρεψε το καζάνι άθικτο, μετά ότι το καζάνι ήταν ήδη τρύπιο όταν το δανείστηκε, και τέλος, ότι ποτέ δεν δανείστηκε καζάνι. Το ίδιο ισχύει και όταν θέλουν να μας επιβάλουν μια “ρηξικέλευθη” καινοτομία. Αρχικά μας λένε ότι θα αλλάξει η όψη του κόσμου. Όταν παρουσιαστούν οι πρώτες ανησυχίες τότε ο λόγος αλλάζει τελείως, η καινοτομία γίνεται το πολύ μία και, δεν είναι παρά η συνέχιση όσων άρχισαν από την αυγή των χρόνων.

Και για τους αμετάπειστους, μένει το τελευταίο επιχείρημα: αυτό του αναπόφευκτου. Πάρτε ως παράδειγμα τα μεταλλαγμένα: μας λένε ότι πρέπει να γίνει επανάσταση στη γεωργία και ταυτόχρονα δεν κάνουν τίποτα το επαναστατικό, αφού ο άνθρωπος διαλέγει σπόρους από τη νεολιθική εποχή· και ούτως ή άλλως, οι αντιδρώντες είναι οπισθοδρομικοί που, ό, τι και αν συμβεί, θα νικηθούν. Το σχήμα αναπαράγεται σε σχέση με τον μετανθρωπισμό: από τη μια, η ανθρώπινη φύση πρόκειται να μεταμορφωθεί, από την άλλη όμως τίποτα δεν αλλάζει, αφού ο άνθρωπος που φοράει γυαλιά είναι ήδη ένας αναβαθμισμένος άνθρωπος. Και τελικά, δεν χρειάζεται να συζητήσουμε: όσοι αρνούνται τις “αναβαθμίσεις” θα είναι οι “χιμπατζήδες του μέλλοντος”, που οι αναβαθμισμένοι θα εξοντώσουν ή θα κλείσουν σε ζωολογικούς κήπους.

Επαναλαμβάνετε συχνά ότι οι υποσχέσεις του μετανθρωπισμού δεν είναι για  πραγματοποίηση, αλλά προβάλλονται για να εκτρέψουν και να εστιάσουν την προσοχή σε ένα αβέβαιο μέλλον, για να ξεχάσουμε όσο είναι δυνατόν τις ήδη τρομακτικές αλλαγές που γίνονται τώρα: θα μπορούσατε να μας το εξηγήσετε αυτό;

Πρόκειται για μια παλιά πολεμική πανουργία: προσποιούμαι ότι επιτίθεμαι σε ένα συγκεκριμένο σημείο του μετώπου, για να βρεθώ σε πλεονεκτικότερη θέση αλλού. Έτσι, οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες έχουν κάθε συμφέρον να προωθήσουν τον μετανθρωπισμό και τις θαυματουργικές υποσχέσεις του: τεχνητές υπερεφυίες, δισεκατομμύρια φορές ισχυρότερες από όλες τις ανθρώπινες, τεράστια αύξηση των δυνατοτήτων μας μέσω συγχώνευσης με τη μηχανή, εξάλειψη των γηρατειών και του θανάτου …

 Το μυαλό των ανθρώπων επικεντρώνεται σε αυτές τις θεαματικές ανακοινώσεις – είτε από ενθουσιασμό είτε από ανησυχία. Και στο μεταξύ, οι μεγάλες επιχειρήσεις συνεχίζουν να πλέκουν τον πολύ υπαρκτό ιστό τους, της τεχνοκράτησης της ζωής μας. Ο Αριστοτέλης χαρακτήριζε τον άνθρωπο “πολιτικό ζώο”, αλλά εμείς γινόμαστε “ζώα επιτηρούμενα” – όλο και περισσότερο ανίκανοι να επιβιώσουμε χωρίς τη μόνιμη σύνδεση μας με την ψηφιακή μεγαμηχανή. Οι μεγαλόστομες υποσχέσεις προβάλλονται για να αποσπάσουν τη συγκατάθεσή μας σε έναν ολοένα αυξανόμενο τεχνοκρατισμό της ζωής μας, για μια εξάρτηση από τη μεγαμηχανή, τόσο πλήρη, ώστε θα εκλείψει κάθε δυνατότητα χειραφέτησης.

Δείχνετε ότι η εξέλιξη που προκύπτει από την τεχνολογική πρόοδο έχει μια αρνητική πλευρά, αν και δαπανούμε τεράστια μέσα για να πείσουμε τους ανθρώπους ότι είναι πάντα καλύτερα τώρα από χθες: συστήνετε να επιστρέψουμε σε “σίγουρες εξελίξεις”, ώστε να αποκαταστήσουμε τη δυνατότητα μιας πραγματικής προόδου. Αλλά δείχνετε επίσης ότι το σύστημα είναι κλειστό και δεν επιδέχεται, εκ των πραγμάτων, έξοδο από αυτή τη δυναμική επιταχυνόμενων και καταναλωτικών αλλαγών, και επιπλέον το κόστος της θα είναι υψηλό και επομένως αποτρεπτικό! Πώς να ξεφύγουμε από αυτή την κατάσταση;

 Είναι πράγματι η μεγάλη δύναμη του εφαρμοζόμενου συστήματος: έχουμε ξεμάθει να ζούμε έξω από αυτό. Δεν γνωρίζουμε πλέον πώς να καλλιεργούμε τη γη, να φτιάχνουμε ρούχα, να κατασκευάζουμε σπίτια … Εκτελούμε εξαιρετικά εξειδικευμένα καθήκοντα, με αντάλλαγμα χρήματα για να αγοράζουμε τρόφιμα, ρούχα, στέγαση. Εάν το γενικό σύστημα τεθεί εκτός λειτουργίας, θα μας πιάσει μεγάλη απελπισία: γι ‘αυτό είμαστε υποχρεωμένοι να συνεργαζόμαστε με αυτό, ανεξάρτητα από τις επικρίσεις μας σχετικά με τους προσανατολισμούς και τις υπερβολές του. Η σημερινή δυναμική δεν είναι βιώσιμη μακροπρόθεσμα – τόσο υλικά όσο και ανθρώπινα. Αλλά φοβάμαι ότι πρέπει να πάμε μέχρι τα όρια βιωσιμότητάς του για να περάσουμε σε κάτι άλλο. Εν τω μεταξύ, εναπόκειται σε εμάς να καλλιεργούμε την τεχνογνωσία και τις αρετές, να διατηρήσουμε τους ηθικούς πόρους που θα μας επιτρέψουν να αντιμετωπίσουμε τις χαοτικές καταστάσεις που μας περιμένουν. Το ‘’στοίχημα των Bενεδικτίνων’’, όπως προτείνεται από τον Ροντ Ντρέιερ**, είναι αυτής της τάξης. 

Νεοδαρβινισμός και μετανθρωπισμός συμμερίζονται την ίδια κυριαρχική λογική: πώς ο πρώτος οδηγεί στο δεύτερο;

Στην αρχαία επιστήμη εν γένει, και ειδικότερα στον Αριστοτέλη, προηγούνται οι ζώντες οργανισμοί και ακολουθεί η άψυχη ύλη: κάθε σκέψη για το σύνολο της φύσης ξεκινά από τη ζωή. Στη σύγχρονη προοπτική που εγκαινιάστηκε από το Γαλιλαίο, το σύμπαν είναι μαθηματικά. Από δω πηγάζει το απροσπέλαστο πρόβλημα που παρουσιάζει η ζωή, τόσο απρόθυμη να αποτελέσει μέρος της εξίσωσης ! Αδυνατώντας πλήρως να την υπαγάγει σε φυσικο-χημικές παραμέτρους, η σύγχρονη επιστήμη της αναγνωρίζει μια συγκεκριμένη αρχή, αλλά μόνο μία: την αρχή της αυτοσυντήρησης. Ποια είναι η βασιλεία των ζωντανών: μια μεγάλη αρένα, όπου κάθε άτομο αγωνίζεται για επιβίωση και όπου μόνο οι καλύτερα προσαρμοσμένοι έχουν διαδοχή.

 Από δαρβινική άποψη, όλα τα χαρακτηριστικά όλων των ζωντανών όντων σχετίζονται με προσαρμοστικές στρατηγικές. Σήμερα, τι είναι ο μετανθρωπισμός; Μια νέα στρατηγική που θα επιτρέψει σε όσους την υιοθετήσουν να πλεονεκτούν έναντι των άλλων. Δεν έχει σημασία ότι, στη λειτουργία, ο άνθρωπος αρνείται τον εαυτό του ως ανθρώπινο πλάσμα, το μόνο που μετράει είναι η κυριαρχία, ανεξάρτητα από το ποιος κυριαρχεί.

Η Εκκλησία κατηγορήθηκε ότι υπήρξε εμπόδιο στην πρόοδο της επιστήμης και τώρα κατηγορείται ότι είναι η πηγή του νεωτερισμού που καταστρέφει τη φύση: τι απαντάτε σε αυτή την αντίφαση;

Ο Χριστιανισμός αποκάλυψε τον θυσιαστικό μηχανισμό***, ο οποίος περιοδικά καθαρίζει μια κοινότητα από βιαιότητες που την διαπερνούν επικεντρώνοντάς τις σε ένα εξιλαστήριο θύμα. Προφανώς, ένας παλίνδρομος πειρασμός της σύγχρονης εποχής είναι να φέρει την Καθολική Εκκλησία στο ρόλο αυτού του θύματος: όλα τα κακά που μας συντρίβουν προέρχονται τελικά απ ‘αυτή. Έτσι, από την εποχή που η επιστημονική πρόοδος υποτίθεται ότι θα καθιστούσε τη γη παράδεισο, η Εκκλησία κατηγορήθηκε ότι έκανε τα πάντα για να την εμποδίσει. Αλλά όταν η τεχνική εξουσία που ακολουθεί τη σύγχρονη επιστήμη αρχίζει να καταστρέφει τη γη, να και πάλι ο Χριστιανισμός, που κατηγορείται ότι ήταν η μαγιά αυτής της επιστήμης. Ένοχος γιατί καταδίκασε το Γαλιλαίο, η Εκκλησία κατηγορείται επίσης ότι τον ενέπνευσε!…

Ο μετανθρωπισμός σηματοδοτεί ουσιαστικά την αποτυχία του ουμανισμού;

Υπάρχει πολλή παρεξήγηση γύρω από αυτό που ονομάζουμε «ουμανισμό». Για τους πρώτους ουμανιστές, η μελέτη των Αρχαίων απέβλεπε στην εμβάθυνση της “φιλοσοφίας του Χριστού”, να συναντήσουμε  το Θεό με μια “ολοκληρωμένη” σκέψη – σύμφωνα με το λόγο του Κλήμη Αλεξανδρείας κατά τον οποίο ο Θεός είχε δώσει στους Ελληνες τη Φιλοσοφία ως “Παλαιά  Διαθήκη”. Στη συνέχεια, ο ουμανισμός έγινε, ως επί το πλείστον, μια εξύμνηση του ανθρώπου για τον εαυτό του, ένας ανθρωποκεντρισμός. Αλλά όταν ο άνθρωπος βρίσκεται απομονωμένος, αποχωρισμένος τόσο από το Θεό, όπως και από τη φύση, όταν ο ίδιος αποτελεί μέτρο του εαυτού του, τότε τίποτα δεν εμποδίζει την τεχνολογία να κυριαρχήσει πάνω του και να τον τροποποιήσει. Αυτό είναι το δράμα του άθεου ουμανισμού: στην προσπάθειά του να δοξάσει τον άνθρωπο, τον αφήνει ανυπεράσπιστο σε όλες τις απόπειρες παραμόρφωσής του.

* Olivier Rey, Leurre et malheur du transhumanisme,
 Desclée de Brouwer, 2018, 196 pages, 16,90 €.
** Aναφορά στο βιβλίο του Αμερικανού Ροντ Ντρέιερ – πρώην μεθοδιστή, ορθόδοξου σήμερα – με τίτλο ‘’ The Benedict Option : A Strategy for Christians in a Post-Christian Nation  ‘’ (New York, Sentinel, 2017).
***  Όρος που εισήγαγε ο κοινωνιολόγος Ρενέ Ζιράρ.


Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος

11/10/18