Γιατί το τραπεζικό κραχ δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία.
Τον Απρίλιο του 2018, στο πλαίσιο της τέταρτης αξιολόγησης, κεντρικό θέμα ήταν οι διαφωνίες των θεσμών σχετικά με πρόσθετες απαιτήσεις για την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών. Ο συμβιβασμός που κατέληξαν, περιελάμβανε την αποχώρηση του ΔΝΤ από το πρόγραμμα και την έξοδο της χώρας στις αγορές. Η παραδοχή πως το χρέος είναι εξυπηρετήσιμο επικράτησε, αλλά δεν μπορούσε να αναιρέσει την βάση των διαφωνιών για τις τράπεζες. Μια σαφής ένδειξη είναι το τραπεζικό κραχ.
Οι αμφιβολίες των επενδυτών για την ικανότητα ορισμένων τραπεζών να ανταπεξέλθουν στους στόχους μείωσης κόκκινων δανείων, συνέβαλαν καθοριστικά στο κραχ. Είναι επίσης προφανές ότι οι δυνατότητες δανεισμού των τραπεζών επηρεάζονται αρνητικά από τις δυσκολίες αναχρηματοδότησης της χώρας από τις αγορές μετά τον Αύγουστο. Οι δυνατότητες αυτές επιδεινώνονται λόγω των αναταράξεων που προκαλούν οι εξελίξεις στην Ιταλία.
Οι επενδυτικοί κύκλοι είχαν ήδη θορυβηθεί από τα σχέδια που κατέθεσαν οι τράπεζες στην ΕΚΤ για τη μείωση των «κόκκινων» δανείων. Γνωρίζουν πως οι τράπεζες έχουν μπροστά τους και το καθήκον διεύρυνσης των εσόδων τους, αλλά δεν μπορούν να προβούν σε χορηγήσεις.
Οι νέοι κανόνες απαιτούν κερδοφορία, αλλοιώς αναλαμβάνει δράση ο Ενιαίος Μηχανισμός πτωχεύσεων SRM (Resolution Mechanism). Εξαιτίας αυτών των προβληματισμών, οι τράπεζες δεν έχουν αξιολογηθεί ως ελκυστικές προς επένδυση μετά τα αποτελέσματα του β΄ τριμήνου 2018. Αν οι τράπεζες, πουλήσουν τα επισφαλή δάνεια κάτω από τη λογιστική τους αξία, θα οδηγηθούν σε μείωση αποθεμάτων και νέες αυξήσεις κεφαλαίου.
Το υποκείμενο πρόβλημα
Το πρόβλημα που υποβόσκει είναι ότι αφού θεωρήθηκε το χρέος «εξυπηρετήσιμο», μεθοδεύτηκε η έξοδος της χώρας στις κεφαλαιαγορές, χωρίς προηγουμένως να αντιμετωπισθεί το θέμα των κόκκινων δανείων. Το σενάριο εξόδου στις αγορές, βασίζεται σε μακροχρόνια αισιόδοξες υποθέσεις για θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, που πολλοί διεθνείς οικονομικοί κύκλοι, αλλά και το ΔΝΤ θεωρούν ανέφικτους.
Για τους διεθνείς επενδυτές, αποτελεί παράδοξο ότι όλες οι ανακεφαλαιοποιήσεις των τραπεζών, δεν έχουν αντιμετωπίσει το θέμα των «κόκκινων» δανείων. Επιπλέον, η κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών (33 δισ.) που θεωρητικά κάλυψε το δυσμενές σενάριο των τεστ αντοχής της ΕΚΤ, περιελάμβανε 19 δισ. αναβαλόμενο φόρο. Το ΔΝΤ ζήτησε έλεγχο της «ποιότητας στοιχείων ενεργητικού» των τραπεζών, γνωρίζοντας ότι αυτή δεν εξετάζεται στα τεστ της ΕΚΤ.
Η Αθήνα όμως αρνήθηκε και είχε ως σύμμαχο την ΕΚΤ και τα μεγάλα funds που έχουν τοποθετηθεί στις ελληνικές τραπεζες. Οι ξένοι επενδυτές που απέκτησαν στην ανακεφαλαιοποίηση του 2015 με 5 δισ., τον έλεγχο της τεράστιας περιουσίας (340 δισ.) των ελληνικών τραπεζών, δεν επιθυμούν νέα αύξηση κεφαλαίου. Διότι αυτή ενέχει τον κίνδυνο απώλειας ελέγχου.
Η επιλογή του «μαξιλαριού»
Το Ευρογκρουπ και η κυβέρνηση, έχοντας θεωρήσει το ελληνικό χρέος βιώσιμο, επιθυμούσαν πάσει θυσία να αποφύγουν την αμφισβήτηση του σεναρίου ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας, στο οποίο βασίστηκε η τυπική έξοδος από το μνημόνιο. Ενώ όμως ο διακηρυγμένος στόχος ήταν να επιστρέψει η χώρα στις κεφαλαιαγορές, ο μεγάλος όγκος κόκκινων δανείων στους ισολογισμούς των τραπεζών, περιορίζει την δυνατότητα δανεισμού.
Την ουσιαστική αυτή αντίφαση, επισημάναμε την άνοιξη του 2018, όταν το ΔΝΤ ζήτησε επιμόνως πλήρη έλεγχο ποιότητας ενεργητικού των τραπεζών, ως προυπόθεση για την διάθεση προληπτικής πιστωτικής γραμμής που είχε καταρχήν συμφωνηθεί. Η τελική έγκριση δεν έγινε ποτέ, αφού απαιτούσε αντοχή του τραπεζικού συστήματος. Προκρίθηκε η δημιουργία αποθεματικού (μαξιλάρι) αντί της αντιμετώπισης του προβλήματος των τραπεζών με την εγγύηση των 12 δις του ESM, πριν την έξοδο από το μνημόνιο.
Δύσκολη η ανάκτηση των ανοιγμάτων
Με την επιλογή αυτή, μετά το τέλος του προγράμματος, παραμένει μεσοπρόθεσμα αβέβαιη η ανάκτηση των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων (κόκκινα δάνεια), γεγονός που υπονομεύει την χρηματοπιστωτική σταθερότητα της χώρας και δυσκολεύει την έξοδο στις αγορές.
Μια ανακεφαλαιοποίηση εκτός μνημονίου πλέον, ενέχει τον κίνδυνο bail in και υποτροπή της ελληνικής κρίσης. Ετσι εκ των υστέρων, θα εξετασθεί ένα «όχημα ειδικού σκοπού». Ποιος όμως θα διαθέσει τώρα το κεφάλαιο για εγγυήσεις τραπεζών που ανήκουν σε ξένα funds? Μήπως το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας?
Δεν είναι επιθυμητό από τους θεσμούς αφού αυτό κρατικοποιεί τις τράπεζες. Η παροχή εγγυήσεων του ελληνικού Δημοσίου όμως , στο σημερινό καθεστώς υπερχρέωσης Δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, είναι κίνηση υψηλού ρίσκου στο πλαίσιο των νέων κανόνων της τραπεζικής ένωσης.
Εγγυήσεις υψηλού ρίσκου
Δεν είναι σαφές τι έπραξαν οι νέες διοικήσεις των τραπεζών, αποτελούμενες από διεθνή στελέχη, για την εκκαθάριση των ισολογισμών. Μέχρι σήμερα, η διαδικασία μείωσης των κόκκινων δανείων, βασίστηκε κυρίως σε διαγραφές. Ηδη οι τράπεζες εχουν χρησιμοποιήσει πλέον του 35% των διαγραφών που προβλέπονται. Ετσι ακόμα και εάν μειωθούν κατά 38% τα κόκκινα δάνεια ως το 2019 (στόχος), θα υπάρχουν ακόμη ανοίγματα ύψους 67 δισ. ή 34% του χαρτοφυλακίου. Για τον λόγο αυτό, η λύση μιας «κακής τράπεζας» (Bad Bank) θα αποκλεισθεί.
Το ΤΧΣ προτείνει Σχήμα Προστασίας Ενεργητικού που θα εξασφαλίσει – μέσω τιτλοποίησης – τις πωλήσεις στην 3ετία 2019-2021 δανείων ύψους 15 δισ. ευρώ (στεγαστικά και επιχειρηματικά δάνεια μικρών και μεσαίων εταιρειών). Έναντι των δανείων, το Δημόσιο θα εκδώσει ομόλογα, παρέχοντας την εγγύησή του. Τα ομόλογα θα διατεθούν σε διεθνείς επενδυτές και θα είναι διαπραγματεύσιμα, δημιουργώντας μια δευτερογενή αγορά. Ομως υπάρχει πρόβλημα με την εγγύηση του Δημοσίου, ενώ η αξιοποίηση κεφαλαίων από το «μαξιλάρι», είναι επικίνδυνη για την αναχρηματοδότηση της οικονομίας.
Πάντως η Κομισιόν, εν όψει αναταράξεων στον ευρωπαικό «νότο», έχει διαμορφώσει συγκεκριμένο πρότυπο «οχήματος» διαχείρισης κόκκινων δανείων, τις Εθνικές Εταιρίες Διαχείρισης Περιουσιακών Στοιχείων. Προκρίνεται η χρήση ιδιωτικών και δημόσιων πόρων, για την διάχυση του ρίσκου. Σίγουρα στην Ελλάδα θα μπούν οι ίδιες οι τράπεζες, ενώ προτείνεται και η εκκλησιαστική περιουσία.
Ο Γεράσιμος Ποταμιάνος διετέλεσε ανώτερο στέλεχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος εταιρειών και φορέων του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχει μακροχρόνια δραστηριότητα στους τομείς της οικονομικής ανάπτυξης, της απασχόλησης, περιφερειακής πολιτικής, ενέργειας και κλιματικής αλλαγής. Η εμπειρία του περιλαμβάνει διαρθρωτική προσαρμογή και ανάπτυξη σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και του ευρωπαϊκού Νότου.
9 Οκτωβρίου 2018
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Στον αέρα οι τράπεζες – Ψάχνουν λύση για τα κόκκινα δάνεια.
Η πτωτική πορεία της τιμής των τραπεζών στο χρηματιστήριο, που ξεκίνησε από το τέλος Αυγούστου, συνεχίζει να δημιουργεί έντονες ανησυχίες για την κατάσταση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Αποκορύφωμα υπήρξε η συνεδρίαση της Τετάρτης 3 Οκτωβρίου 2018, όταν σημειώθηκε ένα εντυπωσιακό ξεπούλημα και σημαντική πτώση των τιμών των τραπεζικών μετοχών.
Αφορμή υπήρξε η αδυναμία γνωστής ελληνικής τράπεζας να δανεισθεί για να καλύψει τις κεφαλαιακές της ανάγκες, σύμφωνα με τις οδηγίες του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (SSM). Τα επιτόκια ήταν απαγορευτικά. Αυτό οδήγησε στην αποκρυστάλλωση και στην ανάδυση των γνωστών αδυναμιών των ελληνικών τραπεζών, οι οποίες σχετίζονται πρωταρχικά με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια που έχουν στους ισολογισμούς τους.
Σημαντικό ρόλο σε αυτή την αποκρυστάλλωση των αδυναμιών έπαιξαν αφενός η υποβολή των σχεδίων μείωσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων στον SSM, η αναβίωση του πολιτικού ρίσκου ενόψει των εκλογικών αναμετρήσεων στην Ελλάδα, αλλά και εξωγενείς παράγοντες, όπως οι εξελίξεις στην Ιταλία και το Brexit. Η κατάθεση των νέων στόχων μείωσης των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων για την τριετία 2019-21 αποτέλεσε τη θρυαλλίδα, από πλευράς θεμελιωδών στοιχείων, για την ενεργοποίηση «τερματισμού των απωλειών» (stop losses) από ξένους επενδυτές.
Με βάση τους στόχους, που διέρρευσαν για μείωση των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων από τα επίπεδα του 43% με 54% που ήταν στις 30-6-2018 στο 17% με 22% στο τέλος του 2021, οι διαχειριστές των funds συνειδητοποίησαν ότι μεγάλο μέρος των προβλέψεων κερδών της επόμενης τριετίας θα απορροφηθεί από τις προβλέψεις που θα συνοδεύσουν πωλήσεις ή διευθετήσεις «κόκκινων» δανείων. Αυτό οδήγησε σειρά από funds που είχαν τοποθετηθεί σε υψηλότερα επίπεδα στους τραπεζικούς τίτλους, να ενεργοποιήσουν κινήσεις «τερματισμού των απωλειών».
Η αβεβαιότητα
Ένα ακόμα στοιχείο για να εξηγηθεί η υπερβολή στην πτώση, αποτελεί η αβεβαιότητα που περιβάλει την ελληνική οικονομία για τους επόμενους 16 μήνες. Η χώρα έχει εισέλθει σε ένα μακρύ προεκλογικό κύκλο που μπορεί να κρατήσει ως την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας στις αρχές του 2020, την ώρα που χρειάζεται πολιτική σταθερότητα για να επιταχυνθεί ο ρυθμός μεγέθυνσης.
Η αβεβαιότητα για τις πολιτικές και μακροοικονομικές εξελίξεις, όπως είναι αναμενόμενο, έχει αντίκτυπο στις τράπεζες. Η ενίσχυση του ρυθμού μεγέθυνσης της οικονομίας αποτελεί προαπαιτούμενο αφενός για να αυξήσουν τις νέες χορηγήσεις, ενισχύοντας έσοδα και μειώνοντας το ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων επί του συνόλου των δανείων, αφετέρου για να μειώσουν τα μη εξυπηρετούμενα σε όσο το δυνατόν καλύτερες συνθήκες ανάκτησης. Ο συνδυασμός χαμηλής μελλοντικής κερδοφορίας και αβεβαιότητας για τις πολιτικές και μακροοικονομικές εξελίξεις έχει ως αποτέλεσμα οι «επενδυτές» να είναι επιφυλακτικοί και να τηρούν στάση αναμονής.
Τα παραπάνω έρχονται σε μια κρίσιμη συγκυρία σε διεθνές επίπεδο. Από τη μια πλευρά υπάρχει η κρίσιμη διαπραγμάτευση για το Brexit. Καθώς οδεύουμε για την έκτακτη Σύνοδο Κορυφής στις 17 Νοεμβρίου, οι δυο πλευρές σκληραίνουν τη στάση τους και ορατός είναι ο κίνδυνος να μην υπάρξει συμφωνία μεταξύ Βρετανίας και ΕΕ με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Το ιταλικό πρόβλημα
Μεγαλύτερο βραχυπρόθεσμα πρόβλημα αναδεικνύεται, όμως, η Ιταλία και η διαμάχη της με την Κομισιόν σχετικά με το ύψος του δημοσιονομικού ελλείμματος. Η απόφαση της ιταλικής κυβέρνησης να καταθέσει προϋπολογισμό για το 2019 με στόχο για το έλλειμμα το 2,4% του ΑΕΠ προκάλεσε αύξηση στις αποδόσεις των ιταλικών ομολόγων με αποτέλεσμα να παρασυρθούν ανοδικά και τα αντίστοιχα ελληνικά.
Με το ελληνικό 10ετές να έχει απόδοση γύρω στο 4,5%, τα σχέδια για έξοδο στις αγορές μπαίνουν στο συρτάρι. Αυτό με τη σειρά του δημιουργεί προσκόμματα στις αντίστοιχες κινήσεις που σχεδιάζουν οι ελληνικές τράπεζες. Μετά από αυτές τις εξελίξεις, η κυβέρνηση «διερευνά» λύση που λέγεται APS (Asset Protect Scheme). Το σχέδιο που εξετάζει η κυβέρνηση είναι μια πρόταση που είχε παρουσιάσει πριν ένα χρόνο το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.
Το εν λόγω σχέδιο προβλέπει την παροχή εγγύησης του Δημοσίου για ενδεχόμενες ζημιές των τραπεζών από μη εξυπηρετούμενα δάνεια, μέσω ενός ειδικού εγγυητικού σχήματος (Asset Protect Scheme). Στόχος του θα είναι η άμεση κεφαλαιακή ανακούφισή τους και η αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του μεγάλου προβλήματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Έναντι των δανείων, το Δημόσιο θα εκδώσει ομόλογα, παρέχοντας την εγγύησή του. Τα ομόλογα θα διατεθούν σε επενδυτές και θα είναι διαπραγματεύσιμα στη δευτερογενή αγορά, δημιουργώντας μια πραγματική αγορά για τα ελληνικά μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Με τη μέθοδο αυτή, προβληματικά περιουσιακά στοιχεία της τράπεζας τιμολογούνται με ευνοϊκό τρόπο, χωριστά από τα λοιπά στοιχεία ενεργητικού.
Αρχικά καθορίζεται ένα κατώτερο όριο για την τιμή που μπορούν να λάβουν τα δάνεια που θα τιτλοποιηθούν (π.χ. 30 ανά 100 ευρώ δανείου). Στη συνέχεια, παρέχεται η κυβερνητική εγγύηση πως οποιαδήποτε ζημία έως, π.χ. το 90% της τιμής που έχει προσδιοριστεί (στο παράδειγμα μας 27 ανά 100 ευρώ δανείου) θα καλυφθεί από το Δημόσιο, με το πρώτο 10% της ζημίας (3 ευρώ) να αναλαμβάνεται από την τράπεζα.
Που θα βρεθούν οι πόροι
Το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας υποστηρίζει πως το Asset Protect Scheme δεν προϋποθέτει τη μετακίνηση των προβληματικών δανείων από τα βιβλία των τραπεζών και την άμεση καταβολή των κεφαλαίων από τον εγγυητή. Οι θεσμοί, ωστόσο, θεωρούν πως η μη επαρκώς επεξεργασμένη πρόταση του Ταμείου έχει αδυναμίες, με τη μεγαλύτερη να είναι το πού θα βρεθούν πόροι για να καλύψουν τις εγγυήσεις.
Η Ευρωζώνη φαίνεται ότι δεν συζητά(;) τη χρήση του ταμειακού μαξιλαριού ασφαλείας για την χρηματοδότηση ενός τέτοιου σχήματος. Παράλληλα, τίθεται και ζήτημα κρατικών ενισχύσεων. Η λύση αυτή δεν είχε περιληφθεί στο σχέδιο μείωσης των κόκκινων δανείων. Προκρίθηκε, όμως, με κριτήριο τις ανάγκες των τραπεζών, επειδή δεν υπάρχουν funds για να αγοράσουν τα κόκκινα δάνεια.
Τα δάνεια που θα συμπεριληφθούν είναι ενυπόθηκα επιχειρηματικά και στεγαστικά δάνεια με σκοπό να αναδιαρθρωθούν επιχειρήσεις και να ρευστοποιηθούν περιουσιακά στοιχεία, προκειμένου να μην βρεθεί εκτεθειμένο σε μεγαλύτερες ζημιές το ελληνικό Δημόσιο.
Στο πλαίσιο αυτό, η πρόταση του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, δεδομένης και της τεχνικής δυσκολίας να μην χαρακτηριστεί ότι παραβιάζει τους κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων, δεν γνωρίζουμε αν θα προχωρήσει. Οι θεσμοί, πάντως, παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς τις κινήσεις της ελληνικής κυβέρνησης σχετικά με την πρόταση του Ταμείου. Δεν γνωρίζουμε ακόμα πως θα συμπεριφερθούν.
Κώστας Μελάς
Ο Κώστας Μελάς διδάσκει oικονομικά στο Πάντειο πανεπιστήμιο. Είναι συγγραφέας των κάτωθι βιβλίων: Το Ανυπόφορο Βουητό του Κενού (με Γιάννη Παπαμιχαήλ, 2017), Αργεντινή- Ελλάδα (2015), 5 Οικουμενικοί Έλληνες Στοχαστές (συλλογικό 2014), Η Ατελέσφορη Επιστήμη (2013), Μικρά Μαθήματα για την Ελληνική Οικονομία (2013), Μετά τον Ερντογάν τι; (με Σταύρος Λυγερό, 2013), Οι Σύγχρονες Κρίσεις του Παγκόσμιου Χρηματοπιστωτικού Συστήματος (2011), Η Σαστισμένη Ευρώπη (2009), Πλανόγραμμα (2009), Νεοσυντηρητικοί (2007), Παγκοσμιοποίηση και Πολυεθνικές Επιχειρήσεις (με Γιάννη Πολλάλη 2005), Ζητήματα Θεωριών Παραγωγής (2005), Περιδιαβαίνοντας σε ζητήματα της Μακροοικονομικής Θεωρίας, Αγορά Συναλλάγματος και Ιδιωτικοποίηση του Κινδύνου (2003), Εισαγωγή στην Τραπεζική Χρηματοοικονομική Διοικητική (2002 και 2009), Αρχές Νομισματικής Θεωρίας και Πολιτικής (με Κώστα Καρφάκη και Θεοφάνη Μπένο 2000), Διεθνής Τραπεζική στην Αλλαγή του Αιώνα (με Φιλομήλα Χρηστίδου, 1999), Παγκοσμιοποίηση (1999).
https://slpress.gr/oikonomia/
ston-aera-oi-trapezes-psachnoyn-lysi-gia-ta-kokkina-daneia/
8 Οκτωβρίου 2018